Ko Hawaii Ponoi, Volume I, Number 20, 29 October 1873 — KA OLALI O KE KAI! KA HOEULI ULAULA, A O KA WAHINE PAILAKA! [ARTICLE]

KA OLALI O KE KAI! KA HOEULI ULAULA, A O KA WAHINE PAILAKA!

I " Oia no," i olelo aku .\i o Paulele me ka 1 maiie. " Na'u no i hoopakele i kamoku, a i i ole hoi, i hoopakeie iaia e like me kona paJ lekana i keia wa e holo nei. Ua akamai au | e iike me ke akamai o kekahi kapena e ae i 1 ka hoōkeie ana i ka moku, no ka mea, o ka i hapa nui o ko'u mau la i noho pu ai me na i Malae,J ke kai wale no. Nolaila; ua maa I loa au i ka hookele ana i ka moku, a ua ka- j | maaina hoi ia'u na uahi inomo a pau o keia ] i mnu wāhi e piii ana." | i " Nau ka i hookeie iho nei ka moku !" i | I hooho ae ai o Bereneiona ine ka hikiieie nui. j j " Nau anei i hookele iho nei iloko o ka wa I ' inoino o ka makani ?" j ; " Ae," wahi a Fe. j " Aiaila, he wahine keu ka oe_o ke aka-1 mai i ka holo moana." I Pane aku la o Pauiele. " Mai hoouluku ! , oe i kou noonoo ana no ia mea." ; ] " Aole—'aole," i pane mai ai oia. "E iioo-1 i malieiie no au ia'u iho—ua nknkuu n'oliūīi j mau manao ana." j ' Kau malie jho la o Paulele i kona lima • j maluna o koua.ke. u hamohnmo malie iho I la hoi ;—me ka pa ana iho o ia mau iima I j palupalu i kona lae i hookan hoa mai ai ka ! ' make hiamoe maluna ona. ; lloko o kekahi mau minuie pokole, ua pai uhia loa ia īho la o Berenetona i ka hiamoe. i Noho iho ia o Paulele me ke kiai ana ia j ia no kekahi manawa, aka, pa-e koke mai la i ka ieo o kahi keiki iluna me ke ano mokau, J e kahea ana me ka weiiweli nui—" Eka ie- | de ! e wiki ! e pii mai oe iluna nei !" He manawa ole, na hikiwawe loa o Pau- < lele iluna oka oneki. "Heaha ka pilikia ?" ! i ninau aku ai o Paulele i ua wahi keiki nei. Kuhikuhi aku la ua wahi keiki nei i ka hikina, me ka olelo ana : " E nana ajju oe i kela mea nui pouliuli e uee mai la ia nei j me he mamalu la." ] -HuU aku la o Paulele ilaila e nana ai, a ! ike aku la he waipuilam nui e nee hele mai ana i ka moana, a ua kupono hoi kona alanui e hele inai la mahope ponoi inai o ka moku. He mea weliweli eehia ia i ka nana aku. Aia he ao nui maluoa o ka moana me he mainaiu la, me he la elua legue ka mamao

mai ka moku a|*u, Mai ua ao omamalu la i iluna, biu hoi, he kia kekep ko pili ana ika i ili o ka moana, pa ane like me he ihu la 110 : ka elepani. Ma ke kumu o keia kia kekee, ua ikeia aku !a ka wai e pii ana iluoa a e haule ana ilaJo me ka mimiki liikiwawe. Ua like no hoi me ke omo ia ana o ke one a me na !epo puetiu wale e b a e- !iJse paha me ka liolelei ana o kc 51» iloko 9 t}& mea ana .manawa, Ma keia manawa pu, h e lialulu ana kekahi i loheia a me ka po-.ha ana e like me ke kani oka pu kuniahi. Ma ia mau mea i i hookauia mai ai ka weli iluna 0 na mea ma- ; luna 0 ka moku, no ka weliweli launa o!e o | ka waipuilani e hele ulu'lii mai !a ma kela i aoao o ka moana. i Ua haikea koke ae la kahi keiki e like n»e 1 ka haikea ana o ka moa make, iaia e hoo- | mau aaa i ki na«a i ka waipuiiam, Ua hoomahuahua ia kona makaa i kelii ame keia manawa, oiai e nee heie mai alia kela ao weliweli. | Olelo ae la oia ia Paulele. " Heaha ka : kaua e hana ai ? O oe wale no a me a'u ko ) luna nei 0 ka moku, aole paha e hiki ia kaj ua ke hoohuli i ka moku ma kahi e." Pane aku la 0 Paulele i ua wahi keiki makau wale la. ,l iiookahi wale rio au hana kupono enoonoO ai ?" " Heaha ia hana?" " E hoomau i ke kuoo o kou manao, mai | pihoihoi wale oe me ka makau nui." i " E hoao no au pela," i pane aku ai ua ī wahi keiki nei. " Aka, heaha la auanei ka J kaua hana i keia wa ?" j " O kau hana mua," wahi a Paulele ;" e , hele aku oe e hukihuki ae i na kaula huki o j kahi pea ihu'. Mai huki nui oe—e hukihui ki malie wale no." j " Ae, ae a holo aku la ua wahi keiki nei e hooko i kekauoha, " Ua hiki iho )a," 1 kahea aku ai 0 Paule- , le, i kona wa i ike aku ai ua loli iki ae la ka , pea ihu. " Manao anei oe e liiki ia kaua a i elua ke huki i kela pea heke i koe ma ke kia mua. No ka mea, ke ike nei au aole i pau I loa Ika nahaehae kela wahi pea heke. E , hoao kaua e hoololi ae i kona i-a, inalia o , hiki no i ko kaua wahi ikaika." '• Pela io paha, e hoao no palia kaun," i pane mai ai uai wahi keiki nei. " Ina hoi ha! —aole- pono kaua e hoopau i wale ika manawa." A oiai o Paulele« : olelo ana pela, nakinaki koke iho la oia i ka huila 0 ka hoeuli a paa i ke kaula, a hoio aku la oia mamua e kokua i kahi keiki ma ka huki ana ina ke kaula. He hana kaumaha keia no laua. no ka mea, he kaumaha ka i-a, a ua kaumaha no hoi ka pea weluwelu ira ka pulu i ke kai, aka, no ke koaniani makani ole mai, nolaila, aole i poho ka pea iUa n»akani,—pela i hlki ai ia laua a i i.-lua k<> hoohuli ae i ka pea heke. I ka huli ana ae 0 ka i-a o like me ka luki i ko.Paulele manao, olelo ao la oia i kahi kei|i. "Ke manaolana r.fi :iu, <• pakele ana kalou 1 ka w&ipuilaiu." I Pehea e pakele ai < vvahi a kal.i keiki. naua ukn ot\ ko luilo poKi|c| mai iu>i 1 llJllol.ll

| « Pela no." waht a Pinlele, "afca, mamnl» I IoW koke ae Kōila Ala ma kahi e, Ina oe e ! nana pono aka i kahi a keia mau eo e ho.lo ; mai ia, e ike auanei oe, e hala ba ae ana i ke komohana,aole maaneimaielikeme kou manoo ana." " Aka, pehea ka waipuiiani! aole paha ia | e hahai pu ana me kela mau ao!" " I ko'u manao, e loii ae ana kona hele j ana, aole maanei pololei mai, a i ole, e moku koke ana paha mamua ae o ka hiki ana mai i ka moku/ " Pela io anei kou manao ?" : " Aoie i paa loa ko'u manae pela. Aka, he ake ko'u pela. No ka mea, o kela waipuilani au e ike oei, aole oe e ike i kojia mea nana e hoopilikia ae, oiai, aole oia he mea mau loa i ka holo ana peia." " Malia, pela io paha. E moku wale ae ana no." i "Ae paha, alia kaua e manaoio pela'. Aka | e manaolana kaua no ka m6a pooo, a e pauj leie aku hoi ika Lani. Oia waie no ka kaI ua hana pono." | Me ia mau huaolelo, huli ae la oia ika j | hoeuli, a ialau iho la i ka huiia me ka wili j j ikaika ana i huli ae ai ka ihu oka moku. j ! Ma ia manawa, ke hilinai la kahi keiki | | ma ka palekai me ka haalulu o na laia, me ' j ka hakilo aku i ka oee mai o ka waipuilani. ! Ke kupikipikio mai la ka moana i ke omoia i J e ka iiōiika o ka.puahiohio wai. i 1 keia wa, ua po-ha kokeiho la ka la, a : j oiinolino iho la maiuna o ke ao punonohu, a i jke kiei iho !a hoi kekahi mau kukuna oiino i mahope mai o na ao panopano, a iluna o ka : ] ame kau wahio-ke-kai. ia wa, ua olinolino ae la ke kia wai i hukiia ai iluna. a me kona mau pio lelehuna wai e pipio ana, a ua like kona nana aku, ine he anuenne ia, ame he punohu ula la hoi ika moana. He : mea weliweli nani ua waipuilani la, no ka , mea, ua lilo ae la ka pipii ana a me ka iho ana o na wai, me he mau hoku gula la a me i nn hoku ilala ka anapanapa, oiai hoi ke kili--1 pohe iho la ka pipio ana ona waihooluu iiIke ole, he ulaula, omaomao, a me ka lenale--1 na. Ma na wahf e ae« 'pau e pili ana i, ka i waipuilani, ua like pu me he kai-ina la ka t ulaula. I kahi mamao aku lioi, ka olapa ku inai la no na ale kawahawaha iluna a ilaio, : a ke hoike mai la ko iakou mau waihooiuu la iakou iho, he omaomao hauliuli. Nolaila, he mea e ka nani pahaohao o na helehelena ; o ka moana, me he la, o ka mapuna ,wai ia ■ o ka moanawai Anapanapa. O keia mau mea hoopahaohao a pau i : ikeia e ka moku poino i hakihaki na kia a i me na i-a, a i pau hoi na pea i ka weluwelu, i ka" nana aku, ine he īa e holo ana oia no ' | kekahi ao i ike ole ia.

Hooho ae la o Paulele me ka oholi nui* " He keu maoli ka hoi ka nani!" Huli mai la ka(#' keiki me ka hinAlulu, » kamailio mai la ia Paulele. "Pehea la i hi* ki ni ia oe ke mahalo i ka nani 0 kela mea weliweli. la'u, ua like kela me he mau lei giona lapu la no ka po." h Ke hooneenee ma i la ua kia wai nei e ka- i koke loa i ka inoka, ke iohsia aka la ka i ' lulu ana 0 ke kai, roe be waiiele ikaika la, a ' ke o*we iho Ia hoi ka ua mailaoa mai, me <■ he la ua wehe ia ae la ha manowai o Kuia- : nihakoi, a e ninini -'i(jo ana i kona mau lapa ! wai mailuna mai o na ao. O keia iho ia ke i ano 0 na mea i ike ia, oiai, ē pii aku ana ke: i kai iluna, a e iho hou mai ana hoi ilalo me ke kipalale me he ioulu la. Hooho mai la kahi Ueiki me ka makau ; nui. " Aole i inoku ka waipaHani, ke ho)o poiolei mai nei no i ka moku, ina e kuia mai : la kakou, e poho ana ka mobu« a pau pu ka-i kon i ke piholo iloko o ke kai." " Mai hopuhopoalulu oe me ka pihoihoi i ; ka makau," i paiie aku ai o Piuleie. " E > hookuoo ia oe īho, a e koa kou manao, i oie oe e make e i ka makau mamua 0 ka hiki ; ana mai o ka poiino." 0 keiā jnaū olelo a Pauleie, he mau ieo hookanaho wa)e no ia i kahi keiki, i oie ai e > ulupuni oia a kohu hehena maoli i ka roa- ; kau. No ka mea, īaa e haaleie mai ka ma- : nao koa 0 kahi keiki iaia ih6, e ueie ana oia j I i ka mea nana e kokua mai ma ka hoololi i| j alia i ka pea ihu a me kekahi i-a 0 ka moku, j ; ke hiki mai ka wa kupono e hana ai pela. A j i ua wa la no hoi, ua manaoio iho no o Pau- ; lele e loaa mai ana ka moku i ka waipuiiani, no ka mea, ua hiki mai )a ka waipeikni i kaKi mua a na ao e ieie ana i ke komohana ponoi, aka, me he la nae ua ku pololei loa no ka hele ana mai i ka hope o ka mokn. ' " :l MOKUNA XV. * | KA PoiNO 4N* o KA Moku Hoomau ioa aku la ko kakou o ke | kai" i ke kiai pono i kahi a ka waipuikui e hele mai ana. 1 kela a me keia minute, ke hookokoke mai ia ua waipuiiaui uei. A oiai hoi ia mea weliweli e hookokoke inai nei i ka moku, aole e hiki ia Paulele ke imi ae i kahi o ka pakeie. No koaa ike ana he mea makehewa iaia hookahi ke hoopakeie i ka moku mai ka waipuilani ae, nolaila, manab'iho la ia, e aho ka aana malie aku i kahi a ka waipuilam e hookoi mai ai i ka moku, malia o loaa no iaia ka mea kupono e hana a*. Aole i emo, ua kokoke mai la ka waipuiiani, he mau haneri kapuai wale no kona kaawale mai ka moku aku. 1 ka nana aku i keia mea. aole i kanamai ka eehia a me ka weliweii. Aole loa o Paulele i ike mua i ka waipuilani a kokoke lōa e l.ke me keta, aole no hoi 1 kekahi mea weliweli e ae o ke kai. Nana malieaku la oia i ka nee mai o k* kolamu eleele, a me n& wai e huipa kilihune ana i ! ka 1)1 0 ka moana. Ke mimilo la na wai iluna, a ke haule makawaiu iho la a puni ke ki:»■ Heele waenakom. He M x\H.wel, ,

keia i ike pma ote iae ] mau man&wa a pau o b5 «to «B. Ke books>kokc ioaaiai b ia i keia imnul?. Aele i emo, ua haalaiu ce ia na kaola a o ka moku, me be f»ea la he mea kino ola oia, a ua ike hoi « kona hopena weliweli, oia la kona mea e hoaluiu aei. Aoie no i liaaieie mai ūo Haulele naau koa iaia. Ke hoomau la no oia i ke kiai ana ike kia waipuilani. Ma kona noonoo ana, m« he mea la e kuia mai ana ua kia \vai nei iwaenakonu o ka moku, ina e mau , J{ona paa ana me ka moku koke ole ae. (Ja kiai aku no hoi oia me na manao e moku koke ae ana )a ka waipuilani mamua oka hiki ana mai i ka moku, aka, aole he wahi mea a moku iki. i Ma keia wa no hoi, ua holo maj ta kahi keiki a piil loa iaia nei me ka hooho puiwa ae. " E papapau ana kakou i ka make i "• Mai hoopio wale iko manaolaua, no ka mea, he mea makehewa ke uwe honua i ka make mamua o ka leaa ana mai i ka poino." , 1 mai la kahi keiki. "Ke ike nei au, aohe wahi o ko kakou pakele i koe, aka hoi. e heao no au e koa no ko'u hopena me ka makau ole." I keia wa, ua kokoke mai ia ka moku me he meala»he haneri iwilei wale no ka mamao mai ka moku aku, a ua hoomaka mai ia no hoi ka eheu waho o na motio ana o ke ea e hiki i ka moku, no ka nea, ua kapaluilo ae ia na pea nahaehae iluna o na i-a a e iauwih ia ana i o a ia nei. " v r I keia wa no KW, aSTEoeTki kahi manaoiana iioko o Pauleie no ka {ākeie o ka mo* |ku i keiamalihini weliweii e hele mai nei, aka nae, ua hooholo iho oia e kakali iki a hiki i ka ikeia ana o ka hopena e ili mai ana. Olelo aku la oia i kahi keiki, "E boio aku oe mamua, a e kuea pono ae i kela i-a ma ike kia mua. Mamuli holoaku au e kokua ia oe." Nana ae la oia ia Pauieie me ke kahaha i nui, aka, ike aku la oia i ko Pauieie kuoo a me ka manaopaa i kahakaha ia ma kona papalinā, nelaila, holo aku ia oia e hooko i ke kauoha me ke kanaloa oie. i kinohi, ua manao oia he kauoha ano paani wale no ka Paulele, aka, i kona ike ana 'ku i ko iaia ' ano kuoo, nolaila wale no ke knmn o kona hele ana. O ka oiaio, aoie no he mau hauli o ka pihoihoi a me ka makau wale iluna o k® kakou wahine paiiaka. Ua like kona kupaa me ko ka pohaku, a o kooa mau helehēlena hoi me he hao la. Aoie i ponā iho la na kukuna o ka'ia maiuna o kona

mau helehelena maka, a i ka nana aku ia ia me he ia he anela oia no kelaao mai. Ua pena ia maluna ona na ouli a pau o ka wahine makau ole, ua kikoliu ia ihola kona mau papalina e ka ula helo o ke koko, ua : lilo aku ia hoi kona mau owili iauoho ihopp i ka hukia e ke au o na makani iauwili, a iioko o ia mau hora i hoaoia mai a», aa boi» . i ke mai la kona heiehelena i na hiohīona e pav»{eie ia alm ai fearm maii hano. Nakinaki iho ia oīa i ka huila o ka hoe a paa, holo aku la ia mamua e kokua ikahi keiki ina ka huki ana ae i ka i-a i |e»ea pono ae ua wahi i-a nei. I ka paa ana o ke kauia huki i kaomauia. : hoi koke aku U oia i ka huila o ka hwuli, lalau iho la oia i kona mau &u, a me na iii ma akamai i alakai aku ai oia i ka moku * I hoohuii eae mai tahi mai o ba makani e p»h) }a»>vi}j nei. la wa, aa fea aoku a me ka waipuiiani me he mau mea heihei la. He uhai a holo ano c -keia. a hē heihei kupanaha'hoi. 0 ke kia nui e naholo ae nei i ka iii o ke ! kai, he wa pokole loa. ua aneane e kokoke loa mai i ka moku. , Iloko o kekahi mau minule pokole, me he , mea la e hookui mai ana i ka moku. Oiai kahi keiki e pee nei i ka makau ma ka aoao o Paulele, aia hoi o Paulele ke ku ; nei ma kona kulana me ka makau ole, a e hookele ana i ka moku iloko o kona kulana i piiikia loa. Ma ia wa, ke peahi mai ia na kilihune wai waho loa o ka waipuilani i k<ū» ma» papalina. Ua pulu elo tho la hoi kona mau wiii lauoho ite 'hu o na wai, aka, aoie nae he mau hoaiiona makau iitjna ooa. Aoie i i haaluiu kona mau lima, aole hoi i naka wai le kona mau olona, oiai oia e paa ana i ka ! huila. Uwe ae la kahi keiki me ke kahea | eo B ni j ana. » Eia >! Ela 'e la ke hele mai nei!" I I keia wa, ua uhi mai la ka haieh»le roama- - | lu o ka waipaiUni maluoa o ka moku : me j he mea la e {mpoi iho ana. j Oka pokol#, aia no ka moku iloko oka laowili puahiohio, ke o-wa mai la, kene-i mai la kona mau kaoia, a ke halulu mai ia hoi na wai me he mau hekiii ia e k«'i ne-i ana ika wa hookahi. Ke loheia aku ia ka pioloke o m wai e huahuai ana ma na aoao 0 ka moku. _ " pas» a paa !" i kahea aku ai o Pauhle 1 kahi keiki. E nakii ia oe iho rae ke bauia i ke kia o ka moku !" Mamua ae e ka nakinaki ana o kahi keiki la.a iho I ke kia o ka mpku, me he mea U e palaha pu ia iho aoa ka moku e ke kia wai r me he mea ia hoi * anai la iho ana oia e piho. r 1 ke kokoke loa ana mai o ke kia wai i ka aoao o ka moku, ua haule pu iho la ko wanaolana, a ua aneane hoi oia e puana ae—e make ana kakou. Aka, ikeaku Ja oia me he mea ia e nee aoao ae ana ke | kia wai nui ma ka hope o ka moku. i Uke-ae ia ia me ka naanaoiana i J° U ".!"* hoo ana * hoi|*oi M i hoe lialo, a . .na ia mea , p», koke ae ai kt •huokvmoku,|« ns