Ko Hawaii Ponoi, Volume I, Number 16, 1 October 1873 — IOSEPA WILIMOTA, OIA HOI O Na Hoomanao ana a kekahi Kanaka Kauwa. HE MOOLELO WALOHIA [ARTICLE]

IOSEPA WILIMOTA, OIA HOI O Na Hoomanao ana a kekahi Kanaka Kauwa.

HE MOOLELO WALOHIA

' MOKUNA XXXII. Kir Keena. * I kuu wa i ala ae ai me »e anoninoni o ka waiho ana au uk. ko'u wahi moe, iioko o ko'u keena ponoi. Ua awakea loa ; a rne iie mea la ua ala ae au maiioko mai o kekahi moeuha.ie weliweii, aka, aoie nae'e hiki ia'u ke lioemaopopo j ke ano o na rnoeuhane ia. Aole o'e mau kapa komo ua weheia, a «o ka <na o poo hamo ae ia kuu lima i ka lae, aia iioi.ua paa i ke kaliki ia | me kekahi kahakahuna lole. Mahope iho, I hoomanao ue ia au, oiai au e kuiou ana ma j ka aoao o ka moe o Anat>ela i kona wa e wa- j īho make ana. < No kekahi mau minuie i noonoo hou ai { au no na ulia weiiweii i hala, a me na mea | weliweii a'u 1 hoomanao ai. Ua ake nui au j e komo mai kekahi mea ia manawa, i hoaka- i ka mai ai oia i ke ano o ko'u waiho aoa ma ! kahi moe. Hoao ae ia e ala iluna, aole e ! hiki—no ka mea, ua nawaiiwaii a malule | kuu mau iala. ua kuuluiu hoi kuu kino, ua ' wiwi a mailo ano e,, ua like ka Jkaika iloko ' o'u me ko ke keīki >iuna ke alo. Ma ia wa hou-mai 1» kuu maka e poiuluhi, a poniuniu hoi kuu ioio, Ua powehiwehi kuu ike «naaku ia iokookoukeena, me he ia ua uhi hou mai la ka hiamoe ku pouli maiuna o'n. Me he la ua (ohe au i ka wehe naaiie ia ana mai o ka puka, a komo mai ia he kauwa wahine luahine, a oia no hoi ke kauwa wahine a'u i ike ai iloko o ke keena make. Kokolo mai la oia me ka nihi malie a hiki i ka aoao o kuu moe, Aia hoi mahope mai ona, e hele mai ana kekahi kaikamahine pilalahi, a opiopio, ua aahu piha ia oia mailuna a lalo me ka aahu kahikau. O kona mau wili iauoho ano gula, ua like. no ia me ko Anabela, aka, aoie e hiki i kuu mau maka poaeae ke ike aku i kona ano maoli. Aole au i t«ba pono aku maiuna ona, no ka mea, me be la e kakaa ana kuu onohi maka, a o kan ike ana, me he hihio la ia e maalo wikiwiki ana īmua o'u me ke ku ole iho i kahi hookahi. la ia i ku iho ai, a kuiou iho la maluna o'u ; auwe ! tani na manao ahiu i uiu mai la iloko o'u, ua (Mii ae la kuu mau iima e hopu aku ia ia, aka aohe ikaika iloko o kuu mau olona e hiki ai ke lalau aku. Ua līke no na hiohiona a pau me ko Anabela. Ae, oia okoa no ! aka, ua haikea nae kona mau papaiina. He uhane anei keia mai kela ao mai a'u e ike oei ? A i ko'u lioomaka ana aku e nana pono i kona mau maka, aole e hiki, no ka roea, o kuu ike me he huila ia no ia e kaa poepoe ana. Aole nae au i hoonele la ma ka hoomanao aoa, o ia mau maka oohea i kiei iho malona o'u, ua piha ia i ke aloha, a me ka oluolu. Hooenaka hou ae laau e bopu aku, aka, ua oaiowaie kokeaku la, ua hikiwawe ioa ka pouli ana o kuu ike, a me he la he lua pouli, aoka maiu paha o ka po ka i hohoia mai ia ia manawa. la'u i ala hou ae ai, aia hoi he kukui ke a ana iloko o kuu keena, a ike aku la au he mau omole laau lee kli ana ma kahi kokoke i kekukui. Haha hou ae ia kuu liraa i ke poo, aohe kaiiki enaiaiia, ua ane mama mai la ka eha. Hoomaka hou mai ln au e moe, a pouli koke mai la ka noonoo . Ala hou ae ia, iohe'aku la i ke kani ana mai o ka belo o ka halepule. a i kuu hooma-

1 ka ana e belu i na ke ana, ua maopopo ewalu no manawa i ke ai. _ Naea ae ia aa ao, a he kakahiaka hoi, nolaiia. ua maopopo ia'u o ka hora ewalu keia o ke kakahiaka. He hohono laau ka'u e honi nei, l i kuu boao ana ae i ko'-u mau lehelehe, ua akaakaa, a mulea no hoi oa lo hoao oke elele. A ! pehea ka loihi o ko'u waiho mai ana V Ehia ia o ko'u moe ana ma ko'u wahi moe ? Heaha la ko'u mai ? he fiva paha ? Ae, oia. 1 keia wa, hoomanao ae la au e ala, a e kali hoi a ike i ka hiki ana mai o kekahi raea. He mau mmute ma ia hope iho, lotke aku la au i ka halulu mai o kekahi mau kapuai ma ko'u puka, a weheia maila ke pani, komo mai la kekahi wohine luahine, a o ka wahine kauwa oo ho» a'u i īke ai iloko o ke keena o ka mea make. i Hoomau aku la au i ka nana ana i ka pu- j ka, me ka manao e ike aku ia Anahela e komo mai ana mahope o ka luahine, e like me ke ano o na hihio i loaa mauia'u, aka, aole ! j Pepani ae la ka luahine i ka puka mahQpe ona, aole i wehe hou ae e hookomo mai i ke mea a'u i ake nui akii ai e ike, o ka luahine wale no. " Pehea ka loihi o ko'u mai ana ?" i ninau aku ai au i ka luahine. "A! e ke kanaka opio, uaala inaoli anei oe i keia wa ?" i ninau mai ai ua luahine nei me ka leo oluolu. " O ka umi keia o na la o kou waiho ana i ka mai!—nole i kana mai ka nui o kou inai;—mai kamailio »ui oe, no ka mea, iia nawaliwali loa kou ola kino i keia wa." v " He-utni ka na la o ko'u waiho ana ika mai ? Alaila, ua pau ! Ke moe la o Anabei la iioko o leoi.a lua ; aoie o'u manawa e ike hou aku ai i kona mau helehelena."' " Ka i noa paha he ala maoli keia ou," I | wahi a ka loahine. " Ke mau nei no ka kou j ; ohewahewa. O kau mau olelo mau no ia i j na manawa a pau elosepa." j " Ke hai oiaio aku oei au ia oe, ua ike au !

ii ke ano o ka'u kamailio i keia wa. Mai I kuhihewa oe ke olelo nei au ia oe ke ano ] ohewahewa . " "A ! aol« i haalele mai ka fiva ia ia," wahi a ka luahine. me ka luliluli iho o ke poo, ; a hoomaka aku la e heie aku i ka puka ; ma koaa mau maka ua hiki ia'u ke hoomaopopo aku ī kona ano kaumaha no'u. Kahea aku la au ia ia. "£ ka wahine. ' Mai kuhihewa oe keolelo ialau nei au i keia wa. Ua maopopo kuu ike ia oe i keia ma« nawa. Ua ike au i ko'u wahi e waiho nei ; ua maopopo ia'u kau ōlelo i hai mai nei—he umi na ia o ko'u waiho ana ika mai. Ua ike au ua hoopaaia kuu poo me ke kaliki," haha ae la au i kuu lae. "Eke kanaka opi«, ina ua oluolu maikai 40 oe i keia wa, alaila ua hauoli loa au nou. No ka mea, he mai pilikia ioa kou. I keia wa e pono oe e malama i kou kulana īho, mai hooulu hou i kou noonooana no kekahi j men e ae, o pii hou mai ka fiva. E moe ma- i lie ka pono,—mai hoouluku hou i kou ma- j

■ nao no na mea i hala.'* j E anehe ana au e olelo $ku /a la, ua ike ! au i ke kino wailua o Anabela no ria roana-1 wa elua e komo mai ana iloko o kuu keena, | aka hilahila hou iho ia, noiaila, ua noho mu- i mule iho la au. Olelo roai la ualuahine nei, I e he!e ana oia e hai aku i ke Dr. Pomeferete I ua loaa ia'u ke ala maikai ana. 1 kona hala | ana aku hoomanao ae la au he luahine olu- j oiu oia a me ka naau maikai. Iloko o kekahi mau minute pokole hoea 1 mai ia ke Dr. Pomeferete ; a ia īa i hooma- j ka mai ai e wehe i ka puka, ua haalulu iho la au i ka makau,o huhu mai oia no kuu hana pono ole komo ana aku e ike i ka mea make me ka loaa ole mai o ka ae ia. Aka, he makehewa keia makau ana o'u, no ka mea, i kona wa i komo mai ai me ka leo oluolu loa, a me na hiohiona aloha hoi ma < kona mau helehelena ( ninau mai ai oia no ko'u kulana. Lawe mai la oia i kekahi noho, a kokoke i ka aoao o kuu moe, noho iho ia iiuna olaila, a haha mai la i kuu pana, alaila, oielo ! mai ia ua maha kuu fiva, a e oluolu ana ilo- [ ko o na la elua a ekolu paha, ina wau e maI iama pono ia'a īho me ka hookaumaha ole i ; ka manao. Kauoha ae la i ka luahine e la- ; we mai i ke kau wahi ti no'u a me ka pala- | oa poiehu. Me na ieo hooluolu i kamailio < hou mai ai oia ia'u, a haaleie mai la i keena. Mahope iho puka mai la ke kauwa wahi- | ne me na mea ai i kauoha ia na'u, aia ae ia au a hookomo aku la i mau wahi oiopu ti, a me kahi apana palaoa puiehu. Mahope koke iho o kuu inu ti ana ua kau hou mai ia ka nipoa kaumaha o ka hiamoe maiuna o'u, , • hoopoioa hou ia ko'u mau mea hoomanao • no kekahi manawa loihi. I kuu wa i aia hou ae-ai, aia hoi ua awaI kea loa, a e komo mai ana na kukuna ika- | ika o ka la ma ka puka aoiani. Ma ia ma- < nawa, me he mea la ua hemo mai ka puka, ■ aka, aole au i ike pono ae, me he la hoi, ua ; komo mai la kekahi mea i ano iike me ko j Anahela kii, Ua lohe ae ia au i ka nehe o j ke silika pahoehoe. Ua iohe no hoi i ka ne- ■ he ana mai o kona mau kapuai wawae, a me | he mea la, ua wehe ae la i ka paku makika i o ko'u moe, a kulou iho la kona mau maka j maluna o'u. O ia mau kulou aoa, o la mau i lihiiihi hoi e moe kapio iho la maluna o'u, o ! la uiau helehelena aloha i hoomomoa mau j ia e a'u, he mau hoaiiooa lakou e kono mai : ana e ekemu aku au. (Ja ake nui au me na nni ana e kamaiiio aku ia ia. Ae, ua ikaika mai na lia i kooo mai ia'u eekemu aka ; a i ka loaa ana o ka ikaika kupono j e kamaiiio aku ai, ua pane aku ia au me keia mau huaoleio: " E hai mai e Aoahela. e hai mai. No ke | aha la oe i heie mai ai ma keia ano imua o'u? E lawe mai ana aoei oe i kekahi mau huaolelo mai keia ao mai ? Uapomaikai | anei oe e Anahela ? Ua haawi mai anei ke Akua i kono mau kaia ana nou ? O aole

I oe i īke i k* noi 'o he'u aloha 000 oiai oe raa keia hooua ? Ua aloha aa ia oe me ea aio- | ba ana a pau o ke bāifaaaao« e aloha ai nou. ;Ua kuhihewa oe aole au i aloha la oe! £ * oieio mai f e Anabela, e oleio mai i ka mea i aloha ia oe me na waimaka a me na hoomanao pau ole !" " E losepa—e losepa aloha," wahi ana me i ka naheoaheoluolu. i " E Anahela aloha, akahi no oe a pane maī imua o'u," kikookoo ae la kuu roau lima e apo aku ia ia. • Haawi mai la oia i kona lima ia'u, paa ae ia au me ka puliki ana iloko o kuu mau li* ma—E na lani, ua ala io anei au i keia wa ? He moeuhane ano e anei keia ? No ka nui 0 ka hauoli a me na hoouluku ana.o kuu mau manao, ua hehee hou iho la kuu maa lima a poina iho la kuu ike. la'u i ala hou ae ai, aia hoi e nohoana ka luahine kauwa ma kuu aoao, nana ae la au a puni, me ke ake ana e ike hou ia Anaheia, Bka, uole kona mau helehelena i halawai hou mai me a'u. Haloiloi iho la kuuonau wai- i maka, a uwe iho la.—Auwe! he moeuhane i wale no ka'a mea i ike ai,—A !he meeuhanenani!—he hihio kupaianaha. Pehea la 1 hiki moi ai? a pehea la i nalowale anoe aku ai. Ade anei au i ike maka ike kino make o kuu kuahine Anaheia ? Makamana kupua anei i ike bou ai au i kona kino ola ? Ua lalau aku anei kuu mau lima e puili mai ina lima kanaka o kua alohfi ?—nohea mai la keia mau mea ? He hana pahaohao ka na lani ī hana mai ai no'u. Hawanawana mai la ka luahme. " Mai uwe oee losepa," a me ka leo oluolu hoi i pane hou mai ai oia,—"#ike hou no oe ia ia—" i | "E na laoi." i hooho ae ai au me ke ano | pupule "heaha kau mea e olelo mai nei ? £ i hiki anei ia oe ke heluhelu i na moeuhane i ' hiki pinepine mai io'u nei ?" " Aole he mau moeuhane kau mau mea i

ike ai," wahi aka wahine kauwa. "O ua I mea ia au i ike kin® aieia no ia ke oīa nei." | "Ke ola nei o Anabela !" i pukaae ai ko'u j leo me.,ka u aioha, a haule hou iho ia knu i kaluluea me ke_akaj.'uu maio rra hooi uluku ana o loko. i " Ae!" i pane mai ai La luahine ;'• Mai hoouluku ia kou manao i keia wa. E malama i kou kino o pii hou mai auanei ka fi?a. Ke ola nei no o Anaheia Lanova o kona kaikuaana mahoe kau i ike ai ua make, o Violet." A ! o kona kaikuaana mihoe—nani ka mo- ] akaka ana mai oia leo la'u. Alaila, olelo hou aka la au. "E ka «|ahine, ona huaalelo au i ninini mai la i kil i pepeiao, he laau hoola ia no kuu puuwai ej,aeha, 1 keia wa, |ua oluolu au a ua maha maikai e like me kuu wa mai ole ; manao au aole e liuliu a loaa no ia'u ka maho, Aej e maha koke ana au.'

j •' Mai hoouluku hou i j!?ou mau manao," ! wahi a ka luahine, " no ka mea, ina no oe | e ola loa ana e loohia h't|u ia no e kekahi | mau hoonipo hou ana a ka mai." i " Aole, aole loa ay e hhoponiuniu hou ia I e ka eha, ina eia malalo o keia kaupoku haile i noho ai o Miss Lanova ! E awiwi aktt j oe e hai aku la ia e hele mai—" ■ Aka, paa koke iho la waha me kaj noonoo &6u 'ana', "malia paha, o Mr. Lanova 1 no kekahi i hele pu mai. I Alaila ninau hou aku la au, "O na ma- : kua no anei kekahi i hele pu mai me la ?" "Aole," i pane ma» ai ka luahine, "O •MisB Lanova wale no. Ua hiki mai oia i ka la i make a< kona kaikuaana. O kona ma> kuahine aia no i Ladana, a o kp makuakane, aa hala i ka aina puni o(e no kekahi hana nui, pela ko'u lohe i kana olelo an». 1 ' j . No keia mau hoakaka i oluoln iho ai j ko'u mau nune ana. Olelo hou mai la ia. "12 pono e hoomaj ha oe i kou manao a e hooluolu ia oe iho. J I ka la apopo e haalele mai ai kou kaikuai hine Miss Lanova ; e ike nna no nae oe ia ia | i keia la. Nolaila, ina aole oe e hoolohe mai j i ka'u olelo—e loaa hou auanei oe i ka fiva ! no kou noonoo nui no na mea i hala."

" Pehea e hoooele ai au i ka noonoo ana j Ila mea?" wahi a'u. " Ina he ake io kou e oluolu au, e ae mai oe e i|te aku au ia Miss j Lanova i keia wa koke no." | ■«« Ua pono, e kii ae au " j Hoike aku la au i ko'u hoomaikai ia ia, a i puka aku la oia i waho. l oko o kekahi mau miaute pokoie, hoi hou nu i la oia, a me Aoa* | bela pu mahope ona. Aoieau i ekemu koke | aku ia ia, aka, ua hiolo « iho la ko'u mau | waimaka ma na papalioa. Ua paakuku kuu ; koko, a ua mokumokuahuo e o ioko i ke aio* ī ha. Haawi mai la o Anabeia i kona lima, ! ial»u aku la au a honi iho la. Ua honi hoo- ! mau iho ia au i kona lima no kekahi mau manawa, a o kahi luahiiie bei ke noho mai | nei Nani kuji makemake e> hele koke | aku oia i waho i keia wa t no ka mea, he noi ] na laea a'u i makemake ai e oielo aku ia | Anabela, aoie nae au i makemake e hoopu|ka imua o kekahi mea e ae—ia Anahela vtfa- , ie no. | " E losepa," i pane mai ai o Anahela, •• i keia wa i maopopo ai ia oe o kuu kaikuaana mahoe ka mea i make au hoi i kuhihewa ai owau." | Oki koke ibo ia kooa elelo ana, a papala ae la i na maka me ka haioaka. Holoi koke ae la i na waimaka, kulou mai la ia'u, oiai oia e noho ana i ka noho na ka aoao o kou moe, a i mai la : •« Ua ke au, he nui ka kaua mau mea e pono ai ke kamailio i keia va, aka, he mau kumu « ae kekahi nana i keakea i ko kaua kamailie pu ana ma ia ano. I ka la apopo e boi aku |ai au i Ladana ; e waiho ana au i kekahi mau kope i mea nau e heluhelu ai, a e hoomaopopo ai i ke ano o 1 keia mau mea pohihihi au i ike ole ai,' , { Ji'l/r 4 l