Ko Hawaii Ponoi, Volume I, Number 19, 22 October 1873 — KA OLALI O KE KAI! KA HOEULI ULAULA, A O KA WAHINE PAILAKA! [ARTICLE]

KA OLALI O KE KAI! KA HOEULI ULAULA, A O KA WAHINE PAILAKA!

' Hoalualu ae la o Beernexona ike kaula i , nakiiia ai kona kino me na kaula rigini, | alaila, lioopaneenee īki aku la oia iwaho o j ka i-a e lewa nei ke keiki. ' j I kona hiki ana maluna pono iho oke j keiki, kulou'iho la ia me ke kakali ana i ka [ luli ino o ka moku, a i ka wa i huli hou aku ai ka moku, komo pu aku la kekahi aoao o j ka i-a nui waena iloko oke kai, ia Wa, aia j no ke keiki iloko> oke kai. Me ka ikaika | nui i kulou iho ai o Berenetona a puliki mai la kekahi lima pna i ke keiki iloko o kona poli, oiai kekahi lima ona e paaana i ka i-a, a ia ala heu ana mai o ka moku, ua ea pu mai la ke keiki a me Berenetona. " E paa a paa i keia wa !'' wahi a Bere« netona ; a ia wa, ua puliki mai la ke keiki ia Berenetona a me ke kaula, a iloko o kahi manawa pokole, ua hiki iho la laua i ka oneki o ka moku. Laki ioa ko lauahiki eanai ka oneki, no ka mea, iloko o kahi manawa pokole ma ia hope iho, ua huli ino hou aku la ka moku, a pau mai la na i-a o luna ioa i ka hakihaki, a haki pu iho la hoi ka i-a oui waenaa laua ī kau ai, a lele liilii ana na mamalo laau iloko o ke kai, a iluna o ka inoku. MOKUNA XIII, Hf. Ulia Poino. " E hoomaikaiia na Lani,'' i kahea mai ai o Paulele, oiai oia e nana pono ona i* Berenetona me ke kapalili oka manao, "e hoomaikaiia na lani no kou pakele ana." " Ua oliqlLau no kuu hoopakele ana i kela keiki opiapio," wahi a Berenetona i pane aku ai'. "Ua oi loa aku kau mea i hana ai mamua o ka hiki ana i kekahi kana)ta e ae ke haoa," i nlelo aku ai o Paulele meka mahalo iaia. i * Ma ia wa i lele mai ai ke poo o kekahi mamala laau o ka i-a haki a pa pon® i ke poo o Berenetona, o kona hina maule aku la j no ia iluna o ka oneki. j Hapai ae la na 'lii maku iaia, i ukali pu j ia ine Paulele, a kaikai aku la ilalo. a hoo-1 moe Om la T iluna o kahi moe ma ke keena j hope ; aole i ema, ua pohala ae la-oia-me ke j o)a lau nae o ka olelo. ! Auhea ia ?" i hooho ae ai oia me ka nana puiwa ana, "aole lakou e iaive aku iaia ! Aole e )iiki i na hupo ke kaili hou aku iaia mai o'u aku!" J ■ ' ■ * Puili aku la o Paulele i kona mau lima, ka mea i hookoe ia iho e makima iaia, i ko wa ana 'lii moku i pii hou aku ai iluna. i " E hooluolu la oe iho," i paiie iho ai o Paulele me ka leo aloha. " E hooakakuu i kou mau manao, oia wale no ka mea kupono ia oe ke hana." " Aale ka lakou i lawe rvku nei ia oe ?" i paneaeaia B«ranefona. " Aole, aole lakou i lawe aku ia'u," i pane aku ai o Pauiele, a hamo iho la me ke kahi malie iho i kona lima ma kona poo. " Nani kuu hauoli ! no ka mea, pomaikai ke nele au ia oe." ' ae la ko Paulele mau maka i ka hauoli, iki iho la hoi kana aka, a me 1 he la, oia kekahi i apono aku i ka iala mau olelo. Nana pono ae la o Berenetona i kona mau hiona waipahe. a hoomaopopo lea iho la ia i ko Paulele mau ouli, alaila, haule hou aku la kona poo ilalo, a hiamoe iho la. Ke mau nei ka inaina o ka makani, aole i na kona huhu ; ke huli nei ka moku i o a ia nei, a iluna hoi a ilalo, me ka o>wa ana mai 0 na leo paapaaina rpa kela.a me keia wahi. Aka, aohe i neeu ae o Pauiele mai ke kiai ana ia Berenetooa, ke hoomau la no oia i ka nolu) ma kona aoao, me na ake, a me iini ana a pau, e kiai ole iaia. Ua like kona mau maka me he hoku la. Ua kikohu ia iho la kona mau papalina e ka ula helohelo me he lau pua rose la, a ua piha hoi i ke aloha a ine ka oluolu. i Aole i emo, ike iho la oia i ka huli ino loa o ka moku, aneane e walawala aku kela aoao ; a i kahi manawa iho, he ko-ha ana kana i lohe no ke poi ana mai o kekahi ale nui iluna o ka moku, me ka o-we ana o ke k|ij maluna oka oneki. He mau lēo aoa ahiu hoi ka i lohe iā aku iluna o ka oneki, a me ka leo uwe- keiki e kahea ana. "Ua haule aku la iloko o ke kai J" Mamua ae o ko Paulele haalele ana ftto. ha noho, aia hoi, iho mai la kahi keiki a Berenetona i hoopakele ai me ka haalulu, a rae ka naka ano e o kona mau lima. Ua I ula-ia kona mau maka ke nana aku, me he I ! la, ua uluahewa oia, ua hele hoi a haikea, a | j ano li-o pono ole. j " Heaha keia ?" i ninau aku ai o Paulele, I "Ua pau !ua hala !" wahi ana. "Ua pau | 1 ka make na mea a pan !" i " Owai ? owai lakou ?" i ninau aku ai o i : Paulele. \ " O ke Kapena, ka malainamoku, ka huli- j pahu, ke kolomeki, a me na luina eaea! pau. Ua pau lakou ika haohia aku la eke i kai, ame ke kanaka pu ma ka huila. Ao. j he mea e ae i koe maluna nei o ka moku, o ' oe wale no koe a me a'u, a me ke kanaka I mai." * " E noho mai oe maanei, e kiai oe la nei • me kaf malama pono," wahi a Paulele, Ku ! la oia iluna, a ma kona uuu ouli,' ua na liiona o ka manaopaa. ' Olelaae la in • K pono i mea Ul'ihi ma ; ka Imil.i

I Aoleao i ike ika hookole ana iidko o| ; k» makani ino e like me keia," i pane mai; ! ai* ua keiki nei ; "no ka. mea, aole au imaa ; »ke ku hoe. Pehea la auafiFi ko kakou po- - no. ?" : ■ir " E noho oe maanei!" wahi a Pauiele : | '• Nku no e paa i ka huila" " Nau anei 1" i ninau aku ai ke keiki, uo s ka mea, aole oia i ike i ko' Paiilele akamai i j ■! na. mea e pili ana ika holomoana. " Heaha ; ! kau e hana ai ?" i " E ikeno oe," i pane mni :ii oia me ka ( j malie. ■ ■ | J Pii ae la ōia iluna oka oneki, a ialau aku »*lako kakou Wahine Pailaka i ka huila, a hookele aku la i ka ihu o ka moku e like me ka hiki iaia ke hookele iloko o keia mlkani ino. j He mea weliweli ka ike ana aku ina hejana poino malUna o ka tnoku, a me ka pua o | ana o na ale kiekie kuakea o ka moana : " Nana aku, hele ulu'lu kualipo i kulanawao Me he kapa kaiuia la ka moana lipolipo. 1 Aohe makaaipua nalo i ka peepee. Me he kawaha auolo la o na kuahiwi, Ka waiho kahela o «a kualapa aui ale, 0 na kaiehu ia nana e ko-pi, Aneane no e halawai me ka paa iluna, j Me ke aoopua hanai i ka lewalani." . . : | ! Oia ku olohelohe wale iho no ka na ia a me na kia, aohe pea i koe, ua pau i ka weluwelu, a e 10-u ana hoi iakou imua o na kikiao makani ikaika, me he kumu kulina la e palaueka ia ana e na aheahe makani malanai; ame he mea ia no hoi, e hai pu ne ana j lakou i keia a me keia manawa. j Ke paialewa ia nei no hoi ke Kino o ka j moku iluna a ilalo, me he mea la, e komo j aku ana iloko o na ao kaalelewa, a i kafii | ! wa hoi. e iho aku ana ilalo o na awawa wai, j me he la e luu aku ann i kfi papaku o ka ! moana lipolipo. ——■• —)• Ma ia manawa pu no hoi, ke pupuhi mai; •la na lelehuna kai a puni ka moku, me he mau ao panopano la, ua uhi paapu iho 1% ke kuakea o ke 'hu kai i ka moku, me he la fie | huluhipa keokeo kana e ki-pu nei, oiai hoi, j lloko o kela a.me keia minute ke pua-o ae ; la lakou, ke la na ea ehu kai ilu-! na o ka oneki, a mimiki aku ia e kahe ma kekahi aoao. Aka, ke maumaua mai la no j na ale poipu, a pu-ke ae laioa ia nei, a ; hoopaki ae Ja i na kia, a i na palekai haahaa j oka moku. I kahi manawa.ua komo pu aku la ka moku iloko o ka ale, mai mua a j hope,; aehe mea weliwali e ae e like me kej ia, aohe no hoi he opala koe iho, o na kia j waleno e loUmi ana, me he mau makoi la e 1 kikiwi ana i ke kaumaha o ka ia. j Uoko o. keia ino nui, hookahi wale no inea

-kanaka Hke kupāa l»ra kōna mau limi palupaia keakm ma ka huiia o ka hoe, a e alo ana hoi >ioko o ke ehueha o keia iao nai. A oia hpi ka Fauiet« o na paulaKa me o oa hilinai ana. I ka nana aku, he mea mak«hewā ho-j ao ikaika aoa a pau e hoopakele ae 1 ka moku raai ka holo a-ia ana iloko o ka opu o ka h«honu, aka, ua kaulia paa ia ko Paulele manaolana hookahi e koa a hiki i ka make •na no ke ola o ke kanaka opioeha e moe la iloko o ke keena hope o ka moku. [ Ua ane pouli mai na ike ana o PauleL» i kahi raanawa.no fea m<9«, ua uhi paa mai !a ! «a ehu kaime he nae Mlii {ao aa maunā. a me na aina anu o Arika, aka v «ole oia i pauaho ae, oiai ua hilinai iho oia, i keta wa aia no iioko o kpna lima ke ola a me ka make o ka moku, a—oia wale no hoi ia e ale hookahi t|ei i ka ino, aohe kokua e ae. Aka hoi, aole eia i maluhiluhi, a aole ne hoi i poluhiluhi mai kona mau maka. hakoko nei oia me na hakoko ana o ka mea aole no keia ao kona mana a me ka ikaikaj Ke mokomoko nei oia rae na mokomoko ana i hoao kino ole ai mainua. Aole ona manao | nui no ka ino a me ka ikaika o ka makani; | aole hoi he weliweli ae no na aie kawahawaha e halehale ana iluna lilo me he mauna la, no ka mea, ua oi aku kona aloha i ka malihini ; i ke kanaka luina eha hoi e moe la ilalo o ka moku. No kona ola ana i ikaika ai konu mau lala wahine e alo iloko o kekahi ino weliweli. nolaila, i keia wa i hoao ai oia i ke akamai maa mau o kona lima e paa i ka huila, a e hookele aku ho» i ka moku in£ka makau olf imua o ka ino weliweli. Ke uhi mai la na ale, ke opaipai ia ae la hoi ka moku, ke uwe mai la na kia i ka pa, lukuluku ia e ka ino, aka, oia mau no koaa > kulana, me he kapena moku la i hele a pao* lehia i ka holo ana o ka ino. Me he le hoi ua makia ia kona mau wawae i ka moku, aohe luii, aohe naue, oia ku no i kahi hookahi. Ua like ka moku oui i kona mau luna, me he wahi waapa la e hoohuiihuli ia ana i o a ia nei, a e hookele ia ana hoi me ke akamai nui. Ua like no hoi me he manu aki keehi ale la ka oloio iluna o na kuaio ale. Aka, iloko nae o keia mau manawa I a pao, aole oia i eha a maloeloe ae i ka paa ana i.ka huila. Ua kaulona aku la kona mau maka me ka imo ole i ka iha o ka mo- | ku, a me na wahi a na aie * popoi*na. j O ka moku paa ana e hookeie nei, ua ane | owaka mai la kekahi mau pa{» o ka palej kai. a me he mea la hoi, e uwe ana kela a ] me keia apana papa i ka eha, oiai, ua loheia j at-u ia ka-u-wi ana o na kaola o ka moku, a i me ka o>wa ans. Ke A» ae la na rigini i ka j makani,*a o na ku'i hoi keia o luna loa, me { he mea la e inu ana i na hunakai. O ka j oiaio hoi, akahi no a bapetizo ia na kia o ua | moku hou nei e na hunakai o ka ino. I He mau hora be nui ka Paulele i hookele ; aku ai i ka moku ma keia ano, me ka hoao | ana i kona ikaika a pau, i mea e mau ai ko. , na kuiana ma ka hoeuli. Mahope waie iho, ! kanahai iki mai la ke puhi ana a ka maka n», manao ae la keia e maiie ana paha. Ike aku la hoi keia i ka mahola ana ae o na ao ; ma ke komohana,% ahnwale mai la na paia o k« aouli, manaoio loa iho la ken» ua koko-

ikeno e pau ka ino; Ooir i ii«H% - mai la ka baila Eina ana wai e !*&!,%!* manawa pokolp ma ia hope īho, aa 'Hiiu l®# aku Uka inainn kik??o fiau oka maban{ j i kahi e, hoi īho la k:i makani a īke ah««he [ maiie maikaiana. Me ka hauoli niii o Pnulple i kakali ai no jka hopeaa o keia malie ana, a mahope loa. j pB-hn mai la kn malamalama o ka ]a iwaena i o na ki|>ona ao o kn lain, a kiei iho la hoi kona mau knkuna iliina o kona lauoho ehn. , ehu, a ia vvd i ike ia aku ai kona mino aka j ana iho me ka olioli. E like me ka mahola ana aku ona ao hakumakuma īno o ka lewanuu, pela no i ae ai na ao kau■maha ma kona mau papalinn, a ikeia aku ] a na helehelena o ka hauoli.' Huli ae la oia, a kapio aku la kona mau wawae i ke alapii o ke keena hope o ka ihokij, me ka puana ae : •• Ua loao ia'u ka manawa «kopono uuk» e he|e aku ai ao e ike hon iaia." " % \I()KUNA XIV. Ka Waipiiii.am. i . I ka \ya ». ku iho ai o Pnulele ma ka pu* J ka o ke keena hope o ka moku, kahea aku j In oia i kahi keiki e pii koke ae iiuua. .Haalele iho la ua wahi keiki nei i kona - kiai ana ma ka aoao o Herenetona, a pii ae la iluna. I kona hiki ana iluna, ike mai la 0 Paulele iaia, olelo mai la : " E hele mai oe e paa i ka huila, e hoomau i ka ihu i kp | komohana e like me ka ihu e kau nei, Mai ; hoihoi ae oe i kn 1»oe iiuna o ioaa hou kakoo | i ka makani." | " Ae, ae," i pane aku ai ua wahi keiki I nei, "e hooko no au e like me kau kauoha." | Lalau aku ia ua wahi keiki la i ka huila o j ka hoe a hookele aku h o no-weki (ftmoharna akau ae) ka ihu. . A'oa'o aku !a o Pauiele iua wahi keiki ! nw i tfe ano oka paa ana a me ka oniu ana | Ika huila, ke ialau iki ae ka ihti, a pela hoi l | ina e houui ia ae ka moku e na okai-ale. | Iko Paulefe ike ana ua makaukau ua wa- ;• hi keiki nei i ka hookele ana. iiaalele iho la !| oia laia, a iho a'ku la ilalo. i!' I kona hiki ana aku, ua ala kahiko o Be- :| renetona, a me he mea la e kakali mft ana | o ka hiki aku o kekahi mea kino kanaka || imua ona. : ; l kona īke ana mai ia. Paulele, mino aka ' iho ia kona papalina,—ea iki ae la kona mau i maka iiuna me ke kiei mai—a maiuna hoi b kona mau heleheiena, ua knhakahnia na hi< : ona waipahe a pau. Olelo aku la oia : ■■ -U.a 110 ia'u e

I liele mai ana .ne ; pela kalii keiki i olelo inai i nei ia 11. Ūa lnainae ia lea wau !—aole ; aaei ?" ' laia nae p (eamuilio nm pela, huli loa af la oia ma kekuln aoao, me ka nana pahaoj hao ae a pum.; Ue ane hoohuoi ka iloko ona, f no ka mea, aohe mea e ae ann i ike ai, aolp j hoi he leo Walaau i lolieia, a me Ua halulu o> ' na kapuai wawae. I ko Paulele nolio anu 1)10 ma kona aoao, 1 puana ae ia la : «■ He oiaio ua hlamoe oe, ' a nolaila ko'u 011011 nui ana ; 110 ka mea,'me , ia mea e ike nui ole ai «e 1 ka Hia, a e lele ole ai hoi kou hauli no >ia pomo nui i loaa ī ko kakou moko. Manao ;tii ua oiuoln iki ' paha oe, aole anpi" " Ae, pej a ko'ii manao, aka nae, he kau- , maha kuu poo me he mea la uu eha," i'pa;ne aku ai o Berenetotia. '• Aole i akaka iki : ia u.ke kumu o ko'u eha ana."' Hoakaka aku la o Paulele 1 ke kumu o kona loohia ana i ka eha, a me kona maule . ana, a pela hoi i kona hoihoi ia ana iialo o : ke keena o ka moku ine kona ike oie ae. ." A ! "nkahi no a maopopo ia'u r akahi 1»0au a hoomanaoae la ! Ke ike oei au i lai'u eha ana a nie ka haki liilii ana o kela i-a ' wahi a Bereneiona. •• Auhea la hoi na poe o kn inoku ?—auhea le kapena ? Mm ko'u wa 1 ala ae nei a hiki i keia \va, ; aohe o u lohe iki fcfkahi leo a me na .halu- ; lu ana 0 na luina o ka moku." " O ke kapena, aole oe e ike hou ana ia ia. O kona mau malamamoku a me na luina e : ae a pau, aole oe e ike hou ana ia lakou ma ■ keia ao. Ua haohia lakou a pau eka ale, j aia lakou i keia wa iloko o ka opu o ka moana, Aohe mea <> ae i koe iho maluna nei o ka moku, o oe wale no, a mea'u, a me ka* hi CaMn&-boey " Heaha ? pehea V N'ani ka nu hou weliweli!" i hooho ae ai o Betenetona rae ka hikiiele nui. •* Ua hala ke kapena ame na iuma aia iloko o ka opu p ka hohonu." A4a | iki ae la oia liuna me ka hoonaue ia o kona puuwai e »8 ehaeha o ke aloha kanaka. Puili ae la kona mau lima 1 ka lae me ka mokumokuahua oka manao. Kulu iho )a hoi kona mau waimaka no ke aloha i keia poe kmo «hane i kanuia Uo lakou mau iwi iioko oka luakupapau, wai. Mahope iho o kona hoohanini msli« ana iho i na waimaka, ea hou ae la kona mau maka iluna a nana pono mai ia i a Pauieie me nn helehelena kaumaha walohia. He'mea maopopo uamīa hou joai kona 1 hoomanao ana no ke kapena B araU nu o ka Rinaboio t a me kona mau iuina i pepehiia e ka poe powa. He mea' no hoi. ua ala mai kona mau hoomanao ana no na la 0 kona holoholo ana ike kai. Oa hoopuiwa ia, ua hoaa ia ho» kona mau laia ikailea 1 hoomaluleia e ka elia, e hk e me ka hoaia ia •na o ka lio kaua, i kona wa e lohe ai i ka leo onapua me ka nakeke o na pahi. Nmau hou mai la oia ia Pauleie. " Nawai i hookele i ka moku ? owai ia ka mea nana oia i hoopakele iloko 0 keia ino ooi? No ka mea, ke hoomanao nei au, i kua wa iluna oka oneki, he makani ino weiiweli ka'u 1 ike ai;—aole anei V (Jieir i pav.)