Ko Hawaii Ponoi, Volume I, Number 16, 1 October 1873 — Waha-ukele oe e J. U. Kawainui. [ARTICLE]

Waha-ukele oe e J. U. Kawainui.

K "■ Ko H awaii IJonoi1 J onoi -,"-~Aloha oe Ua ib«?ia ina ka~4Tupepn " Kookon," o kn , ta iiO o Scpt: ko J. U. Kawainui liooikaika ana e wehn ae i ka hualu o kona mfta mBka , keleawe ; ine ka ninnno n ike pono i ke a-u ioilii o ka Ipuhaka onn i kalai ia n iiiouhinu e " Hawaii Ponoi," ma kn la 10 o Sept. no ka pipili loa o na maka i na (nea keleawe, nolalla, ke ahewahewn mai nei kana mau ninau ma ke Poo o kona kukulu manao e olelo nei. " He hupo paha, heaha la ?" E j. U. Kawainui: Ke olelo mai nei oe nne ka haukeke o na leheiehe i ke anu Hauailiki; ma ka hapa mua o kou kukulu ma-; nao ana : O ke poo mua o keia Ahahui wa-1 hi au, o ka " Ahahui Kalepa a ko Hawaii | Fono)," a he hooioli ana ae ka o " Ahahui j a ko Lahainaluna poe," n he lioololi ana 01 " Ahaliui Kalepa a ko Hawaii Ponoi." Ai ma ia mea, e ike auanei oe : Ua ku o® i ke J A'u, i ka i-a Jele oka>, a ua hauie hoi ilaio j 0 auwahakika. A noiaila hoi, ma keia mau j 1 hoakaka ana, ke īke nei au, ua haule poho- ! iopu oe iloko oka lua au i eii ai no hai, a e | [ hoka oe pono ai, a e hopu ilima hoī i ka laau | i kaulaua a Kekuaukaiani ia " Hoolehelehe-1 ■ kii.'' Ke hooia inai'nei oe me ka wiwo ole. ; • Ua oielo inaoli au i keia inau huaoleio, I " Mookne i ka ili uiaula." Hela loaiiei ka'u ! I iwau huaoielo (ua la la ' Ke hoole r»ei au nia . : ka oiaio hookamam ole, aole ia niau iiuaole- i ' )o i puUa aiai kuu wahaaku, aau wale 110 la | ioad iiuaoieio } Uapa mai >a'u i«a >» )a. liia , ka'u mau oielo o ia la. Ua hoole au i ke ; poo i kapaia " Ahahui Ka!epB a ko Hawan l'onoi," no ka mea, ; ua kue ioa la poo i ku : : Oielo Kahea ina ka nupepa " Kuokoa " o ka i : la 10 o Aug.; u ua kue «o lioi ia i ka inake- 1 ' make iu o ka poe Laiiainaiuna uana i kuku- i iu iiiuii i keia iiuna ina ke uno Hm ina ka | 1870. A nm hooie ana anei a'u i ke poo. I " Ahahui Kalepa i< ko iiawan i'onoi," hs ' hookae ia i $£6 iii uiania waiu un ? Peia io anei'? Ua pili ioaum ia hoole ana a'u i ke t poo i ka iiookae '' aoie, iie mea okoa o hooj kae, a he inea olioa u iiooie i ke poo. Ua iiooie io uu, uoie o'u inakemake e to- j ino inai kekaiii poe o wnho ina iie Ha- ; ' waii iakou, aole nae i koino i Laliaiiiaiiina, i oia oielo ana unei a'u l»e hookae ia i ka ili I ulaula > Ke hoole nei au, aole ia lie hookae, ' he hoopakeie ana ia la oe. a ine lakou la, no ka mea, aole o'u makeniaiie e poino oe, a me lakou la ma ko oukou iilo ana mai i mau | lala no ia hui, oiai, ua uiaa oe, a ioe lakou i la i ka iohe ana, a ine ka ike ana i ria liana ; a ka Lahainaluna, a oia k i'u i olelo ai ma ia la, e hoomaemae i ka inon ino o na Laliainaiuna, O kon nwn u-i |iu» an«i ia o ka hai puioiei aku i kn uiaio i iuet e pakeie ai oe, a ine lakou lu. Ua likp pu ko'u iniiniie nie kou e J. U. Kawaium : E koino noi na Hawaii Ponoi e ■ hapai pu i na liaiu, e ltke me ka AhMiui | Kulepa, a nie keia ano keia ano o ua iiana 1 e pomaikai ai, e e kuonoo io ai ka noho ana j ina ke ano ulakolako. Aka, o ke koino pu j mai o kakou iloko o keia Hui, me ka ike mai ■ I no o na inaka, aole i maemae lakou nei, iiooj kni tnai no me he Pinao la i ka puka aniani. He mea aka ia. Aole nae he iiewa ke iioohalike oe ia oe iho nve ku puaa ka il.e aku no i ka a iiini o ka imn inoe aku no. Ua oielo io au na ka Lahainaiuna waie j no e hapai, a i hauie iho a ku paha. INo ko'u | j makeniake io e ike mai na mea a pou i ka i j iakou hana, ina e pooo ana a oiaio ioa, aiai-1 j ia, e iilo auawei ia.mau'ha'na maikaia iakou, : i mea e mahaioia ai, e hiiinai nui ia mai ai; i ma ko lakou ano hoopono a oiaio' A oia ka mea nana e iioomaemae i ko iakou inau inoa i ; ino i kapa maa ia. He poe kolohe ka La-1 j hainaluna." Aole no ka huikaia "an:i i na ! [ Karaima o ka poe Lahainaluna i ahewa ia,'| j e like me Mahn ma. Ua ike no hoi ko ihu j j e J. U. Kawainui i ka Mo i wale no ifti mana | , e kala ai i ka poe i ahewaia ina na Karsi- i i ina, aole i ka\poe e ae. ! Aele paiia o ka'u oielo ana i ka hoomae-1 j mae i ka inoa ino o na Luhainaluna, ua piii { j ia i ke kala ana i ka poe i aliewaia i ke Ka- j j raiwta, Aia anei a oleio ia he hoomaemae, j lie kaia ana anei ia i na Karaiina I He mea | ! pehu ia no kou mau iehelehe. Ina ua iepo I ! ou mau inaka keleawe, g me ko kino a me j : kou mau Heaha ka iiana pono m:i ia ■ j wahī ? ! He hapaia hou nku anei i ka iepo, kainoa j e holoi i ka wai me ke sopa, i pau ka iepo a j : masn)ae. Aole paha o ko heie a na ka Moi! e kaia mai i ka iepo o ko ihu, a nie kou mau i anhu me he Karaimn la. Pii maoli no ko hanohaiio e J. U. Kawai- j ; nui : Ua piii waie no nnei la oieio hooinae-; inae i ke kaia ana i ka I ewa Karauna ? U> ; iioi o ko ihu ia. He oiaio maoli o ke Ku- : mukanawai o ka M. H. oiano ka mea l i hooponopono iiou ia ina ia la, e na lala i i I kakau inoa ma ia Kumukanawai, aka, i ko > : iakou hana ana, ua liooloii lakou a pau e like ine ko lakou makeinal L e ma ka liOoholo 1 «iia. A heaha kau paia ilmla r He mana ! ; anei kou e hoopoiiopono pu me lakou ' Aole.' l!c h'Mia mahaoi ia au, i ike oie i » n» na inoolelo u ke Aupuni Hawaii. A ke oie;o mai nei oe : Aia ka a hooponopono hou ia kekahi Kuniukauawni, alaila, he Kumukanawai liou \.'aie no ku a pau. Uwa ka pihe a haalele «ale ka hoi la oe e ka eeparfrui o uka o Waplani. K nana tnai i keia i pau ka pohihiln. i ole e kapa liewa i ka uiauia he keokeo. i ka eieele hoi he kala- . koa. Nou kekahi noho lio liou e j. U. Ka- ' wamui, a hoohoio ia nae t oe nokekahi niau iuahina, a maho|>e, ua ike oe ua henio a inai- : kai ole paiia kekahi walii o ua noiīo lio la, aka, makemakp oe e lawe i ke Kumeka e ; liana ai i pau m keia pilikia, aiaiia, iiealia ; kau oielii maopopu i ke Kuuieka no ka pilikia u ko noiio lio'' Aole anei e hooponopoi. i uii kalii t henin , wai io maile »ē no hoi

kahi i hemo ole. A ina e oieio ana oe pela, nlaiia.eolelo a»a anei oe t ke Kumeka e hanai noiio lio hounou ? Aoie. Peia no ke Knmukanawai o ka • Ahahui a ko Lahamaluna poe " n ka M. H. 1870, ua ikeia ma kekahi wahi uu hemahema, uoUiia, ua hooponopono iakeu e iike me ko iakou makemake. He oiaio ua hoole au aole ou kuleana iio-1 ko o la haiawai, aka, ke Waho-rama mai nei. •• Ua makemakeia na raea a pau e heieaku." > Pela io no paiia, ina ua oiaio ia. aiaila, aele r no tna ke anohe kuleana ko lakou e komo a j e iaweiawe pu i ka hooponopono ana i ke | Kumukanawai. ; Heoiaioloa, ua oieio hookano oe ia ia. roa kou kapa anamai ia'u ka mea e kamailio pu.ana me oe he " hupo," aka, ke hooie manawa iuo mai nei oe me ka manao a pale ae, aka, aole iuie e tiiki, ua laoa hia i ko kiieo kahi i lapuu ai. Aoie anei oe i oieio penei : •' Oka mea i kamaiiio iho nei mamua, he hupo oia, a he hoiohoiona, a ua hau<ie maiaio oua wawae oka holohoiona. Ma . ka oiaio, owai ka i kamaiiio mamua iho o kou hoopuka anaiu—" hupo " a pela aku? A ia wai oe i kaniaiiio ai ? A owai kou hua j hoopaapaa oia la ? Aole anei owau : A j iua owau, aole anei he. Lahainaluna au ? ; Aoie anei owau kau i hoolaha ai ina ka nui pepa v Kunkoaka la 23 o Aug. "He | hookae nui ika iii ulauia." Ano la maa ! ,no ou i ke Lapa ia'u i kaluipo, noiaiia.ua | i kakau im oe pela iua ke poo o kou kukuiu | maoao uwi pp»ei; -He )jwpa paha, heaha ; ' ia E kaakaa >&»&> e&e iioa, j»afia ua paa i ke kepau pipih a Kaululaau, ke Ahikanana o Lanai ake A-e-a. He maha- : lo loa au i ko no ka mea, aoie ia'u ! kaui lioopunipuni ana i ke Akua no. Ke nii nau hawawa inai nei oe e J. U. Kawainui i i keia. ■• Aoie-anei i hookae io oMikaiemi i I ka poe nonn na iuoa maialo nei i koino oie I i Lahainainna, ia JVloehomia, Moauauii, Kapena. :i pela aku." Aoie iou au i hookae ia iakou. Aole no iie hapa moa oia ano i wat iho ia ninna U. Aole no au i ike ia iakou lioko oia iialawui, Aoie no au i hoopuka j . inou, uole iiu nia nn iuto •' us e piii ana ia | | iakou, aole uo au i ukaii i ko iakou maluim, j iawe iioi i. kn iakou maii pouo a pomaikai. ■ K like ine oe ka powa nui o keia Honua i I iawe ]iio inai nei ma ka poho o kou innu li- j iua ieoko, a hoike inai nei ia'u, a me ka ie-! hulehu ma ke akett i na inoa o na keiki iala- i wai o keia Kaona. Healia ke koiiu ameka j | pili o keia mau oleio au e J. U. Kawainui e ; | kuliinu nei i ka poe inaikai o ka aina. Hea- i i ha ka waiwai o keia kaiioha nu e J. U. Ka- i wainoi i ko Honoiulu nei e nana mai ia'u, j mai waiwAi keia kmiohn ana au, ina ia Ha-! wnu ik-i a pmii. iua ua lianohano ke kau-j olia. . .Al.ii kv iiiio l»en ln. •• Hookae ana," ! . Aole iiin n'ii liuoL'ue. No ko īnakemake iioio < , tjftlot;i :iui-i ! iua pe'.n e puka ana uo oe ma j ka iiiino. .\n kiui liooikaika ana anei e hoo-1 m oe' iloko o ka Hale Ahaoielo i ka ' w,i i iioopu iu niai ai ou ehoopaahao ilokoo jna la lie kanakolu. Ma kau kauoha iiookajno ana ia Hon, J. W. Naihe ma kekahi pa- i j lapaia no na mea piii i ka auhaukino, a ua : kukulu pu la oe nie ke kii a Pakaka imua o j ka Hale Aliaoieio, a iio kou liewa, ua ao ia I 'oe e ka Peresidena o ka Hale Ahaoleio, koe [ no kahi kii o Pakaka ko kokoolua, no kona \ > noiio maiie no. ina paha ua noiio oe ika I i ai poke kamano ina Kawa, nolaiia, ua hewa | ie au, eia ka ka pono, o ke kokua aku e hooj paahao ia oe. A ina keia mea, e ike pono j oe, he aie kaa ole ia ou, a he kia hoomanao i ia iio ka'u mau hana maikai ia oe a ka iehulehu e nana niai ai, au no hoi e ikeole ia* 0 keia anei kau e kauoha «ei i ko Honoiulu j e nana mai ia'u i kn kaiahaja, ina pela, ke I haawi nei au i ko'u mahaio piha ia oe. j He anei kan, e oielo nei eJ. U. Kai wainui : Ua. heie au e noi ī Luna ohi no j Ewa a me Waianae i ke Kiaaina. He leeu | oe o ka wahahee nui o keia luau Ja, a lie po- , no ke kapa ia oe, lie Deragona nui ulaula. i E ninau oe i ke Kiaaina i ike oe i ka oiaio. j Aoie au he ake oiiiana, aia no ko'u mau poi no, a nie ko'u mau iako e noho nei ma ka | ikaika o na iima, i liookele ia e ka ikaika o īka noonoo. Ua ike oe. ile oiaio, ua oleio i au e heihei kaua ina na mea naauao, e iike me na mea Helu, oia iioi, Anaauia, HolomoI ku, a pela aku. Ma ka oleio Hawaii, aole ma j ka owili puliene inauu, aka, aoie no lioi lie i hewa ina no e lieiliei ana kaua ma ka owiii j puhene mauu. I He oiaio, lie liupo nui oe i hoonoiio īa'ku ! nei i hoa no ka " Papa ola Hawaii," no ka j mea, o oe, aole i ao iki ia ma ka oih&oa Kaf uka, anie no hoi ou ike Kauka, a heaha ke . kohu o kou noho ana i hoa no ka " Papa j ola." , l kii nāe paha uo ia papa. Ua piii : pono no ka'u olelo ia oe, aole i ka mea e ae, ; no ka mea, ua oleloia ma keKanawai. ».Na Ika Papa oia e malama. a e nana i ke ola o ' ka lehulehu," a na ia papa e ninaninau i na ! kanaka maoii i makemake e laweiawe ma ka I oihana lapaau a peia ako. A pehea oe e ike i ai i ke ola, a me ka pomaikai o ka leHuieho, ina aoie nu ike ma ka olhana Kauka. [ ku ■ no hoi paha ka ninaninau aku i ko ike.*" He 01 aku k:i ike o ka liueio o ka iiio i kona kahu inamua o kou ike ma ia oihana. Ua pono no ke koho ana o U Moi, no ka inen. nona io no ka mana koho e like me ke kana- ■ wai, aole nae o kaua kolio ana. he mea ia e hemo ai o kou inoa liupo, ma ia oihana, no ka mea, ua Silo i» oe me ke t-u*nu hnelo o na EMn. O kau mau pane a pau e pili ana ia'u ina na nea e pili ana i ka " Hoekae nui i ka ili ula!ja." Ua halahu loa ia mawaho. Aua pohAlo loa aku ia īioko o ka £ke Taiena a Koaiaiia Lo, noia|la, uuii paof, hou mai oe i Oiauniu" o Kapaiama, o « Kukai auMiei ka ila o Pupuakea," a o ike auanei ka mea inaueo ma ke kwm kueln o na pop&kt ki o ka waonahelo. " Auhea oe e Kawainui, *, Mai noh<| <M» a hooniom. I ka wai ua iaua maiie, O pīi ae auanei, \ haaie i ka lau laau." Epkkaima Mikai.cmi K*pai«m'i Sepi. !>9 IS"H

Haoemai Moiwahine.—Eia nialalo iho ka palapaia hoike a kr kauka o ka Halemai Moiwahine, e hoike ana ī ka nui o na mai ī lapaauia maiaiia iloko o na malama ekolu i hula »e : ■ Honolulu. Sept. 22, 1873. J na kohu ohu Haietnai Maiwahme--E na | Keonimana: Ua ioaa ia'u ka' haaohano e ; hoike aku i ka Hoike ana. malaio iho no ka ! hapaha e pau ana i Sepatemaba* 21: Oka i huina nui o na raai i keia wa ma ka Haiemai ihe 75, oia hoi, he,4l kane, 26 wahine (Ha- ! w&īi;) a 8 haole, (5 poe uku.) Oka nui oka j poe i hookomo la mai iloko o keia hapaha, he 93; 51 na kane a he 31 wahine (Hawaii,) he ll baoie (Bj>oe uku.)_Hookuuia, 106, oia hoi, 56 na kane, a he 45 wahine (Hawaii,) a 5 haoie. Me keia mau inoa maluna ae, 148na inoa hou f iiookomoia ma na buke haawi iaau, noiaila, o ka hui&apauhe 341 na mai hou no keia hapaha, a 4,980 na paiapaia haawi iaau i hanaia. Oka huiaa nuio na mai maloko o ka Haiemai i kahi wa, he 90, ao ka haahaa ioa, he 72. Oka awariga o na mai maioko i na ia a pau no keia bapaha, he 82; na haawi iaau ana iie 10. lioko 0 keia wa nialana ae, hookahi waie no mea 1 makē, he wahine Hawaii, he pehu ka mai ua make koke ito i ka wa ■ pokoie mahope iho 0 ka hookomnia ana mai. ' . Me ka Mahaio, i IiOBERT MeKIBBJM, Jb., M. 1),, Kauka » ka Halemai Moiwahine.; / A'a lAina Hoop&wpimo o Ko Hanoaii i'onoi; Aloua oe.—Akahi no a pau \Jio nei ko " Kaumakapiii,'" manao pakaawiii ioihi maloko o ke Kuokoa, no ka iioemi ana i na lilo oke Aupuni. Ma kona palapaia hope, ua hoike ae oia i kona manao no ke ano o ka hooponopono waiwai aupuni ana. i ko'u manao he oi nku £a maikai ia "Kaumakapiii,"" e hooponopono i na daia i lulu ia mai, no na Aha Himeni. a xne na Aiiaaina Luau qo ke kukulu ana i halepuie hou, tnamua o ka hikī iaia haawi \ o<eto ao no na daia o ke Aupum. v Kawaiahao. I / f.u Lu'/tti lloapoiwpoM o Ko Hawaii Poiwi: Ai.oiia o$, —E oiuoluolu paha oe e haawi ae i kou iokomaikai i ka lehnlehu, a i ike mai hoi ka poe kamaaina o ka Ua Kaniiehua nei i keia nu hou. i O kawai o Waioiama, mai j kona kalie anu mai kahi e ioa mai,oia hoi ! kona wahi e kahe mau ai, a hui me ka puai j wai o Hinaauauwai i kupono i Paiiiki ka j uka. Ua hai na okeau ia Kaj mehameiia ka Nui, aoie i ike ia i kotlkou J mau kau, aole no hoi i ioiie ia mamua aku o j ia mau kau. ku mea iike me keia kahe ana a ! Waiolnmn,- ua koho wnie ia aku e hui ana ! laua me iauwui iloko o na mahina eiua a | ekoiu paiia, Li' ole nae tt hookui mai me na , keakea n ke iioomau mai no hoi ke kahe ana ; ma ka awaiike n keia mau la, * Solomona Naai'a#. Hiio, H., Sept. '24, 1873. \ Ika Luna Moopo/wpono o Ko Hawaii Ponoi: j Aloha oe.—Ma kou pepa oka la 17 o j Sepatemaba nei, ua ikeau i k<*ia oielo. " Ua | iohe i ka haiolelo o Rev. H. H. Parker, aia i ma Oihana 16 : 28, hapa waena, •• Mai hana |ino oe ia oe ilio. Ua piii keia i na mea a pau loa ; aka, o ka mea nui ma kana weheWehe ana, oia no ka pono oie o ka noonoo ana o na poe hooponopono aopuni, no keia hoonene kaua iho nei o na wahi koa he 20 a 01 aku o Halealii." Owau kekahi i iohe i kela haiao ma Kawaiahao i ka ia Sahati, a ua oiuoiu paha «e e hookomo iioko o kou kekahi mau manae i hoikeia noloko iiiai o keia poooieio. Eia na ano nui ma kela haiao: Ma ka poao Krisfiano, ua ao la na kanaka a paa, aoie iakou e haiiH i na hana e poinn ai la lakon iho. Ma kn wehewehe ana ekoiu inau mahele o kela haiolelo ; 1 Aole hana ino I naka i ko lakou kiao iho ; 2 Aole e haoa ino i k<> iakou mea e noonoo ai; 3 Aoie e hana ino i ko lakou uhane. Peoei ka wehewehe ana oo ka hana a ka poe koa o Halealu: He pono ina kanaka a pau o keia ano keia auo e malama iaa ka* nawai oke aupuiu. Aole no he pono me ka mauao weia a me ka huhu, e hoohaun&ele,e kipi. e kaua, a e hoopai. He kumu paha e mo ai ka manao o ua koa, aoie pal»» aoie maopopo. Aoie nae e hoapooo ia ko ; lakou hoohauuaele ana. Aole nae i boikeM J ma keia haiao kekahi oielo, " No ka pooo | ole o ka nonnoo au« o na poe hooponopoao iaupowi." ! [Owai oe e lkemaka, he inea anei ee i piU ; i na poo aupuui, a i oie o oe maoii no anei , kekahi aua poe ia ī ina peia io, aiaīia, oia I ka ! ko mea i hoolohe pono ole ai, ma kahi j a Rev. H. H. Pareka, i oielo ai pedei: «• Mai ; pau ko« Kuokoa ana e Hawaii mamali o ba j pono oie'o ko noonoo ana o na poo aupuoi i | ka lioomalu ana i ka haunaele i ab ae iwm. ena o na Koa Kumau o Halealii amona alii koa eiua ; aka, ic.aiuuii waie no o ka hoona* iu ana ka Moi Kalani Lunaliio, i malahia ai, a pakeie ai ko kakou Kuokoa." He inea maopopo inamuli o kau paiapaia pane m«»lu. na ae, he linole o.*, » uo ia «no paha t lohe pono ole ai oe i kela mau huaoiein i hai ia inai e ke Kahu o Kawaiahao. L H.J Ano Komakona.—Ma ka hunahuna e pili ana no IoU K. Mahina i hoolaha ia ma ke Kuokoa o kel» pule aku nei, ua heluheiu ma< kou mai ka mua a i ka hope a ua opo ia «u eneini niaoli ke KmAo», ma ke ao< oua olelo, No keia mea, ke eioaa nei ma kou, pehea U i loaa ai keia aoo haoa a tta po< aikmiaka ; ia la ! No ka mea, aole peia oi oleio a ka inea manao raa na mea o ka nhtn< ame ke kino t ka wa kmo e paio ma m inea pili kino, a naio ke kino ma kahi a ka kou e heie aku nei, aiaiia, e kala aku oe, eti ke m« ka ka Baībak unwi ai "eaioha aim ue i koii enemi -