Ko Hawaii Ponoi, Volume I, Number 14, 17 September 1873 — IOSEPA WILIMOTA, OIA HOI O Na Hoomanao ana a kekahi Kanaka Kauwa. HE MOOLELO WALOHA [ARTICLE]

IOSEPA WILIMOTA, OIA HOI O Na Hoomanao ana a kekahi Kanaka Kauwa.

HE MOOLELO WALOHA

lluli ae la au a lioi pololei aku la i Mura liale me ku liakukoi oka manao. I kuu hiki'an? akn, ua.pau kaliiko ka ai ana a na i kauwa.a <* waiho ana kn'u mau mea ai koekoe, nolāiia, ua liauoli au no ka mea ole na- } oa^Jialulo m*4 -helehelenm »no4 r. Aj ilio la ina mea i hoana eia na'u. a : mahope iho, ua akakuu mai la ko'u manao, a hele aku e launa me Kalole a me na kauwa e ae u pau, a hana hoi i "ka'u Jiana me ; ka eleu ame ko'u ano hoihoi mua. Hooka-! hi hora i hala ae la mahope iho o keia wa, : akahi no a hiki mai na Lede Georegiana a : ine Calanete, a ua haohao nui iho la au i ke kumu o ko laua lohi loa ana. Hoī aku ia ka LedeCalanete i kona keena iho, a o Georegiana, hele aku la la a hui pu rne Mr. Tiveretona. He hapalua hora i hala ae Ja, tiookani ia mai la ka bele o ke keena hookipa, a kahea mai ia hoi o Keoni Robata, ' ua inakemakeia au e pii aku i ke keena hoo-; kipa. 1 ko'u komo ana aku. pane mai la o. Mr. Tiveretona ; ■' E losepa, no kekahi hanahikiwawe i kouoia ai au e hele i Eketa, ua makemake au ia ; oe e trel«; pu me a'u. He mau rnea ka'ue hiki ai ke hoouuauna ia oe malaiia, E lioomakaukau koke ia oe iho no ka hele nna," i ka}f> oui l paae haa mai, aale ao hoi ka i i pane mai i kau wahi hua-; I olelo. Aw'īwi aku la au t ko'u keeaa ponoi, « a koiao iho la ( kuu'paa io)e kauwa maikai. i L'a noonoo īiio la au o ko : u hoomaka ana < paha keia e hookaawale ia mai Mura Hale I aku, noluila. ua awiwi iho la au e hahao i ] ko'u mau mea a pau iloko o ka pahu. i mea i e makaukau ai ke hoouna la ae mahope ō'u. I la'u i iho aku ai ma ke alapii, ua kapalili i kuu puuwai me ka hakukoi ano e ; aia hoi. j puka koke mai la ka Lede Calanete mailoko ! | mai o kona keena.—o kona mau helehelena, i ua haikea a mailo kaumaha, he hoaiiona e ; | hoike mai ana, he luahi na ke aloha i ] keia wa. " E kakou ae oe ka Haie Leta i Eneliia !" alaila puili mai !a kona mau iima i kuu a-i, me na hakoko a ke aloha a hookuu hou mai ia, Ua komo koke aku la oia iloko o kona keena, a iho mai la au ine i ka wailana ano e o na manao. ' Ua hana ia keia mau «nea me ka emo ole : loa, a ua hookupilikii nui ia na auwai o kuu inanao, me he la he mano-wai no na auwai . iie lehulehu. Ke mau la no ka makamaka o kaon honi aioha hope ioa ma kuu papalina, a iloko o kuu puuwai he pana auo hou ke pauma ia ia wahi! .Nani l^ftnokumokuah.ua! Nani ka awaawa ona nune a loko' O ' heaha ka'u e hana ai > 1 ko'u komo ana aku ike keena liookipa, i kauoha koke mai la o Mr. Tiveretonae ukali aku ia ia, a o ka Lede Georegiana hoi, aole ■ eia i ekemu iAH he wahi huaolelo hookahi. Ma ko laua ano maua, a rne ka hoomakue, ' ua maopopo e ia'u, o ko'u wa keia e haaleiei iho ai ia Mura Haie no ka wa hope loa. ia maua i hikī aku ai i ke alanui, ia wa i ! holo ae ui ke kaa, a malaila i kau aku ai maoa, a hiki wale ī ke kulanakauhale o Eketa. Mahope ibo oko maua lele ar,a mai ke : kaa mai, alakai aku la o Tiveretona ia'u i : kekahi hale holele, a i Jka ioaa ana o kekahi keena no'a e noho ai malaila, noho iho la maua, a hoike mai la oia i ke kumu o kuu laweia ana mai ilaila, " E losepa, aole au e huhu aku ana ia oe a e nuku paha me na hoohuahualau hou. Na kou noonoo maikai e ike, a e lioomeopopo iho. o na manaolana au i hoomaopopo ai i keia wa, he mea hiki ole ia, e, aole e hiki la oe ke noho hana hou malalo o'u. Ua maopopoia oe na kumu o keia mea, aole anei ?" a Ua maopopo no," wahi a'u. " Ae, aoie au e kauoha aku ana ia oe e 10-. iepa, e hoopau īa mau manaolana ana, aka, e hiki paha ia'u ke olelo aku ia oe, e hooika-: ika tna na hana a me kē ano kanakamakua,: a 00 1« mau kumu, ua kakau iho au i pajapala hoomaikai nou i pono ai oe'ke heie aku : e nonoi i hana i kekahi o na keommann a me na letle, a e kokua no au ma ka hooia ana i kou kulana maikai, ina e ninau ia mai au e kekahi mea i inakemake ja oe. Aka, ke kauoha aku nei iu ia oe, m«i nohn kokokp ' * ■

mai oe ma keia wahi e pili kokoke mai nei, a mai hoi ae i Mora H&le. Aole au e hoiooino aku > kou manao, ma ka olelo ana e hoike aiu ana oe i keia mau oleio a'u i ke- - kahi mea e ae. aole hoi no ke kumu i hookaawaieia ai oe mai Mura Hale aku, i mea e hilahila ai ka Lede Calanete. No ka mea. maoao au aoie nn oc e hai aku ana i kekohi mea e ae." " Ke hai aku nei au la oe me ka niaio, aole loa au e oleio aku ia hai/* •• Ua pono. Maikai la inanao ou. Alai hai aku i na kauwa n kiiu hnle nō kahi mea e piU ana i keia. E hoouna mai no-au iko pa *"i i <t>o o kuu hiki ana i ka hale. Ma'u no e uku ike kaa no kau wahi e mak-emake ai e hele aku. E loaa no moe ka uku piha o keia malama e hele npi. no ka mea. un hookuuia oe mai ka ha«a aku mamuli o ko'u makemake, a me kou uku o nam&laina i pau. Ann, e hai mai, o i hea kau wahi e hele aku ai ? mohea e kau , ia ai kou inoa iloko o ka buke, papa inoa o ke kaa o keia po ?" '• Aole au i ike—he m«a luki ole ia ia'u ke hai aku, i|o ka mea. aole o'u niau hoaalo-1 ha ma kau wahi e ae o ke ao nei— " Qa pono, na'u īa enoonoo," wahi a Tiveretona. ' E hoouna aku no au ia oe i kekahi kauhale mamao." •■ Aole o'u makemake i Ladana," wahi a'u, " aole makemnke o'u e hoi hou i Ladana." 1 "Ua pono, aoie no i £ia kou uku : eia hoi ko palapaia hoomaikai. O ke ■ kaa au e bo!o ai? i ka hora eiwa e haalele ai I i keia wahi. O kela puka ma'o ke keena oi-: hana oke kaa lawe ohua. E hoounaia mai 1 no ko pahu īa nei. Ano, e alohaauanei e 10-1 sepa. O ko'n ake nui e loaa ia oe ka pomaikai." | Puka aku la o Mr. Tiveretona i waho, a : noho hookahi iho la au no kabi mau mioute 1 iloko o ke keena o ka hale hookipa, me ka 1 hoopahaohao ia o kuu mau hoomanao ana ! no nei mau ufia ano ho u iioko o ko'u ma u ta ; opiopio oke ola ana. Aka, ua mahuahua : na dala i loaa ia'u, a e!ua hoi mau palapala { hoomaikai, nolaila, aole au hemahema i ka | mea kokua. [ ka hora elima o ke ahiahi, i ka wa i hoomaka mai ai ka molehuiehu, iho aku la au ; ilalo e iou ti ai, aka, hai ia mai la, ua haawi : iho o Mr. Tiveretona i kc kauoh» ina au e ! makemake e ai, e iaweia ka'u mau mea ai [ iloko o ko'u keeoa. Nolaila ua hoi hou aku | la au i ko'u keena, a laweia mai la ko'u pai-1 na ahiahi. Pela i ike iho ai au i ka lokomai-i kai o kuu haku, a me kona ikei keano o ka : noho ana ona kanaka. Oiai, o-ka mea i hookupiliku ia na e iine me ko'u, aole i kupono la la ke noho a ai pu ma ka papaaina o kn lehulehu, o ikeia mai kona ano kaumaha. Ua uku mua ia ko'u mau ai ana : a ine kuu noho ana ma ka hotele e Tiveretona, me ka hai mua ole mai ia'u. I kn pau nna o ko'u paina, la au i ke keena oiliano o ke kaa holoholo, a ike iha i& au aa kuu inoa liako o buke a an ee pakeke o laka o ke iraa oo Saltsibure, he wahī he kauaiwa inile ka mama« mai Eketa aku. He wahi ka ko'u aia lioko 0 ke kaa ! Ma ia ahiahi no ua hiki mai la ; kuu pahu. Wehe ae U, a komo iho ia i kuu : paa lole o ke ano keonimana, alaila, wahi: iho la i kuu mau paa lole kauwa, a laweaku la ī ka hale hotele, nona ke kaa lawe ukana nana e lawe aku i ua puolo nei i Mura Hale. i Aole i kauoha mai o Mr. Tiveretona ia'ff e : hoihoi aku i na lole kauwa, aka, ua manao; no au, he pono ia'u ke hana pela. Ma ka horu eiwa ponoi, ua kau aku la au ma ke kaa a holo aku ) k»}» > b£>aj)a e>a no'u, MOKUNA XXX. Kue waim Hotr. Ua ane piha loa o loko oke kaa i na ee : pakek«r»ka ko makou nui. Ona mea elua,' he kanaka kaiepa a me kana wahine, a o kekahi keonimana iho, he kanaka oluolu ia o i na helehelena, a mahope iho i l«he ai au he : kauka kana oihana. Aole oia i kamailio mai 1 kahi huaolelo hookahi no kekahi manawa ioihi o ko makou. holo ana. O ke kanaka kalepa a me kana wahine, o laua ko'u inau hoa kamailio pu mai ka hoio: ana mai o ke kaa, me ka ninaninau ana i na | mea a pau. Ika hiki ana ike aumoe, ua i ku iho la ke kaa ma kahiepainaai na eepakeke. Puka aku la makou i waho e hele i! kahi e paina ai. Aole i kana mai ke anu o TOia po, no ka mea, o ka malama keia o Feberuari. No keia huihui launa ole ame ka puanuanu o ha ea o ka po, na ia mau mea i kono mai la e ai iho me ka ono, a ia makou e paīna ana. ua pa wahi kiaha barani ae la, a o ka lede hoi, ka wahine a ke kauaka ka-: lepa, ua muki iki ae la oia he wahi barani uuku. lkeiawa, ua hoipu mai la me na eepakeke o waho oke kaa. Ikawa i pau ai ko makou paina ana, ua hoi hon aku la makou iloko o ke kaa, a ia wa i hoomaka iho ai ke kanaka kalepa a me kana wahine e hiamoe. Holi mai la ke kauka a kamailio mai la ia'u. "E ke keiki, i hea oe e hele nei ?" "I Salisabure,'' wahi a'u. "Ua pono. Pela no hoi au. O ko'u wahi ia i noho ai. O lrou wahi anei ia ?" " Aole. Aole au i ike ia wahi." " He mau hoaloha anei kou e noho la malaila ?" " Aole o'u luau hoaloha malaila. £ hele ana au i Salisabure me ka manaolanae loaa kahi hana malaila, ma ke ano he kauwa no kahi ohana." " ( kauwa anei no kahi ohana V wahi ana i ninau inai ai me ke ano kahaha. " Ae, oia ko'u kolana." " U» noho kaawa anei oe mamua V " Ae; me ka Haku RavenBhi!i, a rne Mr. Tivereti))ia n \lur.i Hnle "

" Op lohe na mea a pau no ba Haku Ra-1 Venabila, aka. o ka lua o na inoa au i hoike ' mai oei he kauaka maikai oia.aole nae i 10-- > aa m'u ka hanohano o ba iauea pu ana me : ia. Aba. no ke aha ke kgmu o kou hele ltm nna i Sahsabure ?" - !■ No bn mea, o ko'u makemake no ia," wahi a'u, oiai, aole au i ike he pane knpono ; e ae kekahi e paae aku ai " Maikai—maikai loa !" wahi a ua keonimana nei. " A pehea kou ano maikai.'' , "He mau palapala hoomaikai ko'u i kai kau lima la : a_e hiki ro ia Mr. Tiveretona fke hooia roai, a e bO)ke boi i ko'u ano ma j he mea kekahi e niaan aku ia ia no'u." " Oa pono. Ma ke ano kauwa. ua makej make nui au e loaa kekahi kauwa lawelawe : | na'u. Manao au ua loaa paha oe ike kunu I kalea, ka mai puupuu liilii. n me kahi mau i j ano mai e ae." Hooie ako {a au. la wa. ua kulanft nku ift I | oia i hope a hiamoe iho ia a pela hoi au. Ua ■ pauhīa iho la makou-i ka hiamoe a hiki wa!e i ke komo ana i ke kulanakauhale o Sali-; sabure ika hora ewatu oke kakahiaka. la 1 w*a, hawanawana mai la ua keonimana nei | ia'u. " E kuu keiki, eae mai oe ia'u, e nana aku i kou mau palapahai hoomaikai, au 1 : hoike mai ai i ka po nei." . Haawi aku 2a au, unuhi a£ la oia he paa i j maka aoiani guia a heluhelu iho la i na pa-! | lapala me kaawiwi. " Maileai—maikaī loa.'' ' wahi aoa i puana ae a>. f ike komo ana' aku oke kaa i kekahi pa ! ! hale hotele, le!e iho la ua keonimana nei iia-! 10, a pone mai la. " Mai hele oe e kuu kei-! 1 ki. E nana i kou mae ukana oiai au e lawe ' ana i ko'u. E hoomau ma kuu aoao, no ka ; mea, aole au makemnke f kamailio hou kaua." . | Hoomaikai aku la au ia ta. a hoolohe hoi ; i kana kauoha. Kahea mai la ke koa ika i iooa o na ohua, a ī kona wa i kahea mai ai ; " Dr. Pomefereta !" la wa i o aku ai ua keo- j nimana noi a'n i manao wale ai he kauka I oia. " ! O ko maua heLe aku la no ia a hiki i kona hale, a o na ukānao maua na kekahi kau- ; wa no ia i lawe mai mahope. 0 ka'u hana ma keia wahi bou, he hana ;■ mama loa, hfc holohoio kaai wale no me ke ; kauka i kona wa e heie ai ina mai, me ke kipa ana i na haie. na'u e malama i ke kaa. : 1 kekah» wa he kokua i ke kuene ke nufka-1 ua hana. Ēlua la i hate ae la ma kjuu noho ana ma keia wahi hou, a i ke kolu '<[ ka la. i ke ahimanao iho ia au e kakau aku i wahi ieta na ka Lede Oaianele. Aka, mamua ae o kuu hoomaka ana e ka- j kau, uahaukae iho la au i ka hapalua o kai apa pepa, me na inoa a'u i| makemake ai e j kakau aku. Ua kakau iho la au i kinohi i ke pon : " Kuu Leile." N|) ka maikai ole o ia ua kakau hou iho ia " Kuu Lede aloha," a waiho ae la la, kakau hou iho la " Dia Le-! de Calane Dunedasa;" pelni waie no ka apa 1 ana, a mahope hooholo iho ia au i kuu ma-1 iaao o iia io» 1 ka apono aoa o Uuui i mea, hoemnka iho la au e hookahe iho i kuu mau manao ma ka eia« o ka maka peni me i ke kohu oka inika-. A i |ka wa pokoie ua i hoopiha iho la au ina aoao kanaka me na ' minao waiohia o kou puuwai. a me na hua-. olelo aioha hoi. I kekahi kakahiaka ae, iawe aku ia au i ua leta nei ika Hale Leiai Haia ae la he j mau la, aohe pane i hiki mai,—hala ae ia he mau puie, aoie no he pane i hiki mai. ! Nani ke ppho o ka manaolana no keia pane i ole ia mai! Aka, ua maopopo ia'o he mau i knma eae ka mea i ioaa ole mai ai ka paae' 1 He mau pule i haia ae ia, a iioko oia manawa, ua hookamaaina lea ia au me na mea ! a pau e piii ana i kuu haku hou. Aka, ma keia wahi e pono au e hoite aku i kekahi mea a'u 1 ike lihi ai, a i noho ai hoi me na i nune, a me na hoohuoi ana a ka manao. 1 kuu wa mua i komo aku ai i ua wahi hou nei o'u, u» ike au, a ua hoohuoi hoi no kekahi mea i hanaia. No ka mea, ikawa i e makaukaa ai ka aina kakahiaka, aia hoi, ua hoomakaukauia iho la kekahi mau roea i ai, a lawe ia aku ia i ka hale iluna e kekahi | kauwa wahine. Pela no i ika aina awakea, i a me ka aioa ahiahi, ua iaweia kekahi mau ī mea ai iiuna. Pela no i kela ia i keia la. 1 ka wa e kani niai ai ka be|« o ke keeoa iluna, hookahī waie no kauwa wahine i ae ia e pii aku ia wahi, ina ua hele ua kaswa wahine nei i kau wabi e aku, a kani mai ka beie, aiaila, e kii koke la ana oia e hoi mai, i rse ka oleloia aku : •' Ua kan> mai nei kou l beie e Jane." , Ua noho iho la au me ka haohao nui no keia mea, no kahi mau me na hebedo- i ma. Ua hoao hoi e lohe a e ike ika mea ! e noho ana iluna olaila, he wahine mai paha, I he keiki paba, a i ole o kekahi paha o ka ' ohana. Mahope mai, i kuu wa i kamaaina 1 nni ai me na kauwa, ia wa i hoomaka ai iakou e kamaiiio ioihi rae a'u, a hoike mai ia, he lede ke noho ana ia wahi, aoie nae he kauwa e ae.i ike i kona <nau heiehelena, o Jane wale no. Ika po koila heie ana mai, me ka uhna i ka uhimaka, a o kona komo hookahi ana mai no ia ma ka puka nui o laio mawaho, aole oia i puka hou aku i waho. Aoie i ike ke kauwa wahine i kona inoa, a pela oo paha mekekauka a ne kana wahioe. Mahope iho o ka haia ana ae o na m&lama elua, hanau iho la ua lede nei i ke keiki, a na kekahi wahine kahu k>iki i iawe aku i ua iede aeī i kau wahi okoa. He mau pule | ekolu ma ia hope iho, haaieie mai la ua lede! aei i ka hale me la paa no i ka uhi la mai-; luna a laio. Lohe iho ia au o keia liana a ke kauka Pomeferete, aole ii i lohe ii ma ke kuianakauhale a pau o S«iiBaUire. He hana huna-; kele keia na ua kauka nei, o ka maiama i na lede i hilahila no ko lakou hapai keikionn ina Ve ano koloke, .io/e i pau,)