Ko Hawaii Ponoi, Volume I, Number 21, 5 November 1873 — KA OLALI O KE KAI! KA HOEULI ULAULA, A O KA WAHINE PAILAKA! [ARTICLE]

KA OLALI O KE KAI! KA HOEULI ULAULA, A O KA WAHINE PAILAKA!

■ Ma ia manawa pu, haiuiu ae la ke kia wai roa ka hope o ka moku, me he la he mau ; hekili he haneri ke kui ana ia wa. la wa i ! ninia koke ae ai ka hope o kā moku, a ina e hakalia ikijho, ina no ua Joaa mai i ka ikaika o ka«wai, Haiahu ae la ke kia wai ma ka hope o ka moku, a burumi hele aku la i ; ka ilro ka moana i ke kukulu hema me ka poino ole o ka moku. " P^kele—ea !" i kahea aku ai o PaulelH ; kahi keiki. "Ae,"i pane mai ai ua wahi keiki nei, "ua pakele kakou i keia wa." Lelele ae la oia me ka paipai ana o na lima i ka olioli. Po-ha pono mai la ka la a lilelile, mokui inoku ae la hoi na bo, e holo ana i ka hema, ma na wahi a pau o ka lani, a ma ia wa, ua I hala loa aku la ka ikaika o ka makani, he

oamani elau eka wale no ke pa kolonahe iho ana mai ka akau mai. Hookuu ae la o Pauleie i ka paa ana i ka hoe, a haawi ae la na kahi keiki e. paa i iho„ ! aku ia oia ilalo o ka moku, a ike iho la e lolii ana no o Berenetona, ua pauhia loa i ka ■ hiamoe. Mahope iho o kona nana pono,ana iaia no kekahi manawa, pii hou aku la oia iluna o ka oneki, a lawe hou ae laj kona kulana ma ka hoeuli. Manao wale iho la ia, e halawai aku ana ; lakou me kekahi moku e ae, alaila, e palek'ana no lakou. Kana aku la oia ma na wahi a pau, aohe j ike ia aku o kekahi moku. Aka, ike akfi la nae oia i kahi mamao loa ; i ka pu-a ana mai o ka aina, a me he mea la : lie inokupuni 110. Manao iho la o Paulele e liookelff pono akū ko moku ilaila, No ke kolonahe mai o ka pa ana a ka makani inahope.ua maikai ka holo ana o ka I moku, a mamua ae hoi o ka napoo ana o ka la, ua ike ia ke ku mai a ka ulu nui ma na aekai o ua wahi mokupuni la. Olelo ae la oia i kahi keiki, " Ina e mau mai ka pa ana a keia makani, e ku koke ana kakou." • Huli ae la kalii keiki e nana mahope, ike aku oia i ke keokeo inai o kekahi mau pea i ka ili kai, olelo ae la oia ia Paulele. " Heaha kela mahope? I ko'u manao he moku no, aka, heaha la ke ano o kela mau moku •' Ei ae no la mahope o kakou." " Aole au i ike," wahi a Paolele. Nana aku la oia aole he walii mea a ike iki. O ke kumu i ike oie ai no ka uhi koke ana iho o kekahi ohu, :i me he ano kualau la ke nana aku. Kii aku la o Paulele ika ohenana, a kau pono aku la i kahi oua ohu nei. Maloko o ka ohenana i ike "aku ai oia ; ke ano o na moku, he haahaa, a o na kia boi, ua ike poahiahi ia aku la iwaena o ka noe. Olelo ae la oia i kahi keiki me ka pihoihoi nui. "He mau moku Malae ae keia. | Ua ike mai nei paha i ka moku, nolaila e alualu mai ana." ! MOKUNA XVI. Ka Mokupiwi Be. ! Aole kakou e pakele ana i kela mau moku," wahi a kahi kelki. " Aole o'u makau ia lakou," i olelo aku ai o Paulele, "aka, he pono la kaua ke hana me ko kaua akamai. Aohe mea i ike ika ulia pomuikai nana kakou e kokua mai. I ko'a manao, he waīpuiiani keU ao ohu, ua ; kokoke ioa e loaa i na moku." " Ae," wahi a kahi keiki, ' me he la he waipuilani io no, aole nae he ike maopopoia : aku," " He manao paa ko'u. e loaa anakekahi o k#la mau moieu i ka waipu^lani, ,, i oielo ae j bī o Paolele. No keia mea, nana pono loa aku la laua ! nei i ka nee ana o na ao, a me ke kia wai e pipii ana, oiai ua waipuilani la e naholo ki- i ki ana me ka weiiweli. Aole i eino, ua kokoke loa i ua mau moku ' la. Kau pono aku la o Paulele i ka ohenana, i a ike maopopoaku la he waipuilani io no. > He hapaha hora kona o ka nana pono ana, a hiki waie I kona ike ana, ua hookui i keka-: hi moku. " Ahaha !" i hooho ae ai o Paulele, "ua j loaa aku la kekahi moku i ka waipuilani, ua i nahaha liilii, pela ka'u ike."' Ninau aku la kahi keiki. " Pehea kekahi moku ? ke ike aku la no oe ?" " Ae, eia oia mamua nei,—ke holo mai : nei no—aole—aole, ua ku iho la ; me he la j e kakali ana paha no ka hoopakele ana i na luina o l,a moku piho ''

" A ! be kokua nui !oa ia ia kaua!" i hooho 1 ac ai kahi keiki. i " Ae, oia ko kaua mea e ahona iki ai. Ke hookokoke ioa aku nei kaua i ka mokopuni. Nani wale kuu ake ana i mau pea hou no ko kaua moku. Aole e hiki, owai hoi na lima lau nana e alu ae, oia iho la no kaua la." ! Ia wa, ua ikaika iki mai la ka pa ana o ka makani, nolliI!c, ua hoomahuahua ia ka holo o ka moku i keia wa. l ka napoo nna o ka ia, e ivena ana no nae ka liula, hookomo ana ko laua nei moku iloko o ka mokopuni kaikuono. ! He wahi mokupuni nani maoli ua wahi | mokupuni ia a lakou nei i hookomo aku ai. j He ano kaikuono, e oioi ana kela a me keia ; {lae iwaho, a o ioko he akea loa. He kohu paredaiso no ka moana i ka nana aku, no ka mea. aoie i kanamai ka lipolipo o ua wahi mokuponi nei i na lau laau, a me ka uiulaau | nani, ua komo iloko o ke kai ka ulu ana o | na laau, ka mu, a me ka hala, a me na laau e ae. Ke ike ia aku la no ka popohe maikai mai o na pua i ka aekai, a me ka noho nohenohea mai a na pa-ala, oia na oe i ka pae humu i hanaia e ka lima kanaka i paepae kapu no kona heiau. Maluna hoi o kekahi mau laau, ke ike ia aku la no ka luluu | mai o na hua ai ; a ma na kipapali, e kahe j mai ana na wai me ke nliali keokeo ma ko- I na mau paihi. | ! Hookele loa aku la o Paokle ika moku a ! tfaiirrrka aoao lulu o kekahi pali kiekie, ma- : iaiia oia i kauoha ae ai i bahi keiki e hoo- j kuu i ka heleuma o ka moku. ! Ua makaukau no ke kaulahao aka, o ka heieuma pehea la auanei e hiki ai ia ia ke ! hookuukuu. Lawe ae la ua wahikeiki nei i ; ! kekahi koi lipi, me ia mea i ooki iho ai oia i i | na kaula i hoopaa ia ai ka heleuma, a hoho- j i lo ana iioko o ke kai. j Ika moku iku lula ihoai me ka luli ana ] i o a ia nei, haalele koke iho la o Paulele i |ka oneki, a imi aku i ke l<eena i moe ai o I Berenetono. 1 kona hiki ana aku, ua ala o 1 Berenetona, ninau koke niai ia oia. " Eia j kakou i hea ) keia wa. Manao au okj leo paha o ke kaulahao heleuna ka'u i lohe at ?" i aku )a o Paulele. 41 Ua ku kakou j keia wa, a e manao ana au e hele aku e huii wahi ai, a e hoomakaukau i mau mea paina na kakou. Aole nae paha ou make ai ?" " Aole, aole i keia wa,4 i olelo mai ai o I j Berenetona. . ; ; Hele aku la o Paulele e huli, a wehe hoi i ka hale pa, īke iho ia he nui na mea ai. Nolaila, hele aka ia oia e kaiiu uhi, a hail i i na ipu ti, me ka hoomahanahina ana i na mea ai. Aoie i hala ka hapaka hora mahope iho 0 keia manawa, aia hoi, ua makaukau ka lakou tnau mea ai. Law<; mai la o Paulele 1 hola ti no Berenetona me ka palaoa puiehu, a pela i paina iho ai o Betenetona i kona paina ahiahi. Ika molehulehu ana iho, pii hou*ae la o Paalele iluna o ka oneki, \ nana aku la i ka j moana, no ka moku o ka ;>oe Malae. } | Aohe ana mau mea eie ī ike aku," oka ] lele kikaha waie no a jca noio aukai, a me | j na manu ai ia o ka moana. ī Kahea nku la oia i kai; keiki. " E ku { wati kaua ma ke kiai ana. No ka mea, ao-! 1 ' leo'u kanolua, aia no ka moku Malae i kela j | wahi kahi i holo mai ai, e ka paa hoi i kela I ohu, nolaila, aohe ike ia oku." I keia wa no, ua ike :iku la o Paulele i • kekahi mea ponuhunuhu me he moku la, a no ka palaha pu ia eka noe, nolaila, aohe ; ike maopopo ia aku. Ua hapala pu ae la ke | kuakea, a me he nee ponuhunuhu la no ke- ' kahi mea uhane ka maalo ae i ka ili kai. j ! Mahope iho o kona ~nant pouo ana aku no ; i kahi manawa i ua mea ponuhunuhu la, oie- i ; lo hou mai la oia i kahi keiki. | " 1 keia manawa e hoi i>e e hiamoe, a e ho-; ; oiuolu ia oe iho, no ka iiiea, ua iuhi loa oe. 1 : Owau mua o kaua e kiai, a pau ko'u inana-; ī wa, pii mai oe e kiai." ī "Ooeka i oi arku oka luhi, - ' wahi a kahi | | make peia." | ! Hooie aku ia o Paulele, me ke kauoha j | aku i ua wahi keiki ia e tioi koke e moe, no« I ; laila, aole i hoopaakiki hou aku ua wahi ke<' : iki nei. Iho aku la oia ilalo, me ka haaleie iho i : ke kaikamahine paiiata e kiai hookahi i ka : moku. Aole i emo, ua pauhia koke iho la i oia i ka hiamoe ku pouli, no ka maluhiluhi o kona mau wahi iwi opiopio. O Paulele no hoi kekalii i heir« a maluhiluhi, ua heie oia a nawali upe no ka hoomanawanui ana i na poino nui o keia kikina pakalaki, a i kona koe hookahi ana iho iluna o ka ooeki, he aooano eehia wale no kana e ike nei mai mua a hope, koloiia mai la na makani huihui o ka po, me ka haha aihue mai i kona mau papalina, ine kona hooikaika nui 6na e ianakila maluna o ua hookulana kikiwi a ka hkimoe ; oiai oia e lelepau ana ma ke kīai ana me ka maknala. HoU* iho |i k» mnhnia a Uon.nno ii po

aka, o ka ohu pohina, ke halii mai la no i j i ka iii kai. A i ka mao ana ae o ka ohu, ike i i aku ia keia i ka moku Malae e auku ana me j ka ōfli maikai ana iioko o na ale kawahawa- | i ha o ke kai, ua iike paha me ekolu mile ke l i kaawaie mai ko lakou nei moku aku. : " Eia hou ka ino," wahi a ke kaikamahine. " Aka, eia nae hoi ko kakou moku iloko : 0 ba maiu ao, aole paha hoi lakou e ike mai ana. Aia paha i ke ao ae e ike mai ai lakou ia kakou!" No keia mea, kulou iho la o Paulele ilalo, eae ka noonoo nui ana i kahi e pakele ai. Aka, aole nae i loaa iki kahi a me ka inea e pakele ai. A i waie iho Ia no o Paulele, ina no hoi e haule ioa ana ka moku Malae i ka hema loa mamua o ke aoana ae, aiaila, aole paha lakou e ike mai i ka moku, a manao ae ,ua holo kakou mai ka mokupuni aku, aiaila, o ko lakou holo huli aku no ia ma ia wahi. | A liuliu loa, hooiaio iho la keia i kana 1 mea i manao wale ai, oiai, ua anohou ae ka j īhu o ka moku powa, ma ke kau pono ana ma ka aoao o ka mokupuni, e kaawale loaai mai ia iakou nei aku. Hookahi no hana nui a Paulele, o ke kiai I me ka nana i ka moku powa, a hilei i kona i [ nalowale ana mai ka hiki e ike ia aku me j j na maka, alaila, hoi mai la ka manao hopo- ; ! hopo a ka m&nao olioli. no ka nalowale ana i | aku o ka enemi. Hoi aku la o Paulele ilalo, a hoala aku la II ke keiki, e, pii iluna e ku wati ai, oiai.o ka j wa pono ia iaia ke kiai. 1 ko ia nei hiki ana aku ilalo ma ke keena i kapena, a hele ae ia ma ka aoao o Berenetonn, aia hoi, ua kauaikanana kela, me ka pai uhia loa la e ka hiamoe nui, aohe manao he ) pilikia, a pela no hoi kahi keiki, alaila, ku ! maiie iho la o Pauleie ma ka aoao o ke kei- ! ki, e akalawe la ana e ka nanea a me ka iea 0 ka hiamoe, a hool«(liIuli aku ia keia. iloko o ia wa a ia nei e hooluliluli ana i j ke keiki, puana ue la ke keiki me ka leoano ! hiiunoe, penei: " Eia au e mama, ua hiki mui nei ī ka home." O keia mau olelo a ke : keiki, he mau oleio moeuhane wale no, aole j ī ala maoli. O keia paulehia loa ana o Berenetona a me Kahi keiki, ua lilo ia i mea kaumaha ioa 1 ko Paulele manao, nolaila, ua hiki oie iaia ke uumi i ka hiolo ana o na waimaka. A i iho la o Paulele iloko or»a, "ua hiki ole ia'u ke hoala aku; o ka hoala aku keia, a he mau olelo a moeuhane mai ka ke keiki." No keil mea, ua pii hou o Pauleife ilunao ka ooekii e wati hou ai a ao ta po. He keu ke ahonui o ke kaikamahine ma ke ku wati ana a ao ka po, me ka manao ole e hoolilo i kona mau lihilihi mamuii o na hoohaehae aoa o ke ano hiam'oe ; a oo ke koi a na hoolelehu hiamoe i na lihilihi, nolaila.ua holoholo oia ma ka oneki mai mua | a hope. A no ka maluhiluhi loa o ia nei, ua kuu | iho oia i kona kino iluna o kekahi wahi |»- | hu, a hiiinai aku la ma ka palekai, aia hoi, I haule iho la oia iloko o ka hiamoe nui, pau | ae la kona maoae kiai; aka, no ke kawele- | wele iki no o ka manao kiai, ia wa i hihio ai oia, ua puoho koke ae oia, aia hoi e po-ha : ana ka la, alaila, i iho la oia, ua loihiloa no ! ka kuu hiamoe ana, no ka mea, ua puka ka ! la - ■ ■ A ku koke ae la oia iluna, a nana aku la j | ma ka ili o ke kai, ike aku la oia ua kokoke j loa ka moku powa, he hookahi mile me ka ; hapa ka loihi mai ia lakou aku, e kau poao . mai ana ka ihu i o iakou nei, me ka piha ! pono i na pea. I No keia kau pono ona mai o ka ibu o ka ; I moku powa o ka poe Malae, nolaila, ua pu-; ! liki ae oia i kona mau lima me ka i ana : " £ make ana ! E make ana !!" Oiai o Paulele e mihi ana i ko lakou ' i ka make, alu hou ae la he w&hi roan*<£j penei : " He oiaio, ua ike ka moku uma i i ka moku nei; aka nae hoi, aole pah« lakou , : e manao aaa he kanaka ko iuna o ka moka j nei, ina e hoopahua ia aku kn holo bob a ka : | moku a kau i ka iae pohaku : &ka hoi, ina e j l ku malie ka moku me ka .paa i ka heleuma j alaila, e manao mai auanei iakou he kanaka no, alaila o ka pii mai no ia iiuna nei, a o ka i pilikia no ia. 0 ka mamao mai ka lae pohaku.a i ka moku o iakou nei, he pokole loa. A ina e loaa , mai ana ka moku ia iakou e hookui ana iluna o ke a, aiaila, e nianao no lakouaole ka- 1 naka i koe o iuna nei, ua pau i ka lilo 1 ke kai. 1 mea e hiki ai ka moku, ke pehui a pae i ua lue a uei, nolaila, e oki ke kaulahao, aiaila, he mea emo ole loa o ke kau no ia o ka moku i ke a \ aka, eia nae ka hewa, i ke oki ana pala auanei, iohe ia mai ke keele e ka poe olum o ba moku powa, i o U| ike ia noia.^ No'&a hopohopo o Pauiele i ks lohe la : mai, nolaila, uo kiloi keia i na pona a pau o ke kau|tihuo, a ma ia hana ana, ua loaa iaia nei kekhhi ua hele a |tuoit o ko in nei

oki iho ia no ia malaila, a o ka moku ae la ] no.ia. '■ ■ ■ No ke kokoke mai o ka moku powa, nola- : ila, o ke fcoio heie no ia\j Pauieleme na li-; ma ma ka papahele. o ike ia mai auanei ke i poo. ke nana mai ma ka palekai, a pela wale no ko ia nei hana ana a makaukau wale ka j inoku no ka pahua hele ana. Ia moku ana o ke kaolahao, aiaila, i ae |a o Paulele, " ano ka manawa no kakouepee iai maloko nei o ka moku, no ka mea, aohe | mea e pakele ai kakou i ka ike ia mai, inn j kakou e hoio ma ka waapa. 0 ko ia nei ihō iho ia no ia iloko o ka mo-; ka, a hoala aku la ia Berenetona a me ke kei- i ki. Ia ala ana ae o Berenetona ninau ae la oia,' "o oe no anei ka l hoaia iho nei ia'u ?" 1 aku la o Pauiele,* mai kohi mai oe be pono ko kakou, no ka mea, eia ae ka moku powa 0 na Malae, noJaila, o ka pee wale no ko kakou pono. Malia'o nalo no hoi kakou, alaila, o koka- j j kou pakeie no ia. j O ko Berenetona iiaalele koke iho ia no ia i kona wahi moe, me ke kokua pu ana o Paulele, oiai, ua eha oia ma ka pilikia i loaa ai ia iakou. I A ninau aku la o Paulele, "pehea ihola j oe e Berenetona?" 1 Pane „mai ia ke kanaka, "ua maikoi loa ] a_u.e like me ka mau." A i hou aku la o Pāulele, "he ponokakou e lawe pu i ai na kakou, no ka mea, aole maopopo ka ioihi o ka manawa e noho ai iloko o ka lua o ka moku. A eia ka pane hoomaauea a Berenetona, "malia paha, o kahi a kakou e pee ai, oia ka

I lakou vvahi e huli koke ai L n o ka kakou lo- | aa no ia i ka poe MK|ae." No keia manao o BereDeton£L ua pane J hou aku o Paulele, penei: 11 Aole lakou e i huli mua ana malaila.no ka mea, ina lakou e hoomaopopo e mai ?ke ano o ko kakau moku i keia wa, oia hoi he moku uapau kanaka i ka make, alaila, ma kuu manao ana, aole lakou e imi ana ma ua wahi la, ke loaa mai ka moku iluna o ke a, alaila, e i ana laj kou, ua pau kanaka o keia moku i ka make, | mamua o ke kau ana o keia moku i ka iae pohaku. Eia kekahi, o na wahi nahaha a pau oka rooku, oia mau mea ia e hooiaio loa ai lakou, he moku kaoaka oie keia, ma ka loohia ana i kekahi pilikia." A hamau mai la o Berenetona, me ka i: ana, " hamau he leo ka'u e lohe nei aia mai mahope o kakou." ! 'Āoie i emo, o ko lakou nei lohe like aku ia no ia i ke kupinai ana o na leo, me he mea la he leo nona menehune he ienulehu mai lalo mai o Miiu. (Me i pau.) :