Ko Hawaii Ponoi, Volume I, Number 27, 17 December 1873 — KA OLALI O KE KAI! KA HOEULI ULAULA, A O KA WAHINE PAILAKA! [ARTICLE]

KA OLALI O KE KAI! KA HOEULI ULAULA, A O KA WAHINE PAILAKA!

Pau aku la ia make, alaila, puana ae la o ' Mrs. Baraunu, "ke hoomaikai piha aku nei au ia oe e ke kaikamahine koa, nonn ka ike ioi aku iko kekahi poe, Aole paha e loaa | anakeia mau noonoo maikui i kekahi poe e ' ae ; aka, mamuli o kou noonoo luaole. ua pakele keia mau iwi, inn la palia ua make | kahiko aku nei." Pela wale no ko laua nei hana ana i na ; Maiae a pau eono i ka make, n o na mea i wela i ka wai wela iloko o ke kai ekolu, hui ia eiwa ka nui. Iloko oia holo ana oka moku a loihi loa, aole ike hotf ia aku o ko I na Malae pii mai, alaila, hauoli iho la o Mrs. Baraunu, no ko laua lanakiia ana maiuna o \ na Malae. Mo keia hauoli o Mrs. Baraonu, i aku la : o Pauleie, "mai olioli wale oe, oiai, aole i \ pau ka m&ke, i\\t\ aku a !o»;v hou aku mamua aku nei." " O ka maikai loa ia kaua i keia wa e hana ai, e hoopiha i ka pu kuniahi, a nana no i ia e waiho malie, malia, o hihia ka loaa hou aku o kahi poe powa ia kaua, aole i e hakalia ke ki ana," wahi a Paulelo. Ae koke mai la o Mrs. Eawumi, "ae,«ua pono kou manao." Ao ko laua nei hoopiha iho la no ia i ua pu nei a pihn i ka pauila a me ka poka, alaila, waiho malie laua nei. Aole paha i hnla be hapalun hora ma īa hope iho, hookui ana ko lakou nei moku me ka moku o ka poe powa. la wa koke no i kahea mai ai ke kapena oka moku powa, penei : 3No ka loohia ana iho nei o kuu moku i ka poino, : nolaila, ke hai aku nei au ia oe e iea haku o ni moku, aole e na ana kuu lili no keia poino, a ike au i ko oukou haawi pio nna mni ia oukou a pau a.me ko oukou inoleu." Oiai, i keia wa.a ke kapena Malae e ka- : mailio nei, e uwe ana ka wahine a ke kapena i ka make. la wa i ku aku ai ka Olali o ke Kai a liai aku la imua o ke alakai o ka moku Malae, "aoie au e ae e haawi pio nku ia makou nou, oiai, o keia poino ana o kakou, he poino ili wale mai no ia, aole ī loaa niai noloko o ka manao e hookui maoli. Aka, ina aole oe e oluolu nna i keia mau olelo, alaila, nin na na pu kakou e hoaybno." ia hookiana o Paulele i ke kamailio, o ka hoolale koke mai la no ia o ka moku Malae 1 ke ki pu ana. A oko Paulele kuni iho la no ia i kana nu kuniahi, a o ia-.lele no o ka poka a ku po> no ma ka hoeuii, a haki ae la ka hoeuli, a o : la pokakaa wale la no ko ua moku nei. Ke ki mai nei no ka poe Malae i ko lakou mau pu, aole nae he ku mai ma ke kino o ka moku. Aki hou o Paulele i kana pu a ku pono mamua pono o ka moku Malae. Ma ia ku ana. ike aku la o Paulele i ke emi iiilii ihe o ka moku iloko o ka opu o ka hohonu, alaila, i aku ia o Pauiele ia Mrs. Baraunu, "ua palekana kaua, ua hala keia puu make o kaua, e nana ae oe ke emi iho la a poholo loa iho iloko o ka hohonu." " Hooho ae la o Mrs. Baraunu, "ae, aia la ke emi iho ia, o ka pono ka hoi ia e ka make oia poe powa. He anoai paha kau ia

kakou e hooikaika mai n«i." la wa,-nalowale loa aku la ke kino o ka moku, au hele aku la ka poe Malae i make ole, Pa iho la ka makani mahope pono o (akou nei, niau mai la lakou nei imua ioa, a pau aku la ka ike ana i kft poe olulo. Oiai, 1 keia wa a ka moku e holo nei, iho aku la o Paulele ilalo e nanu ai ia Berenetona, a liTo iho la ka hoe ia Mrs, Baraunu. 1 ko ia nei hiki ana aku ilalo, aia hoi ua ala ae o Berenetona, a e hoao ana e pii mai iiuna, aole nae he hikiy a ninau aku la o Paulele, "heaha kou mea e hoomauiui nei i ko eha, a lilo mai auanei na eha ou i mea nui?" Hai mai la o Berenetona, "ua nui loa kuu mokemake e pii aku iluna e nana ai i na mea i hana ia e oe; aka, no ka hiki ole i keia eha, nolaila, ua poho ko'u manaolana. A ke makemake nei au e lohe i na mea a pau a olua i hana ai." A hahai aku la o Paulele i na mea a pau a laua i hana ai mai ka mua a i ka hope. A lohe o Berenetona i keia mau mea. ua haawi mai oia i kona hoomaikai nui la Paulele no keia hooikaika ana ona. A noi mai la ia Paulele e kokua aku ia ia ina ka pii ana a ae aku la o Paulele. 1 kona pii ana a hiki iluna, a liele loa a hiki mamua, lohe iho la oia i ka u li o ka wai iloko o kahi o na sela o mua, a kahea ae la oia ia Paulele, "e iho ilalo e nana ai i keia wai e o-li nei, a o ka iho ia a hiki ilalo, aia hoiiie wahi puka mamua pono mai, alaila, o ko Paulele holo kōke aku la no ia i ka okomo a me ke pena. a o ke kiki no ia'a paa hiki ole i ke kai ke komo mai. Hoi aka la keia a luna, olelo aku la, māi, pilikia kakou i ka puka mamua o ki» moku, aka hoi, ua paa aku la, nolaila.aole o kakou pilikia no ia mea ; aka nae, ci aku iio ua pilikia a loaa aku, oiai, Ue loihi loa iiei ka paa ana o ka ohu. A.lohe o Mrs. Barautiu, puana ae la oia, "weHweli wale no ka hoi, ke ioaa hou aku ua iilikia. O b hana n-na aku pnha ia o k*»u, pau kakou i ka maue." A pane aku la o Pnulele. "alia oe e mana3 pela, e waiho no oc n ike p<m» i ka inake a ine ke olt> Nn (,;* iu>nia kuu inn-

I nao, ina oke kuko waie no i ka make ka | kakou uiea e li a ai,««laila, he mea inaopo-1 po loa, nole w.ilii noonoo maikai e loan, un. : ! ka noonoo ann i mea e pakele ai. ' " Ae, ua hewa uu . i kuu oielo »na ae nei i pein ; oini, aole ee i pihoihoi īki ma ka piliI kia akahi i loaa la kakou a hiki i keia pilikia f hope loa ana o kakou, nolaiia, o kau maa, ola ia no keia mau īwi ame ' a I®'" I wahi a Mrs. Baraunu. ' Uke ana e uhi mai na eheu o ka ; ' po maiuna o iia īlikai, no.i mai ia o Mrs. Ba- ; ■ raunu, e aoao pono aku o Pauiele i ke ku ' ana i ka hoe, i ike oia, aiaiia, nana e bu ka hoe i kahj wa, a e hoi o Pauleie e hooluoiu; iki/oiai, aoie wahi loan hiainoe iki in Pauie-i ! le. 1 Hoomai<R aku la o Pauieie me ka » ana,| e Mrs. Baraunu, "o kou makemnke e ike oe? | i ke ku hoe ana, e looa ana no ia ia oe, aka, o ko nianao e iilo ia oe ke ku hoe ana o kakou, a e hoi au e moe, ke hoole aku nei au, noie o'u inanao pela. E ala no au e iike me; ka hiki ; a pau ioa ae/la ko Mrp. Baraunu manao.

i O ia hoJo o lakou nei ia po a ao, ike iakou nei he moku kialun. O ia nana o lakou nei a awakea loa, hoopii mai ana i o lakou nei la, niaila, i ae ia o Pauieie, >'o keia mo-r| : ku kialua e hoio mai nei, he moku Maiae I no. I kuu mauao ana, aole paha kakou e ' pakele ana i keia moku, e pio ana kakou." . A i mai la o Mrs. Baraunu, "ina no pela; kou alaiia. e oiaio ana no, e pio ■ ana no kakou'. Ehia mea aloha, o ka ike ole i na maka o ke kane." Pane hou mai ia o Paulele, "e noonoo no paha kakou i wahi no kakou e pakele ai." : " ia oe mai paha ia, ka noonoo ana i mea e pomaikai ai kakou, oiai, o oe no ko kakoui niea piha noonoo. O kau mea e oielo inai āi, okn'u ia e hana ai," wahi a Mrs. Barau- i 11U. ■ :| P«ne hou mai ia o Pauleie, "aole «o hoi:j kakou e pilikia ioa, ina e loaa ana ka oluoiu 0 Berenelona, alaila, haia la hoi iaia kekahi puu ■ make." * ' :i MOKUNA XXV. KA HOOKOMO ANA IĪ.OKO 0 KF. KOWA HAIIiI. I No ka pakela holo loa o ka moku Malae, : noluila. ua hoike ae o Paulele i kona manao, penei: " Ma kuu noonoo nui ana.aolewa- l hi e ae e ioaa ai ko kakou ola, aia waie no a hookomo kakou iloko o ke kowa hajki, ī kapaia e na kamanina, o Kowa Make. Ol ■ kuu mea ī manao ai i keia wohi, no ka ma- i ke ana o kekahi kiakahi me kona piha Malae a pau i ka make ma ia kovva, me ka loaa ole [ o kekahi ahailono. O ka waa iiilii wale no i ke komo ma ia wahi, aole e komo na inoku ; nui."' : i ia iohe ona o Mrsfßaraunu, kahaha&loa kona manao i ko lakou komo ma ia wahi pilikia, me ka ī mai ia Paulele, "ina o ka waa i inlii wale no ka mea komo ma ia wahi, alai-1 la, peliea hoi kakou e komo ai, oiai, he raoku nui no ko kakou, nolaila, he kanalua loa i ko'u manao no ka pono o ko kakou komo ; ana. No ka mea, oke ola ka kakou mea i ■ ■ makemake loa ai ; aka, ma keia wahi au e I kamailio mai nei, aole o kakou wahi e pakele ai,he make waie no ko kakou ma ia wa-1 hi, ka mea maopopo loa." ; I 1 hou mai ia o Pauleie ia Mrs. Baraunu, i "he oiaio no ua olelo aku nei a'u «a oe. he j wahi kowa haiki e make ai na moku nui}! aka, aoie nae au i manao, malaila kakou e j komo ai. He wahi e ae no e kokoke ana maiaila, he 20 kapuai ke akea ; oiai, ua holohoio no an maiaiia maluna o ka waa ma«! 1 mua loa, a oia ko'u mea i ike ai. 1 kuu manao ana, e komo ana kakou me ka palekana 1 malaila, a o ka poe Malae, e hu 4na lakou 1 ma kahi i make ai ke kiakahi Maiae mamua, i nolaiia, ua. maopopo ioa> ia'a, o ko kakou wa- i hi e pakele ai, 8 e pau ā-i hoi na enemi i ka i A pau ka Pauleie oleio ana ia Mrs. Baraunu, haiiu ae la kona mau maka i ka Lani, ! i a noi hoomaikai aku ia, i kokua mai i ko iakou wa popilikia, a pau ae la kona hoo* j hoomaikai ana, alaiia, ulo hou mai la ka aa ; o kona manao ī ka hookomo i ka moku iioko o ia wahi. I mai la o Mrs. Baraunu, "o ke komo ana ' aku iloko o la wahi piiikia, ua iike no ia lae ka hehena i ike ole i kahi e ola io ai. Nolaila, mai komo kakou," I mai la o Paulele, "me ka hoao ana © hi» ki ai e ike ia ka pono a "me ka ole, noiaila, : ua paa loa ko'u manao, e hoao i ka hiki ia kakou ke komo iioko o keia wahi haiki." A o ko Pauieie hooiho aku la no ia ia la> kou nei iloko o ua wahi haiki nei. Ia lakoa nei e hoio pono ana, ke auauwe mai la o Mrs. Baraunu, "auwe ! auwe ka make o kaj kou e ! ka i noa paha o ko kakou make akii ! hei keia i haia aku ia, eia ka e aho ia, h« oki loa ka hoi keia, ua hele mai ia aa oke a | puko 'ke kai i na pali* aohe mea e pakele . ai ma ko'u manao 6na." '! Aohe hooiohe aku o Paulele i ka ia ia au-1 «uwe mai, kau pono keia i ka ihu • ka moku ! iwaenakonu o kahi kowa. M la itfkou nei e kokoke ana e komo aku; lioko o ua kowa nei, ki poka mai ia ka moi j ku powa,-ine. ka hi ana o ka poka.maloaa o lakou aei, me ka manao o na Malae e ka mai, nlaila, ioaa ia hoi ka waiwai pjo o k»* 1 hoomano ana. Aohe nae he ku mai. O ia holo no hoi o lakou nei a kokoke e » komo, ki poka- hou mai la no ka poe MaUe,' a o kii hooho no k% Mrs. Baraunu. «* Aid nui hou no ke ki hou mai nei i īa : kakou '' A hala ae la ka poka ma kahi e, alaila, i iiou ae Ja o ua o Mrs. Baraunu, <a pakeie ae I la kakou i keia make, eia aku kokakou meaj •' pa» a« » ka make, o ke puhi okaoka o na olne, ua hele a hui aku mai ke kai. pehea la e honmaopopo iho ai i kahi kupono e komo

1 aWu ai. Ika nana aku r»o,"aole e biki j {f e . kahi kanaka akamaf lpa i ka k c ■ hookomoi kn uiok» iloko :o'kahf piiikia e like tne keia ; a i ka pankiki nui hoi he hiki. * no; Ehiā niea alolia o-.kuu kane. i lia u.ake o ka moku ona a mo n'u i kei.i kaikamahiie i paakiki." . > Ia wa i komo ai o ka n»frku. ik.e. i.i.-aku la ! ko Paulele akamai lon i ke ku ana i ka hoe, ! aole huli ma o a maanei, c» ia mau paa no o ka ihu o ka moku iwaenakonu o ke kowo. O ke kaawale o ka lae pohakn mai ka aoao aku o ka moku. ina kel» ā me keia aoao, he i hookahi wale no kapuai ; a pela wale no ke : komo ana a pohojo wale iloko o kahi akea, i alaila, palekana. la poholoana o lakou nei iloko, o ka uwa ! ae la no iā o Mrs. Baraunu. " Auwe ke ola> i ka hoi o kakou e ! iloko o keia pilikia nui, ! hiki ole i kekahi inea akamai loa ke liooko- * m o ; a eia ka e hiki ana no i ksa kaikama-" l Jiine a ke nkamai nui waie i ke_ku hoe ana ; 1 o ke keu oe o ke koā o ka manao ma na mea a pau loa au e manao ai e hana, mai-na

mea i maopopo loa ia'u, aole e hiki ana, eia nae ua hiki. A lohe aku la o Paulele i keia pai mai o ka wahine makau wale," alai!a, hene iki iho ta ka īa nei aka. A i hou ae la no na wahine makau wale nei, "a komo mai nei kakou, aoie anei e koi»o mai ka poe ia wahi <v kftko« j komo mai nei Pane aku la o Paulele, "he komo inni no ke nui ke akamai. aka, i kuu manao, aole lakou e komo mai ana iloko nei, e pau ana lakou i ka make ina ra walii, c like me ka make ana o ia moku o iakou, a aohe ahailono iki o ia poe, a pela pu mai no keia pot> Malae." • ; " Nana pono la aku," walii a Paulele i i ua wahine nei i k:i hookomo nui mni. " Ae, ke iho mai nei no. Oka hiki mai koe i ke puln nauokaoka ; aka, ke manuo paa nei au, e komoana no lakeu nei, a e pau ana kakou i ka luku ia," wahi a Mrs. Buraunu. Aole no hoi i emo, hiki ana ua nioku Malae nei ma ua wahi nei, a oke ki poka hou mai la no ia, a liala hi wale ae la no nialuna 0 lakou nei ka poka. [ ka wa i mao ae ai ka leo o ka pu, o ka wa no ia i ku ia ai ka ihu o ua moku nei i ka lao pohaku, a nahaha liilii, me ke poi ana 0 ke kai inaluna pono, aole i liuliu, oka pau loa no ia o na mea a pau o ua moku nei i ka nalowale lo» iioko o ua nauekaoka nei. Aohe wahi men a puai ae iluna. Ia wa i lelele hou ae ai o Mrs. Bar«unu ; iluna me ka olioh nui i ka ike ana ua ko na 1 mea a pau a Paulele i hai.aku ai iaia. A " | ina paha e hoolohe o Paulele i ka ua wahine i nei olelo, ina ua pau loa kahiko la«ou i ka make. la make ana o ua poe Maiae nei, alaila, ! kuu iho la ka manao hopohopo i ka make o ' lakou nei. No ka lai ana iho, i wale ae la no o ftlrs. ■ Baraunu, "e loaa ana paha ia kakou kekahi 1 mea ma ka moana nei. lna paha e loaa aku | ana ia kakou kuu kane, alaila, o ka pomaii kai loa no īa o'u i ka ike aku i ka'u kane. ! Ehia mea aloha o ko lakou pau i ka polo- ! li, aole ai o ko lakou holo ana." j I aku la o Paulele, "aoie o'u manao Ua i pau iakou i ka pololi, no ka mea, he nui no i na hua ai o uka o kahi a lakou i holo ai, o i ka ulu a me ka alani na hua nui wale o ia . ! uka, nolaila, ma kuu manao ana, ua palekaI na no lakou." "Ua ike pono ao nae oe i ka nui o na j hua ai ma ia uka wahi a Mrs. Baraunu. i Ae aku la o Paulele, "ae, he mau mea nui i wale ia ma ia uka, e ai paha lakou a hoomai unauna." ; " lna hoi ha pela, alaila, ua pono loa aku la no lakou, aole e make oui i ka pololi ; wahi a Mrs. Barauau. A pane hou iriai la o Mrs. Baraunu ia I Paulele, penei: " Akahi no a loaa pono mai j la ia'u ka ikaika o ka manao, no keia lohe ana iho nei o'u ia oe, ua ola aku la no ktfu kane i na hua ai he nui wale, o ko lakou wahi i pae ai. Aohe niai la he hopohopo nui o loko no ka halawai hou ann nku me na poino o mua aku oei." A o ka hookele oo ka Paulele hana, a hiki > keawakea, ike aku la oia i kakehi raea nui eleele i kahi mamao loa. No keia ike ana ona, i aku la oia ia Mrs. Baraunu, "e ku mai oe i ka hoe o kakou, a e pii aku au īlona o ke kia «nana ai i ka mea eleele ooi a'u i ikeaku oei." A ka iho la o Mrs. Baraunu, me kona ninau ana aku ia Paulele, »e hiki ana no anei oe ke pii iluna o ke kia ?" " Ae, ua maa no ae nei aa i ka piipii ilnna o kau moku i kuu wa kamalii," wahi a Paulele. j Oko Paulele pii aku Unoia a hiki raa ka I pueo o ke kiawaena, a nana pono aku la keia i ! ua mea nui eleele nei ana i ike ai. lloko o ko ;ia nei nana ana, ike aku la oia he kohola ; make. A no ka hoi ole iho o Paulele, ninau okoa ae la no o Mrs. Baraunu, "pehea, ke ike aku j la no oe i ua mea eleele la ?'• Ae aku la o Paulele, "ee, ke ike nei au hfe w kohola inake me na o no e kuka ana iluua o 'ke kohola:" Ano be powetfiwefci loa kahi mau mea e ae iluna o ua ia nei, nolaiI». pii hou ao la oia u kui ae maluaa. la lukt ana ona ma ia kui, ike poliuliu aku la oia. he inau mea e oniom ana pono oka ia. A haka pono loa aku la oia i ka nana ana, ike pouo aku la oia he poe kanaka, alaila, hai iho la ia Mrs. Baraunu, "ua maopopo ia'u na mea maluna o ka ia, h« po* kanaka kekahi o luoa." A hooho ae 1« o Mrs. Baraumi. "he kanaka ko luna ?'■