Ko Hawaii Ponoi, Volume I, Number 14, 17 September 1873 — KA OLALI O KE KAI! KA HOEULI ULAULA, A O KA WAHINE PAILAKA! [ARTICLE]

KA OLALI O KE KAI! KA HOEULI ULAULA, A O KA WAHINE PAILAKA!

Hopu iho ia ka iiona maiaio iho oke poo <i ka raoo me koaa mau niho, aka maiAua ae o ka paa pono ana i kona mau niho, oa wili ae la ka moo ike kino oMfa iiona a me ; kona pu-ai a paa loa, noiaila, ua hamama ae i ia ke a o ka liona, a pela i Ji«mo ai ka moo ! mai ka waha nitei o ka iiona, j Ua puni ae la ke kino o ka iiona i ka wili ia e ka moo, ua kaa aku ia ka liona. a ;me ka ikaika nui o kana oni ana i hemo ae 1 ai oia »yiai ka pulikiia e ka moo, a pakele ai ! mai ka lele hnu ana aku oka moo e puliki iaia. ~.■..■■■ < Ua huki mai la ka moo i kona poo i hope, a me he anapu la o ka malamalama i leie I ae ai kona mau maka iluna, oiai e kikoo aku ' ana na elelo manamana i ka liona. Aka, ua oi ko ka iiona eleu i keia wa ma ;ka hikiwawe i kvaio ana ae. Leie ae ia oia ma.ka aoao, a nahu iho ia mawaena o ' kona kino, a hoomaka iho !a e.uhae me ko; : na mau maiuu. Aole i loihi kona hana ana peia, no ka i mea, ua puliki hou ae ia ka moo i kona kij no, a uwo ae la ka liona no ka eha i ka pu* ; liki ia. i Me kona ikaika nui i hooikaika ae ai oia ; e hemo; a i ka hemo ana, lele hou iho (a I oia no ke kolu o ka manawa, a paa koke iho l ia ke poo o ka moo, a pepe iho ia i kona | ! mau niho i ka nauia; ! Nani ko ka moo kapaliii ana i ka eha, no ; ; ka mea, i ka wa i pepe ai kona poo i na ni- j ho o ka liona, ua oni pakaawiii ae la kona ' ; kino ma o a maanei o ka lua, ūa leapalili hoi | : kona hueio, a no ka ikaika o ia kapaliii ana, 1 ua IHe liilii ae la na apana pohaku io a ia t nei. ■ | No kahi wa loihi mahope iho o kona liio j ana he pio na ka liona, me he mea la, he j mau hailona o ke ola kekahi iloko oaa. Aka nae. ua hoomau ia ka oni ana o kona kino mai ka wa ikaika mai a nawaliwali, a hiki j \ waie i ka wa i waiho maiie iho ai me ka oni ! ) ole. , Oka liona, me ka leo nunuiu lanakila ī ; kaapuni ae ai oia i kana pio no kekahi mau manawa ; nlaila ea ae ia iiuna, a ike i ka moe mai p Bereaetona. Huila koke ae la j kona mau maka, kahili ae la kona huelo i j ka papa pohaku olalo o ka iua ; a no kekahi 1 manawa i noho iho ai me ke kiai ana i ke i kanaka opio, a hae mai la im ka haaouauia ; ana. Aohe mea eha a Berenetona s aka, no. : lio malie iho la ka kakou koa me ka oni ole; i a me ka hoomaluie ole ia o kona manao i i nana aku ai oia i ka liona, a haka pono aku : la i kona mai maka weli. ī Aka, 9ka mea i oleloia, he mana ko ka maka o ke kanaka maluna o na holohoiona i haahaa iho, aole loa ia he mea e hoomakau j aku ai ika liona Makauole. Ua alohi ae ] ia kona mau poai ooohi, me ka hoomahuaj hua ia o ka huhu, a ike koke aku ia o Berei netona, e hoomakaukau ana ka liona e lele i mai maluna ona. He kanaka makau ole o \ Berenetana, aka tiae, ī keia wa, aoie i oeie j o ioko ona i kahaaiuiu i ka ike kumakaana : aku i ko ka liona hoomakaukau e lele mai, i aka, ua huna iho oia i kona am> makau, ma ; ka hoomalae ana i kona mau helehelena o walio. Huli maiie ae ia oia, a nana aku la i ke kae o ka waha o ke aoa, ia wa no i haupu koke,ae ai kona manao no kekahi mea e pai kele ai, ke holopooo, a holopono oie paha. i laia i nana ai i ka puka o ke ana mamua ae ■ o kona hiamoe ana, ua ike oia i kekahi laau j ko!o e uiu ana <na ka paii, ua hoopaaia kona j mole maluna ae oka waha oke ana. Aka i keia maoawa,. aia no ka lio&S mawaeoa ; ona ameka puka o ke ana ; oia wale no ka mea e keakea ai i kona hiki ana aku i ka puka. Ua hooholo iho la ia i kona manao e hele aku i ka puka, alaila iele ino aku iwaho me ka paa ae i ke kino o ka laau kolo, a i ika wae iele mai ai ka liooa mahope ona, ! e hoopohoio iho "0 oia i kona kmo roa ke ; kuemaka o ka paii, a e hanle no ka liona ; ilaio lōa o kapali. ī Aohe manawa nona e kakali ai, no ka |mea, ika ike ana mai o ka iiona i kona 1 hoomaka ana aku e nee i ka puka, ua pe ko- ' ke iho la kona poe ilaio, e iike roe ka hana a ka popoki i ka wa e -makaukau ai e lele. Laiau koke ae la ko Berenetona enau lima i ke kae o ka waba o ke ana, a me ka awiwi ; nui i hooholo aku ai na hma a paa i ka iaau kolo, a lele aku ia kona kino iwaho. He nunuln kana i lohe ai mahope ona; ike iho la ia e lele mai aua ka liona. A i : ka manawa ī haule ako ai o Bereaetona ma ka puka, a lewalewa ilalo me ka paa ana o najima j ka laau hihi, oia no ka wa i lohe i® a» ka haiolu, a me ke kani ana o ka hue- . lo o ka liona ileko o ke dl. He oili ana iana i ike, a koheheo anake ' kino o ka lioiA iloko o ke ea, me be poka }a maiunaae o|tona poo. Hookahi ana ieo i uwo weiiwel\|i lohe ai, i ka wa i hauie ai ka iiona ilokoo ka hohonu pouli malalo iho ona. « llalo— loa,—he uina—he u-u--i»ia ana—be paapaaina ana hoi mawaena o : na lala laau inaialo. i ka wa e kakaa ana ka iiona —:i milip |na ilui la '

MOKUNAWL Hau Pau. I ka pio ana o ka uakeke, hoomaikai ae Ja ia ina Lani no kona pakeie ana. I keīa wa i hoao ae ai o Berenetona e pii hou ae i ka puka o ke aaa. laia e pii ae nei, he uma ana oka laau hihi kana i lohe, a nana ae ia iiuna, aia hoi, ■ e aneane ana e moku maialo iho o ke kue-' : maka j»li! O keia -kekahi mea i hoopuiwa ia ai oia, aka, he mau kapuai wale no kahi i koe roa- ; luna ae ona, hiki i ka waha o keana, manao ! iho k ia aole e moku loa a hiki i kona wa e ! pukaai iluaa. Me ka lohi, a rae ka inalama i pii maiie |ae ai oia iluna, me ka nana pono aba i kahi j | e hoomaka ana-e moku. | [■ Hookahi wale no kapuai i koe aiaila hiki ! l oia i ka ,waha o ke ana, ia wa i lohe hou j jai oia i kekahi uina ana, a ike aku la e mo- j i ku loa ana ua wahi iaau hihi oei. j j Healia ka mea hiki iaia ke hana ? j Aole, aka, e kau 'wale iho ana no oia maj waena o k* paJi, me ke kali ana i kona hoi pena weliweli!Ile umikumamakolu ieiha mai iaia aku, ma kela aoao o ka waha o ke ana, he wahi kowaii wiwi ke lewalewa ana, ī oi aku ka wiwi mamua o keia laau hihi ana e paa j malia hiki kupono i kona kaumaha !ke paa raa ia kaula. Hoao iho ia ia e iaiau aka, a loaa iho la, paa iho ia i ua wabi kowali la me na lima ooa. O ka laau hihi ana i paa mua ai, ua moku ioa iho la ia, alaila, hoopaa pono ioa ae ia kona mau iima i kahi kowali, aka, moko iho la ua wahi kowaii nei, a o kona hehee I iho la no ia ilalo. Me ka makehewa i hoao ae ai kona roau lima e hapapa i ka pali, a me na wawae pu. Aka, ua hoomauia koi na hehee ana ilaio, a hiki wala i ka wa i I kuia ai kona wawae ikekahi kiokio pohaku, jhe aneane e iwakalua kapuai maiaio iho o ! ke kiiemaka o ka pālī. : Oia iho ia kona wahi puuhonua i ioaa ai j j ke keehina o na wawae, aka, o ua wahi kio- j ,'kio pohaku nei, aole i oi aku mamua o iwa-1 i kalua ioiha ke akea. Aele no hoi i hiki ia i ia ke manaoiana, e hoomauia kona ikaika 1 ma ke ku loihi ana ma ia wahi. j Hala ae ia na hora o kona ku aoa maiaīla, aohe ana hana e ae e hiki ai ke pii hou ae iluna, mahope loa iho, nana ae la oia iluna, ike aku ia oia maloko o na lau laau e imoimo mai ana na hoku, a e maiamalama mai ana hoi ka mahina. a pela i : maopopo ai iaia ua po ka ! Me ka maiuhiiuhi a m« ka maloeioe no i hoi, i hoomau ai oia i kona kulana ia po a ; ao. j Ika wanaao, nana ae ia oia iluna, ike aku ! la i na maka nani o Fe e kiei iho ana maka paii. i Kahea ae ia o Berenetona iaia, a ia wa i hea īhoai o Fe me ka ninau ana. " Aia oe mahea ?" . " Eia wau. ilala aei n a« e | hikl ke pii iluna." ! " K hiiei Mei ia oe ke n«ho ma bo» wahi [ a hiki i ka loaa ana mai o ke kaula?" I " Ae, peia ko'u manao." " Aole au e noho loihi loa. K kii ae au i | kaula. Ua eha anei oe ?" 1 •' Aole." "Oiuolu ko'u manao no la mea. E hoomau i kou kuoo." " £ hoomaikaiia ke kaikamahine nani. E j hoao no au pela." Ma ia manawa, ua nalowale koke aku la 'ua kaikamahine nani nei mai ka puka aku o ke ana. | *' E pono au e hoopakeie iaia, ke kahaha nui nei au i kona hiki ana i kela wahi!" Pela i kamailio iho ai ke kaikamahine opio ia ia iho, iaia e holo ana mawaena aku oke ana. I kona ike ana ika moo, i iho la ia : " No keia moo weliweli ka ke kumu o kona haule ana iiaio oka pali. He mea weliweli ka hakaka pn ana me ka moa o keia ano, i oiai, aole ana mau mea eha." laia e olelo nei peia ua haaiulu oia, rae ka oana hope ae i kahi ana i ike ai i ka moo make. * Aoie paha i hala ae ka hajaha mile o kona hele ana aku, ia wa i lohe ai oia i ka nakeke mai o na iaau, a i kahi wa pokole, hoea mai ana ka nunui Boioka imua ona. •« Auhea ia ? ua ike anei oe iaia ?" i ninau mai ai o Bo!oka. " Owai ?" wahi a Fe. " u kuo l»ona. o Makaaoie, auhea oia ? | Mai ka auina ia mai o nehinei a hiki i fceia j manawa kona naiowale ana mai o'u aku f" . O Boloka, no kona hoiu nui tne na haoie, a ua noho hoi i kahi wa iiuna o ka maj nawa Amerika, nolaiia, ua oi aku kona akaj mii i ka olelo 6eritania mamua o na Malae 1 f ae. " Aole au i ikē ia Makauole," i pane aku ai-o Paulele. •« He mea weliweh keia. Aoie o ' u pono Ike nalowale kuu liona !" i hooho a« ai ka nunui, me ka hooaila ia ona maka. «Ke balkea mai nei oe! Kē haaiolu nei oe! Ua ike no oe i kuu liona!" " Aole loa au i ike iaia," i pane aku ai keia. Hopu mai la ua ounui nei i kona lima, a i uuuhi ae 1« i kaoa pnkjfa»m ! '»Mai haoponipuei mai oe ia'u. U a auikekahimea nou. Inehinei, ua alualu kahi poe kanaka o«u i kekahi haoie, aka, ua naiowaie k»ke oia. Iko lakou kaa ana ma keia aoao o ka lae, ua naiowale ua haole la oka iaau wale no ke iana ana. Uanao lakou ua lawe ia e oe a huna ma kau wahi nalo." Ku malia iho la o Paulele. I keia wa ua aoe makau iho la oia. -He mea mau i kou p* kanaka ka houpuupu mh iho no i ka mea oiaio ole." w.U,i ai, : , i ptne a k„ ai .

1 No kela olek) ana, «a pam I*4 98». ba. Hoikoi houl&o b oia i oka wahi. ' " ■ . NakUa,aok īoa* i ikeUh.tof i " AoW. w " >;• l " Maaao wao ua huaa pabft«HF isā| $& ke kau wahi— a ua !o»a i kua liooa, a malia ua babaiia pu me ia,a natt i pepebH ka \ liona i*pakele ai kooa oia. i«fc ua hefn?*& rne keia, aole oe e ola ana V hookahi pinute ka loihi." ■L- Hoole aku la o Pauleie, aole oia i ike i £a ! liona, a e hoomaka aku ana e hele, ia wa i j lalau hoa mai ai o Boloba i kona iima. ( " Ahea ka wa?" wahī am. "Ke ninau i fcagaka nei au ia oe." i , " Ahea ka wa? Heaha ?" wahi a Paalele. i "Da ike oe i ko'u oia'nao. Ahea oe e li. j lo ai i wahihe na'a ?" - - j '• l wahine nau ? Aole loa au i hoopalau ! i# " | "Ua hoopalau mai ko makuahine ia oe i tiia'u ina makahiki i hala aku eei. E iilo oe i wahine na'u ke hiki mai i kou oo ana. O keia ka manawa kupono." .!•" Aole oia i hoike mai iaH» i kekahi mea o keia ano," wahi a Pauleie, "ala. ke manaoio nei au i kau e olelo mai nei. ; " I ka wa e hai aku ai au ia olua a elua, aole e hiki ia'u ke aloha aku ia oe, oia iho la ka hopena o ko olua mau maoaoiana a»a no'u." i " Aia iloko o ka hohonu kahi i waihoai oa momi," wahi aka Malae me ka ioiea o kona ano. " Aoie au i kamailio iki i keia mea, akahi wale no; no ka mea, ua manao au ekaiia hikiikamanawa kuponoe kamailio ai no ia mea. Aole aoei oe i ike ebe kaikamahine ? no kou hoopaiauia ana me a'u ke kumu o ka hoopakeleia ana o koaoiae kuu poe kanaka ?" : "Aoie. Ua manao au, no ka mana aliio kuu makuahine hanai ba naea i malu ai ko'u noho loihi ana maanei, me ka hana ino ole

| ia mai." ■ j ; "Ua kuhihewa oe. Eae mai i keia wa, j e hoike mai ano, e liio anei oe i wahioe na J Boloka?" I : Holiii ae la koua mau maka rae ke ano |ahiu,hehapa i ka oloolu, a he hapai ka | huhu. No keia mea, ua hoowahawaha ioa i iho la o Paulele. : Haaluio iho ia oia, a e hoomaka aku aaa e olelo, ia wa i kuiou iho ai oa Nuniii nei, hopu iho ia ma kona puhaka me ka hoao ana e honi. i Auwe ae la o Pauieie me ke kapalili, a jme ka pakelo o ka oiaii i heroo mai ai kona j kigg mai jcpna apuepue ana. a holo aku ia |me ka mama iloko o ka ululaau. Aole i j emo, ua nalowale aku la oia. ; : Ku malie iho ia ka Malae me ke.ano hoka ma kahi a laua i ku mua ai; aiaila ikeia ( aku la ka houluulu ana ae o na hailona huhu ma kona mau maka. He mea weliweli ke nana aku. "E hoao hou au iaia, i hookahi i koe!" >vabi ana i mmuaamu iha ai, »a iaa e haale mai oia ia'u—e make no keia kaikamahioe keokeo. £ kamt ola ia ma l E a&a. maa oka ne)e am o Boloka i ka ivahia#." I keia wa, ua hoomau aku la o Paulele i ka holo ana, me ka hookaulua ole, a hiki i ke kokoke ana i ka haleo koaa makuahine. : -Da kaumaha loa*kona nnanao, co k« epea, ua oi ae ka pipili o kona magao i ka luina { opiopio ana i ike ai, nona na hiohiona waijpahe i hoaliiiā* e ka nani, mamoa o Boioka ika mea i koi hoohua mai iaia—-a no ka mea | hoi, o kana pio ia i hoopakele mai ai mkiio* j ko mai o na enemi. ; No ka mea, «uu ka wa mua mai o ko koa launa pu ana, ua ome ia oia e pili aku oie ia me he la he kui mageaeti la, ala wa hoi, ua paa loa kona manao e hoopakeie, a i oie emakepu meka malihini. 7 i Ua piha loa kona manao ooaa i kfeia wa. Ua manao wale oia ua heie kona makuahme i ke kau wahi e aka i kooa wa e hiki aku ai i ka hale, alaiia, aohe mea keakea iaia no I ka lawe ana i ke kaala. j_ Nana ae ia oia a ike ua hele ka makuahi- | ne, olioii iho la ia. Kii koke aku ia ia a ; lawe mai ia i ke kaula. : Hookomo iho la i ka po*ala kauia iloko o kona lima, a holo awiwi aku la i ke sna hn* na. j Aole i lialiu kona heie ana aku, ike aku | la oia ia Boieka me na Malae elua e noho I ana ma ke kumu o kekahi laau ioihi. ; | Holi koke ae la oia raa kau wahi e ae, i ; ole ai e ikeia, mai. i ; O Boioka, aole oia i naoa ae Uuna, aka, |ua lohe nae i kona mau kaj>uai wawae iaia iehoioana. Hooomu iho iaia ika | iMo i ole ai e manao aku o Pauiele | i ike i kooa wahi e hoio nei. ; ; A hala aku ia keia, oielo ae ia o Boteka i koo* naau kaoaka eioa. " £ pono e j hahai aku mahope ooa, e ike i kana *ahl e heie la." , Ku ae ia ua mau kaoaka nei, a hoio maj naa aka ia mahope o ke kaikamahiae opw jme ka hakilo aku. Aka. no ko āUa w#» j lauoa ole, noiaila, ua naiowale koke «fcu ta oia iloko o ka naheiehele. * pau.) j Ma ka la 19 o Augate i make «i k* i>Qke o Brunasewika, i ke 69 o kooa mau makai Mk»; he mai kuhewa kona mai i mak» ai. }0» ke keiki a ke Duke kaiuau, ka mw a j Bairona i kapa ai. «Ko Bruoasewika alakai poino," ka mea i make ma Watala, a o ka moopuna hoi a ke Ouke kaitaaftto*a i alakai na puali hui o Ausetaria * rae Perusia, e koe i aa Paiani, ma Valmy, a hooauheeia ai. I ka aakaana laai oei oua Dukeißei. ao »e ona mau IkioUim, i nolaila, ua iilo aku la o Branasewika ta rusia. O kona inau waiwai lew», ua hooil» o,ia no ke kuhnnkauhal* o