Ko Hawaii Ponoi, Volume I, Number 16, 1 October 1873 — KE KAAO NO KAKAIO O WALEKAU KE AHIKANANA HOI I KE AU O KE KAUA O POLANI [ARTICLE]

KE KAAO NO KAKAIO O WALEKAU KE AHIKANANA HOI I KE AU O KE KAUA O POLANI

.No ka hopohopo loa o Kakaio, o haohao loa inai na haumana an», i ka hele ole akq, | nolaila, ua kakau koke aku oia me ka ho- : akaka ana, I ke kumu i noho ai qin, no ka j : pilikia loa o kona inakanaka. - — I ka lawe ia ana o keia palapala, ua loaa | ia Miss. Dundasa me kekahi poe e a<s; a oa ! heluhelu ia. A ike ia iho la ke kumu i heie ole mai ai o Kakaio, alaila, kamakamailio | iho la lakou me ka ninau ana o lakou ia !a- ; . kou iho, owai la keia mai i hoike ia e Kakaio. i A ku mai le ; Miss. Euphemia a i mai la,! " O keia mai, oia no ka-elemakule poohina { : malihini, a kakou i ike ai iioko o ka hale ! | hotele. A hooia wale ae la no lakou, me ko ! ; iakou komo hohonu pu iloko o ke aloha i ka ! ! makamaka o Kakaio. { ka hoouna ana e Kakaio i ka paiapala ans < : i kahi o na haumana, noho iho (a no keia kiai j ia Batezou, a hiki i ka haalele ana mai o Ba- j (ezou i keia ola. Mamua iki iho nae o kona ] make ana, ua puana ae oia i kana oleio ho- ' alohaloha hope loa īa Kakaio penei: " Ke 1 kokoke mai nei e lalau mai na lima o kaj enemi nui o ke ao nei i kau kauwa nei, e ; kuu haku ahonui e ! oiai, ua hoomoe oe ia'u j j ina kahi moe kupono, ua hanai, a ua hoaahu hoi ia'u, me kou imi ana i kauka lapaau no'u, me he makua aloha la i kana keiki. E hoo- j maikai ia ke Akua Nuioka Lani,e malama;] inai i pomaikai oe i kou mau la a pau, nola- ! ila, e aloha auanei oe e kuu haku Soblati." ' A o ka lele loa ae la no ia o ke ea. la inake ana o Batezou, ua hoo koke noo Kakaio iloko o ka pahu kupapau. A ma ka auina la, ua hoolewa ia ke kino kupapau o ; Batezou e kanu ma ka ilina. 1 ka nalo ana aku o Batezou, alaila, hoi mai ia keia roe ke ! aloha, a hiki i ka hale, alaila, huli aku la oia j i ka biia a ke kauka, aia hoi, ua puipui hou ! j ae ka uku. No keia mahuahua ana ae o ka biia a ke j ; kauka, ua hoomanao koke ae la oia me ke : i kaumaha o ka manao, e hoolilo iaia īho ma ;■ ke pena kii ana,i loaa mai ai he dala e uku ; aku ai i na lilo a pau no Batezou, mai ka lapaau ana, ka pahu kupapau a me ka hoolewa ana, i ka hui ana o keia mau lilo, ua hiki aku ka huina i ka 8135.00. la Kakaio e noonoo ana no keia konio ana < kahi moopuna a ka wahine mea hale, a i mai la, aia ilalo na kanaka o ke kaukae kali apa o ka pane ia aku o ka palapala a ke kauka. A ī aku la o Kakaio, o hoi a i aku, a ka la apopo, alaila, hui au me laua e hooponopono no keia bila. la hoi ana o ka moopuna.a ka wahine a i , hai aku la i ua mau kanaka ia, " apopo olua ; liele hotrrnai ia nei." A o ka hoi no ia o ua ; mau kanaka nei. Noho iho la o Kakaio noonoo i ka mea e piha ai keia bila a ke kauka a me kekahi wau lilo e ae, me ke kii hou ana ona e huli i kekahi mau mea hoomanao i koe iho ai a ka makua i liaawi mai ai iaia, a ua lawe hou aku oia e kuai aku me ka poe makemake mai. I ka hiki ana ona i kahi o ka poe makemake, ua haawi ia mai o ka hapalua o na lilo a pau, ke kumukuai o ua inau mea nei. I ka hiki ana māi o ka manawa e hiki hou iuai ai na kanaka o ke kauka, oia hoi ke kakahiaka o kekahi la ae. Ua nui loa ka hoopaapaa ana o na kanaka, no ka haawi hapa ana aku a Kakaio i ka uku o ke kauka, rne ke kapa mai, he inoino loa o Kakaio, he kanaka hookaa pololei ole i ka aie. No keia mau olelo ino a na kanaka o ke kauka, ua olelo aku o Kakaio penei; " Aole a'u elala e ae i koe e hookaa aku ai au a pau loa i ka wa hookahi, o na wahi dala wale iho la no ia i loaa ia'u, aka, i na he kanawai ko ko oukou aina nei, e i ana, e hoopaahao ia ke kino o ka mea aie i hookaa hapa e like me a'u nei, alaila, aoie a'u uku e ae i koe, o kuu ; kino wale nei no koe, a e lawe aku olua ia'u e hoopaahao, i na he mea ia e na ai ko oloa lili īa'u." Iloko o keia inau olelo inaikai a Kakaio, ; aole wahi olaolu iki o na kanaln, ua hoomau : mai no laua i ka hailiili wale ia Kakaio. No keia mea, ua hoole loa aku o Kakaio, " Aole loa au e haawi aku i hookahi «iala la olua,

oiai.ua hele loa mai hoi oluama ke ino,a o ' l ! ka'u mpa e haawi aku ai ia oiua i keia wn, e i lawe olua i kuu kino e hoopaahao." A paoe mai ua mau kanaka la, " oia hoi ha,heie aku." Ao ko lakon aei hele aku la j | no ia a hiki mawabo ae oika hale o Somase-1 jta, pane mai la ua mau kanaka nei, " keko- : ' koke aku nei kakou e hiki i ka halepaahao, I nolaila, be pono ioa o$ e hoihoi hou aku i ko j manao i ba hoopaahao, a maanei ehelē aila l , a hiki i Pakahoa." . ' A i aka la o Kakaio, " Aia waie no ta m I olua ka lawe aku i Pukahou. Iko lakou hele j ; ana a hiki mawaho o ua wahi nei, alaila, na- 1 ; na ae la oii i na paia, aia hoi he mau paia Ikiekie, e hiki oie aiepakele ke komo aka j i iloko, nolaila, o ke ku īho la no ia o Kakaio,! a noonoo iko la i kona hopena. VVehfe m I i mai la ka pnka, a komo aku la keia iloko o ; ka haie mahope o ke kanaka. : Iloko oko ia nei wa e lawe ia ana ika hale : i paahao, ua ike mai la o Mr. Lasele kekahi ! : hoa'leha o Miss. Euphemia ma, o ka nana ; ; wale mai no i ko ia nei lawe ia e na kanaka | : ilako o ka halepaahao, me ka haawi ole mai i i kekahi wahi huaoleio hookahi. A o kona j hele loa no ia i kahi o Miss. Euphemia ma. [ 1 ko ia nei noho ana liloko o ua hale nei, i ! ainau mai la ke kiai, he iha kou makemake e ka lawehala, i aku ia o Kakaio, " he pem,, * he inika a me ka pepa ko'u makemake." : ! Hoole mai ia ke kiai aolee loaa ia mau mea | maanei, me kona pani ana i ka puka, a koe : | iho la o Kakaio iloko o kahi paa. ( Uiai oia e noho hooki.hi ana, olelo wale ; ! >ho la no oia iaia iho, " Aole paha he wahi ; maoao Eris{iaoo iki iloko o keia poe apoka- > ika ? £na Lani, onawalu dala uuku wale' • no anei ka mea e hoopa.ihao ia ai au a pau : jke ola ? Ina pela, alaila, aole loa au eae ana ) | e hoomake wale i ko'u kino opiopio iloko o : i keia wahi j»a. i lakakahiakaaiia ne.ua hiki mai kekahi ] i meo. a ua ninau mai i ko ia nei noho ana j | iioko o keia wahi paa. A pnne aku la leia,; | heaha auanei hoi, he paahao iho la no hoi | ko'u oleio ia ana, oiai eia īloko o ka halepaa- | hao, mamuli o ka aie i ioaa mai i ke kokua ! a»a i ka ma&amika, nona na ia piiikia > ike : ! ia e a'u ; aka, i keia wa, ua oi aku ke ino o | keia hana imuo o kona nau la. ' \ ' MOKUNA XXIII. Ma ka Halepaahao, i Oiai iioko o keia mau la e noho <> Ka-1 ; kaio iioko o ka halepaahao, aole i lone iki ia I keia e Tinemau ma, a o ka haohao wale no ! i ka lakou i ke kumu o ka nalowale lo:i o Ka* | kaio. ' ■ ] j O Miss. Boiota ka mea oi loa oka manao I j ino loa, i keia naiowale honua o Kakaio. Oiai i oia e nalu ana, komo ana o Miss.'Euphemia : me ke ano hoihoi, a pane mai la oia penei:: " Heaha lft ka nu kaumaha e hiki mai ana i I kou manao ?" | j A \ aku la o Mias. Bo|ota, •' Heaha auanei ; |ia nu kaumaha e hiki mai ana ?" Malia nae j I paha, he mea e pili ana i ke kaikaina-o~kttu j makuahine. Hoole aku la o Miss Euphemia, "Aole j oona, aka, he mea na'u manao ino loa ai, a , i keia wa, ua hoohauoli loa ia wau, i ko'u j lohe ana mai nei ua hoopai ia o Konesetine." i I ka lohe ana o Miss. Bofota i keia mau i oleio a Miss. Euphemia, ua iele ino ae la koI na hauli, a ninau koke aku la oia, i ke ano o

; kana mea i oleloai. | A i aku la ? Miss. Eu hemia, " Ua hopuia i o Konesetine,e ka makai, a ua hoopaaia i)o--ko o ka halepaahao; i lohe mai nei au ia Mr. Basela. A i ko'u manao maoli ana i kana fiai mai ia'u, ua paa aku la kona maa lima i ka hao." ! Hoole aku la o Miss. BofoU me faa i ana, | " aole paha*oia i paa, oiai aole kumu inoana i | hana ai, a kakou i ike ai e hiki ae ke hoopaa ; ino ia o Konesetine." r «p ke kumu nui i hoopaa ia ai o Kone- : setine, ua aie oia, me ka manao ole e hopkao, ! no ia mea, ua hoopaa ia oia iioko o ka halei paahao," wahi a Miss. Euphemia. A pane hou aku la o Miss. Bofota. " Ua ! hoahewa loa ko'u manao ia Mr. Lasele, i ko- ! na hooki ole ana aku i na makai ma ka lawe i ana ia Ko«esetine, a ninuu pono 'ku i ka hewa | i hopu ia ai ko kakou makamaka maikai. ; Nolaila, ma ko'u manao 'na, he pono loa kaua je hele e ike iaia,a mali? he hihia hiki kona liikaua ke kala aku." lloko o keia olelo ann a Miss. Bofota, ua ! ane pii aela ka ukiuki o Miss. Euphemia, ro j ke koi o kekahi o laua <■ hele e ike ia Kone- ! setine, no ka mea, aole oia i makemake iki e | hele aku i ofta ta, oiai, ua ikf e no o ua o ' Miss. Euphemia i koua aie. la po ana iho, aole inaikai iki o ko Miss. . Bofota moe ana, no ka iaa ana o Konesetine ilokoo halepaahao. No keia mea, ua hele koke oia e halawai me ka haku'mea hale o ; Konesetioe, ma ke kak:.hiaka ana ae, i maoI popo ai ke kumu i paa ai. i kona halawai ana me ka haku mea hale , o Konesetine, ua ninai pono aku oia, i ke

kumu i paa ai o Konesetine, aua hai ponoia | mai iaia. la lohe ana. ua hoolaie koke oia e hele i ] kahi i hoopaa ia a i o Konesetirite. A lōhe |hoikef makuahine o Miss.Euphemiai keia |hana a Miss. Bofota, alaila, Ua ukiuki loa i oia, me ka i ana, " E lilo ana ka oe e Miss.! IBofota, i mea alakai hewa i ou mau kaikaI ina. .• i No keia kokua ikaika loa o Miss. Bofota ; ia Konesetine, ua hoonaukiuki loa ia ke kai--1 konane, oia hoi o Pemeboroke Somaseta, nolaila, ua keakea ioa o Somaseta i ka manao. ! hoopakele o Miss. Bofota i ka lawehah. 1 ka hoao ana aole e hiki, nolaila, oa Hpui oha o Somaseta i ke kahukaa e holo loa ke | kaa i Pukahou, a e hoouna aku i ke Kakau- | olelo a ka makuakane ona, e heie aku a e i nana pono, i ka mea a kuu kaikuahine e ma- : nao ino ioa nei, a no kona manao ino, ua ' hoonaukiuki loa la ko'u naau nona. : Ika hala ana aku oke kaa, ua ninau aku :o Somaseta i ke kaikuahine, i ke kumu i j manao nui ai oia ia lawehala. ! Aua pane aku o Miss. Bofota penei :"O na helehelena o kela Geonimana au e olelo ! nei, he lawfehala, uaoi aku ka maikai o kona ! nanaina mamua o ka nui a'n i ike ai, a he

' ano hoopono kona, a me ke ano kniana kie- : kie loa. Oia iho la na kumu nana i kono : mai i ko'u puuwai e nape malie me ke aloha : nui oiaio i ke Oeonimanamalihini o ka aina e, i lohe oe e kua kaikunane oiaio." No keia mau olelo a Miss. Bofot«, ua hooi pau ia ko Soraaseta mau manao hoonaulnuki i kona kaikuahine, oiai he mau kuma maos popo io aloha i a\a{\Kini! '• O oe hookahi paha mea i aloha oiaio i ka mea ' pilikia e like me keia, au e hoike nei, o ko 1 kakou ohana. A ke hoomaikai nui ftku nei 1 m an i kou manao." Iloko o hookahi pule i hoopaa ia ai o Kal kaio, ua hele niau mai o Mrs. Robesona (ka ] wahine mea hale) i na la a pau me Wa lawe ; ain nini i na mea kakau kii a ia nei. I hiki ai iain nei ke kakau kii, a ma ia mea e loaa ' iiou mai ai he wahi dala. Mahope iho o keia hnna lokomaikai a Mrs. Bobesona. ua hoopau loa i« ko ia nei manao i ka mehameha o*ka noho ana īloko o ka halepaahao. a o ko ia nei : mea hauoli o ka hoolilo i kona manawa ma ke kakau kii ana. T A o ka lua o ka !ede i hele aku e ike iaia, [oia no o Miss. Bofola. A o ka inanao nui o ! keia lede o ka imi ana i mea e hoohemoia ai I o Kakaio. I kona wa i puka ai iwaho, ua koe ! iho no o Kakaio īloko o ka halepaahao. 1 ka po ana iho o ia la a Miss. Bofotart'htto"- ] aku ai e ike ia .K&kaie, ua hele aku ke kiai j me ka haawi ana aku he leta ia Kakaio, a pūkaaku la ua kiai nei, noonoo iho la o KaI kaio i na mea o loko o keia paiapala. A i kona wehe ana ae, aia hoi, he mau~ | wahi olelo uuku i kakau ia e ka mea i ike ! o!e ia e Kakaio, e i ana-penei: " Ua hookuu I ia oe!" 1 kona ike anā i keia wahi olelo, he mea e | kona hauoli toa, me ka i ana, "O keia loko- { maikai i liaawi ia mai, aole ia no lalo ae.aka, ; no na Lani mai no la." Aole manao o Kakaio, na ka lede e ae keI ia hana, ska, ma ka mea i lana inai i kona manao, na lede'Sara Ross no, oiai, oia ka ! mea hele pinepine mai i o Mrs. Robesoiia la e ike iaia. Mamuli o keia palapala hookuu, ua puka akuo Kakaio maika halepaahao aku. 1 kona ! hiki koke ana no. iwaho, o kooa kakau koke ! iho la no ia, i kona hoomaikai ia lede Sara i Ross, no keia hookuu ia aaa o ia nei. He t hora paha mahope iho o kona palapala ana ia ; lede Sara Ross, ua hiki mai ka pane, a ma ia pane i ike iho ai oia i kona kuhihewa nui. : A ninau hou iho la oia iaia iho, na lede Ti- ; neaau no ka paha ? Oiai o Kakaio e noanoo ana ī ka mea no. na kefa lokomaikai, hiki ana he leta mai a Miss. Dundas mai e i mai ana, " No ka hoino loa ia o kuu kaikaina Euphemia, mamuli : o kau kauoana, nolaila, ke papa h» aku nei ; au ia oe, aole e ike hou ia kou mau maka ma keia hale." 1 ka heluhelu ana o Kakaio i keia leta ioo» ! ino, ua kahaha loa ko ia nei manao, me ka ! ninau ano, heaha la ka'u hala noi, i ae ole ia ai au, aole e ike hou ia ma ko lakoa wahi. I mea e maopopo ai, ua h«Le kiao o Kakaio i kahi o Miss. Dandas nia, a i kooa hiki ana aku ua hala e aku na poe a pau o ka haie, a he kanaka kiai ka mea i koe iho. I ko ia ī nei ninau ana aku, i mai ana ke kanaka, " ua ; pau loa aku nei i ka hilana tede o ka hale i ; Sekptia, aole paha e hoi koke nui mai ana, no mea, ua olelo nui, e pau ana keia kau ia pkou ma Sekotia." Wo keia bno. ua boi o Kakaio i kona hale, ka pio ole o kona manao i ka noonoo ana m« na mea a pau i ulu mai iloko o ko&a hoo* mahpopo aaa i na hana aloha ole a kekahi po«» me ka enemMeumu ole., MOKUNA XXIV. Ka nur ana o Kakaio vr Somaseta. Oiai o Kaknio, e noho ana me ka maopopo

oiē iaia o ka mea nana oia i hookuu mai ko-' na noho lawehala ana, aia hoi, halawai ae la | 0 Somaaeta me kona kaikuahine, oia hoi o j Miss. Bofota, hai aku la ke kaikunane i ke:j kaikuahiue, " Ua hemo mai nei ke kanaka malihini aa i aloha loa ai." la lohe ana o Miss. Bofota, ua piha loa oia 1 ka oiioli, no ka hemō āna o Kakaio. A olelo aku la oia i ke kaikunane, e hele laua i kahi o lede Tinemaa, malie oa heie ae la ua Geonimana la. >j A ua maikai wale no keia mau olelo a j Miss. Bofota ia Soraaseta. A uahele laua i ! o lede Tinemaa la: : I ko laua hiki ana, ua hoolauna mai-o lede Tinemau ia Kakaio me Somaseta. ia wa i halawai ai laua nei, ua aneane hiki ole loa iaia neike umi i ka waimaka,no ka mea, ua hele mai la o loko o ia nei, a paila ke aloha o ka makamaka i manao ai e ola i na la kinohi. 1 ko Somaseta nana loihi ana. ua komo iki mai la kona hoomaWo ia Sobiati, me ka i iho, ua hke loa no hoi keia Ueonimana me Kakaio. . I ka wa i hoolai iki iho ai lakou nei, ua

maopopo loa mai la ia Somaseta, o kona ma* j kamaka maikai no kela, nolaila, ua lele o So-, masetaehopu i ka lima o Kakaio, me ka ninauana me ke ano piha i ke aloha. j■■ " l na aole au i kuhihewa, o oe no o Sobii ati?" ■ i j, Aeniai lao Kakaio, "owau noo Sobiati." A puana ia o Somaseta penei: " £ hoomaikai ia na Lani, no ka ae ia ana mai e fealawai au me kuu matamaka oiaio. Pehea la hai oee Sobiat'i, ua noohewahewa no aaei oe ia'u. e like me ko'u hoohewahewa ia oeV' #'■■■" (Aole ; !