Ko Hawaii Ponoi, Volume I, Number 18, 15 October 1873 — KE KAAO NO KAKAIO O WALEKAU KE AHIKANANA HOI I KE AU O KE KAUA O POLANI [ARTICLE]

KE KAAO NO KAKAIO O WALEKAU KE AHIKANANA HOI I KE AU O KE KAUA O POLANI

O ka nolio iho la no ia o Somaspta mc ke | kali anu, no ka hapaha hora mamua o k«. ; l.'omo hou ana inai o ka inakiiakaue. a i mai i la, " Ua huli au i kumu maikai e oe aku ai i ; kou inanao, aole nae lie Ipna ia'u ; oiai, ua ; lohe iio oe, mainiia okou haalele ana la EnelAni nei, ua lioike aku au ia oe f ko'n hoowahawalia loa la Polani. Aia ma kekahi wahi oia aina, i hoopoino ia ai ko'u poma)kai,a ma ia hoopoinoīa ana, ua nele loa au ia pomaikai. A niai ia vva inai i lioohiki ai aij, aole loa au e komo hou aku ana mn kekahi wahi o kona mau palena, a aole hoi e ae akn e komo mai kekahi oia poe iloko o ko'u hale, naiaiia, ao'e ioa o'u inakemake > ke>a kanaka Polani au e kamailio mai nei, a nolaila, ke i aku nei au, e poao oe e (»nokaawale koke ia oe mai ia kanaka ae." A o ko Somaseta nolio iho la no ia iluna o ka noho, a pahe hon inai la ka makuakane, "ke mīnamina loa npi au i ka ehaeha loa o kou manao, aka, o ka'uoleio hooholo, ua paa loa ia. Nolaila, he pono loa ia kaua ke noonoo pa 1 kou aie no kona lokonoaikai ia oe. A> haawi no ia oe i palapalu hoopaa e uku aku iaia i elima haneri paona (iala i ola iiona i ka makahiki, u pela aku a liiki i ka inuke una ; aka hoi, i mea e hooluolu loa ia ai kou inunuo, e liaawi palua aku no wau i keia huina i olelo ia ae nei; a ina ka hora aii ihaiaku ni iaia e ikeai ati iaia, ke i aku i nei au iu oe, inai noho oe a ike hou aku i kona mau maka."

No ka oluolu ole no o ko Somaseta maoao, ua kukuli iho oia ilalo, a paa aku la ma ka iepa o ke kuka o ka makuakane, me ke noi ikaika aua, " Ma ka inoa o ke Akua, epono oe e hoihoi hou i kau hoohiki ana, no ka mea, o keia kue ana ou i ka'u mea i olelopaa aku ai iaia, e lilo ona in j mea nana e hoomanao mau ai me ka hoino loa ia ana o'u." A no ka ukiuki loa o ka makuakane, ua pane mai oia «ne ka i ana, " E haalele inai oe ia'u, a ke kuwili hou aku nei au ia oe, i na aoie oe e ahewa ana ia'u, alaila, o tiana oe elike me ka'u kanoha." keia mau oleloa Sir Kobert Somasefa, he inea e ka ukiuki o Pemeboroke, a liele aku la oia uui kahi o kona kaiknahine ; u i ka naua rnai m ke kaikuahiue, ua hele a ulaula na inaka no ka huhu loa i ka inakuakane. Oiai, o Miss. Bofota e nalu ana i keia hoino, hiki ana ka palapala a ua makuakane nei, e papa ; mai ana, aole oia e hele i kahi o iede Tinemau, i <ia e noho maii aua o Sobiati i hoa hoonanea uona. A hala he mau hora, hiki mai ana kekahi kanaka mai kahi mai o leiie Tinamau, a ninan aku la o Pemeboroke, '• Aia no nae paha o Konesetine a me lede Tineman '?" A i mai la ua kanaka ia, " Aia no ; aka, na i mai, aole paha kekahio laua e ike hou ia aua." A ninau aku la o Somaseta, " Healia ke kumn T' Ua nui loa kona mai, a no ia mea, ua kiai loa o Konesetine iaia, wahi a ke kanaka. No keia lono inai, i hiki inai ia Somaseta, ua hiki ole iaia ke hookaulua, aka, no ka loaa ole o ka ae o ka inakuakane i kana mea i noi aku ai, nolaila, ua l.aolii inai kona manao ikaika. A korno aku la oia iloko o k;» halee hai aku ia Miss. Bofota, i ka mai loa o lede 'I'ineniau. laia i puka mai ai iwaho, hiki ana he kaikamahiue me ka leta mai ia Kakaio inai,e ninau mai ana, i ke kuinu o kona liele hou ole aku.. A e hai mai ana, aols paha e ola ana o lede Tinemau. No keia mea, ua liooinakaukau ae la o Pemeboroke e kakau i palapala e hai i l.a hoole l<>a ana o kona makuakane, aole loa oia e ae launa ine kekalii kanaka Polani ; aka, no ka lnlahila ona i klia hoole ana o Sir Robert Somaseta, nolaila, na waihooiu i ke kakau una, a hai waha wale aku la uo oia, i kona kaumaha nui no ka pilikia i loaa inai ia lede l'inemau, a me konaJiele aku i kekahi Ia ae. I;i hoi ana aku o ke !iaikarnahinē, noh» iho la o Pemeboroke Soma<?eta $ie ke kaumaha. nui loa a me Miss. Uoioln, no ka haalele mai o (eJe Tiftcmau i k<j'ta.k<id &k(liliai pu ana. ( ka hiki aua o ke kaikamahine to Kakaio <t\a (a, hai aku la uia, e hele mai atia na a Pemehai'ok»» u tue Bofo(a i ka ta apopo. A hoouna «ku ia o Kakaiu i>t Or. €'iv<n»J

I. e hele mai e nana i ka mai o lede Tinemou. i ka hiki ana mai o ke kauka; a nijna i ka mai, ike iho la oia he mai ola ole; aka. aia no nae ika pono hana ana aku. A haawha > iho la ka laau hoopaa koko. la wa koke no 0 ke ano paa mal la n» ia o ka heekoko ana. i A noho iho la no o Kakaiea me ke kauka : ma ke poo o ka lede mai me ke kiai ana, a < hiki i ka ioaa ana o ka hiamoe i ka mai,ala-1 ila, haalele īho la ke kauka, hoi aku la i ko- ; na hale, me ke kono ia Kakaio.e iho pn laua i ilaloo ka hale. . f-ko iaaa puka ana aku, ua hiki mai o Pemeboroke Somaseta ma ka puka kahi i kuai, a halawai pu iho la lakou. A makaukaa hoi ka aina kakahiaka, pau aku la lakou a loko, ; luana iho ia lakou me ke kaumaha o na ma- r iiao no |;a nawaliwali o ko lakou makamnka j inaikai, a no ia mpa. ua hialele mi) ka ono j maikai o ka ai. ' A nman aku la o Femeboroke i ke knuka ; penei : " E pilikia io ana anei o lede Tine- I mau i kou inanao ana ?" A pane rnai la ke 1 kanka ia KonesetiiiP, " Ke liopohopo nei au; ' : e komo iiou ana oe iloko o ka hookoiokolo ! hou la, iio ka inea, aole paha e hala na laelua i 1 ka niai, aiaifa, haalele mai oia i keia ao.'' A ka lohe ana o Kakaio i keia, kaumaha loa iho la kona manao, luki ole iaia ke pane i aku, hookahi huaolelo i ke kauka. A hiki : mai la ke kii m Konesetine, ua makemake o ; ' lede Tineman e pii koke aku. a hooko no o : . Konesetine. 1 kona pii ana a ike ike ano e loa o4fa mai. alaila, iioi mai la oia a i ka ra- } mi aina ninau aku la o PemeLoroke la Ko- i nesetihe, " Pe' >a mai ln ka mai ?" Hai aku ! la oia, " E ko ana no ka <jleio a ke kauka i > olelo iho nei ia kakou." Oke kumu o ko» j na kauoha ana mai nei ia'u, e hai mai ola i : kona makeinake nui, e ike i kana kaikama-1 hine inainua o koiia inake nna. No keia mau oielo. o Pemeborok#> Somaseta hooniakaukau kote iho la no iu, e : holo i NVola, ala ilaiia ka Haku Tmernau, ke ' a me ke a e hni ia ! i lakou i ka aneane loa o lede Tinemau e hoi : j aku i ka hale koekoe o kje kino. Aia hoi : i ma ka lima o Pemeborok«! ka palapala a ke I ; kanka, e hai aku ana i i:e kaikamahme ia ; lede Aialina e hele koke mai e ike i ka ma- i kuahine e make ana. I ka holo ana o Pemeboroke, loaa akn la o i lede Alahina ma ke ala, a i aku la o Peme-1 ; boroke e kau maluna o kona kaā, a kau mai ia ua kaiknmahine nei, a l aawi ia aku la ka leta ake kauka iaia e heli.helu. la ikeana : o ke kaikamahine, ua awikvi loa ae la ola ia Peineboroke e wiki.wiki ba, me ka i ana, : " Elua a'u mea e kaumaha ioa nei, o ka aneane make o kuu makuahi ie, a o ka lohe ia , aku au me kekaf i mea mawaho ae ! o ko ka hale poe, alaila, o ka hoopaa wale

no ia'u iloko o kahi paa no akahi mahina ko'u hoopai, no ko'a )aunaj me kekahi," Ko keia mau olelo, ua hik* ol§ ia Pememei>broke ke hookaulua, a o ke kuupau mai b no ia i ka holo o ke kaa, aole i emo o ka liiki do ia i kalii i makemajke ia. Mainua iho nrf"e o ka hiki ana o laua nei, ua olelo ae ka mai ia Konesetine, i ka i ana, " E kuu makainaka maikai, k« hele aku nei ; paha ike aumoe ea. / kVu manao maoli, aole paha e hala ana kakahiaka ia'u, ao i kuu ike ole 11« ia i kuu keiiei." A kuu iho la ke kamailio ana o ka mai, kamumu ana ke alapii, a iho aku la ke kauka e nana, aia hoī o Peme6oroke me lede Alahina. A hoi mai la ke kauka, a hai mai ' la, " E i ae o letle Alahinn." la lohe ana o lede Tinemau, eia ke kaika* mahine, o ka i koke ae la no la ia Konesetiiio, <• E hookpkoke naai ee i kuu kaikamahine, oiai kahi ola moowmi |»ie a'u." A hele mai : la ka lede Alahma, a uwe iho la me ke apo ana mai o na lima o ka makua* hine; a no ka hopohopoo kekauka, o pilikia koke loa, nolaila.na liookaawale ia ke kaikamaliine a me kekahi p<|e e ae ma kahi e, a koe ilio ia ke kauka inej ke kiai ana i ka mai. j I ka vva no i hoomakaukau ai e hookaawale aku ke kaikainahine, o ka wa noi ia i kaili ia aku ai ke ea, a kbe iho la ke kino. A pau ka hoomakaukau ia ana o ke kupapau, alaila, hoi aku la o Kakaio a me ke kaukae liooluoln iki mai ke kiai ana, ia wa i kakau ai o Pemeboroke Somaseta i palapala i kona makuaknne e hai ana i ka make o leile Tinemau. A no ka hiki ole ia Konese«ine ke hiamoe ma kona wahi i moe ai, i olaila, o kona ala ae la no ia, a hele no nia lahi o ke kupapau »• kiai a hiki i ka pukn ana, o ka lu, a wehe aku la oia i ka puka, a iki? aku la i kekahi kanaka e lele iho ana ;nall nu iho oka lio. A uo ke kamahao iaia o keia o kakaliiaku nui, nolaila, ua ih voia ilalo a ninau aku, a halawai lue ke kanaka, oia hoi ka elele a Pemeboroke i hoouna ai i kahi o ka /nakuahanp, ;i o kona hoi ona maī ia mai ke KakHa ma> » S>r Hohen Somaseia, me olelo e i ana, e lioi koke aku o Pen»ebt>roke. no ka ua loohia ia oiti < ka mai pilikia tca. r .

No keia nu kaumaha, awiwi loa o Peme* boroke i ka hoi, me konahaawi ana i kealoha ■ ia Kakaio. ■ j A hala o Pemeboroke, noho iho la o Kakaio me.ke 4ke nui e ike i ke Kauka i ninau aku i oia i ka nawaliwaii o ke kaikamahine a me | : ka ole, mamuli o kona kupouli i ke aloha i ka i makuahine. laia'nei e ake ana i ke kauka,j i komo ana o Earl Tinemau a me ke keiki. A.s ; elike no hoi me ko ianei ano mau.oka hookipa oluola ana i ka maiihini, pela no hoi ia i hana aku ai. la hookipa ana o Kakaio i keia mau Keo- : nimana, kala-ea mai ia ka olelo, me ka i mai 1 hele mai nei maua ia nei e lawe ia lede Alabina mai keia punana aku, a kekahi mea ialoha la e kona makuahine i hele ae ma j ko'u hale inehinei a aihue mai i kuu kaika- ! mahine, a ke manao nei au o oe no ua kana- ! ka la ; a no keia mea au i hana ai, nolaih, j ke hai aku nei att ia oe, e baawrarna tmria* ; oe i kekahi mea ī oi ae ka mana i ko'u, a i nana oe e ao mai no l;au hana ino." i No keia mau olelo a Earl Tinemau, ke i kane mare a lede Tinemau, ua anp e loa ae ! la ko Kakaio manao, a pane aku la oia, " E 1 kuu hāku, owai au i kou manao ana. Ke ; ku hala ole nei au ina kau olelo ana ; a owau no hoi ka i kokua i na pilikia o lede Tine- : mau, nolailh, healia la ko'u hewa e lilo aiau ; i lawehala, no ka mea mana au i oleln mai :ner?" No ka tiui o ka leo o Kakain, ua pii koke j mai o Dr. Civinidi; a i ka ikeana aki> o Kai kaio. alaila, kahea aku la oia, " E Dr. Cividi I e, e iilo ana oe i hoike no ka'u mau olelo, ! nolaila e hoolohe mai oe, ke haawi nei au i I ko'u aloha i ke kane mare a kuu makamaka ; maikai a'u e noho nei me be aloha nona, a I eia. kana man kauoha. U na mea gula a pau ,• loa e waiho arfia ma keia hale, e haawi ia ka hap:iluu i ke kaikaniuhine, a o kekahi hapa hoi iui ke' 'keikikune, A o kou lioi e kuu ! haku, " Aiu he nnela iloko n ka Lani, oia ka ; mea naiia e kue mn kon hoino ana i ke ka- ; naka lewa ole." : I 1.-. pau ana tio o ke kamailioana o Ka--i kaio o kona hele aku la no ia. iwaho, a hoi ; loa i kona holele i noho ai, i hooluolu ilio oia i ; i kona kino. MOKUNA XXVI. I Ka l.oim ANA % KAKAIO 1 KF. KI!E O SIP. KBT. ! # SOMAPF.TA. 1 ko Kakaio noho ana ma ka holele i ke* ; kahi inau manawa, haohao loa oia i ka ike ; hou ole ia o Pemeboroke Somaseta, mai kona ! kii ia ana mai e ke kanaka a hiki walei kona wa i ninau'wale iho ai no iaia. A o Mary ; Bofota hoi, aok ike ia, pan pu laua i ka na- ; lowale loa ! A i kekahi la, -heīe ae la o Kakaio ma-1 waho e holoholo ai, ike aku )a oia ia Pe-1 meboroke Somaseta,e holo mai ana ma ka ; lio, alaila, hauoli loa iho la oia.aole no hoi i lluliu, o ka hiki mai le no ia o Pemeboroke Somaßeta, a aloha aku aloha mai, a hoi iho ; la laua nei e launa olelo, alaila, ninau aku la o Kakaio ia Pemeboroke Somar,e(a, " heaha ke kumu o kou noho loihi loa ana ? he ; Ofa: anei kou makuakane, a i ole ia, o ko j kaikuahine paha ?" Hoole aku ia oia, aole mea mai, aka, "o ! ! wau no ka pilikia a me ku» makuakane, no ' ! ko maua hoopaapaa loa, mamuli o ka hooie \ 1 ioa o kuu inakuakane aolee ike i kekahi ka- ■ j naka Polani, no kona hana ino ia ana i kona wa i heie aii Poiaui. Aka nae, ua i mai ! oia ia'u, e kokua ana oia ia oe i ola nou." Ia lohe ana o Kakaio, ua kue loa oia i keia : kokua manawalea, oiai, aole i oi aku ka mohai mamua o ke aloha. A pau ko iaua na-, nea kamailio ana, alaila, o ka hoi no īa o Pemeboroke Somaseta i ke Kakela o ka makuakane. ia Peraeboroke e iioi ana, noho iho la o Kakaio, me ka i ana, e aho no paha au e haaieie ioa i keia aina, oiai, aole wahi po- | maikai iki, o ka poino wale no ka mea e loaa nei ia'u ma keia aina. A hu waie ae ia no kona aioha ia Somaseta, i kona ike hou ole mai iaia nei, ma kahi kokoke i ke Kakeia o Sir Robert Soinaseta. i kona hoouiaopopo loa ana i ka haalele, kakau iho ia oia i elua leta, na Pemeboroke,a na Miss. 6ofota, e hai aku i kona aloha nui no ka nui o kona lokomaikai, a i ka paa am a, keia mau leta, \ta waiho iho no oia maluna o ke pakaukau. A uku aku la oia i ka iuna o ka hoiele no kona noho ano, me kona i aku "aia a heie mai kekahi mea o kahi o Sir Robert Somaseta. alaila, e haawi aku oe i keia maa leta ma kona lima." O kona puka aku !a no ia, a heie aku la ma ke kula, a hiki i kekahi wahi mehameha hoomaikui aku la oia i ke Akua, >• E ke Mana oialo o ke Aloha, e kokua inai ia'u, e ao nwi la'u e hoopoina i ko'n inau ehaeha ! ir a| inai ia'u e hoopoina i na po anu maeele heie nei, a ma kpu aloha e oia - ' )>a pau iita o koua hoomaikai ana i ke ku iho ia oia i kana wahi e h«le 51l no ka mea na pal»halaba ke kula. a

Uo ka hiki ole e koho pololei, noiaiia, ua po- ' | no hele waie aku no oia, a loaa ana he wahi ! | moo alanui, e heie ai atiui me ke alaioa nui. 0 keia manawa a ia nei e hele nei eia i ka po, hao mai la ke kehau huihui o ka po, aohe maeele a koe aku, aiaiia, hoomanao ae ia oia nei i ka po i waiho a make ai ke kupunakane i waena o na poe make. a peia ko ia nei heie hoomanawa nui ana a o waie ke i aiaala o ke kakahiaka. 1 kona hoomaopopo īho, he mau mile ! I ko ia nei kaawaie ma ka lema o Puu Pome- - tona, a ike aku ia keia i ;ia haie kiekie o ka-! bi o Lede Tinemau, ua koiiuliu loa, a pela | no hoi ke Kakeia o Sir Robert Somaseta. ; Nana wale aku ia no keia, a heie no. I ka- ji pu mai no hoi paha ke aloha, i na no hoi o i' na haie o ka aina hanau aole hoi e hihi he i aina mallhini, nolaiia, aohe wahi haiiaiia \ aioha ma : . j ' "A'oi6'mai'la olii rt6i pi>toli; āke nui akula'l keia o ka hiki i kahi wahi, nolaiia, un hele j ! no keia ma ke aianui, e hiki loa ai i ke ku« ! ! lanakauhale o -dana. Oia hele o i nei ' ahiki i ka po ana, hele mai la a mauiuulu, o < ikeau ae ia no ia o Ja nei i e moe ai,; ; a loaa he wahi luiūiu o ko ia nei moe aku la i J no ia' a hiki i ka pau anat o ka hiamoe, i ala j ae ka hana ua ao. j Ia ala ana ae a ia nei, ike iho la keiu ī kō j if» nei pololi, a i lioaa aku ka hana e hele, ane j i hiki oie mai ana, o ko ia nei kiola aku ia no I ! la i kahi paiki lole ona iloko o ka naheieheie, no ka manao ana, aole e hala he mau hora, | aiaila, e make loa ana oia, no ka mea, ua nui i mai ka poioii. No keia hoohaiki ia mai o ko ia nei wahi ikaika, noiaiia, i wale iho la no keia iioko I ;ona, "ka o ko'u make opiopio no ka paha j auanei ke'ia "' A hoomaikai hou ae la oia, i'■ ; ke Akua, " E ka Mea Mana, aoie a'u mea e t ae, e hihnai ai, o oe no ka Mea nana au ' i lawe mai i nei.' v [Aok i p^.)