Ko Hawaii Ponoi, Volume I, Number 16, 1 October 1873 — KA OLALI O KE KAI! KA HOEULI ULAULA, A O KA WAHINE PAILAKA! [ARTICLE]

KA OLALI O KE KAI! KA HOEULI ULAULA, A O KA WAHINE PAILAKA!

laia e olelo nei pela, alakai aku la oia i ke kanaka opio iloko o ka uiuwehi lipolipo o na laau. A oiai laua e hele ana, lohe koke 'aku Ja laua i ka nakeke ana o ka lau laau. Hoopa ae la o Fe lima i na lehele- j he me be ano hamau, a peahi mai la kekahi lima ona.ia Berenetona e ku malie iho. Ku iho la ia, a ia wa i hele awiwi aku ai ke kaikamahine me ka nihi o na kapaai, ma kahi i nakeke mai ai o na lau laau. Haleilo aku la o Berenetona mahope ona a me kona hele ana, aole i emo, ua nalowale aku la ia iloko o ka hihi pea o na laau. No kona nalo ana aku, hoomau loa aku la ia i ka nana ana ma kahi ana i nalowale aku ai. Aka, hala ae la he mau minute aole oia i ike hou iaia. " Kupanaha no," wahi ana iaia iho; " Heaha la kana e noho loa nei ?" Kakali iho la ia a hala ka hapalua hora, aole oia i ike hou iaia. Alaiia, mihi iho la ia nokona ku loihi ana ma ia wahi. Ua loohia oia i kekahi poino ulia wale, ina aole he ulia eae i loaa iaia, inaua hoi kahiko mai la oia. ' A hiki i keia manawa, e mau ana no kona lohe i ka nakeke mai o na lau laau, aka, emo ole, ua pio iho la. No keia.mea, aole i hoomau loa o Berenetona ike ku ana. Mnnao iho la ia e huli aku mahope ona. Nee aku la oia imua, a kiei, a halo aku la hoi ma na wahi a pau. He hapaha mile ka loihi o kona heie hakilo ana me keia ano, hiki aku la oia i ke kau wahi malaelae uuku, a ike iho la eia i ka meheu o na mauu, me he la he hakaka ka i hanaia ma ia wahi.

luuku e waiho ana lepo, a oia ka riblne i ana i ike mua ai e MRi ana ma ke poo o Fe ( a oke kaula hoi i nakiiia ai kona lauoho. " Ua ikeia iho nei oia a ua lawe in aku nei," i puana ae ai ke kanaka opio. } MOKUNA tX. j Iloko o ka Waa. I Ma ka manawa i haalele iho ai o Fe i kona hoa, e like me ka makou i hoike ae nei, ua hele aku oia i kahi o.ka leo i pa-e mai ai j iloko o ka nahelehele. 1 Aole i liuliu loa kona hele ana aku, ua pio koke iho la ka leo nakeke ana i lohe ai. Nolaila, manao iho la keia, ua ikeia mai kona hele ana aku, hoomaka ae la oia e huli hou i hope, a ia vva 110 i lele mai ai eono mau Malae maluna ona. Kaomi iho la kekahi Malae ma kona waha i ole ai e loheia j kona kahea ana, a o kekahi poe iho, hapai I ae la lakou iaia a auamo aku la me ka ma« ma nui. | Holo awiwi aku )a lakou ī kahakai, a ao-1 le i emo, ua hiiki aku no lakou ika aekai. j ' Md kahi kokoke i ka aekai, e waiho ana I kekuhi waai loihi e jjau pono ai na kanakV| heumTkumamalua iluna. ! lloko o ua waa nei i waiho ai lakou i ke { kino o ka wahme pailaka, a panee aku la i! ka waa, a i ka pulu ana i ke kai, ua komoi koke iho la ua poe Malae la iloko o ka waa. I A i na Malae i lalau ae ai i na hoe a hoe iho la me ka awiwi nui, ninau ae la o Fe ia | lakou : " Heaha keia ?" i ,'• E hoopakele ana makou ia oe mai ke i kanu ola īa. Ke ihii nei ka nunui Boloka e kanu ola ia oe. Aole o makou makemake ' i kana hana. H« oi aku ka pono e lilō oe i; wahin? na Bonodo." j " I keia wa, na ka lani e hoopakele mai ia'u," i puanaae ai ke kaikamahine opio, j "ina wau e liio aku ana malalo o ka manao I

kela kanaka. He kanaka oia i oi aku ke I ino mamua o Bo]oka. A ~ 1 " Ua loihi kona manana i kaunuiai nou," wahi a na Malae. " Aole ona makemake e lilo oe i wahine na Boloka." Haalulu ibo la o Paulele, no ka mea, o Booodo ka oi aku o ke kanaka ino mawaena o na poe powa Malae a pau. " Auhea ia ?" i ninau aku ai keia. «« Manao au ua holo aku oia i kau wahi loihi." '• Ae, ua holo aku no, aka, ua hoi hou mai no ka ioo o ka moana, inehinei ke ku ana mai mawaho ae nei— " E hoihoi hou ae oukou ia'u. Kupana* ha maoli ka makau ole o Bonodo ia Boioka. Ina e lohe o Boloka i keia mea, e huhu aua- J nei oia ia oukou." . u Aole e boi hou mai ana o Bonodo ia nei. Ina e loaa oe. o kona holo aku no. ia i kekahi mokupuni mamao e noho ai, a e lilo auanei oia i alii maluna o kona poe ka-1 naka." Oi noke aku keia i ke koi e hoihoi hou ae j iaia i kaaina, aole he wahi mea a maliu! mai o lakou la l na wa mamua aku he hoolohe mau ua poe Malae nei i ka ia nei! mau olelo, i keia wa aole be hoolohe iki mai,! aole no hoi i hoonaue ia ko lakou puuwai | no ko ia nei nonoi aku me na waimaka. j Ike iho la keia aohe hoolohe ia mai o kana i mau noi, nolaila noho mumule iho la ia. Kulou iho la oia me ke koo ae i na lima i 'i ka lae, me ka noonoo anii. i kumu nona e pa-j fle ai. Aole i emo, ua akaka mai la kekahi mu e pakele ai oia. t I ka wa e holo oei o ka waa a hiki i kahi j j ku ai ka moku o Bonodo, e kaalo ae ana ; j fa ma £au wahi mokupuni pohaku uuku, he iekolu mileke kaawale mai ka mokup'uni »ui mai. Aia maloko o ua wahi mokupuni ' uuku la kekahi ona nui \ ike mau ia> na \ Malae. Aka, aolp lakou i nana }>ono ia loko o'ua

[ ana la e like me Paulele,' no mea, i kona i I oaa dfeaawa a pau i holo ai i m wraihi mo- ; knpuni ia, ua (aakaikai oia i na wahi a puni | a ua ike nui ia loko a me na lua poopoo o ; ike ana. Aia ma ka aoao maiuna oke ana,. he wahi lua poopoo i iike ka nui o la waha me ke kino o ke kahaka, ua huna ia nae e! na limu pakaiea ioloa, a he nihinihi loa kahi | j o pii ae 8i a hiki ilaila. ; i Ma keia puka e komo aku ai i kekahi ana , okoa, eono kapuai ke kiekie, a mai ka umi kapuai a hiki i ka umikumamawalii lea loa a me ka laula. Manao iho ia ua kaikamahine nei, ina e kokokeaku ana ka waa ilaila, olaiia, e lele ! aku no oāi a lou hoi iloko o ke kai, a maloke o ke kai e au aku ai apuka ae iloko o kei< ana ma ua mokupuni oei. Ina lakou e hele: ae e huii iioko o ke ana, aole au e loaa ia lakou ilaila, iiolaila, e manao po lakon ua mtfke au iioko o "ke kai. Me keia manao i nnho ihrv :ti oi:i me ke ake a me na lia nui ana, Ke hoomau la na Malae i ka hoe aaa, mau kapuai wale iio i »oe hiki aku i ka paui ana mai o ka lae pohaku o un wahi mokupuni nei, a ma o aku o ka lae he wahi au ikaika la ko aku i lea moku u me nn

tnea a pau iwaho o ka moana. He manawa pokoie ua hiki aku la iakou i kahi o ke au e ko ikaika ana iwaho, aka, ua ane kokoke lakou nei i ka lae, a he hnhonu 1 lipolipo ke kai ma ia wahi. : I ka wa e hoomaka ana ke au e ko aku i j ka waa iwaho'. a o kahi hoi e pili ana i kai lae, e amio ana ke kai n ia wahi ma kela huli o ka iae. -Ma keia wahi i ku ae ai o Paulele iluna a ieie aku la īloko o ke kai me ka emoole ioa, a iloko o ka aino ana o ka maka, ua nalowale aku la oia ma kela liuli o ka lae, me: ka ike ole o ua poe Malae powa nei i ko ialai wahi i nalo aku,ai. r Hooho ae la ua poe Malae powa la me ka uwauwa ano e, iko lakou ike ana ua lele aku o Pauleie ilōko oke kai, a hooikaika hou ae la e hoohuli i ka waa, aka, no kai: ikaika loa o ke au ma keia wahi, nolaila, ua:

mamao loa aku la ka waa iwaho. Aka, nana aku la lakou o ka ikein akn o kona wahi e puka ae ai i ka ili kai. • Kahea ae la kekahi o iakou. "Ua niake; j oja, ua piholo iloko oke kai! E pepehiia: i ana kakou e 60n0d0." ' "Aole !" wahi a kekahi. " Malia paha: aia iloko o ke ana." No keia mea, hoohuli ae la na Malae i ka: waa e holo ma kela huli o ka mokupuni, j aka, he ala ko lakou e holo ae ai, I no ka mea, he ikaika loa ke aulKa lae. Ma ko lakou pokaa hou ana ae mawaho loa aku o kahi ikaika o ke au i hiki ai lakou ma kela huli a ma kahi kokoke hoi i ke nnn. Haalele iho la kekahi o lakou i ka waa, a komo aku la iloko o ke aua e huli ai, aka,; aole nae i loaa o Paulele ia lakou. j Aole he wahi meheu oke kaikamahine i ikeia fe lakou. ĪSo keia mea, ua inakau nui iho la lakou o huha la mai e Bonodo. Ua ! noonoo iho ia lakou me ka hooholo ana, ua make o Paulele iloko o ke kāi. Ua hoomake j oia iaia iho no ka makau ia Bonodo. I He hora okoa ko lakou i kakali ai ma ka I wqh& a me ka hakilo ana hoi i ka >li kai, aka, aōlē i hoopomaikai ia ko lakou I kakali ana. | Haalele iho ]a lakou īke ana, kau iho la iluna o ko lakou waa a holo loa aku la i kaj hi i ku ai ka moku o Bonodo; me ka makau, ! a me ka hopohopo nui i hai aku ai iakou i { keia mea hou ia Bonodo. # { E huli hou ae makou ia Paulele, ame

i kona wahif nei i ke aiiU a me ka inakau. [ Ma ka mapawa o kona lele ana iloko o ke kai, ua luu aku !a oia a puka ma keia aoao 0 ka lae, ea ae la oia iluna, a ma ka pili pali oia i au hel£ aku ai, a liiki i ke ana malalo. Komo ae la iloko, a pii loa ae la i ke ana maluna, a i kona komo ana ileko, moe iho la ia me ka makau a loaa hoū mai i na Ma- : lae. | Pela kona moe malie ana a liiki i ka po, j aole oia i aa e puka mai iwaho no ka.makau • i na Malae. Aka, hookahi mea hopohopo nui loa a Paulele i keia manawa, o ka mai o! Berenetona i na poe powa. Malia paha, ua hoohuoi aku la ia no kona loihi loa, nolaila, | hele mai la e huli, a ma ka hana ana pela e j haulehia ai oia iloko o na lima o na Malae. i MOKUNA X. **■ . KA AU ANA N0 KE OM. I E huli hou ko kakou kamailio ana i keia | no Berenetona, ke kanaka opio makau o!e. ; E like me ka makou i kamailio mua aku | nei nooa, ua manaoio oia, ua paa o P&ulele i ka hopu ia, oia ke kumu o kona loihi loa ; ana, nolaila, hoopaa iho la oia i kona ma- | oao, e hele mai e imi iaia a loaa a loaa ole ! j palja, a e hoopakele hoi iaia mai na enemi j mai. ina o kona ok» kapku e pakele ai oia. Ua hookolo mai la oia ma na meheu o na I kapuai wawae, a malaila oia i hele mai at i mahope, a hiki i ka aekai; alaila, nana aku ! Ia oia i kahi mamao, aia hoi, ike aku la oia I i kekahi waa e holo ana, a oia hoi ka waa e : j lawe ia nei o ke kaikamahine ana i manao i nui ai. " Aole oe e loaa akn ia'u," \vahi ana iaia j iho. " Aole au e ike i ka lakou wahi e 4ai we la ia oe." Nana pono aku la oia me ke kiai aua o f kahi e pae ai o ua waa nei, a hiki wale i' j kona ike ana i kekahi mea i oili ae a lele iloko o ke kai. No ka loihi loa o ko ta nei wahi e ku nei mai kahi mai o ua waa nei, nolaila, aole oia 1 ' ke «naopopo aku i ke aao o u* mea h i lele ai iloko o ke kai, he kane paha, a i ole he wahine paba. Ua koho wale iho la ia o Paulele no, maliā, ua koho oīa e aho ka m 3 .

ke aaa iloko o ke feai, mamoa 9 iaf« H|£e ©e iaaumu. i4^ ai ehana pela. "V. Ua kaumaha ihe la ko Bemietona manao no ba make o ua kaikamahine rra( o ke kai. • Ua like no kona manao me ko kahi poe , kanaka opio e ae, i'ka wu eik® mfia ai la- ' kou i kekabi kaikamahine nani, alaUa, e : hoohihi ana ko }akou manao; a o kona iLp | ana ia Pauiele, aole oia i ike maniua i ka ; mea like me kona mau Jtiooa maka, aaoie ! hoi he nani ana i ike ai e like ana eoe Pau> | lele. Ma ka 'maoao paa, ma ka ikaika, a Ima ka eleu, aohe mea like rae ia. Ma ka loluolu, a ma ka lokonoaikai, o ka maiihini . jmua ia aoa i ike ai ika oi aeo kona hana ■ | iokomaikai ioa iaia. oini «ia oia.iwaena o ka : aina inakamaka oie. r ; Noho iho ia.oia ilaio ine ka manao oie he' : aina powa keia, a nana akuf ia i ke poi mai | a ke kai, me ka hookahekahe ia o kona mau ! waiua e na iia walohia a ke aloha. j He mau hora he nui kn i hala ae o kona [ noho kanikan ana me ka u. Ua aneane aku jia ka la e napoo i ka ili kai, a e' koliii ana j hoi ka anapanapa o kona maa kukuoa i i® jiii kai, a iluna ae hoi oka huina aouii, he t alohi meiemeie guia o ka liula ke anapa mai ana. la Va, alawa ae la ua kānaka opio nei i hope, ike aku la oia i kekahi poe kanaka e naholo mai analmoi ka pau mei ikahi mamao, maluna aku o ka wekiu o na iaau e ku kokoke mai ana. Mai ka puu mai, ua ike mai la ua poe kanaka la i ko ia nei noho i ka ae kai. ■ iia ia manawa no hoi, he ieo uwo kakaīhi !ana i iohe ai, e aoa mai ana iioko o ka ululaau, aiawa ae la ia. ike aku ia i ka alohi j mai o na maka o ka liona iioko o ka lipoliIpoo ka naheleheie. oka iiona Makauole ■j-.no ia, he mau lianeri iwifei ke kaawaie maI waena o laua. ; Aoie o Bereoetona manao e hakaka. pu Ime ia, no ka mea, aole ana mau mea eha i keia wa. Aia ma ka aoao oka pali kahai kai, he kumu iaau ke uiu ana, ua luhe aku ila na iaif oka laau nmluna iho o ke kai. t Ua.paapu no hoi o luna i na iaia, a ua pouli 'pui ka paapu ona lau. Manao ilio Uke ; kanaka opio e pii iluna o ua kumu laau nei, j oiai, o kona wahi puuhonua waie no iae paj kele.ai. i ka iiona, a no ka i ke aiai j ia e kekahi opu naheleheie, noiaila, aoie e j hikiwawe ko ka iiona ieie ana mai, { He kaoaka mama ioa oia ika pii ona iiuj na ma na kia a me na i-a o ka moku, noiaiJ la, tne ke akamai a me ka manao makaukau i pii mania aku ai oia iluna o ke kumu iaau. ĪLoko o kekahi mau miaiue pokoie, I hiki mai ia ka liona ma ke kumu o ka laau, ! me ka hanu hele ae a pnni ka laau, a«ie iie ' loaa o Berenetooa. . . No kona ike oie ana mai.i ko Berenetona piiana iluna o ka laau, ooiaiia, ua ho-aa hei le ae la ka liona me ka foio ana i o a ia nei, ! a uwo ae la me ka ieo nui. Ma keia wa, ua naiowale koke akn ia o ; Berenetona iloko o ka lau o na laau. ■ He pokoie ma ia hope >ho, hiki i mai la na Maiae ma ua wahi nei. Nana ae ia iakou ma na wahi a pau aolie , a lakou mēa i.ike, aole iakou i manao iki [ ua pii o Berenetona iluna o ke kumu iaau a i ua pee maloko o na lau iaau. Hookaawnie ae la iakou iioko o na hapa eiua, o kekahi hapa, hoio aku la iakou raa kekahi aoao o ke kahakai, a o kekahi hapa ; hoi me Boioka ame ka iiona mamua, hoio i aku la lakou ma kekahi aoao. Mahope iho o ko iakou hala ana aku, iho iho ia o Berenetona mailuna mai o ke kumu ' ■ 1 keia manawa, iohe aku ia oia i ba uwa ana mai o kekahi leo, a ike aku la hoi i kei kalii Maiae e peahi ana i kona poe hoa rae ; ke kahea leo nui ana, a kuhikuhi mai ia ia ,ia nei. O keia Malae, aole oia i ike mua ua hoonohoia iho oia i kiu mahope nei. ike aktrla no Loi o Berenetona i ka naholo ana mai o na Malsig mai kela a rae keia aoao mai, o kekahi hapa o iakou, o ka lioaa ke alakai mua e uwo hele mai ana* meka hauoii, a me ka leiele olioii ana, no ka roea, aole e hiki pono iaia ke, hoio mama ioa no na eha i loaa iaia ma ka wawae. Heaha ka Berenetona e hana ai i keia wa ? Ina oia e holo i ka akau a i ka hema pa- , ha, « paa ana oia i ka hopu ia, nniaiia, ma* nao iho la ia e ieie aku iioko o kai aau aku i ka moku pohaku īloko oke kai, kahi ana i ike ai i ka iel« ana o Paulele iioko o ke kai. He ' oa oia Ika au —kakaikahi loa ka poe ioi *e immu «m. na ■ Maiae he poe akamai lakou i ka au, nuuaao . iho ia ia e ioaa ana oia ia lakou ko> na hiki ana i ua wahi mokupuni {R>halu nei. Ina aole e ioaa iaia kekahi waa ma ua wahi ia, alaiia, e iuu no oia iioko o 1» kai, a make paha maiaiia e iike me ka make ana o Pauieie. ; E aho m mamua o ka make ana iloko o na iima o ka poe powa. Me ia manao i lelo aku ai oia iioko oke kai a au aku la me ka ikaika. Eiua miie ka loa inai keia wahi aku a hiki i k!t mokupuni pohaku, a no ka ikaika o ke ko ana aku o ke au iJti| a , mlailā, \ta emoole loa kona au ana, me he holo ana ia na ka naia ka mama, Lohe koliuiiu ae ia oiai i kti uwauwa mai o na leo mahop« ona, aiawa iki ae la i hope, lke aku »• oia i ka lele ana mai o aa Make ilako o ke kai a au mai la me ka hikiwawe ni ''' (Aleipau,) Ina ua olela ino mai kekahi ia oe, e noonoo mua iho oe i ka poao o kana oMo <t<Mi mai peia; a ina ua phu>, alaiia o hoouo hou ae ia oe iho, i ole e lilo kana mau ohHo he •nea n'oii eha a i