Ko Hawaii Ponoi, Volume I, Number 12, 3 September 1873 — KA OLALI O KE KAI! KA HOEULI ULAULA, A O KA WAHINE PAILAKA! [ARTICLE]

KA OLALI O KE KAI! KA HOEULI ULAULA, A O KA WAHINE PAILAKA!

Ua puni ka elemakule i ka makau ke na-1 na aku. Ua haalulu hoi kona mau lala a i pau..;: .- " Aole mauao hana mo," walii a ua Ma-: lae nei me ka oilnli oka leo. " Wau ma- ■ kemake, hele mai,-r- hoaaloha no,—e olelo —na Malae no pi mai hakaka." "Ke manaoio nei au he wahahee oe," wahi a ke kapena, 1 o kou makemake i hele j mai nei e nana ia makou a ike i ko makou | •nui, a me ko makou lako ~TRn mea kaūa." i O, iiole—Wau i aikane no ? Wau aole haiia kēla P' '• Pehea kou manao nona i ninaw »e ai : ke kapena i kona iiulipahu. " Aoie n'u . manai. i kanu. He poe apiki ' keia." 1 keia wa hoomaka iho la ka elemakule e : kaniuhu ine ka uwe.a me ke ano kaumaha,' me ka nonoi ae ao'e oia i heie mai me ka ma- 1 nao ino. O keia mau noi aua, ua lilo no ia i ' mea e maiiu mai ai na manao aloha o Baraunu, oiai he kanaka aloha wale oia, me ka manaoio ana i keia mau hana hoomeamea j ana. " Aoie o'u manao he kanaka hookamani I keiai" wahi ana. "Aka, e aho e malama ka- j kou īaia maiuna nei o ka moku no kahi ma-1 nawa, a hiki i ko kakou makaukau ana e | hoio. Ehia ka nui oka poe e hoio mai aoa ! e hoouka mai ia makou ?" i ninan hou aku : ai oia i ua Maiae nei. ■■■ " He oi aku mamua o ba haneri," wahi a i ka elemakūie me ke kaeueu waie. Nana ae la ke kapena i ka hulipahu- " Ahea lakou e holo mai ai—i keia po j anei ?" | " I ka po o ka ia apopo," i pane aku ai ka j Maiae. I ka eiomakule e kamailio ana, manao iho la ka huiipahu oiai oia e hakilo pono ana iaia, ua ike aku oia i ke ano hauli olioli maiioko mai o na maka poopoo o ua Maiae nei. Huki ae la oia ike kapena ma kekahi aoeo, a hawanaw'ana aku ia iaia. " Aole o'u manao e pono kaua e pauiele aku i keia kanaka." O keia kamailio ana, aia no ma kahi kokoke i ka palekai ma ka aoao akau, I nana koke ae ia oia iiuna me he mea la, ua ! lohe oia i na huaoielo. j Hoqholo koke ae ia kona iima i ka uma-1 uma—he anapa ana o ka pahi i kona iima, a mamua ae o ka hiki ana i kekahi ke paa' iaia, ua iele aku la oia 1 ka huiipahu, ā ka- j poo po aku ia ka pahi a hiki i ke kumu ilo-.| o ka puawai o ua hulipahu poino nei. Me ka mumuie ana, ua pe iho la ka huli- j pahu ika oneki—he kuho ana hoi, ua haule i aku ia i?ona mea pepehi iioko o ke kai. MOKUNA IV. Ka hakaka ana. . No ka hikiwawe loa o keia mau inea i hanaia, noiaiia, eoie i ioaa ka man&wa ku- j pono e hoopau ae ai i ka manao pihoihoi, I ona poe maiuna o ka moku mamua oka nalowaie ana aku o ka mea n-u iloko oka ' p<^U. tKulou iho la ke kapena maluna o kona wiipahu e meke ana, a kauoha ae ia e iawe oku iaia ilaio o ke keena hope, aka, mamua | o ka hookoia ana- o ke kauoha. ua lelo ifa ae ia kona ulio. Ma ia manawa no hoi, lioouua mai [a ka niea kiai mamua o La, ihu s ka <Delo i ke kapena, ke hookokoke mai ia kekahi puuia kanaka nui e au ana i kn moku. '■ Ua ike maopopo aku h anei o* V i niiiau aku ;n ke kapeiu

« Ae, ua ik» aku »es aa i ko fakov maa poo me he maa pa-uliail eieeie & Uoka o fca "he ma\|.en&uawal£ no ke kaawale mai ka ' . I Nana aku iPke kapana a me kahi poe e ae iloko o ka pouli, aoie nee he niea i ike ■ia.. ■ " Kupanaha maoli," wahi "ua kuhihewa paha oe.. Ina lakou e hele mai ana i keia po, ma na waa no iakou e holo mai " Aoie au i kuhihewa," i pane inai ai be kanaka. " .Ua ike au i nav poo.o iakou e" like me ka maopopo o kau ike ana ia oe i ■feeia wa." . ■ ■ ..■■-"■ - , ... . " Na poe kanaka ino, ua iuu ha lakou īioko o ke kai e au ai me he ia la. E maloa oukou i ke kiai ana, a e ku makaukau na roea a pau !" i ke kamailio ana peia, hoonoho koke aku ia ka mea kamailio i kona mau luina ma na wahi kaawaie o ka moku. Ua hoonoho lai* na ia kekahi poe ma ka aoao akau, a o kahi poe ma ka aoao hema, a ma ka hope o ka moku. He hapaha hora i hala .ae la, a iioko o ia manawa v aole hemea i lohe ia e hoopilikia ai i ka iii o ka wai. aoie no hoi he mea kino i ikeia aku, aka, ia wa he leo kahea la i lohe ia mahope o ka moku. Ua pii ae kekahipoeMalae a malalo iho o ka papa o hope, a e hoomaka ae ana e pii ma ka aoao 0 ka moku. " lialo me lakou ! E kipaku aku ia iakou !" i kahea ae ai o .Bamunu, iaia i ki aku ai i kana pu panapana i kekahi o na Malae. - ■ Me ka uwe aoa ahiu i hooho ae ai ua Malae nei a haule kuho aku la iloko o ke kai, aka, me ka mama o na-popoki i pinana ae ai kona mau hoa e iaiama ana ma' na aoao hope o ka moku, oSe ke aUmeume e hiki 'ae j iiuna o ka palekai. ! Holo mai ia na luina me na ifni, ty> g | me na koroba ekip*ku aku ia lakou, a ua i aneane no lakou e lanakiia, aka, ia lakou e hakaka nei, ia wa no i ioheia'i na leo kahea mai kekahi mau aoaomai o ka moku, a ikeia i aku ia no hoi ka pii makawalu ana mai o na Malae. No ka haahaa o ke kino o ka Rinabolo, nolaiia he hikiwawe loa ke pii ae iluna o kona palekai. Mai na aoao maia pau o ka > moku, me he mea la hookahi no ia wa o ka hoomaka ana mai o na Malae e pii iike. " Ano e na kanaka " i kahea ae ai ke kapēna. " E makaaīa ! E hakaki a hiki i ka hopena l f Aole eAana aloha - mai |ga keia poe demona ia kakou." " Ae, ae,*' i hooho mai ai na iuina. Ua iako na Malae i na mea eha, na newa, ihe, a me oa pahi, a me ia mau mea kaua i hoohoa mai ai lakou e kau iluna o k# moku. He haneri ko lakou nui a oi aku, noiaila. he wahi manaolana omilumilu ko na poe haoie no ko lakou pakele. no ka mea, o ko iakou heluna ua emi iho maialo o ke kanakoiu. Aka hoi, ua hakaka no iakou me ke koa, me ka iko iho. aole he wahi o ke ola e pakele ai iakou i ka make—a hiki i ka pau ana 0 ka hapaiua o iakou i ka pepehiia a keu ae ia wa i auhee aku ai lakou mahope, ma ka--1 hi a ke kapena i hoomaimukau ai i kekahi , pu kuniahi i hahao ia me na poka poepoe ■ loihi, a me na mea hao eae. I kona mau wahi koa uuku e hoopuni ana • iaia, e aneane ana oia e kukuni ihome ka I aulama i ka pu kuniahi, aka, he owa ana o 1 ka newa i nou ia mai e kekahi Maiae nui : mahope mai o ke kia hope, o kona waiho a | make aku ia no ia a kapaliii ana iluna o ka loneki. Mamua ae o ka hiki ana i kekahi i luina ke kukuni iho i ka pu kuniahi ka mea j i hopu kdke aku i ka auiama mai ka paa ana < a ke kapena, aia hoi, ua pa hou mai ia oia i j ka newa, a waiho iho la ilalo ; a i ka waia- : waia ana o kona mau lima i ka hina ana ; iialo, ua pahemo aku ia ka iaau aulama mai : kona iima aku, a hauie aku la iialo o ke ka- ; eleiki. t \ 1 keia wa ua hoio mai ta ka puulu holookoa o na Maiae powa maluaa o na poe uuku i koe iho, e uwo ana me he mau tiga la, me ka hahau ana i na newa, a me ka o ana hoi i na pahi. Elua mau luina i ieie aku iioko o4ce kai, ua pepehi koke ia iho la laua a make ioa, e na poe kanaka maluna o kahi waa e holo mai ana ia wa i ka moku; a o na poe e ae eha ko lakoo nai, ua hoo ia ko lakouanau ; puuwai e na pahi ioioa a na enemi. 0 na Malae na haku o ka moku i keia | wa, kaapuai ae la lakou i ka onekime ka I huiahula kuuiaia, a me ka aoa ana hoi me | he mau hieim la, a oiai e hooiei mai arīa ka ) malamalama o na ipukukui i kaulia maiuna; | o na rigioi iiuna o ko iakou mau heieheiena I uliuii, ua iike ko lakou anaina 'ke nana aku | I me he anama la o ka poe demona. I : Aku, he pokole waie ao nae ko iakou tna-1 I nawa o ka hauoli ana. Iwaenakonu oka | hula -ana, he leo kāshea eehia ka i ioheia, oi- i ai kekahi o lakou e kuhikohi ana ii%[o i ke i keeaa kaeieiki, s\ia wa 30 hoi i puka ae <ti I ua koiamu lapalapa o ke ahi mai ialo ae me ! ka nahoio koioiio ana. 1 ka hauie ana o ka auiama ahi ikio o ke j keena kaeieiki, e like me ka makou i hoike I mua ae nei, ua a-a ia ae la kekahi puu lopi- j ana okooao maloo e ua ahi nei, a o na kaula i hamoia i ke ta, e waiho koke ana ma ia wahi a me na pea, ua pau koke iho | ia lakou i ka a-a ia e ke ahi. Mai iaiia mai i holo aku ai ke ahi—he | owe ana, he kawewe «naame ka paa-paai-na, ua hikiwawe ae ia ka pii ana o ke ahi j iluna. Laiau iho ia na Malae i na hakeke wai | ote ka hooikaika ana e kinai, aka, he make- ' wa. Laiam? ae ae na koiainu bpaiapa ula- j uin iluna, a iluoa a mphola ae la hoi i | kaioa» mekaiauia o ke keena mawaena, a, aoil» i emn ua nah«!c. koke «<•

poe Ma!ae nei me ka awauwa, a ia# 8» no ana, alele aku ia kaM $ml 9bW« be kab,a o kekeLi poe fad ilana ona waa i tūfe| mai ma ba mkz. . Ma keia aa hikiwawe loa ka hoholo fl.oa a lte ahi, a na' gtaean£ e pani wahi a p&u o ka moku i ka a-a k. He hu »oa, he halulu auā,°" he paa-paaina aaa. ene ka hoopakī ia o ea kaaua' htftra ahi - ma na aoao a pau a ka moku& i ka aana aku i oa eleio manamana o ke ahi, mehe mea la e palu ae ana i eiaiiakōn e pii ana iluna lilo. MOK U N A V . Ka Ulūlo. i Ua ike oia ike ahi—ka oiuio Henere Berenetona. : Mahea oia i keia wa ?—E tana ana tto iiuaa o ke kai, he mau mile ke kaawale tnaī ka mokii pauahi mai. Ua paapaa kona pau

i ka make wai, ua* nawaliwali hoi i kekahi eha pakalaki i loaa iaia ma ke poo< ma ka hauleanaihookai-ahaki i ooki ia ai ma> luna o kona pou i koaa wa i hauie ai iloko 0 ke kai, a oia no hoi kona lona e puiiki eei 1 keia Wft. ..■■■: „■. _ : . | Mai hiki oie no iaia ke hoomau ika paa ftna i aa i-a haki nei, e ole wale no kona pakinaki ana iaia ihoa paa i ua i-a la nae ke kaula. -■■ ■ ■..."'■■ ; Peia i lawe koieie ia aku ai oiame ka iumiiumi ia e na ale o ke kai iloko o ia wa makani ino, me ka luaieie -ino ia hoi e poniuniu ai na maka, oiai na eha weiania i loaa iaia mai ka hauie ana iho o ka i-a m&iuna b kona poo, me he pahi !a e hou iho ana i ka 'loio. • iUa oki joā oia i'ke koko. ua ttlfceaW h»; ika ili i ka hona kai, r oiai feoJ oia 4 tlTCPeia inei e ke kai, ua iike ka maka a ioa o kooa mau maka me he hoku la, e nana pono ana me ke kiai hoi o ka nnaalo ae o ka moku.

He mau hora i hala ae, pio iho k ka ikajika nui o ka makaoi, a kualiilii mai la, aku, ua.hiki mai la ka po, a uHi mai la ka pouii eehia maluna o na mea a pau imoa ona, o ka hua keokeo wale oo o ka ale kana e ike 'nei. ■ ■ '

Ma na wahi a puni oia, ke kopi a. ke 6oa;le mai la ke kai, me he la he mau-leiko a :he mau ponaha poepoe- e ht>opuai aaa iaia, na hulili weli e a mai ana mailoko mai ; o ia maa āle, me he mau maka pau ole la i ;ka helu ia no na uhane debole makalii.

He iuina akamai loa o Seienetooa. Ua like kona pipili i ka wTma he laau la i kakia ia aku, a aoleoia he kanaka uiha wale.

Ua maa kona'manao, ua mamao ioa aku oia mai ka aina aku, a he \vahi .eaaoaalana uuku kona no ka hoopakeieia. He mau ia ke haia i ka pa ana a ka makani, a so ]cona kaa loa ana aku mawaho o oa moku o Inia Hikina, nolaiia aohe wahi oka manaolann i koe" no ka loaa mai i kahi raoku. Aoie i emo, ike aku ia oia i kahr mamao ioa mai kahi mai ana e au nei, he ioalamalama nui i ke aouli, © pii mahuahua ae ana 1 ke3a a me keia minute, a hiki i kona ma> naoio ana be moku pnuahi no ia. iloko no o ia hora pilikia, alra eae, o ka mea ana e ike nei, ua iilo |a i mea e hooma* ; nao ai nona, i kahi o kona mau hoa, ae, e ; aho oia e ike ole ike ahi, mamua oka ihe :anā ua komo kona mau boa hoiamoku iioko ;Oka poino. Ua hai ae la makou o kona iinau hoa holo moku, no ka mea, aole i kanalua iki «ia ma ka «nanao ana ua pau ka Hinabdo i ke ahi. " Pehea la i loaa ai ka moku i ka poino," iwahi ana i nalu iho ai, "oiai he kapena makaala mau o Eaiaunu.' 1 Aohe ona wahi manaoiki i ka oiaio maoli— o keia pauahi ana, oa hala* wai mai ka luina hope loa o ka Hina&olo me kona make ana ma na lima o na Malae hihia. Hala ae la ka po. Pau iho ia ka aia ana o ka moku, a aia hoi kekahi malam&iama oia ka la ma ka hikioa—ua ikeia aku la ike aooli. [ kahi mamao loa, ike aku la o Berenetoi» i ke kae uliuli o ka aina. Ke lawe aku aa a rae na aie iilaila. „ Iloko o kekahi mau hoia, ua kokoke aku la īa e hiki ai ke ike maopopo aku i ke kae 0 na iaau kokoke i kahakai. Aohe wahi mea a ike aku i ka taoku jFfe«oMo, oolaila, manao |na iho ia o B«renetoi» ma kahi kokoke i keia kahakai i pau «i | faa moku i ke ahī, a hopohopo ibo la ia ua poho pu me na luma s pau iloko o ka laakupapauwai. Aoie i emo, ike aku la oia i kekahi poe holo mai ana mai ka aiM mi, 1 "Ua Ikem mai ta au," wahi aaa, "he i mau waa kela ao na poe hoaaioh*--peta ko'u manao, a e heopakeleia mmm au. « pakele auanei au i ke koia oku e ke kai ma 0 o ka !ae a haia hou i fca moana." 1 Oka iae aaa e olelo nei, oia ao ka iae loa ao ka aaemoku hoi e oioi aoa iwaho o ka mokupaai ma ka aoao akao. kahi a ka PMleie nani, ka wahine Pailaka i holo aku ai e boopakela i ka meku afo, ka Ui aaa a nahaha liihi maluna o na puu pohaku ma kela huii. Ua koia aku ia o Bcreoetoaa e ke au a kaa ma kela aoao mai o ka Ue, nokila, e hou ia aoa oia e ke au iwaho o ka moana mamua ae oka hiki ana mai o waa. I I kooa kaa ana ma kela aoao o ka lae, hookahi miie kona kaawah mai ka lae aka, a elua hoi mile mai na waa mai, ua mauH» iho la kona maaao. ' [A«le »