Ko Hawaii Ponoi, Volume I, Number 17, 8 October 1873 — IOSEPA WILIMOTA, OIA HOI O Na Hoomanao ana a kekahi Kanaka Kauwa. HE MOOLELO WALOHIA [ARTICLE]

IOSEPA WILIMOTA, OIA HOI O Na Hoomanao ana a kekahi Kanaka Kauwa.

HE MOOLELO WALOHIA

• E hoi ana oe i Ladaaa ma ka ia apopo ? Aka, ahea, ahea ko'u wa e ike hou ai iaoe?" •• Aole au i ike e losepa. Aole e hiki ia'u ke hai aku. E pauleie. E noho me ka manaolana no ka manawa e hiki mai ana." 41 A ! e kala mai ia'u e Anabela,' ! i pane ; aku ai au me ka hawanawana aku ia ia, " e kala mai ia'u no ko'u olelo mua ana aku ia oe ua aloha au ia oe. E kaia mai'anei oe no ko'u olelo ana, aole loa e pio kuu aloha ana nou. £ hai mai e Anahela.—Malia pa- > ha he nianawa ioihi ioa, a halawai hou kaua. , E hai mai, aoie anei oe i huhu mai la'u."

.Vla ia \va, ua pau ae la kona ohilahila, haawi hou mai ia oia i kona iimu ia'u pili ae la au i kuu niau iehelehe. " E tosepa,'' wahi ana, me ke kulou ibo rrtaiuoa o'u : i keia wa, k«rkaumaha nei au i ke kamailio ana maluna o keia ninau. He /nanawa pokole i koe, hoi hou mai kuu makuakan? i Ladana, inalia paha iloko o ke anahulu hookahi—alaila e lohe aku no oia eia oe ke roho nei maanei,—aka, e lioomanao oe aoie ioa n«> ko'u mau lehelehe uku e lohe ai oia. E pono ia oe ke /ioouoo ilio, h« mea pono oie ia'ii ke nonoi aku i ke Dr, Pome(erete a me kana wahine, aoie laua p kau palapala «ku i kuu makuakane eiaoe ia nei, iio ka inea, ua hai aku uu ia iaua he kaikunane hoahanau oe iio'u, a aole o'u makemake e hoike aku i kau wahi mea e pili ana i kuu makuakane, he enemi oia ia oe." " £ Anabeia'aloha.' i pane wikiwiki aku ai au, '■ mai olelo raai oe no ia mea hookautnaba uianao. Aole emo e oluolu koke no au, no ka mea, ua ike, a ua halawai kino pu kauu. A i kuu wa e pohala loa ai. e hoopau ia no na ano kauinaha a pau mai o'u aku. £ lawe anā au i kau olelo ao, —e haaleieana au i keia wahi a hele aku i kau wahi okoa." 1 Pe!a ka pono e t losepa, ke nonoi aku nei su ia oe e haaiele iho i keīa wahi/' i pane mai ai oia. •' K hai mai e Anahela, aole anei e pono la'u ke kakau aku iaoe ?—ina he mea kupono ia ?" " Aole e hiki—" wahi a ; •* Mamuli loaa ka palapala i kou makuakane—A ! mai oleio hou oe no keja »nea oi o ke kaumaha," ' 1 keia wa i kamaiiio mai ai ka wahine kauwa me ka leo oluoiu, ama kona ano *aana kahu mai hoi no'u.e heoki koke i komaua kamailio ana, no ka mea, ua hopohopo oia o hoopii hou ia mai ko'u mai no ke kamaiiio ioihi ioa. Oieio ae la hoi ia Miss Lanova, ina he makemake konae kamailio hou maua, ma ke ahiahī ka wa kupono e hele hoa tnai ai. Noiaila haaieie kokē inai la o Miss Lanova ia'u, a i kona hala ana aku, hoohainu mai !a ka luahine kauwa i 4<uu iaau, me ke kauoha mai e hiamoe. Mahope iho o kona baaiele ana mai i ko'u keena, aole au i hiamoe koke, no ka mea, ua hoaia ia mai ko'u maa hoomanao e ko maua launa ana me Anabela. Nani ka nui o na mea i koe e waiho ana me a'u ! Aole au i hoike pau aku i ka'u mau oleio a pau nona. Aka, oiai au e iupea ia ana e na manao nune, ua kau mai la ka makehiamoe i na lihilihi, a haulehia aku la au iloko o na aina moeuhane. Me he mea j la, i!okd no o ia hihio T ana iho ku ana kela I me ua puolo wannaka a ke aloha i'na iima. I I kau wa i aia ae ai, ua ahiahi ; e a ana j ke kukui īioko o ke keena, a e noho ana no j kahi wahine kauwa ma ka aoaoo kuu moe,! Ninau mai la oia no ko'u ano, hai aku la ' au ua oluolu loa, alaila oielo oluolu mai la < oia me ka Koike ana, e kii ana oia e lawe ' mai i kuu kaikuahine hoahanau, i haawi mai ; ai oia i kona aloha hope loa no'u. īloko o ' kekahi mau minute pokole ku hou ana o ' Anabeia mi ka aoao o kuu moe, a noho iho la ma ka noho, aka, ua hoopilikia bou m no ; aa no ka ike ana aku i kahi luahine e noho { mai ana no. Aole i hiki kupono ia'u ke ole-! lo *ka w~itf"e puka "i waho : a ua hoo-; kupilikii nni >a hoi au me ke kaumaha, no

1 ko Anahela kaawale ana ako, a aoie hoi sa | i ike ika manawa e launa hou aimaua. i " E losepa,' wahi aha, " aole ao i poioa i ka'u mea i olelo 'ai e no kekahi mau palapala a'u i kakau ai nau, aia iloko j olwla na hoakaka aoa o ua me'a a pau au i | ike ole ai, a me na mea i hanaia i ka wa i hala ae. Aka, no kou nawaliwali i keia wa, i nolaiia, aole'au e haawi e aku i ua paiapala la iloko o kou limn i keia wa.. Na Dr. Po- j meterete e haawi mai ia oe i kekahi palapa* la i sila ia. Noiaila >■ hooluolu la oe iho a 1 e hoolana i kou inanuo, i oluolu kokeioe, olaHa e loaa auanei ka ikaika kupono e heluhelu ui i ua mau palapalo laa'u. Ano, e |>ono ia'ii kt-haawi ilio i ko'n aleha hope loa nou : I wanauo oka la apopo e hoi aku ai au, nolniiu aole e halawai hou ana kaua u kamailio no keia mp»." "O ! Bhea ka wa <• hui hou ai-kaua ?"-i puana ae ai āu me ka nawaliwali. a puili ae-, la i kof»a lima i kui» l mau lehelehe. E hoohauoli ia oe iho, e hoomau i ka maikai o kou inanao," i pane mai ai kela me ka leo ha'uha'u uwe. a na ka hopuhopualulu i ano e o kona mau helehelena, ua palulu ko<ke ae la oia ika hainaka i kona mau maka, • E Anahela, .»ole anei oe e hoomanao Ino'u?'" i ninau aku ai au. i kona wa i nana . . hou mai ai īa'u. •• E hoopoinif la oe —aole. e losepa ! Aole au he mea ainha hookamani, aole hoi he mea hohpoina wale ina haiiaiia hoomanao. Ua 1 maopopo ko'u ano ia oe : aole a'u mea e r»lei lo hou aku ai." j " Ua maopopo ia'n r AnaUeia aloha," wahi a'u, *.» o na hoomanao aloha ana a pau o'u, ua panai like ia mai no ia e kou puuwai waipahe." Puili mai la ōia i kuū lima, —kuloumai la maluna o'u—hoopili iho la i kona mau lehelehe maluna o kuu lae—o ia honi muki oka hauli aloha ana i kukuni ihoai, ua komo kukooukonu ke kohu iioko o na paia o kuu puuwai ; i kahi mihute iho, ua hala aku la i oia. O ! o la honi aioha, i pa lihi iho, a i like ; hoi rae ka piii aria ilm o ka pulelehua īluna ' o na iau pun, aole i waiho iho he meheu mahope ona'; aka, aia iloko o'u, he hauoli he- ; molele, he mau lia maemae loa hooma-1 nao ana ! 1 keia w:i ua ike au iko AnaheW ; aioha ia*u ! lieaha la auanei i.a kaua hou a'u e hakoko ai nona iloko o ka manawa e { hiki mai ann ? Heaiia hoi uu iiakoko ame | na auume ana o ka wa i haia ae. mai ka ma- j nawa mai i loaa ai ia'u ke aloha o Anahela ? ; Ua pau, ua haia ae la iu mau luuluu niaho- ]

pe. No ka inea. ua īke inaka-eu iaia e ola : ana, oiai au e kuhihewa a'na, ua hala »ku oih. i kahi e liiki oie ;ii ia'u ke kaohi. CJa maopopo hoi ia'ii no : n kona ola ana, e like ; me ko'u manao.ana. nona wau e poao ai ke oia. Ua akaka hoi ia'u, ua pana like ko ma- • ua puuwai no na.poinaikai a nie na hauoli palena ole o ka wa *; hiki inai ana, Aka, aole au <• iiookaulun l<»ihi maluna o keia hapa o ko'u (iiooielo, Ma ke kakahiaka u ko Anabela kaawale • anaaku, aoie inaua i halawai hou : na ka ■ wahiue kauwa wau i hoike mai, ua aloha ia l mai au e Anahela. He inau ia ka i haia ae la, uahooniaka mai U au e oluolu ioa. a ua , hiki kupono hoi ia'u ke noho iiuna a loihi. j Aka, o ka pokole, he anahuiu na ia mahope j iho o ko Anahela hala ana aku, akahi no a I ioaa la'u ka ikaika maikai o ke kino. I na j ■ ia a pau, eiua hele ana mai o ke Dr. Pome- j i ferete e ike. ū'u. a i ka-omi o na ia hoike | 1 mai la ua Kauka nei, he palapala kana e 1 i haawi mai ana ia"u rna kekahi ia ae. 1 ka : ; hora i hoikeia mai ai ia'u e loaa mai ana ua ; paiapala nei. aia hoi, ua hiki mai la ua paiapala ia, a ī kuu nana ana i ka lima kakau ; mawaho, ike iho la au o ko Anabeia iima ; : ponoi. 1 kuu wa i koe iiookahi iho-ai, hahae ; ae ia au i ka wepa a me ka wahi o waho, aia : ; hoi elua mau {«lapala o loko i opiopi kaawa- ' le la. O kekahi paiapaia ua kakau makaiii ioa ia, a ua piha hoi i na hoakaka ana o Ana- : beia no na mea e piii ana iaia iho, a o kekaj hi paiapala. he kope la uo ka paiapala a Vio* | let i kakau aku ai ia Mn>. Lanova i kekahi ; mau ia miiaua iho o kona make ana, a o ke | kumu hoi i hiki mai ai o Anaheia i kahi o | ke Kauka. He mea kanaiua ole, o keia no | ka palapaia a'u i iawe ai i ka hale leta,—. ; Aka. aole au e hookalekale loihi wale aku j ma keia mau mea. e awiwino au e hoik^ku ■ i na hoakaki ana a malokn o kana ; palapala ma keia mokuna ilio. UOKUNA XXXIII. NA K'A/KAMAHINK—MAIIOE. O ka (nooleio o na la opio, o na kaikamahine mahoe Vioiet a me Anabela, na mea i ' paanaau ia laua i ko iaua wa e nohoana ma j ka. Hale nani o na la ulakolako o Mr. Lano- ! va, oia ka Anahela i kakau ai iloko o ka pa- ; lapala. He hale nui ia ma ke Kuea i Pea ma ke kulanakauhale o Ladana, I a o ke kulaoa hoi o ko Lan«va noho ano ia mau la ua like no ia me ko na poe lalawai e ae o ke knlanakauhale. Aka. mai ka wa {opiopio mai o ua mau kaikamahine nei, ua j makau laua me ka weliweli nui i ko laua | makuakane, »ka,' he alolia nae i ka inakua- | hine. Mai ka laun mau hoomanao ana no ko iaua mau ia opiopio, ua oleloia, o ua ine- ; koahine la o,laua ua nui kona ehaeha no fia hanaino pinepine a ke kane. O ka oihana ; •: Mr. Lanova i keia wa, oia kekahi hoahui > n kekahi liale hanako kaulana ma ke Alanui ; Lomebada : a nolaila i na ia a pau ua paa ka hapa nui o kona manawa i ka hana, mai kakahiaka a liiki i ke ahiahi. Iloko o keia wa e hele ai o Mr. Lanova. oia iho ia na wa e loaa ai ka paani lealfca ana i na kaikamahine mahoe ; aka. i kona inanawa e hoi mai ai i ka hale no ka paina, e hiki i ua mau kaikamahine nei ke paani, aole ho» e iealea. Ua paa man i ka palama ia na a me na I?alea kamalii o ua nmu mahoe nn, oiai

0 Lanova bekabi e nol)o po ana* nolaila oa kupa mai īia iiuko a me na manao ppnd'ole iloko o laūa no ua inakuakane la. Ua pioepine no hoi na wa i la ai ka makaahine e ka ehaeha no ka pepehi maa ia o kana mau kaikamahine e ka makuaklane. O na heiehelena, na ano, a me na hana a Mr. Lanova, aole loa i kupono no ka la«una lauiea ana« aol* hoi no ke kauoana mai i na hoaaloha i hookahi ka hui like ana. No keia mea, aole loa he mana o Lanova wahine e hiki ai ke hookipa mai i kekahi mea e ae ke ole e lohe inua kana kane. O napoekakai* kahi i hiki ae i ko laua hale. he poe hanohano i hoopilikia īa, a he poe keonimana puni uhauha hoi, a malalo o kahi*mau lramn ike ole ia i hiki ae ai lakon i o Lanova la. Bhiku na makahiki o na kaikamahine ma : ka munawu i haule īno hikiwawp ni ka banako, a malalo o kahi mau kumu, ua hoopii 1 poho na poe mea nie i na hoahui o ka hale ! hanako o Lanova ina,—a ilnko no hoi o īa mau la, ua oi aku ke kaumaha o na kaaawai 'e pili ana i na poe banakorupa mamua o ko keia wa. Aole no iko tia hoopii ka poe aie ir t hui banakorupa nei; aka, ona hopena nae i loaa mai ia lakou oia no ka hoopoino loa ia ana o ko lakou inoa maikai, | a hoowahawaha loa ia. O Jlr. Lanova ke I poo hana nui o ka hui, a malaloo kanamau | malama pono ole ana i poho ai ua hanako nei, a ua oi aku no hoi kona haule ino ana imua o kona mau hoa hui e ae, a o lakou ke> kahi i hoowahawaha mai. i a me ka hookae ino ana ia ia. Ona hopena i loa mai ia Lanova no keia poho ana, oia no ka lilo ana j aku o kona mau waiwai a pau, mai na lako hale, a hiki i na pa mea ai, kona waina a hiki Ina kahiko hoonani o kana wahine. Aole he hoa'loha hookahi onai i hookomo mai i kona lima e kokua la ia. Nolaila, ua haalele iho la lakou i ka hale nui ma ke Kuea Pea Komohana, a holo aku i kau wahi hale haahaa e noho ai. Me ia paumaele o kona inoa maikai, a me keia aie kaa ole i hoomaopopo ole la, aole i akaka iu Mr. Lanova ke alanui kupono e hiki ai ia ia ke hoomaka hou e hakoko me ko ke ao nei. Ua lehulehu wale na ano liana ana i hoao ai, aka, oia hke ana no ke poho. a nolaila ua komo kukonukonu aku oia iloko o ka makolukolu o na pilikia o keia ola ana. no i lohe ua mau hoahanau-mahoe nei e oleloana na ina» kua.no ko lakou mau makamaka, aole hoi no kekahi pilikana hookah i, he oki loa no. Aole no hoi i hoike mai ua mau makua la i na kaikamaiiine i ko laua mau hanauna pakahi a me na makua nana mai laua. | ■ O ke kulana o ka makuahine a me kana

inau kaikamahine i hooiiihune la e na hana pono oie a kr kane. he inea hoomokumoku--1 ahua nui la. a me ka ehaeha. I ka wa i hoo- [ kokoke mai ai ka pololi ma ko lakou ipuka, ua liuli aku la o Mrs. Lauova i kalii e loaa j ai ia ia ka hana humuhumu, i mea e toaa mai ai ka ai nn Jce kan<; a irjit» kana mau kai- I komahine. i ' i No ua makahiki ekolu |< eha paha kona j hakoko ana ine ko ke ao ne{i ma keia ano, i | mea e komo mai ai kahr mana ai, a i hoo-1 mau ia ai hoi ko lakou ola malalo o ka ma- j lumalu o.kahi pupupu hale. Pela oia i hana | ai me ka luhi oui iloko o ia mau makahiki i hoao ia raai ai lakou eka rele,—a jloko no hoi oia manawa e hooikaika pu ana oia i ke ao i kana mau kaikamahine i ka hana lima ame ka hoonaauao ana. Aka hoi īloko o : kahi manawa, ua noho wale lakou me ka ai ole, no ka mea, eole no i k?aa pinepine majJ ka hana ia Mrs. Lanoya, a i na e loaa kahn hana, me ka uku haahaa loa. lloko no hoi | 0 keia manawa o ko lakou hoopai kaumaha la eka liune, aole no i loaa mai na olelo ; oluolu ana a kana kane, a aole no hoi he wahi ano aloha iki mai i ka wahine no ka ; imi palupalu ana i wahi e loaa ai ko laua ola j ameko na keiki. No ka niea, ona kinaunau liilii e lilo ana la i inea i{io Lanova e nuku ai a h«la ka hora. Onk hele ana oka wahine e huli hana i na honj he nui i kela a me keia hale me ka loaa ole o ka hana,e lilo ana 110 ia he mea e nuku ia mai ai. Ina j ho'i ua loaa ka hana a he uuku kahi uku, e \ nuku ia ma> ana no. A ina e loaa mai ka | uku, ua lilo aku la i ke kane i ka uhauhaia I i kau wahi e ae, a i kekahi inea eaie hoi me! ka hoike oie ka wahine. Mahope iha o kahi manawa, mawaena o ka umi a me ka umikamamakahi o na ma- \ kahiki o ua mau kaikamahine nei,—mo ke-1 kahi mau ano bana, oa loaa mai la la Mr ■ Lanova kekahi mau dala, a me ia mau dala ! 1 wehe ae ai oia i hale oihima uuku nona, | he mea malamn huke helu, a he agena hoi | no kela mea keia mea, he mea kuai bila aie, j a pela aku. No kona hilinai nui ole ia, no- \ laila, aole i loaa nui mai ia a ka hana, pela I kona hana liiln ana. a hiki i ka loaa koke ana ia ia o ka pomaikai hou[ nolaila ua nee: ae la aia'% noho ma ka hale Alanui Rusela I Nui, Ma keia manawa, u i hoomaka maj' la kana wahihe e nawaliwal i, aole e hiki ia ia ke hana hou ma ka humuhuinu, aka hoi, aohe no he kumu kupono o ka huii hou ana ' aku i hana, oiai, ua hoomaka mai la ka po-; maikai o ka Mr. Lanova ma ke aoo : kuai bila aie, a he agena hoi no na poe ha-; nohano a me na keonimana i hoopilikia ia. I kinohi o kona hoomaka ana e noho ma keia wahi hou, ua kuia pinepine no ka po- ī ino i oihana ; aka mamua o ka hala ana ae o ka lua o ka niakahiki. tjia onipaa iho la kona kulana hou, a ua kuonooho maoli. Ma ia wa, ua hoopapau nui o Mrs. Lanova i ke ao ana i kana mau kaikamahine ma na mea naauao, a no ka mea hoi, he wahine oia noloko o ke kulanu kiekie, i ao. a heonaauao pono ia ma na lala kiekie o ka ike ame ka noho'na o sa poai alii, ua hiki pono i» ia ka hoonStauao pilia ;-na i Uana mau kaikamahine ma ua mea a peu i ku i ke ano |~dp Ao)r ; pm ,,\ \