Ko Hawaii Ponoi, Volume I, Number 23, 19 November 1873 — KA OLALI O KE KAI! KA HOEULI ULAULA, A O KA WAHINE PAILAKA! [ARTICLE]

KA OLALI O KE KAI! KA HOEULI ULAULA, A O KA WAHINE PAILAKA!

A pau aku la ko ia nei nana anaaku. a huli hoi mai la keia, halulu niai ana keia ka- , puai ipaluna iho, e hele mai ana ma ke alapii. 0 ko m nei hoaa iho la no īa i kahi ole e naioai, mai ka ikeana mai o ka Malae p ihe I inai ana. A ninau wale iho la nr> keia iloko ona i ka mea pono ana e hana aku ai. A hoomanao I ae la oin e komo oia iloko o ka lua malalo o . 1 ke keena kapenh, a o ko ia nei awiwi aku la j | no ia i ka wehe ana, a komo iho la no hoi' | keia me ka nehe ole. a i ko la nei lalau ana i ! ae i ke pani e hoopaa iho, ike ae la keia i nal ! wawae o kekahi mau Maiae, e iho mai ana j t ilalo o ke keena kapena. O ke kolo aku la ! no la o īa nei e pee malalo o kekahi pokaa, . kaula, iaia nei no a hoolai iho, kamumu iho j ; ana na wnwae maluna pono iho o ke pani. a : 0 ka wehe ia iho la no ia o ke pani. ' A iho iho ana he mau Malae iloko o kahi: a ia nei e pee ana, a apoapo laa ae la ko la ; nei oili, no ka hopohopo loa, j ka ioaa mai ; i nolaila, i iho la keia, aoie au e make ana ina ; au e hooikaika ; aka, e hoomanawanui ilei hou au. i 1 ua mau Maiae la e iieie huii ana, h^alu-; ; lu lon iho la keia, me ka manao e loaa mai ' , ana. la hiki ana o ua Malae nei ilaio, ku malie | īho la iaua me ka hawanawana ana, al&ila, j ' nalu wale iho la no keia iloko o ia nei, e loaa | ' ana paha au aole pahn, oiai, ua heie ioa mai j a o ka hehi wale iho no koe iluna o ia nei, a j pau, hawanawana ihoana, me ka jke ole mai I iaia nei; aka nae, ua hele a hooiii ka hou ' iluna o ia nei. MOKUNA XIX HAIKI KAHI 0 KA PAKKLE ANA. 1 kela u me keia hele ana o na Malae e huli ma kahi a Berenetona e pee nei, e hele i ana a kokoke loa iaia nei, a apoapo ae la ko ia i nei oili i ka loaa mai, manao iho la keia e , ku koke ae iluna ia wa imua o ua mau Ma- : lae nei; aka, kuia e iho la kekahi Malae i j kekahi mea, a hina iho la iluna o ka pokaa . kaula e ku kokoke ana mahope o ko ia nei i wahi e pee ana. Ma keia hina ana, ua haule hou iho kekahi mau pokaa kaula hou maluna a ma hak mai o ia nei, a ma ia mea, 1 nalo ioa ai mai ka ike ia ana aku e na Maiae. '■ A o ka ia nei hana ia wa o ka moe nialie loa, me ko ia nei i wale iho no, aole no i ike na Malae ia'u, a hele mai la no na Malae a noho pono iho la iluna o ka pokaa kaula ma- | luna o ia nei, me ke kamailio ana o ua mau ; Malae nei ; a ma ka ia nei hoolohe ae, aole loa he wahi olelo iki i pili iaia nei. he mau j olelo okoa loa no ka laua e olelo ana, nolaila, j hoomaopopo loa iho la keia , aole nd*l ike ia ; oia e na powa. A oia noho wale no o ua mau Malae la, a o ka hoi no ia. A hoi aku la, e awiwi no hoi au i ka hoi ! i ka po-holo, a'u i haalele ai i ko'u mau hoa elua," wahi a Berenetona. ' a A o ko ia nei kolo aku la no ia me ka hooj pili ana i kona pepeiao, malalo ae o ka papaj hele me ka hoolohe pono loa. laia nei e kolo ana. lohe ae la keia i ka j hamumumu o kahi poe powa maluna pono j iho, a liuliu iki, hele aku ana ke koele o na j kapuai ma ke alapii. A i ae la o Berenetona, " O ko'u manawa j keia e hoi ai i ka po-holo, b e haaielē ai hoi i | keia wahi haiki." A pii ae la keia ma ke keena kapena, a mai laila aku kona hele ana a loaa aku la o Paui lele me kahi keiki e u'noho ana no me ke j kali ijia nei ma ka po»hoIo. A i aku la o Paulele, «• Ua hauoli loa au i ! ko'u ike ana ia oe, ua pakele oe mai ka'poe } powa n>ai, oo ka mea.ua lohe aku nai au i j ba leo ma ke keeoa kapeoa, sa khe ana o'a ? 1 he mea e ko'u hopohopo Im nou, i ko !m» roai i ka poe Maiae—aka hoi, ma ke ano o na olelo aha a lakou, ike iho la au aole oe i loaa ia lakou." Alaila, hai aku 1« o Berenetona, i ka haiki j loao kona wahiipee ai a pakele'i ina Malae. j Pomaikai-maoli kou ōlajma, no ka mea, akahi no hana aoa a ka poe Malae, i ole ai ka loaa o kekahi mea ma ka imi ana ma kahi ; kokoke loa e like aku la me kou pee ana,' wahi a Paulele. A aoho iho la na o B«Mneiona iaa ka po« holo maluna ae o kahi a lakou nei i pee ai, j me ka hoolohe ana i na leo e wawu ana ina ! ka oneki. lloko oia hoolohe ana oaa, i ae la oia,««Ke manaoio nei au, e lawelawle nui ana i ka waapa, nolaila, e pii ae au e nana ma ka oneki." A I aku la o Paulele, " Mai pulale aku oe i ke ' B wa - «ol® i pau loa i-ka'hoi o ko loaa mai no ia a o ka pilikia no ia ou." Oiai o Paulele e ka-ua ana ia Berenetona, pae ana na leo mamua o ka moku, me he meala, ua nui loa ka poe powa malaila. la lohe ia ana no o na leo mamua o ka moku, o ke ano e mai la no ia o ko Paulele I mau helehelena, a puliki aku la oia ia Berenetona. " Heaha keia ou e Paulele?" ka ninau a : Bop?netona. A pane aku h o Pauiele, " 0 keaha mai k jhoi kau, e manno nui ana p*ha e pu hi j i ke ahi. i ka nnna aku ua loaa , prfha na pahu pauda iloko o ka lun mahope." 1 mai la o Berenetoi»a, < U n ike mai nei n«r.au i na Malae i ,ho nei, a o ka kua

olelo i olelo ai oae'ko kuio maoii. e lawe la* koa i na waKwai maikai o k8 moku." •• Ae, p£U no. ka hoi paha, h pamka waiwai, alaila, hao ae lākou !a i ke ahi o ka paa no ia o fca moku i ke ahi," ; wahi a Paulele. A pane mai la o Bereoetona, " Mamun o ko hi powa-puhi mw i ka raoku i ke ahi, he pono kakou e hooikaika e hoio i keia po. Oia wale no ka mea hiki ia kakou ai i pakele kakou, no ku mea. aole paha lakou e ike iaai ia kakou, i ko kakou wa e haaiele ai i ka moku nei." f A pane aku la o Paulele. ■' O keia poe, he poe maka iike loa ko lakou, i na īnea e holo apa i ka wa pouli, nolaiia, he kanalua ioa ko'u manao i ko kakou pakele mai ko lakou ike ana." '• Ae pela no e Pauleie, aka e noonoo iho 00, ua huli iakou ia iuna nei o ka moku, aole i loaa kekqhi k&mkn, no ia mea, e manao nui ole ai iakou i ke kiai loa ana me ka ma> kaala, a ma ia mea, e loaa ai ia kakou ka manawa e ieie ai iuka," wahi a Berenetona. O ka noho no ia o iakou nei i ua ia nei a po iloko o ka po-holo, alaila, iohe aku la lakou oei i ka hooho ana o na Maiae, i ka i ana, pau ioa ae la no na ukana kupono. A 1 akuia o Berenetona ia Paulele, " Ua hiki mai nei ka po, nolaila, e lele kakou īuka." ■ Aole i iiuliu iho, hoi hou mai ana na Matah iKma o ka moku o lakoa nei. iioko o keia waa na Maiae e hoomakaukau ana e hoi mai iinna o ka moku ili, ī āku ia o Berenetona ia Paulele, " E leie koke kakou iuka, mamua o ka hiki ana mai o na Malae, a paa mai ka moku i ke kiaiia." " Ae e lelekokeaku kakou i keia wa.aka, mah«anae kakou e hiki ai kejele iuka." A paneaku la o berenetona, " Ma ka puka aniani o hope kakou e puka ai, a kau aku īluna o ka pohaku. He olOolu wale no ia la a kau ana iuka." A ae aku la o Pauiēie, me ka i ana, " Ua pono no kakou ke kau aku ma ka pohaku, oiai, he papau wale no ke kai maiiaila aku a ika honua." E kaii kakou i wa no kakou e lele ai, oiai. aole kupaa i ka hope o ka moku ma kahi o ka pohaku i ko'u manao. No ka manawa ole, he pono no ia kakou ke heie like t ka wa hookahi mahope," wahi a Berenetona. A o ko lakou nei haaleie iike iho ia no ia i ka po-holo, a heie aku la lakou nei a hik'i ma ke keena kapena. Kiai aku ia o BerenetQna ma ka puka ani- ; ani, a ike aku ia oia, ua hele a aaki ka pouli; I.a ma ka hikma, he wahi mea ano moakaka : iki ke ao, nw he mea la, he mahina e puka ! ae ana. O ka hope o ka moku o lalAu nei ia wa , aoie i kupono ae ma ka pohaku aia wale nt I roa kahi e loa, e life no me ka mea i ho pohopo muaai. A o ko iakou nei kali no ia t a hoi hou ae ana ka hope o ka tnoku a kupo no i kahi o ka pohaku, he umi paha mimit< o ke kaii ana. A hoolaie koke ae ia o Berenetona i ka ie Ie īuka, a o kona puka aku la no i? a ku ant ' iluna o ka pohaku, a laiau mai ia oia i kaii I n.a o Piiuieie e huki aku i kau i kuia. Oiai o Paulele e hoomakaukau ana e lel< | aku, aia hoi, lohe ae ia oia i ka uwe ana < ! kekahi liona e hoiohoio ana ma ka oneki, i maiiaila mai iiaio o ke keena kapena. A haiiu ae la o Pauieie mai kona lele ant ; aku, a nana i hope, ike mai ia oia i ka liona ; a roe he mea ia no hoi ua ike ua lionanei it | Pauleie, i ka pau koke ana ae o kona uw< ] aname ka ieo nui huhu, a akakuu mai la kc ieo me he nvea ia, ua ike i kekahi wa mua. A kehea mai la o Paulele i ua iiona ia m< i ka ieo nahenahe e iohe ole ia ai e na Malae penei: " Hoi hope aku, hoi hope aku oe < ■ Makauole. īa kau ana o lakou nei a pau i kula, hoo = naku ae ia ka iiona i wahi e iele ai, a oia ; hoi ua pani ia ka puka aniani e Berenetona e iele aku ana ua iiona nei ma ka puka ani aniani. No keia ieie ana aku o ka iiooa, papa ma | la o Pauieie ia Makauoie, " Hoi hope aku,' : aka, aole nae he hoolohe o ua iiona nei. O ka leie ako la no ia o ka iiona e na.hu v« i Bevenetana.; eks, me k& wiwooie a me k« > eleu o Bereaetoa& i uauhi &i \ kana i»bika ) ua, a haalele pau i ka ikaika ma ka pahu ane I i ka iioua, a haule iho la ka iiona iloko o kf kai, a maileko mai olaila keA i kuia, wa i iiikl hou aku ai o ia nei i ka pahu, a ku aku ī la ma ka ai. No ka uwo ana o ka iioaa me ka ieo nui, i noiaiia, ua iohe na Maiae, a ua ike ia aku e 1 holohoio ana ma ka palekai o hope o ka moku. * 0 ko iakou nei pepe koke ibo la 00 ia iia. io, me ke ke an& a hiki ma kekahi vrebi opahpali, aloila, pee iho la lakou nei, a eia no ka hona iioko o ke kai kahi i kupaka ai. Aole i ioihi īho, hoomaiamalama mai ana kekahi Maiae me ka ijiu kukui, a p» pono iho la ka malamalama o ke kukui i na maka o MaJjauoie. la ike ma i keia mea, ua hooiale koke ia kekahi mau olelo me ka awiwi loa. '^ a^u ' a o Pauieie, •• Ua ike ia mai la paha oe, ke hookuu ia mai ta lta waapa." " ina pela e holo loa kakou i kuia loa," wahi a Berenetona. • A o ko lekou nei eu ae )a no ia, a holo i kuia loa, 1 keia wa a iakou nei e holo nei, ke uwauwa loa mai ia na Maiae, roe ko iikou nei inanao. ua ikenui mai la ia iakou nei, awiwi wale ka holo ana, ki mai la na pu kaupoohiwi me na poka ma kela a me keia wahi. I ae la o Paolele. •• Aole pono e ae i koe no hookahi wale no o ka hoio mama ioa a nalo aku i kahi e naloai, oiai, h* lahui akamaī ka Malae i U hoe waa aiu, a a o( P e

"'"'m u| . i h emo o ka pae mai no īa i faoia, a o loaa siai bo4b. lloko oka w» a kkou aei e b«f» tea v «a ike ia aku ka hooiele ana <ifi o na Malae i ke ahi malamaiama ilana. A paoe ae la o Paulele, " O k« ino"o kem ahi c hoolele la nei, he hoailon» 4a~eHioijg-— ana i kekahi poe Malnee paa "mai i kekahī mea e holo aku ana.imu» o jakou." •• Makau waie ne in no ka hoi ao. nolaiia e hoao no kakou i ka mea e hiki Him ia kakou," wahi a Berenetona. . Aole [akou L nei i hoomaha iki, u hiki i kt loaa ana o kekahi oawa, alaiia, hoomaha iho la lakou nei me ka pee ana ma ia wahi. i la iakou nei 1 hooiai i waleae la no o Pauiele, •' He wahi maikai ioa keia wahi a kakou e pee nei, no ka mea, aoie lakou e manaoaaa, e noho koke ana kakoū mu kahi kn. koke i ka ae kai, aia aku la no kakou iuka loa ma ka iakou olelo ana.'^ la Pauleie e kamaiiio aoa, i ae la kalii keiki, " Hamau. eia nui ne, ua 4<okoke ioa ke kukui." . MOKUNA XX. LOAA HOŪ KA PUOHONUA. 1 kahi keiki i hooho malie ae ai, i konu lohe ana i na hamumumu ana a ka poe e imi ana ia iakou nei. Ninau ae ia o Berenetoua, " Heaha ke auo 0 ka lakou mea e kamailio nei ?" * Hooiono pono ioa aku la o Paulele a liuiiu 1 ae ia oia, "Ua hiki ia'» ke hai aku i ka' olelo a kekahi mea a ua poe la, ina aole au i kuhihewa, a Boloka no ka'u i iohe aku nei i ke kamaiiio ana ae." " Pehea, e oleio ann nae paha. eia ka kou maanei?" wahi a Berenetona. " Aole, o Boloka ka mea e o(elo ana, aole ka kakou e noho koke iho ana ma kahi kokoke i kahakai. no keia, ua hai ae oia i poe, e imi loa no iakou ia kakou iuka ioa aku," ka pane a Pauieie. A i ae la o Berenetonn, v lia pono ioa ap I ia hoi ha kakou ; aka, mahea nae kakou p hele aku ai mai keia wahi aku ; n® ka mea, . ma ka'u >ke, aoie pono ioakakou ke hoomau loa maanei, mamuli no auanei ioaa kakou." I mai ia o Pauieie, '• E hoi hou kakou īluna o ka moku." " I aha ni ka hoi hou ana iiunH o ka ku?" ka ninau a Bereaetona. I aku ia o Pauleie, " O ko'u manao (naoii ia> o ka hoi hou iluna o ka moku, no ka mea, ua pau ioa mai ia ka hapa nui o na Maiae i ka heie iuka nei, a koe iki wale aku la no iluna o ka moku." la laua nei e k&mailio aiia, kokoke loa maj la ua poe Malae nei i kahi a lakou nei e pee ana, alaila, hamau ioa iho ia iakou nei, a hiki i ka hala lon ana o na powa ma kahi e, a i ka pau nna o ko lakou nei lohe nna i na ieo, aiaila, i ae la o Berenetona : " Ke hopohopo nei nu ī ka loaa ole o ka pono mua o ka moku la knkou, no ka mea, ma ko'u inanau ana, ua nahaha loa aku la I paha, a ina peia io, aiaila, pehea e hiki ai ia i kakou ke manao aku, he wahi pono iki kahi ! o luna, o ka manao ana aku e hoi," wahi a ! Berenetona. i A pane mai la u Paulele., " Aoie o'u mai nao ua poino ka iwikaele, o na pea paha ka j mea ua pau lon i ka welnwelu, ajia, he mea ! mea oie ia." A pane mai Ja o Berenetona, " O ko'n nianao maoli, ua oi ioa ko kakou pono, ke noho iuka nei oka aina, mamua ka hoi ana iiu- | na oka inoku. Nolaiia, e kali iki kakou a ioaa ka manawa kupono, aieiia, heie kakou e imi i wahi no kakou e noho ai, i oi ae ka maiuhia i ko keia wahi a kakou e noho nei." I ke oki ana no o keia inau olelo a JBerenetona, o ko lakou nei awiwi aku la no ia i | ka hele ana,« o lea nalo no ia o iakou nei mai ke awaawa a lakou i pee ai. Iloko nae | 0 keia heie a lakou, aole o lakou ike i ka iakou wahi e heie nei, a i ike ia i ke ku ana i kahakai, alaila, ike nui iho la, eia ka keia helē a lakou nei i kahakai. • ' i ka nana ana ae, e kuana kpw»t.i pali pohaku, ua nui na ana o loko, alaila, i ae la o Berenetoka : | " Ē noho olua maanei, a e hele au e huii i j wahi no kakou e noho ai iloko o keia paJi ! A i { * + Paolele, Mai heie loihi im | o piKlna loa hoi ko maua manao, tna ka maaao ana*ak'u, ua haiawai paha oe rae kekahi aiia poino." j "Ehele no au a hoi koke mai," wahi a j Berenetona. A o ka hele aku la no ia o ia uei, me | kolo hele ana iloko o na ana o ua pali pohaIku nei. Aoie ike pono iaaku, ua hele aaaki j ka pouli o loko, a he pono haha wale aku ia , oo ka īa nei me na lim», a ike iho la oia ua j kaa ioa i kahi haikī. j Oia nee naalie wale iho la uo ba ia nei, a i liuliu ioa, aiaila, hoomaopopo iho la keia e j iho ana ilalo, 119 keia 1 ka hele | anaa loaa wale iaia nei kekahi wahi maikai , iioko o ua ana nei. a uwiki iki iho la ka maI lamalama iloko 0 ua wahi nei no kekahi puka nui maluna pono iho. Au ae la keia rna o a maanei, ioaa iho ia iaia nei, he w«hi kupono loa e noho ai ke kanaka. Mai ktia w*hi aku. hele haha poele hou aku la keia, no ka inanao e loaa hou aku ana iaia uei hīs wahi maikai ae i ko kahi mua, ma keia heie ana ioaa hou iaia nei, he wahi hamama hou. Oko ia nei hou aku la ia ma uu wahi hou nei, a ioihi loa ko ia nei hele ana, uuina ana ka pohaku me ka hakihaki i ko ia nei wawae, a me ka , hehee pu aku i iUIo. O ko ia nei kuemi hope mai ia no'ia. 11111 kuemi ana, pakele iho la keia mai hauip ioa ilalo 0 ua wahi nei, he wahi hoi e loaa ole ai iau ka tli 0 j. 0 „ a kino ma B»a. no ku poioiei |„ a ona aoao oua wahi nei. Oke kuniu hoi i pihkia 1»« okapouiiloa ~ { i