Ko Hawaii Ponoi, Volume I, Number 26, 10 December 1873 — KA WAHINE A ME KONA HAKU. HE ULIA EEHIA NO KA MANAWA. [ARTICLE]

KA WAHINE A ME KONA HAKU.

HE ULIA EEHIA NO KA MANAWA.

"Nau no," i pane aku ai o Slr Kale me ka huhu, '• ua pau anei kaii mau buke i ka I hanaia ?" " Ua ike no oe," i pane inai ai ke kuene ; me ka oluolu, '■ ua makaukau mau k&'u mau bube i ha manawa a pau." " Alaila e hele oe inai kuu hale aku— e i haawi i kau mau buke ma ka lima o Mr. Ku- < aka. Nana no e -kikoo a e hookaa aku ina aie i koe." " He olelo hou anei koe au e olelo maiai ' e Sir Kale ?" " Aole—eia wale no, aole #e e hiamoe i hookahi po hou i koe malaloo keia kaupaku ; —he olelo paa ka'u la oe." 14 Aole au e hele ana," i pane aku ai ke i kuene me ke kuoo. N'ana ae la ka loio ia Sir Kale me ka haohao nui, a m«? ka pune leo ole aku # hoi o kekah; i kekahi. Pane hou aku la ka elemakule. " Aole no ko'u aloha ia oe, aole hoi no ka manao nui i kau hana ke kumu o ko'u noho ana ! E noho no au, no ka mea, o.ko'u makemake no ia e noho ! Oiai ka Lede Berianacota e ola ana, nona nokeia hale. Ina he makemake kou e ninau i kona manao, e hele no oe e ninau ia m." la iā.e oielo ana pelu, ua huli ae la oia a hele nku la. ■' He elemakule pakike maoli kela," i pane ae ai ka baronetu. "Kuhi paha oia e kokua mai ana kuu makuahine maliope ona !" " Alia oe e manao pela," i pane aku ai o Mr. Kuaka, " i kekahi nianawa, he okoa loa na manao o kou makuahine i kou." ■' Ma na mea ano nui ole." " Pela- paha, aka, o kel » elemakule, he mau inakahiki loilii loa konn o ka noho pu ana me ka ohana " " Heaha uuanei ko ia mea ?" wehi a Sir Kale Beriauacola, "ua hoolimalim* la anei oia e olelo ino mai ia'u v '

" He oiaio ia," wahi a ka loie," aku he ; wahi kanalua wale no ko'u E pono paha oe e hele mua * ike i ka Lede Berittnacota." O ko Kale haalele koke iho la no ia i ke keena, a hele aku la e halawai pu me kona makuahine. Aka, aole nae keia o kona maI nawa mua o ke noi orta i ka makuahine e hookuke i ua kuene nui la o ka hale, he pioepine loa na manawa ana i nonoi aku ai i i ka makuahine a hoole ia mai. lloko o ka hapalaa hora, hoi mai la ua | Baroneta nei me ke ano kaumaha o n.i helei helena. Ike aku ia o Mr, Kuaka ma kona mau ouli ua hooie mai ba makuahine, nolai!la olelo aku la ia. •« Aole e hele ana o Ba* r nesa ea ?" i " Aole," wahi a Sir Kale i pane mai oi. : '• Aohe maopopo ia'u ke kumu o ka aua ana ; o kuu makoahine ia ia. Oiai oia e ola nna, : oia no ka haku maluna o na mea a pau, aole e hiki ia'u ke kue i kona inakemake." E hoi hou ae kakou e nana i kahi i waiho ai o ka mea i malee. Mahope iho o ka hooholo ana a ke Jure i | make no ua wahine la no ka mai, a me ka : hooia ia ana hoi e na olelo ike o ka Lede Clara Berianacota no ia, a o ka wahinemare hoi a Kanale, nolaila, ua hoihoi la ae la ko;na kino iloko oka hale (> waiho ai. Ai ka hala ana ae o kekahi' -nau la, he hoolewa ; nui ka i heohanohano ia nona ma Sana Botolapa. Ua waiho ia ke kino o Clara ma ka

aoao o kona makuakane, iloko oka ilina pao 0 ba ohana Berianacota. j Ua kahiko ia kona kaikunane me kaaahu ! kanikau henehene nona, a ukali aku la ma- ' r bope o kona kino kupapau a hiki 1 ka lua. : 1 kona wa nae i haalele iho ai i ka ilina, nia ; . hoi ua ke mai Ja ke anania kanaka a pau no-1 ! na, a ua hele mai hoi na ieo hoino henebene4 a pa i kona mau pepeiao, a ua lilo ia he mea l ehaeha loa nona iloko o na la a pau o konn | : ola ana. A.ole loa i.pio iki hoeha ia i o kona manao no kana mau hana aloha ol<? i j ke kaikuahine a hiki wule i kona iho ana i [ ka luakupapau, MOKUNA V. Kk kanaka pi waiwai mii. Ma keia wahi o ka kakou moolelo, e huli { hou ana kona mana no kekahi kanakapi, no ! ka mea, oia kekahi i komo pu iloko o na o!e- > lo ana no keia moolelo. | Aia iloko o ke kaona liahiko o Colokeseta, j kahi-i ku ai o kekahi'haie ku kanaleo.ua pu- j ni ua hale ina pa kiekie mai kela elieua ; hiki i keia eheu. Oua hale la ua ane ele-! inakuie, he neoneo hoi kona kulana, a i ka nana aku me he mea la aohe nohb ia o ia wahi e kanaka. O keia hale no Adena no ia ke kanaka pi waiwai nui, o oia wale ho hoi ko loko o ua hale la me kara kaikamahine. O kona waiwai aohe ua aneane pau i ka hapalua o na aina i ki moraki ia mai me ia, mai na 'lii a me na kanakamai* a me ka poe i haule ino i ka aie, aka, aole i manao iho ua kanaka nei no I:ona waiwai nui, a hooUko mai hoi i mau kauwa nana.. O na hooponopono ana o ka hale a me ke kuke ana, j na kana kaikamahipe wale no ehana, oia o Ahee. He kaikamahine nani apiopio, nona ; na hiona ina e pa ia iho i ka la, e mahola ae ; no ia i ka ula puni, me he pua rose la iloko | 0 kona mohala mua ana ike kakahiaka. O ua kaikamahine nei, he l:akail?ahi wale no o ; na poe o ka aoao palupaiu i hiki ke hoehali- ; ke ia kona moolelo me ia. He hoopono, he ! maiau ahe karistiano oi iio hoi. Aole oia i ! hele aku i kau wahi e e uoho ai, malalo wale no o ka malu o kona makuakane—o kona mau manawa wale no e hele ai, oia no ka : wa e hele ai no ka pule a me kahi mau ha- ; na maikai t ae* He wahi keiki ko lakou kolu, o Golia Obie kona inoa. He wahi keiki|oia i lawe ia mai e Mr. A#na mai loko mai o ka hale ilihune 1 mea kokua ia Aliee. O ka oiaid nae he kanaka pi kaoli punihaniha maoli no q Mr. Adena. I kona pepeiao, aole i oi ae ka lealea'o na mele lea. mamua o ka nakeke ana oke gula. Ma ia leo nakeke o ke aala wale no i ola ai oia, ina aole he dala, e poino koke no kona ola—no ka mea, o kona puuwai, aole loa he mea e ae e hooma-: na ai mamua oke dala. Ina he wahi aloha kona i ke kaikamahine, eia wale no, no koua lilo āna he kaikamahine ponoi nana. Ua oi

ae kona makamae i kau wahi wniwni uuku loa ana, a i ole ia, i na waiwai e ac a pau : ona mamua o kana kaikamahine. O Miss Aliee Adena nae, o kekahi no ia - o na pua nani a ka walune i hoohua tnai ai. S Mai kona wa uuku loa msi kona nele ona i i ka mukuahine ole, a me ka hoapili ole hoi e noho pu ai. lloko o kona mau makahiki : opiopio, he mea malihini loa iaia na akanka lealea ana. [ kekahi ohiahi puannanu o ka hooilo, o noho ana ua kanaka pi nei iloko o koni i keena kakan. Ua piha pu ka papakaukau ! imua ona me na palapale inoraki, a n » Uta e ae. He kanaka lo hi oia, inawaena u

kanaonoa me ke kanahiku konamau maka* ; hiki. O kona mau maka, ua like no ia me : na maka ikaika o ka manu vuleture—a no ka hoohui īa ana aku me kona ihu kikiwi 1 loihi, ua ane like no'oia me he aeto la. E helu ana ua elemakule nei i ka puu j dala gula nui imua ona, ine ka hookakani ( pakahi ana i kela a me keia apana gula, a J me ke kaupaona ana hoi mawaena o ka ma-;J namana nui a me ka manam'ananu&pei, i hoo- ; i maopopo ai oia i ka waiwai io īloko o kela , ' a me keia dala gula—alaila, hoohaule pa-1 ! kahi iho la iloko o ka pahu hao e ku ana ma i ka aoao o ka papakaukau. Nani ke alohi-! lohi o kona mau maka i ka wa e lohe ai i 1 . ka nakeke o ke dala. Aole loa e hiki i na i mana o na olelo hoinainau aloha ke hoo- i ! palupalu iho i kona puuwai, aole hoi i na tausani maalea o ka wahine, i mea e punihei j ai oia. » 1 ka wa e halawai ai kona mau maka me ke- < I kahi dala gula hulali loa, e makalehonooia ia I j mea, a e milimili hoi makahoohulihulinini-1 po ana ma o a maanei, e like me ke kaawili | | ana o kekahi kanaka i kana ipo i hoomanao j ai, a me he keiki opio la hoi i kana kii mili- ; I mili. E paani no oia me ia mea ma ka we- ! i lelau o kona mau īnanamanalima, e hooponi- j i niu no hou a e hooleilei ae iluna, alaila, ha- | hao aku iloko o ka pahu hao i hele a noolu i; ke dala. Papakolu kona kelu ana i kekahi puu dala mamua o ka hoo ana iloko o ka pahu, aole loa e koe kauwahi hapaumi i ka i heiu ole ia. la īa i papani iho ai i ka pahu hao ine kekahi umi mekanika akamai i ha-1 naia alaila, hoomaka ae la ia e hom i ka ea, j me ka hoiimo ana i kona mau maka. Puana ae !a oia, " Hookahi wale no kumu i nana e hoomaunauna kuu waiwai oia no :4iela kaikamahine, oia no.hoi ka mea nana j i u e*hoopoino." * * ; Ma la wa, komo mai la ka hohono uahi o | ka hale kuke i!oko)> o kona pukaihu, ike | ; iho la la ua hoa nui'loa o (Aliee) Aliea i ke j ahi. noliiila, ua huhu iho la oia no ka hoopau I wule i K.« witlitf. Heāha la ke kumu o keia ho a nui loa I an.i i ke ahi ?" i puana ae ai ke kanaka pi ine ka huhu. "Ina he ahi hoopumehana nona aole loa au e ae e hoomaunauna wale i ka wahie. Ina e hiki ke ana manawa o ke anu i ka ole, e hoopumehana oia i kona kino ma ka hooikaika ana. Nolaiila kahea aku la oia me ka leo nui. E Aliea ! Aliea !" j " Eia wau ke hele aku nei. E ka makuu!" | i kahea mai oi ke kaikainahine. lloko o kokahi mau minute pokole hiki niai la kana kaikamahine me ke kau wahi pa mea ai, aia iloko o ua pa nei he bola i piha i ke kai supa. | " Heaha keia ?" i hooho ae ai ke kanaka j pi me ka nana huhu ana. , v' He mea maikai lieia e ka makua," i pane ; mai ai ke kaikamahine, " He mau la ae ; i nei kou noho ai ole ana—nolaila ua pololi ; paha oe e hookomo aku i wahi olopu o keia I kai supa." He oiaio, aneane elua la i hala 0 ke komo ai ole ana o ka makuakane no ka i mea, ua lilo loa kona manao no ka heiu ; ana i ka puu dala hou i hookaa ia mai ai o ! kekalii moraki, nolaila.ua poina ia ia kaai. | No hea keia io bipi i loia mai ai?" i ninau j aku ai ke kanaka pi me ka hoohuoi nui. ! " Mamuli au ilihune, mamuli wau poino, ina penei oe e hana uhauha ai. E lilo ana : au he kanaka makilo." " E īho paha oe " i pane mai ai ke kaikamahine. " mai ninau mai oe no kahi j 1 loaa mai ai, no ka mea, ua loaa mai no I ia ma ke ano maikai." - " Ma ke ano maikai!" i hooho aeai kek'anaka pi. " E lezebela, ua pakaha wale anei oe ia'u ?" " Ua'papa mai na lani ia mea e papa, aole au e hana pela," wahi a ke kaikamahine. '• 1 ka wa i hiki mai ai o Sir Kale inehinei no ka hook&a ana i kona mau moraki ainai ua kiol® mai oia hookahi dala na'u. Ua kahi paha ia he kauwa wau no ka hale." " Pela ka pono e Aliee. Aole o'u makemake e kahiko īa ka'u kaikamahine e like me na lepelepeohina i penaia. Pela anei i loaa mai ai ia oe ke dala hookahi ?" " Ae." m r : : " Heaha kau īnoolilo aku ?" " Aneane elua silina e ka makua." •• O ! ho ! elua silina ! elua silina iloko o. ka U hookahi! Ina penēl e hoomauoauna , wale ui, aole e hiki i kā waiwar o lnia ke hoolako mai n» oe. Auwe! o kuu gula! kuu gula nani i loaa mai ma ka luhi a me ka eha, pehea la auanei lakou ke hala aku au ? Ua haawi nmi oe ia'u i keia mea, a e uku aku no au i ka uku panee o ia mea—oia hoi ka ukupanee ma ke kanawai." i pane aku o Aliee, aka, panee aku la ofa i ke bola ina kona alo. A i ka wa e pii4e n naka mahu o na mea ai, ua eini ihJla Koiiu uno huhu, a puana ae la. Ua pono, me k%dala i loaa mai ai keia māu mea ai, a ua ane hoi au e pololi, no> nole poiio e hoopau wale I ka manawa. Akj», iiuii uhauha hnu oe e Alioe e like me

keia, oiai o oe ka'u e hoomaikai aku nei. ; E nana oe ia Oolia o aihue i kekahi o na j io bipt, o kona opu ua like me ka opu o ka ' make, aohe mea e piha ai." 1 ka pau ana ae o kana ai ana, loheia aku la kekahi kikēke ana mai ma ka puka. " E hele aku oe e nana," wahi ana,a e hoike mai ia'u mamua o kou hookomoana mai ī kekahi." ■ Haalele mai la o Aliee i ke keena. 1 kona hala ana aku paana ae la u* kanaka pi nei. vHe kaikamahme maikai oia, aka, aoie nae i ike i ka waiwai o ke db la —o ka hapaumi, he anoano no ia o ke dala, a 0 ke dala, he anoano no ia o ka haneri—a me na tausani. Ina au e hoomaka hou i ka huli waiwai i keia wa, heaha la ka'u e hana ai me kuu naauao i keia wa ? E make 1 no au me ka ilihune.'me ka ilihune loa." Me keia mau olelo, hapaiae la oia i kahi pahu hao ana i hahao ilib ai i nadala i gula waie no, kaik&i aku ia me ke kaumaha ane hiki ole ia ia, a hookomoLaku la ilokō to kekahi pahu oka nui ano p&hu ume, —ki |ae ia oia i kona mau puka a paa, a hoo- | komo iho ta i ke ki iloko o kona poli. | * Hoi mai la kana kikamahine a hai mai j la, o Mr. Kuaka ka mea e mikemake ana e | ike ia ia. Mahope iho o kona nanapono ana ae a puni, ina he maujpepa kekahi e waiho wale ana a me na apana dala, maluna o ka papai kaukau, a i ka ike ana aole he mau mea o I ia ano e waiho ana, kauoha akula ua kai naka pi nei e hookomo mai ia Mr. Kuaka. i Ika loio i komo mai ai, a ike ike kanaka ; pi, pane mai la oia. " E Mr. Adena, i hele j mai nei au e lohe i kau pane. E loaa mai ! anei ke dala ia makou ?" "Ke da|aj"i hooho hou ae ai ka elema- ; kule ia huaolelo. "Ua hele mai na mea a I pau i dala ia'u. Aole a'u dala i koe, —he j wahi dala uuku wale no e lawa ai no ko'u | ola ame ko'u kino pujP- ■■ ■; i

Mino aka iho la o Mr. Kuaka me ka manaoio ole i kana oleio. No ka mea, aole ia o kona manawa mua i hanaia mii ai pela, oiai ua hele pinepine mai oia ma ka moraki da!a ana ia ia. Pane aku la oia. "He olelo ano kamalii keia au. O kau pane oiaio, oia wale no ke kumu o ko'u hiki ana mai. .E haawi aku no makou ina palapala hoopaa moraki o ko makou mau waiwai paa ia oe, alaila, aole makou e hele aku i ka makeke e noi ai i dala." " He puu dala nui loa ka oakou i noi mai ai, he pua tfala nui loa !" i pane maL ai o Mr. Adena, "he iwakalua tausani paona—e !" " Ae, aka, o ka waiwai a makou e moraki aku ai ia oe, he ewalu tausani paona uku hooiimalima i ka makahiki." ■ " Ahe !" wahi a Mr. " Adena, Ahea ka i manawa e makemake ai oukou e loaa aku ke dala!" " iloko o na la he umi." ! "Ua pono"—wahia ka elemakule," e hai : aku oe ia Sir Kale, ua ae oluolu aku au ia ia. E hoi oe e kakau ina palapala hooi paa a me ka moraki, a i ka wa e kakau inoa jai lakou, ia wa no e helu ia ai ke dala. Ma- ; hea e halawai ai kakou ?" " Ma kahi hale waiho leta i Heti," wahi 'a ka loio. " Aole makemake o kuu haku e hanaia keia mau mea īmua o kona makuahine. E lawe pu oe ike dala me oe." i " E ha&wi aku oo au i ke dala ma ka bila hanako." wahi o Nikolao Adena,«» he mea piiikia ke hele pu me ka pu« dftia i like ka nui me £20,000." \ " I ka nana aku i kou ano, " wahi ; Kuaka me ka anaaoai ana i kona mau liena, j 11 aole ou wahi hilinai iki mai ia makou." ; " Aole 10 no," i pane aku ai ka elemakule pi. " Aoleau i hiiinai i kekahi, a aole e hiki i kekahi ke hoopaoiponi mai ia'u." i " Aole no i kana mai kou uahoa." j Pane aku la ka eiem&kule pi. "Ua maopopo i&'u ke ano o kua mau hookanaka. Ua like lakoū me na ilio hae e hali hele ; ana i ka lakou mea e ale ai—me n& ilio loli lioi, a pakela ai." *

" E Mr. Adena, aole i pau loa na kanaka i ka iike me ia-." ** ; , " Ua pau loa no !" i pane hou aku ai ke kanakee o ke kuahiwi gula. " Ua like pu pela ke ano o na kanaka i hele mai e hoaie . 4ala ia'u. O Sir Kale Berianacota, ua hoopoino iho oia i kona kaikuahine i mea e ili ai na waiwai o kona kaikuahiae malonaona. Ooe ua kokua pu oe i na hanaino a Sir . Kale, a i ka wa i hoopaa ia ai oia malalo o kou mana, ua onou aku la oe i kau kaileamahine e mare malu me ia i iilo ai oia he wahine hanohano!" la wa, ua haikea ano • ae la 'fa ioio me ka haalulu nui, no ka mea ua m«qpopo iho la ia ia e lohe ana ka Lede Beriani\coia huhu no ke i mare malu ana, aiaila, e hoala w mai no kona mau ukiuki nui e kue i ke leeik».' Ninau mai lā oia. " Pehea oe i ikeai V* " Ua ike au i na mea b>? i di loa," i j»oe aku ai ka e|«makute me ke ano konakoaa. j

" A !he kanaka ka oe i. piha me i»a mea hana !" wahi a ka loio. % " Ae! aka, e iike me ka hookaa maikai ia ana mai o ka'u mau dala, nela no au e hoopaa ai la'u iho me Tca lioike ole i keia mau hihia. • " E makaukau noau e haawi aku i kedala ika la a kou haku e makemake ai. Aole au e hoohoka ia oe !" laia e olelo ana pela, ku ae la ua kanaka pi nei mai kona noho ae, a alakai aku la i kaoa malihini iwaho o ka hale. Nonoi aku la o Mr. Kuaka lāia, mai hoopilikia wale iaia ma ka hele pu ana me ia, me ka olelo ana, " ua ike no ia i ke alanui." _ Pane aku la o Nikolao Adenn. «Ke hoomaopopo nei au t kou ano, he kanaka ka ' oe i hele mai e nana i kuu hale, mamua o i ka ike ana mai ia'u !" i {Aok t pau.)