Ko Hawaii Ponoi, Volume I, Number 11, 27 August 1873 — KA OLALI O KE KAI! KA HOEULI ULAULA, A O KA WAHINE PAILAKA! [ARTICLE]

KA OLALI O KE KAI! KA HOEULI ULAULA, A O KA WAHINE PAILAKA!

1 keia wa, he aneane hoofiSlhi mile i koe i ka Rinaboīo mai na kakai paii pohaku mai. Aole e hiki i kona kapena ke hoohuli ae ia ia, ake lele pauki hoi. Manao iho la ia o na heleuma kona mea e paa ai. Ua hookuuia aku la elua heleuma, aka, |oo ka hikiwawe loa o i|fi hookuu ana a me | ka ikaika o ka holo o ka moku, ua, paina ae | la na kaulahao me he ropi la, a mau aku la ino ba pahia hele oka moku i ka pali poha- ! ku. No ka hikiwawe loa o keia iaweia aku onn, manao iho ia ke iapena e hookuu i na waapa a e haalele i ka moku no kona hopena. ■■;■■■ _■ '■;;; ;;; '■ Ma ka wa ana i haawi ae ai i keia kauoI ha, kahea mai la kekahi o na kahumoku ia ia, a oia iho la kona mea i nana aku ai imua, i a ike aku la i kekahi waiiine opiopio e hoio [ mai ana i ka moku malana o kona wahi waa pelupelu. . No ka loihi ioa o ka aina ma keia wahi mai ka mokupuni mai, nolaila, ua manaoio iho la oia. o ka mea e holo moi nei ma ka. waapa, mai ka lae loa mai no ia e oioi ana iwaho. I kona wa i hookokoke mai ai, ua hookahaha ia na mea a pau o ka moku i ka ike ana akir i kona nani, ape ka hiehie o ke kulana. He ano' pahaahaa no kona pauku I kino, ua aahuia i ka lele uliuii a me ka ulaj ula, —a me ka papale mauu a malaI lo iho o ua papale nei, e puleio iho ana kona mau oho ehuehu ioloa a hiki i kona hope. O kahi ulauk o kona kapa komo, pukiki silika ulaula no ia, e hiki ana na kae o lalo i kona mau 010010 \vawae, a o ke kapa uliuli, he ano pakana loihi no ia, i omau ia ma ka a-i me kekahi pine daimana. " Owai ae ia hoi keia," wahi a ke kapena i ninau ae ai i ka malamamoku ; "he mea iiiaopopu aole kein he kamaaina no keia mokupuni?" • 4 Pela no manao, - ' wahi a ka mala- | mamoku, "me he mea la eia no palia oia i I uka nei o onei kahi i noho ai," ! E kamailio ana no laua, a hiki wale iko j iala hoopiii ana mai%ia ka aoao o ka moku, | a hopu mai la i ke kaula i hooleiia aku ai r |ke kapena, hoopaa iho ia i ua kaulanei ma ! ka ihu o kona wahi waapa kioloa uuku, i ane like rae he waa la. Hukihuki aku lai ke kaula a pili oiai la ka waa i ka moku, a pii mai la, a i ka lele ana iho i ka 'oneki o ka moku, me he palanehe iamo la, aohe halulu i lohe ia, no ka mea, o kona mau kamaa, ua hanaia no ia me ka ili i palupalu loa. He mau minute ko ke kapena i ku malie i iho aj, e nana ana i keia malihini hou, ma- | mua kona kamailio ana aku iaia. O jka nani iioko o ka wahine e like me keia, | aole loa oia i ike mamua. Ona maka, he

nohea no ia a me ka oo*i, a o na helehelena j hoi, ua kalana no ia <ne ka mikioi nui, a i j hooaliiiae ka hanohano. Ua ano leaumaha I iki kona mau lnona maka, aka nae, ua piha ' me na noenoe, i hiki ke j hoohallkeia me na waihooluu heiohelo o ka pupukaiNana ae la ua malihioi hou nei a puni ka moku, a naoa aku )a i ka iae pohaku mamua, no kekahi minute okoa, mamua ae o kona pane ana mai i ka ninau a ke kapena. " Heaha kou iealea?" wahi ana. "He manawa inO loa keia o kou koho ana e holo mai i koumoku." " Aole loa e hiki ia'u ke koho no kekahi manawa maikai i oi ae mamua o keia," wahi ana i pane mai ai ma ka olelo Beritania maopopo. Nana aku ia ke kapeoa iaia me ke ano kanalua. " Aole loa he manawa maikai i oi ae mamua o heia," i pane hou mai ai oia ; "oiai, e komo ana koa moku iloko o ka poioo noi." " ī manao e—" «'E hiki ia'u ke hoopakeie iko moku ? Ae e hiki no," waKi a ka malihini. «Naue ka wahine,—e hoopakeie i kuu moku ?" i hooho ae ai ke Kapena Baraunu, me ka haohao nui. " Ae," % " Pehea e hiki ai la oe ?" , "6ikenooe. Ua kamaaiua au i k©ia Ailana, a oolaila, ke hai aku rki au ia oe, e hiki no ke hoopakeieia koo moku." He ea jo ka oiaio kekahi iioko o na oleio a ka malihioi, a no ia mea, ua a»e manaoio aku la ke kapena. " Heaha ia hoi!" wahi ake kapena, «■ina e hiki ia oa ke hoopakele iaia, ma o na lani la e hana aku oe pela ! I ko'u inaoao, aolo pono ke hoomauoauna wale i ka manawa, a iaa,e hoio pooo ana kau hana, e haawi aku i •«Uku i makana maikai loa nau." i f« Aole a'u ooi oku makaoa," wahi a ke kiskamahiite opio, inia i hele aku ai e pua i' k^huila. P ke kanaka e ku ana ma ka huila ia ma»aVa, hookuu mai ia oi« i ka paa ana ma« t)i|ii o ko ke kapena kauoha ana nku iaia «»| hookun ae. i O ka huki'ae la no ia o ua Hailaka nani aei i ka hne iluna, • ia wa i liooiho aku ai ka moku.

f A ! e ili fa>ke ana kakou i ka aina !" i hooho {ae ai ke kapena rae ka pooo mai ī ke kaikamahine nani, me ka manao ibo ua papuie oia. " Mai rrakaa (» 5" wahi a ke Paliaka wahine. " E hookou mai oe ika mōka maia)o 0 ka'u hookele ana, a e ike auanei oe, aohe au mea e hopohopo ai." lā >va r ua hookonana iho Mke kapena. • Ninau ae la oia i kona malamamoku e|ua. " Pehea la kou aianao no iala ?" " E hookuu aku iaia ka uli ana o ka hoe," 1 pane aku ai ka maiamamoku elua. "Aolee poino ana ka moku ina maialo o kana hookele ana." i ka nana aku i ua kaikamahine nei, me he la aohe ona manao nui ī na» olelo mai a ke kapena, ua huii aku la kona_ nanaina i uka o iea aina, m2t\vaenakonu o na paii pohaku e ku kaiaiea ana i ka ino, ama ia \vahi oia i kau pono aku ai i ka ihu o ka j moiiu. Aole i eme, ua aneane āku la iakou { e hookokoke i uka, me ka pakika launa ole oia hooiho ana, e iawe haaheo an& i ka ili o ke kai, a me he mea la hoi, e kia iā ana ka mokn e hooili iluna o na puu pohaku haoaoa. Ua ane kaumaha koke iho la na nanaina o ke kapena. no ke&ahi manaa hoa i haupu ae iloko ona. Malia paha, o keia kaikamahine nani e hookele nei i ka moku, he elele poe Malae powa punikoko, ka poe emakaaiau ana ma, ia mau wahi o na Pae aina o Inia Hikina. Ke nana aku iaia, me he mea la aole he mau hiohiona kumakaia O kona mau helehelena maka Europa ame kaha mau olelo ana, he mau hoike maopopo ia no kona hui pu ole me na poe powa hapaupau o ia mau Ailana. Aka hoi, ua a*ne hopOhopo loa iho lā o

Kapena Bamunu, me ka manao ana ua puiiihei wale oia. -— ; Hakilo pono aku la oia i ka wahine opio, manao iho la ia, ua ike aku oia i kekahi mea ano e iloko o kona maka, oiai ka moku e hookokoke aku ana i na pali liahakai i ke--1» a me keia miuuie. i " īloko oka manawa pokole, e papapau ana kakou i ka make ia oe !" i hooho ae ai oia. " Mai makau oe !" wahi a ka wahine Pai- i laka. " Na'u no o pailaka aku iko moku, i a hala ma o o kela pali pohaku me ka pale- i kana. E nana aku ma o!" Kuhikuhi aku la ia i kc kau wahi hamaraa mawaena o pohaku, a noaike ano. pili loa o ka nanaina aku o na kakai pali, nolaila, aole i ike mua ia ua wahi kowa hamama nei e na luina o ka moku. " He oiaio ka ka wahine !" i pane ae ai o Uaraunu i kona malamamoku elua. " Ae," wahi & ka pane a kona hoa, "owai ka i moeuhane no kela wahi kowa ? Aole

au i ike." " Aole no h.oi au i ike," watii a ke kapena. " Ina e komo ana kakou ma keln wahi kowa, alaila, e pakele no ka m§ka. E hele aku oe e Mr. Wenedela e nana pono, a e hoomakaukau i kekahi heleuma." Hookahi wale no heleuma i koe o ka moku, a o keia ka Mr. Wenedela i kauoha aka ai i na luina e hoomakaekau koke. Ma ia wa pu no hoi, ke hoomau la ke kapena a me kona eaau kanaka i ka nana ana i ke kowa, oiai ua kokoke loa ka moku i ua wahi kowa la. He haiki loa ua wahi kowa nei ke nana aku i kahi e, a ua ane kanalua

iho la iakou no ka hiki ke hookomo ia maiaila. Ika nana aku ike Pailaka nani nana e hookeie nei me ke akamai, a me ke kuoo, aole hr wahi hopohopo iki i kaulia iluna ona. Ua poiolei kona ku ana-me he ohe ia,jia kuoo hoi, ame ka noonoo. Ua haka pono aku la kona mau maka uiiuli imua, oiai kona mau la&oha ioioa o lawe kiani ia ana e na makani i hope. " E huki ae i na kaula o ka bumi-kai," i hooho hikiwawe ae ai ua Pailaka nei, oiai kekahi kikiao makaoi pakuikui i nou mai ai i ka Rinabalo, a kakaa iki oe la ka ihu i hapaha degere ae ka aui mai kona ihup holo ana. Ja hoio poioiei aku ia ka leo moakaka wahine i na puuwai o na loina, a awiwi keke ae ia lakou e hooko i ke kauoha me ka mino aka iho. Hoi hou ae la ka īhu o ka moku i ke kowa. Komo koke aku la oia iiokoi> ke kowa, a i keia wa Hkeia ai kona akamai nui, no ka mea, ina e aui ae ana ka ihu o ka moku i hapakoiu degere ke kaawaie mai ka laina poloiei mai o ke kia ana, alaila, e kau auanei kona ihu, a ili hoi ka moku iluna oka pohako. Melm malie a me ka pauiehia i kuiho ai uaMfrahifie Paiiaka oei, iaip&a pdoo asa i ka huila o ka hoeuli i ka wa i hookomo aku ai ka moku i?ww&foW-o o ke kowa, a hiki i ka hala ana ma kela aoao, & komo hoi iioko o kekahi kaikaouo i hoopuniia e na kakai pali, nooa na wai haiana maiie i hoaleaie ole ia e ka makaoi keiu-wini. " Ano e hookua ka heieum»," wahi a ka i wahine opi<M kahea aku'ai. ; ae 1" wahi a na pane, a hookuuia I aku la ka heleuma "me ka hoopakiia o ke ! kai ikawa i haule aku «i Ualo. Lula iho | la ka moku, a piaaoa ae la na sela ma na I kaoia, a aole i emo, ua pau iho la na pea i ( ka pu-a. | MOKUNA 111. | | KE KUI ANA. | ' "Ua hoopakeleia kuu moku e oe!" wahi ake kapeua. «« Owai oe ? Owai kou iooo ? I i hiki ai ia'u ke hoomanao ma ka hai nua ' akn iu tn> i m ® a nona ka "

■i '■■'■-■ iiiiwwwMP wmm ' u v * yffi m Paa !—ie«a:iEatete|Gl| ■ :?S aole aaeiV. ,• - 5 ; { J; , r ? ' ;-'j - I "Peia no paba iea ia oe, li kk&iaŌL.- V 1 ?nua o Paulele, a o 'Paa' ko»a | aua. Ua maa nae kuu makiiahiae ika ole. lo ana pela ke kahea mai ia'u," # y •' O kou makaahiee ? Ke noho oia mauka nei o keia wabi ?" ' i " Aole o kau makaahine pnoi; oka eoea nana āu i hookama aiai. Aka, ano, e poao ia'u ke haawi aku i ko'u&k?hahope. M laia e olelo ana pela, kunou piloha mai ia oia me (ie Moiwahine ]a, a pii ae ia uie ka mama ina ka pale kai, a iho a biki i kona wahi waa kioloa. Nana aku la na'luina mahope ona, oiai oia e hoe ana i kona wahi waa, a hiki i la t naiowale ana aka ma kels aoao o ka lae. !' " Maikai maoli keia wahi kamoku s " wahi a ke kapena i ka malamamoku. ! " Ae, ae, aka, heaha kela?" Kuhikuhi aku la eia i ke kiekiena o kekahi puu kbkie i kahi mamao, no kekahi mau mea ponuhu- « ouhu ulioli i ike koke ia aku iluna olaila. .!■ Kii aku la ke kapena t kana ohenana, a kau pololei aku la i ua wnhi la āna i kuhi- I kuhi 'aku ai. "He poe kanaka kela, peia ko'u manao." " Me he mea la o kekahi 'poe kanaka o keia mokupuni," e hakilo mai ana ia kakou," i pane aku ai ka malamamoku elua. Ma ia wa aa aae kaumaha iho ia ko ke kapena mau helehelena. . "Owai ka i ike, ua komo mai nei kakou i ka punana ona nalo kiko," wabi ana. "He maikai maoli ho na olelo a kela w*abine, a he ano hoopono maoli "ke nana aku iaia, aka, ke ike nei au i kana hana apohi, me he mea la he pale uhi maka kona o ka hookamani."

'!■■■ " Manā6 anei oe e hana mo rtiai ana kela poekanaka ia kakou^" " Aole au i ike. He pono kakou e makaala, maiia paha, i māl aei kakou e kela wahine ia noi, me ka manao e hookomo ia kakou iloko o ka mana o ka pos oki pua." Ano kaumaha iho ia ka maiamamoku plua. Akahi no a ala mai la iloko ona na imanao i like me ia. Hookahi nae mea i maopopo iaia, o.ua mau mokupuni Malae uei, ua piha no ia i na poe powa a me ka aihue,—maiia paha, [ ua hui aku kekahi poe iii keokeo kolohe me iakou, ma ke ano he mau alakai no lakou. 14 E pono e hana koke ia ko kakou mau iWahi i a Uaaiele koke iho i keia vFahi," wahi a kelāpena. " Pela ko'u manao,"' wahi aka malamamoku. : " E hele aku oe e Mr. Wcnedeia e kauoha ina kaiiaka e ha»a koke i na wahi poino, ma ke ano, ooe ko r u maiamamoku mui. Ke hopohopo nei a\i no Berenetona, ua hala aku la paha ia i kahi maikai. Aole o'u ma!e hiki ana iaia ke hoomau i ka paa ana i iioko. oka makani i like-eie - keia."

: " Aole o'u kanalua no ka biki iaia ke paa," wahi a Wenedela me ke aao haalula. " He aui no hoi na kaoaka a'a i »ke ai i ka haule ike kai, aole nae a r u mea ioi aku ai ike aloha e like me Berenetona. Ua like ka hoi kona aloha ia me he hoahanau hookahi la no kakou' a pau." , Haioiioi iho la kona mau waimaka, a o iMr. JBaraunū hoi, huli ae ia oia ma kahi e, i® huna i ke kahe ana iho o kona mau *raimaka. Hele aku la o Wenedela mamua, a kauoae la i na kanaka e hoomakaukau i ka hana i na kui o na kia haki, a me na i-a. Ma ka po iho, hoomaka iho la lakou e kau ;i na i«a iiana ona kia, aua maoaolana iho * ia ke kapena, iioko o na ia elua e makaukau ~aj oia e he!e aku. # - e He po pou|i ua p#nei, ua huna ia aku ka mahina a me na hoku e na ao pano{».no. Ika pau ana o ka hana a na kanaka, wae ae la o Mr. Baraunu i na poe ikaika o no ka waki mua e kiai ai, a hoonoho aku la ia iakou ma na wahi okoa o ka moku. : No ka mea, ona maluna oka puu i ikeia aku ai, ua naiowale aku lakou, a ua manao iho la ke kapena, e hiki mai no 1*« kou i ka moku mamua ae o ka hiki ana mai oke kakahiaka. Nolaiia, kauoha ae la oia e k»i makaala loa, a o kela ame kem hoo puko e lohe ia, a me kahi ano hoohikikle e ae paha i ka po, e hoike koke »ku. 1 Ika hora umikumamakahi oka po, iho ia ka mea ki&i mamaa o ka ihu, na iohe Mo oia ika owe ana obe ka». Ua hai koke\raai ]a o» ika iuna oia waki, a i hoike aku ike kapena. Pii ae la ke ® hoomaka iho la e haawi aku ina ww eha, he mau pu kaupoohiwi, he mau koilipi, *®® 01 koroba, a peia aku, ī aa poe e ktti ana. Ua kahea ia aku la hakahi walei. Ua hooiako koke ia iho ia' na „mea a pau, i oa itt®a e pale aku ai t a o ko lakou huina pau, he kamkohi wale ao, mai m luina a oa lii moku. Mai ia hoia mai, ua - In makaala ana, aka, aohe nae he hoaiiooa i ikeia do ka mea i iohe mua ia. He hoia okoa ka i hala ae la, a iloko o ia manawa. ua hooalii iho ia ka neo mehameha maluoa o ka moku. Ma ia manawa ike aku la kekaM kiai ma ke poo kii o ka iho, he • mea e lika me ke kaaaka ke pii mai ana ma ke kaulahao o ka heleuma. v ; lioko o ka mana\va pokole, ekola mau ka)>aka i makaukaa oa ia wahi, a hopu ia iho la ua kanaka nei, a i ka nana ia aoa me k? kokui, ikeia iho la he ua aluaiu ka iae, he poopoo na maka, a ua kikokohuia kona mau heleheleaa e na haalina. " Ua paa oe i ka hopu ia e makou," wahi ake kapena. •• Heaha kau Hana maanei, auh»»a ke koeoa o Lo ouHlm) pQ*> » M