Ko Hawaii Ponoi, Volume I, Number 13, 10 September 1873 — KA OLALI O KE KAI! KA HOEULI ULAULA, A O KA WAHINE PAILAKA! [ARTICLE]

KA OLALI O KE KAI! KA HOEULI ULAULA, A O KA WAHINE PAILAKA!

" iv lawe ia ana au■■»» ke au iwaho," wahi ■i ana. . Hoao iho la ia me kona walii ikaikn e ko- ; pe ana me na iiaia a me na wawae e hoi i i hou ae i ka aina. aka, he makehewa. Aole i emo, lohe oia i kekahi leo ahin j ; uwauwa, nana ae la ; aia hoi he waa, me im I | Malae ekolu me iiii mea eha e holo mai arm l i ona la mai ka aiua mai. , Ua ijjaopopo iaia he poe eneini kela—-ua ; hiki loa ke ike ia aku ko lakou ano ; a na | ininamina iho la la uo kona ike in ana mai, | ■ mamua o ka ike oie ia ana. ■ Aole ana mea kaua,—nawaliwali no hoi, I j he eha, a e lana ana i ka i-a—heaha kana e i | hana ai i mea e pale ni i tia kanaka ekolu i [ j lako i na mea eha ? lle lae puu pohaku. a ma ka aoao akau u j ua puu pohaku nei i kaalo ae ai ka wa?., a | nalowale mai kona ike ana aku. He mdu minufe i hala ae, mamua i> ka ike hou ia ana. ■.....■..: I Oiai o Berenetona e nana ana me ka ma- [ nao e ike hou, lohe ae la oia ī ka owe o ke kai, a i alawa ae ka hana, aia hoi, he toahi \vaa e holo mai ana i ona la, a ike aku la no hoi oia i ka hilu o na moeuhane- nani. O ka nani Paulele no ia, inailoko inai o . kekahi ana iwaena konn o ka lipolipo o na ; laau o ka ae kai, ka holo ana mai, a i keia wa ua aneane no e kokoke i ka olulo. | Ua mahaio aku la keia i ka nani o ko iala ! Tnau helehelena, kona lauoho ehuehu e ana-1 pa mai ana i na kukuna o ka la e puka ae : la, me he mau rōpi gu!a la ia, a r hoe ana | hoi kona mau lima keokeo me ke akamai ! nui. " Owai ae la lioi keia ? He mea maopopo ; aole oia i liui pu me kela poe ,nm po>va i a'u i ikemua akunei?" v Holo mai !a oia a hiki i ko ia nei aoao, I ■ pane mai la me ka nahenahe. " E wiki, e | komo koke mai i ka waa ! Aole lakou e j j hana ino ia oe. ina e hiki ia Paulele ke ko-1 i koa aku." ; ■ v Owai kau poe *• manao nei ?" i nianu | | aku ai o Berenetona. "O kela poe Malae ; anei a'u i ike aku nei inaluna o ka waa ?" : i"- " Ac* ■ •• Molaila, aole iakou lie poe hoaaloha I ! nou V " He poe hoaaloha ? Aole. Aole ! : au makemake ia I»kou ; aka, aole lak«u e j i hana ino mai ia'u, no ka mea, o kuu maku- j I ahine—lea mea a*u e kapa ai he makuahine 1 | —he wahine Malae mana nni ia mawaena o > lakou." " JVla uka nei anei o I.' . i walii kou noho I : ana '■ Ae ; aka, e kamailio haahaa ilio, no ka \ : mea. he hikiwawe na pepeiao o ka poe Ma-; | lae i ka lohe ; a e ike mai auanei lakou e ' ; hoao ana au e hoopakele ia oe." , t Noho mumule iho 1a o Berenetona a hiki: j wale i ko laua pae ana i uka, mamua o ke ! kaalo ana ae o ka waa o na Malae ma keia j 'aoao o ka lae. " Mai--isa k«ia wahiwalii a Pau. " Auwe," i hooho hou ae ai oia i kona ike | ana mai i ka pipilikia o ko ka oiulo hele ana aku mawaena o ka nahelehēle. " (Ja eha j ! oe. Aole au i manao mua pela." j Me ke ohilahila i haawi mai ai oia i kona | lima e kaukoo aku iaia nei. Aole i mamao i ; loa aku ko laua nei hele ana, ia wa i hoopa i ae ai o Pau i kotta hma i na lelieiehe, a ku i iiio la hoi. ■ " Hamau !" i hawanawana ae ai oia ; "ke i hele mai nei laua." " Owai ?" | " O ka Nunui Bolohn n me /, «»(« Llona V! ' wahi ana. " Owai laua ?' : \ " E īke koke no oe ; aka, ma ke ola o na i lani, e pono kaoa e ihele aku ma kahi nalo. I He kanaka ino o Boloka i oi aku mamua o ! kekahi o na kamaaina &kahi mau mokuponi e aku. O kana liona ua like no kona hae e like me ka liona ahiu. Na ke Akua e ,kokua mai ia oe, ina e ike mai ana o Makauole ia oe; oia ka inoa o ka iiona. E haehae j liilii ia- no *oe e ka liona a weluwelu.'' Oiai o Fe (Paalele) e kamailio ana» me j keia, huki ae la oia ia Bereoetona ma keka- | hi aoao, malaio iho o ka malumaiu o kekahi j lae pohaku i uhiia e ka limu a me ke kowai li. ; Aole i uui na ininute ī hala ae, ia wa i j lohe pouo aku ai laua nei i ka haiulu o na ■ kapuai o Boloka, a me ka iiona Makauole e hahai ana mahope ona. * He ano nunui ua malae ifti, eono iapuai me elima iniha ke kiekie ; he lauoho kalole j eleele loloa kona e luhe ana maluoa ihoo j na kipoohiwi, he lae haaliaa, a malalo iho o i ia i a-a mai ai na maka huhu ano hupo. Helole wawaeie keokeo kona e komo j aiia, i hoopaaia rae le apo i*i ma kona opa, : a he pu panapana ki> i hoopaaia ma ke apo : opn, me kekahi pahi loihi kueiu keleee. " Moe malie iho," i hawanawana mai ai o i Paulele ia Berenet« ia, oiai o Berenetona e , ala ae ana e nana p<rao aku i ka Maiae, a , £e kona noa "he nau pepeiao hikiwawe Jpa kona i ka lohe mamuli e lohe mai ia 4 O Makauole, ka lioua, he aneane elima kapuai kona loa, nka, o ke poo kahi nui i oi 4ku mamun e ka mea mau i ua holoholona 4 ae o ia ano. E huliii mai ana koaa , poopoo ue he mau puu Unahu ahi la, a iaia e hele ana e kokopp mai ana oia i na iau iaau ma o a maanei me ka nunulu hae ena.

1' ? ka wa i hala aku ai kua, HuR ae la p l ! Bexenetona i kona hea, a /īhiau aku la: ] " He powa anei kela kanaka V | •• Ae,.oia k'e aiii o ka hapa nui t» ita kana* | ka o keia mokupuni, a he nui wale na kaiai» ■ ma weliweli ana i hana ai." : ; •' Nani ka hoolohe o kela liona iaia. Ua ; iioolaka anei oia i keia iiona? f! " Ae. He kanaka hakaka kaulana <>ia. Ma kekahi aina kaawale aku kona wahi i ; alualu. ai, a hopu ai i kelaliona. N#:ia no i i hoolaka i lea liona, nolaila, im like kona ; hoolohe iaia me he ilio la," i : " Manao au, o ka liona pai>a kekahi kor t : ieua ona i ka wa e hakaka ai." r- " Ae. JUa oi aku kona hulu< hae i na; i maiihini. Ua ao ia oia e Boioka e hae i na i | kanaka ili keokeo. Aka, e hele kaiia ano,: ! o ikeia mai auanei kaua." i Haalele iho-la v laua nei m wahi, a alakai i aku ia o Pauiele ia Bprenetona iiokoo lva !i--poiipo o ka ulu iaau. Ma kau wahi ua hihi paapu iu ke olanui a laua nei e hele ana me na laau, nolaila, { aole e hiki pono i ka laina opiopio ke naku | hele aku iloko o ka nahelehele ke ole ke i alnkai. Ua mahalo iho la ia i ka nani o ua ulu i laau nei. Ona laau. ua iuluu lakou i na I lau ulaula, omaomao, a ienalena ; a raa ke kau mau wahi hoi, ua uhiia me na pua no lakou ke ala e moani mai ana, a ua lohe ia hoi ke kani a na manu mai na wahi mai a i pau. ,■■ - -: ■■ ■ ! " He uiokupuni nani maoli keia,'' wahi a , Berenetona. Ae. ina he poe maikai na kanaka o ke- j ' ia mokupuni, ina ua lilo keia wahi he pare« j i daiso ;" wahi n ke kaikamahine me ke ano i i kaniuKu. * ! " He mea kapanaha maoli ko lakou hana j ! ino ole mai ia oe," wahi a Berenetona. - ' •• Aole lakou* e a-a er hana iao mai ia'u &.j ; no ka mea, o kuu makuahine a'u i hai aku j 1 nei ja oe. o kekahi ia o_ ko iaiiau 4coko po> i < noi." f ■ i " Ua like pu anei oia me kahi poe e ae o | . lakou, a i ole ua oi aku anei kona maikai ?" | " Ua minamina au ke olelo ae aole i i ; oi aku kona maikai. Aole ona hookahe wa- , le i ke koko hala oie ; akia nae, oa makema- J | ke no oia e hookahe koko kona poe makaaina-1 j na me ke keakea ole aku. Pela i loaa ai ka j i poino i kou poe hoa holomoku."— ' Paa koke iho la kona waha aole i ekemu ! hou aku, a haikea koke ae la na helehelena ! me he mea make ia. ; y " E hoike mai," wahi a Ber3netona., u Aolc an i a-a *'hoike hou aku. kali a | hiki i ka loaa ana ia oe o ka maha, a ikaika j ae kou kino. O kou kulana i keia manawa, j e oi aku auanei ia o ka nawaliwali ke lohe | i oe i na maa hou." i " Aole. Makemake nui au e U.he i na j 1 mea a pau au e kamailio mai ai,'" " Ua pono," wahi a Paulele : "o kou poe hoa ua pau lakon i ka make." " Ua make?'' ■: " Ae." . i Alaiia, hahai aku la oia i na mea a pau, I ; ke ano o ka hoouka ia ana o ka moku e na : Malae, ka pepehiia ana o na iuina, a me ka i , pau ana o ka moku i ke ahi mahope iho. : > " Aka nae, ua"pailaka ia mai lakou iloko | ! o ke kaikaono o ka mokupuni nei, a ina aole ' ! he mea nana iakou e pailaka mai, ina ua ili | : mua ka moku a nahaha ma na pali kahakai;' aka hoi, ke minamina nei au, o ko'u lima j kekaiii i kokua pu i ka moku ma ka hooko* | moana mhi i keia wahi ino." j AlaiLa, hoike aku la oia i ke ano o kona ( j hookeie ana mai i ka moku a hiki i ke ku ! i ana i ke kaikuono. ! i " I ka la mamua aku," walii ana, "ua ho- j lo aku nU poe powa i kekahī mokupuni e I aku, a eiua pule ka loihi e noho ai lakou ila>' . la, nolaila, aole au i manao he poino kekahi i j e loaa ana ; o*iai e ho!o e ana ka inoku ma-1 i mua o ko lakou hoi ana mai. j "Me he mea ia ualoaako lakou moku i ka j | poino, ke kumu o ko iakou hoi hou ana mai i , a he mau hom ko lakou o ka pae ana mai! i mamua ae o ke ku ana o ko ookou moku.! ina wau e ua hoi hou mai lakou • ina ua hoike aku au i ke kapena e makaala. Ma ia po lohe an mai kuu makuahioe mai e manao ana lakou e hoopio i ka eaoku. Ua hoio aku au i kou waa me ka hoao ana e uwao ia lakou, aka, loaa iho* la au i kou makuahine, a no ka oi ae o kona ikaika mamua o ko'u, nolaila aole oia i ae mai ia*u e holo." Kahe iho la na kulu waimaka ma na papalina o ka mea e inmailio nei, a i ka naoa aka iaia me he ia ua hakukoi kona manao; ua piha a hu i ke aloha, | " Ke minamina nei au no kou hele ole j ana," wahi ana; "o»ai he mana no ko'u ma-1 luoa o lakou, ajnalia e hoopakeleia no paha I Inkahi o na laina e a'o." I TJa kaumaha nui iho la o Bereoetona i ka ) lohe ana i keia mea hou. " No ke aha,"' 1 wafii ana i ke kaikamahine, "i noho ai oe me kela wahine ? No ke aha i haalell oi« ai oe i keia mokapuni, a hele aku i kekahi 0 nraina naauao." «« Aole e hiki ia'u," wahi ana, "aia kekahi koma e hiki ole ai ia'u ke hana peb, aka, aole e hiki ia'u ke hoike aku ia oe no kahi manawa." Noho mumule iho la o Berenetona. Akaj hi no a maopopo iaia he make pepehiia ko kona mau hoa, aole i piho maoii iloko o ke kai e iike me kana i manao ai; nolaila, ua kaumaha loā iho la ia. ) Alakai aku la o Paalele a hiki i kekahi pali pohaku iioko lilo o kau wahi awawa uuku. Maioko aku o kekahi aia iloko o ka 1 |ttli i aiakai aku ai oia a puka ma kela aoao, maiaiia kekahi heana kahiko o kau wahi 1 kukuluia, me he mea la he heiaa kahiko i kukuluia i na wa i hala ae. " Eia," wahi ana. i kona wa i uhuki ae i! na mauu loloa a ike }a iho la kekahi pohakui'

[ pakdUbdta. * 0 &§H 00 ka i jke. Ua i ke»i lua j kekahi ia oiai an e auwana an« eia I laaa iwi." — - ■ Hne ae la oia i ua j»hak« nel. atjih«, | wale ae ia kekahi alanui pii «iW aku aj ; ilalo ok« honua. Ukali ako b Ma hew : ' mahope ona, a hiki iialo o ka honua, ama kekahi aoao o aa wahi nei, ikeakn ia oia he malamalama roa kekahi aoao. No ke leololio mai oke ea huihui ma kela nolai. ia, aku ia bia ma ua wahi nei, a kiei : aku la ma ka puka, ata hoi, he paii kaholm i o lalo me he lua poopoo ta, a o iaoa ae, ua rT«apti iim iaau a rae na kowaK e hihi atia. ; " Aoie i ikeia keia wahi ena Maiae; mai nao no au aole e ike ia £asa.'' Haalulu iho la o Berenetona, iaia enana ' iho ana t ka lua hohonu maialo. 1 hou mai ia 0 Pauleie iaia me ke kuhikuhi aku i kekahi aoao o ua iua hon% ne i ; haiiiia me na iau iaau. "Maoe hooiuohi iho ai oe a hiki i kau hiki hou ana mai me ona ai ame ka wai nou." ■ 1 Huli ae ia o Berenetona mai ka nana aiia ma ka puka oka pali, a pane mai ia. >< |? hoomaikaiia—he oiaie oa pomaikai loa au no kuu haiawai pu aname oe." la wa i haaieie mai ai o Pauiele iaia, a hauie Aku la hoi keia iluna oka mauu ma!oo, a aole i iiuliu, ua pauhia iho ia oia ika I hiamoe. : Na kekahi leo ano e i hoaia mai iaia nei. | ' —h.e ieo palale ko'u ke wawalo ana iloko 'n ■■ 1 1 ke ana me he ieo la no ke debolo. Aia ae ia oia Uuna a nana aeia, aka, aoie j nae oia i ike i kekahi mea e ae, manao !iaia he moenhane nana. - i. Ma kona aoao eku ana he pika wai me j kekahi hu|i ulu i moa, a me na hoa alani; I pela i maopopo ai iaia ua hiki mai o Paulei le iioko o kona wa e hiamoe ana. I inu ae ia oia ika wai, aiaila, ai iho la oia j i ka uiu, a me na hua alani. i_ O ana ae no ia o kana | ia \va i lohe hou ai oia i ktfkphi leo a-alaia,' | me he mea la mai ka puka mai o ke ana ma | ka paii. j Aia hoi, leie mai la kekahi manu ano e, i like me ke opeapea, a hiki i ke kae 0 ka pujka o ke ana, a ia wa i upaipai ae ai i kona mau eheu me kr» !e!e ae i o a ia nei me ke | ano makau. » Aoie i emo, he leo poha kana i loheai maiuna ae, a aiala ae la ua manu nei, a ko- | mo loa mai ia iiotfo o ke ana, a ku/naiie iho la me he lau iaau ia. , .\'o!a'*la, ua hoopauia ae la ko Berenetona j kanaiaa no ka ieo ana i !ohe mua ai. j Aia hoi hoea mai ia ke poo o kekahi moo j nui ma ua puka !a o ke aoa, a hookokoke I mai la i ka manu, a hoopakeo mai ia i kona • eielo manamana me ka leo hi ano e, a koj ino mai la no hoi kona kino unahi pakaawiii : iloko o ka lna. MOKUĪNA VI. He HAEAKA AHO E AMA. Ua h&aiuiu iho Ia 0 Berenefona i ka ike ana i keia kahoaka ano e. He moo ioihi ua I moo nei, me he mea ia, aoie i emi iho malaJio o umikumamaiua kapuai ka ioa. O kona ! mau maka i iike oe na u!a 0 ke ahi, e haka i pono ana ika manu me ke kuoo—ao'.e hoi i I amo iho. Aka, aole i hoomau loa ia peia, noka mea, | he leo puoho ano e ka i iohe ia, ua leie mai | ia ua moo nei maluna 0 ka manu, a i ka wa I pokoie loa, ua komo aku la ka manu iioko o ' ke u o ka moo. Manao iho la o Bereoetona ua lawa iho la l no la ka moo no ua manu nei, aka.aoie pela, ! 1 keia wa, iena ae ia kona mau maka, a kau | pono aku ia ika luina opio. Aohe ana mau j mea eha, a aole hoi i ike i kana mea e hana | ai. waie iho, hoomaka iho la ka moo ' j e*neenee maiie mai i 0 ia nei ia, a hiki 1 ka I pau pono ana 0 kona kin» iloko 0 ka liue, ia wa i pokaa ae ai mia iho a poepoe, rae he ia e hoomakaukau ana e lele mai. Nana ae ia 0 Berenetona, a»ie ana wahi e manao ae ai e pakeie ke hoio. | Heaha kana e hana ai ? j Oiai ka moo e poa-ia nei i kona kmo mr ka hi «no e ana o ka leo, a ua makaukau hoi e lele mai maiuna oia nei, ia i lohe hou ia aku ai kekahi ieo uwo haiulu mawaJmj 0 ka aaa, nana i hoonakeke ae i na paia olokookeaoa. Ma ia manawa koke no i huli aku ai ke poo 0 ka moo iwaho 1 kahi 0 ka leo e pa-e mai ana. Ua oi ae hoi ka iiieiiie o kona mau maka iiilii i keia wa, oiai kona leo hi loihi e pinainai ana me he hokio paiaie ia ! mawaena 0 na niho. i hou ia aku ia ka uwo ieo ntū aoa , mai mawaho.—Du-ina mai ana na kau Uiiii j e ulu ana maluna ae 0 ka waha o ke aoa, a 1 hoea n»» la ko poo weliweii.o ka liona MaI kauole ma ka puka. ! Lele ihoMa ka lioua mailuna .iho a pupue mai ia na wawae mua ma ke kae iaio oke ana, tne ka haao aua e komo mai iioko, e kil mai i ka.moo, ka mea oona keaiaam i i honi ai i kahi mamao. Aoie i emo, ua koaao koke mai la ua iiona nei iioko, a iena mai ia kona mau maka weiiweli i ka moo, me ke kahiii ae o ka huelo i 0 a ia nei. He manawa pokole, ua uwo nui ae ia w. me la paia kuli; i huī pu ia e na ki ame na hokio aoa 0 kona eaeni, i like m» lat hokio ana oka mahu ei»gioi, a cra iilo ia he iauoa ok i iohe oie ia e ko Be»oetooa mau pepeiao mamua. I No kekahi mau miaate ko iaua waiaau ana me keia, a ia wa, he poha hikiwawe ana iioko o ke ea «ne he poka homa h, ua ieie aku ia ka iiona iluna 0 ka aoo, a hoMaaka iho iaiauae hakaka, a pela i .ke aaka ai 0 I Beren?iona ika hakaka i ike ole av maniia. ■ \Aek i pa* l