Ko Hawaii Ponoi, Volume I, Number 15, 24 September 1873 — IOSEPA WILIMOTA, OIA HOI O Na Hoomanao ana a kekahi Kanaka Kauwa. HE MOOLELO WALOHIA [ARTICLE]

IOSEPA WILIMOTA, OIA HOI O Na Hoomanao ana a kekahi Kanaka Kauwa.

HE MOOLELO WALOHIA

I keia wa »a ike iho la oukou e ka poe neluhelu i ke ano o ko'u hai ann aku i kahi mau mea e pili ana i ke kauka, a i kuu haku hon hoi. B pono au e hoike aku i Lekah» mea i ano like me keia : Aneaneeha malama i hala aelao kuu »o-; ho ana maanei, a i kein wa ua htki mai la i ka hoomaka ana i ka malama o lune, I ke-1 kahi a|ajkhi, oiai au e noho airt īloko o ka ; hale kuke. e kamailio ana rne na kauwa e ce—lnheia aku la kekahi kikeke ikaika ma ; ka poka, nana i hookawewe i ka haie holookoa a pau. Holo aku la au ika puka, a i ka weheana ue, aia hoi, e ku aria kekahi ka- j naka ma ka paepae puka, a o ua la j o Sir Maleolin VVavenahama no ia, Ninau ' mai la oia, " Eia no anei ika hale nei o i Dr. Pomeferete ?" " Ae,'' wa)u a'u me ke ano haaluiq no kuu ■ ike hou ana i ua kanaka nei inalaila, he ka- ; naka hoī «'u i lili nui ai me n» manao ina-j īna. >j " E hai aku oe ta ia. ua makemake keka-j hi keonimana e kamailio pu me ia," wahi ane. '• Aoie pono ke hoike aku aa i kuu moa : no ka mea, o ka'u hana me »9, he ha-1 na malu loa, o ke kiiukn wale no ka'u i ma- j kemake ai e ike." Aole au i noi aku ia ia e komo inai iloko,! aole hoi i kamailio hou aku. la'u i huli ae I ai'e komo hou mai iloko, ua hahai mai la oia j ; a wehe hamama ae la au ika puka o ke keeoa hookipa, kahi o na kukui e a ana, komo wikiwiki mai la me ka hopuhopuaiuiu a me ke ano pihoihoi o kona mau helehelena. Aole oia i ike pono mai ia'u pela ko'u manao, oiai ua ku au ma kahi pouliuli o ke kukui. Papani ae la au i ka puka 0 ke keena hookipa, a hoamatam&l&ma ae la 1 na ipu kukui o īoko o na keena, alaila holo aku la i ke keena paina, i kahi e inu waina ana o ke Kluka me kekahi hoaalohaona. Ua houlaulaia kona mau helehelena e ka waina, a i kuu hai ana aku ia ia ua makemake kekahi keonimana e ike ia ia no kekahi hana wikiwiki, kauoha mai la.oiaia'ue haawi aku i omole wai momona. Mahope iho o kona inu ana ae i ka omole wai momona, ku ae la ia a hele akuir*ft?~Kēena i hookomo ia mai ai ka Baroneta. Iho aku la au i ke keena kuke, meka haohao nui no keia hana i konohia ai o Sir Maleolm Wavenahama e hele mai i kuu haku. He iwakaiua minute i hala ae la a ia wa i lobe ai au i ka haaiele ana mai o Sir Maleolm Wavenahama i ke keena hookipa.

Ekolu la 1 hala ae la, aohe mea hou i hiki j mai i ka hale, a aoie hoi i maopopo ke ano | o ka hana a Sir Maleolm i hele mai ai. f ke ! awakea o ka ha o ka ia mahope iho o ka hi-1 ki ana mai o Maieolm, ike aku la au i ka hoomakaukauia ana mai o ke keena o luna i 0 ka hale no ka hookipa ana mai i kahi ma- i lihīni hou. S9ai na kauwa inai i lohe ai au i kahi mea j e pili ana i keia mea ; a mai a lakou no hoii 1 hoomaopopo ai au, ma ka po e hiki mai ai i he malihini wahine hou. Mahope iho o ka ! hora omi o ka po, hoi aku la au i ko'u keena | ponoi, e like me fea mea mau, aka, aole i moe | maikai na lia ana o ko'u manao. No ka mea,; ua hoopilikia noi ia kan aoonoo ana no keia maiihini hou e hiki maJ ana, he mea pili no > ia i ka Barona Wavenaharaa, oiai, ma na | # pau a'a i hele ai, aole ioa i haaiele ! ami ā*ti kua hoomaiuo a«a no Aaaheia, ina o k& f&arona Mairoiia Waremhama ie&'a e ( ike bi. iho la au ina ka pukaamani, a nana aku la i ke alanui. a uo Lp kiekie o

' ko'u wahi. no ka mea, «i» iu i ka hale ilao® loa. nolaila ua hiki ia'u ke ike aku i na ifiea e manlo'ae ana -ma be alanui. 1 kela a roe keia manawa, ua loaa mai la la'u ka lohe no ka nakeke o na huila kaa e holo ana oia ke alaloa, ua haomauia kuu hoolohe ana no ia mau nakeke o ke olri. koke iho ma ka puka pa e komo inai ai ika hale. Ekolu a eha paha kaa i hala ae i ka hora okoa mahope iho o ka hora umi ; kakal> hou aku la au o ka lohe hou, aole he halulu hou o na kaa i lohe ia. Ke holo mama nei ka manawa, a i ka hiki ana i ka hora.o ke aumoe, lohe koliuliu aku au i ka nakeke mai o kekahi kaa i kaln manawa. Hoomau aku la au i ka hoolohe ana ia nakeke a hiki wale 1 ke oki puana inalalo poooi o ka hale. Heleaku la au a we« heae la i «a puka o ko'u keenamoe.n ihoaku la ilal» me ka nihi inalie. Lohe aku la au i kekahi iiīau kikeke malie aria ma ka piika, mahope iho he halulu o ka wawae ka'u i loheai mawaena aku oke keenn waena. Ku malie ibe_la au me ka lelelo o ka ili. a me na mangto ano e i puka mai In. < Lohe hōu aku la au i kekahi mau leo ha- ■; wanawana ; akn. aole e hiki ja'u ke hooma* opopo ike ano oka leo. Alaila, loheaku ia i au i na wawae e pii ana iluna ma ke alapii j 0 loko : v.-eheia ae la ke pani oka puka o waho o ke keena o luna, a mahope, papani hou ia ae ia. Ia wa ua kaemi hou aku la au I 1 hope a hoi luuluu aku la i ko'u keena moe :me ke kaumaha nui. Kiola iho la i kuu ki*, ko i hooluaieleia e na eha & ka manao maluna o ko'u wahi moe, a hookahe iho la i wai-oia-o o kuu lihilihi, e hoopulu eloelo ana : i kuu uluna ; no ka mea, ua haupu mai la j na manao, i keia wa, eia au ke noho nei me - r Anahela malalo oke kaupaku hookahi. Cia maopopo loa ia'u ke ano o ia mea, a ua ike j hoi, ua imi maioin i keia hale i wahi e huha I ai i kona hilahila. f No kekahi manawa loihi ko'u a]a ana tne i ka j»no ole o ka manao, a hiki waie i ka wa j i haalele mai ai ka ehneha, a koe iho la kuu ; kin» he luahL nakealohakaumaha + ine lia i nawaliwali pono ole. Weh'e ae la i kuu ka-1 ■ pa komo a hiamoe īho la. ! Aka, i ka;wa i pili īho ai kuu mau maka, he mau hihio ano.e wale no ka'u i ike ai. I ; ko'u manao, ua ike au ia Anahela e ku ana ma ku-u aoao e like me ka'u i ike ai ia ia iloko o na makahiki elua i hala »e. Ae, ua ike iono au ia ia. ua kainailio-pu, e like ia me na la o ko maua launn. ana me ia i kinohi. Aole ī emo ua loli la ia ine keloo e, a nie he mea ia, eia wa iloko o ka pa halepule o Kaletona : e kiei aku ana ou ma ka puka aniani iioko o ia hale eehia. a me he la 'o ke aumoe ponoi no ia, no ka mea ua | pouliuli : —a aia hoi, he leo oka bele ke ka- | ni ke mai ana, e hoike ana o ka hora umiku--1 mamalua ia o ke aiimoe, a ia wa ike hou aku [ la an ia Anabela ene ka lole kupapau e maailo ae ana loko'o ka halepule. Alaila huli | mai la kon» inau maka ia'u. me ka haikea a I me na hioliinnn lio-aa o ka mea i make, Auwe ' im puoho ae la au me ka hikilele nui, a aia lioi, he leu weliweli eehia kekahi a'» i liooho ae ai Ua uwe iho la au, a no kekahi manawa, ua hoopu-aa ia ko'u inau manao, a mahope iho, hoi 'ma i la ko'u mau hoomanao ana, a ike iho ia he nioe uhane wale no ka! Oiai hoi au e haalulu ana, hemo koke mai laka ' puka a komo mai la o Pilipi ke kahu lio iloko o kuu keena, ine ka ninau mai no ke ano 0 ko'u kahea leo nui ana ? Hai aku la au īa ia o ko'u ala ana ae no īa mai ka hiamoe mai, eia nae, he moe uhane eehia ka i loaa I ia'u, No keia hoakaka ana aku o'o, ua haaleie koke mai la oia ike keena. Ala ae la au a noho iluna me ka poluluhi kaumaha. O keia ka puie mua o lune, a iloko o na | pule ekol» t koe mai keia manawa aku, e hi- | ki ai i ke ahiahi hou o ka Makalii ; a ika i wa e kani ke ai ka wati i ka hora umikuma--1 maiua o ia po. oia ka piha pono ana o ka maI nawa e hookoia ai kela ulia eehia a'u i ike I ai ma ka haiepule o Kaletona. ! j MOKUNA XXXI. I Ke aihahi iiou o ka Makalip. I I kekahi la ae, ua ano nawaliwali iho la au, me he mea la ua kan wale i ka mai no kahi manawa loihi. He anahu|u Jka loihi o ka uianawa i hala ae mai ka ln&i ana mai o ka malihini hou, aole nae au i ike iki ia ia, aole hoi i kau wabi lihi ona. Aka, īloko o keia manawa, he mea pono ke hoike aku i kekahi mea nana i hooia loa mai [a'u o Anahela io no keia malihini hou e noho huna nei iloko o ka haie. Haawi mai la o Dr Pomefereta i kekahi mau palapala na'u e lawe i ka hale leta, ike iho la au mawaho o ka wahi o kekahi leta, ua kakauia penei: Mn. La.runa. Helu—AUmui Rusela Nui. Buiumaiure, Ladana. O ! o ka

i lima kakau ! e hiki anei ia'u ke kanalua no j ia mea ? Aole anei o ko Anahela lima no | ia ? aole anei i kakauia me ka haalulu ? fae | Ku iho la au. a heluhelu hou iho la no na j manawa he nui i ua mau huaolelo la. Nana pono vho la au i kelaa me keia Kpaolelo. Ae, i o ko Anahela lima kakau ino no ia, wahi a ' kuu manao ana. Me ka noonoo nui, me ka j hakalalu, a me ke ano kaamaha i hele lohi j aku a! a hiki i ka hale leta. No na mana- [ wa he nui i hoowalewale mai ai kau mau j manao e wehe ae i ua leta nfei, i naoa iki iho ei au i ke ano o na hoakaka ana o loko. Aka, j aole : aole au e hana ino pela, e wehe ae i I ka maluhia o ka palapala i waihoia mai maj laio o ka'u Uwe ana. Me keia mau manao i huli hoi ae ai au i mai ka hale leta ae ; naue malie aku la a hij ki i ka hale o ke Kauka. Naue em« ole ae la na }a ; a b>ki i ka \a { 23 o fane. ( keia la ke komo ana aku ī k« ( O f ka wa 'i wehe ae ai i ko'u raaa maka, \ ke kakahiaka o ua ia nei, o k« men fnua loa a'n i hoomanao ai, oia no

i na ouli kilokilo o aa la neie pili aoa i ka ba« lepule ma Kalelona. He mauhora*<iale no i koe a hiki mai i ka puni ponoana o ka makahiki i »ila i:i'i ko Anabel« hopena no ka iwa pau ole. Eka mea heiuhelu. mai hao- ! hao iho oe oo Uo'u hoopilikia nui ia e kela pelaj>ilokiloa me kona hopexia eehia, no ka I mea, o kuU puuwai a pau a me kuu ola ana no Anabela no ia. Uu hoao pinepine au e buna iho i ko'u mou nune ana, aka, aole e hiki. Ua awiwi aku au e hana i ka'u mau baoa me ka eleu, a me fca hoohoihoi ana ia'u iho. ' . ■■■■■■■ i-. Ma ka hapalua o ka hora umi o ka po, hoi aku ta kelu a me keia kauwa i ko lakou mau ikeena iho. koe wale no ke kauwa wahine ka l mea nana e malaina a e lawelawe i ka malihini hou. 1 keia wa ua hi-o nui oia, ai ka nana aku, aole i kana mai ka nui okana hana. lluna a ilalo oia e holoholo ai, a e noho mau ana ma ke kapuahi kuke e kahu ahi ai. Hoi aku la au iloko o ko'u keena a noho j iho la me ka manao ole e hoi e Aole |au i wehe ae i kekahi o ko'u mau kapa aahu. aka noho iho la me ka noonoo nui. Kani mai la ka horaumikuroamakahi,hookahi wale no bora i koe, hiki i ka puni ana o kahiki okoa o kela pela kilokilo i He hapalna hora i hala ae la, a iloko o keiia wa ua alupuni au i ka weliweii a me sa | hoioie ano e. Ma keia wa lohe aku la au i I ka wehe ia ana ae o ke pani puka o ke kee* na oka malihini a papani hou ia ae fa. He hapaha hora hou i haia ae Ja, ua hoopuiwa noi ia au no ka nni loa o na kapuai e hele halulu aoa iloko o ke keena o ka malihini. Puka aku ia au mai keia keena aku. a iho aku la a hiki i ka hapaiua o ke alaoui pii, a iohe aku ia au ina leo e kamaiflo ana. A! i ena lani ! healia la kaiu mau huaolelo i lo-

he -ai? ■ '■ ■■"■ : j ■ " Ua lele loa ee la," wnhi a ka l*o o Mrs. : Pomeferete. " Ua—" '• Make ?" wahi a ka ieo o ke kauwa wahine i ninau mai ai, a J>ii v»ikiwiki ae la oia ma ke alaoui pii e hiki ae ai ilaila. '• Ua make !" wahi alu i hooho ae ai, oiai ; au e ku arta ma ka papahele o ka lanai. O! 0 kela huaolelo eehia ua pa mai la i kuu 10-j lo me ka ikaika weliweli, a poina iho la ko'u mau manao kanaka a pau. Make ! ua tna- > ke o Aoabeia ! Me ka hoonoonoo nle i holo j inoaku ai au ilalo ma k(» alanui pii, a holo aku la i ka puka o ke keena, kahi o lakou e kuku mai ana. Lalau mai la na lima he nui , e paa mai ia'u, aka. me ka ikaika nui a roe ; ka manaopaa i komo aku ai au mawaena o ia mau lima me 1 he puahiohio !a. la'u i ko-, mo loa aku ai iloko o ke keena ike aku ia au 1 ke kukui a me ke lAjiwa\ wahine e noho ■ ana, a he moe ke ku ans[ ma kona aoao, me i ka mea e hiamoe ana iluna olaila. He kino ; aehe hanu iloko. O na[makn am« ne hiohiona okoa a pau o Anahela, aka, aole ba | nani iluna olaila. na mailo a haikea e like { me ka haikea o ka mea mai ka iuakupapau | roai. Ike ae la.a'u ike J)r. Pomelere(e ame ] Mr. Sawkin e hele maiuna epaa ia'u. Aka, I aole o'u makau ia ia, m halo kiki nku b au : i kal»i o ka moe. Me ke kaumaha nui, a e like hoi me ka mea i ooha kona puuwii i liooho ae ai au. " E An#ibela ! e Anat«lō aloha !'' a puliki iho la i ke kino o ka mea hiamoe ike ole i kona manawa e ala ae ai. Ma ia manawa pu, kani mat la ka bele o kekahi halepuleeku kokoke ma» ana, meka hoike ana o ka hora umikumamalua ponoi la oke aumoe. Oiai kona leo e wawalo ana iloko o ke keena, ua like kuu mau hoomanao ana ia wa, me he mea la o ka leo no ia o ka bele o ka Luakini Kalelona, i ka wa e kan» ke ana īa manawa iloko o ka makahiki i hala ae mahope, a i ke ahiahi hoi o ka Makalii, ka wa i hoike ia maiiai ia'u na hoailona o keia hopena weliweli ime ka eehia. He mau iima ikaika ka i paa iho la ia wa ma kuu poohiwi; oiai au e haalipo nei ika uwe. A he leo huhu kalaea no ke Dr. Pomeferete ka'u i lohe ae ai, iika, noie i maopopo ia'u na huaolelo. No kn mea, ua poniuniu koke ae la kuu maka, a me he la e kaapuni ana ke kukui, ka wahine kauwa, a me ka moe o ka mea make e naiho ana a puni au. Me ka uwe kaniuhu i uwe ae ai au, a hauie iho ia iluna o ka papahe e. (Aohipau.")