Ko Hawaii Ponoi, Volume I, Number 12, 3 September 1873 — KE KAAO NO KAKAIO O WALEKAU KE AHIKANANA HOI I KE AU O KE KAUA O POLANI [ARTICLE]

KE KAAO NO KAKAIO O WALEKAU KE AHIKANANA HOI I KE AU O KE KAUA O POLANI

I ka oluola ana o ka wahine, ua ninau aku i I o Kakaio, ina he mea pono iaia ke hookipa 1 ma kona home. Ika lohe ana o ka wahine i i keia olelo a Kakaio oa paana ae la oia me ! ka i ana. "Ke hoomaikai aku nel an ia oe, a ke ae aku nei au i kau noi. Ua aie nui au ia oe no kou hoopakele ana ia'u mai ka mea I lokoino mai, a no keia mea, e hai aka au ia ; oe i ko'u hele ana moi ma keia wahi me ke ! kokoolua ole. Aole o'u mea nana i keakea ma ka hele ana ma keia wahi mamua aku nei a o ka akahi keia o ko'a halawai ana me ka , , powa. E heie mau an» wau ma kahi o ko'u ■ ; hoaalohae hoonanea ai a paina pu no hoi i i ; kahi wa me ua hoa la o'u, a pau ka nanea, alaila hoi aku la au i ko'u wahi ke kii mai \ko'u jfabu ia'u; a i kahi ws hoi o wau wale I ke hoi mai. No keia maa o'u ika powa i oleia, nolaila, ua palea aku ko'u iia ana i na : i mea hana ino o ke alanui, a ua hoolana loa > ! ko'u manao i ka hele hookahi, a eia ka aua-: nei e loaa ana i ka poioo, a e ole oe pakele ai ko'u ola, nolaila, ke hoomaikaiioa aku nei lau i kou lokomaikai ma ka hoola ana ia'u mai na lima menemene oie o ke kalohe nui-" Iloko o keia wa e kamailio nei ka wahine, ; ke haelejjei no laua nei, a hiki ana mawaho j . o kekahi hale ina Grosvieaor Plaee, Kikeke : aku la ka wahine i ka a wehe ia mai la ka pukd, alaila, hookuu aku la o Kakaio i ; ka wahme e komo iloko o ka liale, a e hoi o Kakaio i koua wahi, hoole loa mai la ka wa- : hine me ka puliki ioa ana i ko ia nei iima, j | me ke koi hoalohaiohaana mai iaia nei e ko- : i mo iloko o ka hale, nie ka i ana penei : t "Aole loi au e kapaia he mea pono, ke

i hookuu aku au ia oe e hele me ka hookipa ; ole ia oe, 'ka mea nana i kokua i keia lapu- | wale nui, a ke makeniake loa nei au e komo : pu kaua iloko o ka haie." I ko Kakaio lohe ana i keia oa pluolu loa i oia i ka lohe ana i ka manao maikai o ka \ l wahine. A komo aku la keia me ua wahine . nei iloko o ka hale, aia hoi e noho hana mai ; ana kekahi wahine iloko. O ua keena nei a īa nei i komo aku ai, he wahi kakau kii. O ka hai koke aku la no ia o ua wahine nei a Kakaio i hoopukele ai, i ka wahine o i , loko o ka hale penei : " O keia keonimana, j ; oia ka mea nana au i hoopakele mai na lima i I koko o ke kanaka powa, ina ®aole Oukou e ' ike ia'u. Nolaila e oluol|j oe e kokua mai | ia'u ma ka hoike ana aku i ko'u aloha oiaio i kuu hooiu." A pane mai la ka wahine o loko, " ke ae oluolu aku nei au me ko'u naau a pau, i kau noi, a nolaiia h'e pono ke hoho ka maiihini iluna o ka noho," a noho iho la o Kakaio iluna o ka noho. Wehe ae la ka wahine i hoopakele ia, i kona koloka a me ka papale, a noho iho la iiuna o ka noho, a nana aku la o Kakaio i kona mau helehelna, aia hoi he mau helehe-; lena ku i ka hanohano maoli e eha ai ka manao o kahi poe. A noi mai la ua wahine I nei e wehe ae o Kakaio i kona kuka nui, a e : heie e paina pu me iu. A no ke ano oluolu ! loa o na olelo o keia wahine, nolaila, aole mea nana e aua mai ko Kekaio ae ana aku i kana noi. Aka no ka manao o ike auanei ka wahine i ko la nei ano, no ka mea, aia maloko o ke kuka nui o Kakaio kona kapa . koa, nolaila, ao!e oia i pane aku. A o ka hoolale koke aku la no la o ua wahine nei i hoopakeieia e Kakaio, i ka hookani ana i ka bele e kahea ana i ke kuene e kii mai i ka papale a me ke kuka o ka malihini a e kau aku ma kahi kupono". I ka hiki ana inai o ke kuene a lawe ia nku la ; ua mau mea nei o Kakaio, ike aku ia keia i na helehelena ano e o ua mau wahine n«i, .alaila, kopohopo iho la oia no ka i ia mai he koa keia. Ma ia hope koke uo. pane ae la no ka wahine i hoopakeleia, " ke hoomaopopo nei au, ua komo no ka kuu mea i hoopa?: kele, iloko o kekahi puali kaua. no ka mea aole au i ike i kekahi kapa o keia ano mamua."' A eia ka Kakaio olelo, " aole au he kanaka Pelakane.'' "Aole ka nuanei he kanaka Pelekane, heaha la hoi ka mea e pololei nei kau kamailio 7 Aole oe he kanaka Parani r '

, A pane aku !a o Kakaio, " oo!e io no ao , | he Farani; aka he mea lnwekwe au malalo o ka Moi o Polani." A > aku la <> Mias Egerton (ba wahine o ka hale) me ka heae ' iki ana o ka aka ; " alaiia, he aio paa aku Ja ! no fioi ko ia Moi i ka poe koa wiwo ole, aia | jma St. lakopa kekahi poe wahioe i hoopili-j kia wale ia, e like uip ko hoopiiikia ! ia ana, au i hoopakele mai nei." i A ike aku la o Tinemau i kekahi wahine i ;o Sopaea kona inoa, olelo aku oia, peftei I "Aole paha he wahine e Jike mea'a ka oi o ka hana i na hana ku i ke aloha. A ke hai . aku nei au e hoopalau ana keia keonimana me a'u, ma ke ano oiaio maoli." la lohe : ; ana o Sopaea, aka iki iho la oia, ene ka he« 1 nehene ana, penei: i | Kehai aku nei au ia oe, "aole e hoopalau : ana keia keonimana ia oe e Tinetnau. Aole : keonimana o ko ia nei ano, e ae ana e hoo- | paiau tne ka lede kahiko, a kue hoi i ka I mea opiopio. Nolaila ia i oe e Mr. Malihini | ninao, no kou inoa, o ka mea hiki ia mai kon ke kapa aku ia oe o Mr. Malihini wale ! no. Nokeia mea uammamina loa au i Tta : loaa ole o kou inoa." A aka iki iho la o Kākaio ī keia mau olelo a Sopaea; a hai aku la oia i kona inoa, "o ! Konesetine ko'u inoa." A i mai la o Sopaea, i o ko ninau hope ioa oia kau p hui mai nei, nolaila. aole au e hookuu aku m oe no ko'u | , manao wale ana no kanaka o kuaaina. Aole ! anei au e pono ke olelo ae he poe hoopono | no lakou. i A i aku la o Kakaio, "he pono ia oe e ka | : lede ke kamailio e iike me kou makemake.' r ! A i mai la ka f o ko'u manaoio J i maoli, oole au e hoowahawaha aku ana la J i oe ma ka hapai ana i na olelp o keia ano, a j 1 aole ao hoi aa e kapa aku ana ia oe he inea j ' haumia e like me ka haumia o kahi poe i j : ikeia." • A pan<> aku ln o Kakaia ia Miss; Egerton, | " eole au i ike ntri ia waena o ia poe, aole i no hoi i luana pu me kekahi o ia poe, e hiki ' ai la hoi ia'u ke hoike aku i ko lakou i.»au i ; ano, nolaila, he pono au ke kapae loa i ko'u : : manao mih ia mea, no ka rnea, aoie mea nann o manaoio mai ka'u olelo.'l A aka iki iho la o Kakaio, in«» ke kunou hoomaikai ana aku. A puana hou mni la o Miss Egertou, penei : " Ua lohe mai la no oe e Tinemau, nolaila, e malama oe i kou kalamuke. Aole ; oia lie palekaua no'u!" A o ke alakai aku la no hoi la o 'l'inemau ia Kakaio ma ka rumi aina. ia noho una e i paino, ua makemake loa n Tinemau e iiamailio pu me Kakaio, i lilo la i mea e pili paa lon ai i ka manao o Kakaio. 1 ko Ka- ! kaio nana ana, ua ane palena ole ka hoona- 1 : nea ana mainuli o ka Inna o ka manao o ka lede Tinem?u ; n o keia nanea atia, he<mea i manio mua oie ia e Kakaio. Elua paha i hora o ka luann hoonanea ana; ma keia i nānea ana, i ane aia iki mai ai ia Kakaio j ka hoiuunao ana i kone. mau lu i liala e ! aku, mAia mea he lealea ana. 1 ko KWaio hana ana, ua nani o loko o ; ! ke k«ena ana e noho ana n e na wahine ano i koikoi elua, a lilo no hōi oia nei, i mea ma- i i nao nuiia e na wahine. lle ko o kona mau ia | e noho ana iloko o ka pomaikai, ua ala hou i mai ia mau ia, ma ka hoon anao wale ana; a hiki i ka hora umikuma «aiii o ua po nei. ] Alaila hookuu ia ka luana ana. Mamua o ! ko Kakaio hoi ana, ua kauoha mai na wahine, e hoi no, a hele koke hou aku no i ka 1 hale o ua mau wahine ne i, a haawi mai la i na kameaina i ko laua uk ha ia Kakaio, a j pela no hoi 9 ta nei. . " MOKUNA XVII. 0 KA MAKAMAKA HE KOKUA U NO KEIA OJ.A'NA. 1 Ia h<ji hou ana o Kakaio, aole oia i boqko ! 1 ka noi a ka mea ana i hoike ai i kona ikalka, a he wa loihi mai maho|Jb, hele ana oia e ike hou. ' 1 kekahi mau kakahiaka mahope iho o ka halawai ana oKakaio me Lede Tinemau,, poha ae ia ke kehau anu o kakahiaka. A o ke ea i ka hoomaopopo ana,ua nui loa ke , anu, a no ia mea, pii hou mii ia ka mai piva ; a me ka hui o ke kino o Geo, Batezou no keia mea, ua kiai paa o KaLaio ma ka uluna i o kona inakamaka no n.i la a me na po he • umi. I ka pau ana o keia mau la, loaa ka noho iluna a me ka heluhelu paiapala ana o Gen. Batezou me ka nanea ana i ka hookomo ana i ka moolelo aloha o Poiani, ina ka ' hoomoana kaua hope loa ai a. i ko Kakaio nana ana i keia moolelo i kakau ia e Batezou, ua lilo ia i mea ehaeha loa ia Kakaio. I kahi kakahiaka haaleU' iho la o Kakaio ia Batezou ma kana hana, oia hoi ke kakau ; aoa i kana mgj>lelo; a hele aku la oia e ike i ia Le.de Tinemau. f kona hele ana a hiki i ma Balinetona Hale, ike aku la oia la Femeborake &3maseta nie kekah keonnnana elemakuie e kalele aku ana ia a. ' la ike ana aku o Kak-aio, hu mai ia kona aloha a nui loa, a me he inea la uo hoi ua ka lie ae kona koko iloko o kona puuwai inai na

wahi mai a pau o kone kino, i ka ka mea o ka nui o ke aioha, hele ae ia ka helehelena eia nei a haikea. Ko malie iho la keia me ke kali ana. a hala o Somaseta ma, alaila hele aku ia oia me ka i wale ana no iloko 11 Ke manaoio nei au aole no ko makuakane ke aloha ole, aka, noa no e Somaseta!" Kn wale aku la no keia, uana i ka laua 3a heie, a huli aku la no ia hele i kahi ana i maimo ai e heie. { ka hiki ana aku o Kakaio, raa ka haie o Lede Tinemau, lohe aka ia oia i kona inoa e kamailio ia ana, e Tinemau a me kekahi iede e aku. ika ike ana mai e Tinemaß, oh&oha mai la oia iaia nei no ka hele ana aku i ona |a, me ka hoike ana i kona haaoii nui ia Kakaio. A pane aku la o Kakaio, "ua ehaeha ka manao o ka Lede Tinemau no ko'u hooko koke ole ana i ko'u lokomaikaī, oia hoi ka hele koke mai? he manao no ko'u e heie kokē mai, aka, hoi oa loaa koke hoi ia'u ka pilikīa, oia hoi ka nnwaliwali loa ana o kuu : makamaka, nōlaila, hiki ote mal an I lratr wa i kauqha mai ai.' " 1 ka lohe ana o Tinemau, i keia mau olelo i a Kakaio, olioli ioa iho la oia, a puana ae : la oia penei: "lnab like me oe e hoike : pololei mai nei i na kumu i hiki ole mai ai oe i ko'u wa i kauoh» aku ai, ko'u poe makamaka a pau i nalo aku no kahi mftu ma>. nawa, aiaila aole a'u mea hauoli e ae e iike ai." j A pane ae la hoi kthi lede a Kakaio i ike : ole ai inamua, >• ka! malia'he hiki no i kahi J poe makamakn ou, ina e manao ana lakou i j e like me ka keia makamaka malihin» oo." | | Eia nae ua like a iike ba lokomaikai o keia I lede me Tinemau. J A hoomaopopo iho ia o Kakaio i keia mau j olelo a Tinemau me ka lede malihini iaia j

: nei, 'iiaila, kunou hoomaikai aku !a o Ka- < ! knio i na ledo. A l;:tmailio ae la 6a lede malihini ia Tineiniuu me ka ninau ana, akahi no anei oe a ! Jc»ti«- i ky knnaka olelo oiaio i ka wahine. A pane nku o Lede Tinemau, i oa Jede n»-i oia• hoi o Lede Sara, penei: " Mahea lii kou koho ana.ina au e hooiaio ana i keia ?" A i mai 'la o Sara, " iloko oke kanaka e ike ia ana ka lokomaikai io." I ka Kakaio hoolohe aku i keia k«Rnakamailio a na lede, aole ona lilo nui aku ma la mau olelo, oiai, e pioloke ana no kona i wahi r.eau, no kona ike ana ia Somaseta a me kona makuakane. Aia hoi ka Lede 'l'inemau, aole otm ma- ! nao e hoopoino iki ia Kakaio, ma ! i ka hele ana mai e ike i kona hoa aioha, , īloko o kona naio ana no kekahi manawa. Eia hoi, o ka ike ana a Miss Sopaea Egeri ton, aoie be pio iki o ko'u manao no ia ike i ana. Ma kona hai ana mai, "he koa oia, i ma ke ano o kona kapa, a he kanaka oia.no 1 ke kulana kiekie roa ka nanaina o kona ano; j a he Apolo hoi ma kona kino, a he koa iOa | ole hoi, ma kona ikaikā." ' i Ika hahai ana o Miss Sopaea Egerton ia ' Lede Sara Ro.se, a puana ae la o Sara, "ma j keiu mau olelo au ea, ke hooiaio waie aku ia i no au i na ano o keia keonimana, aia, no kekah* mea maikai i keia maiihirs'ao!e ī ! komo iki rpai oia maloko nei a hiki i ka ! pau ana, o ka kakou kamailio ana nona, : nolaila aole anei e pono ia kakou ke hooiiio ' iaia i hoa kuwili no kakou?" . - ; Aka loa iho ia o Lede Sara e ike maka ia | Kakaio, a ma kooa manao wale ana, he j komo mau la o Kakaio i o Lfede Tinemau ia j ina kakahiaka a pau loa. Eia hoi, aoie no ! :he manao iki o Lede Sara i kona lohe mua ! i ana i ka inoa o Konentine ma ka hoopuka i :ia ana iwaena o lakoo, me ka manao he ! inea lapuwale waie no la, eia ka he maoli! | O Lede Sara, ua mare kane oia. aka he oi kelakeia nae n ka ui, a ua makemake loa no hoi oia e hoopahele mai ia Kakaio, me kona nani lua ole. i kona ike maka ana a hoomaopopo loa ī ko Kakaio mau ano a pau, ua naiu e iho oia iloko o koaa*Wu e iiio o Kakaio i ipo aloha nana. Oa iia mhu no hoi keia !ede e loaa kekahi mea nani, ma kona heluhelu mau ana ma na kaao o Fa-' rani, a malaila kona ike ana he poe keoni- I mana nani no kekahi, i kupono no na hoina-1 inau ana; a i kona ike ana i na heieheieaa o Kakaio; nlaila hooiaio loa ae la oia ina mea . ana i ike at ma na kaao, he mau IwMiimmMi oi kelākela io no ka kekahi oka ui. No 1 keia mea makeinake loa ih6 la oia e iauna ■ pu.me Kakaio. ka pau ole o ka maiAmake o Lede I «Sgtra, itoi iho la oia i kana hana e haim ai i! ; rjea e hoolauna mau mai ai o Kakaio me la. ip&aoi iho la oia me kekahi walii ilie, i kona ' ani ana, uwe ae la oia. ao!e kr hoi be »la a koe aku, o ka wehe ae la oo i ke i lioloka huluhulu, a holo aku ia a ma ka |taka aniani', nana ia i waho, me ka manuieike I kana mea i lia oui ai. 1 kpna nana pono ana, ike aku ia oia aia no o Kakaio me Lede Tineota o ke babea aka la no<ia tne ka leo nui, ao ka mea ua ano pii mai kahi kai, a penei ka olelo ana— {Aolt i paii )