Ko Hawaii Ponoi, Volume I, Number 28, 24 December 1873 — KA OLALI O KE KAI! KA HOEULI ULAULA, A O KA WAHINE PAILAKA! [ARTICLE]

KA OLALI O KE KAI! KA HOEULI ULAULA, A O KA WAHINE PAILAKA!

| MOKUNA XXVI. jI , . Ke KII ANA I NA 01.11.0. I | j '• Ae,''-Wiihi a PAulele. '■ Ko makemnke | j loa nei nu e uii kakou o hooili mai iluna o i j ka moku nei. I l:r nana nku, ua pau nui i i j ka make a ka ai. Aohe onioni ikaika mai, he mea mau i kn poe pilikia a pnu, he peahi i i ikaika mni ke ike i kekahi n.oku ; akn, o | keia poe, ua nawaliwali maoli, nolaila, aole J hiki ia lakou ke onioni ikaika ae." O ko l'nulele ilio koke aku la no ia a hoohuli pono i na wahi pea o Lakou nei, i hiki ai ke iho ponaaku ka moku i kahi e lnna ana o ke koliAla, a i ka huli ana o nu peai j nlaila, hoi o Paulele ma ka lioe, a kia i pololei akn la iaihi o ka poe pilikin. | i ia lakou nei f holo ana, i mai la o Mrs. I Baraunu, "pehea ia i hiki ai keia poe kana-. | ka iluna o ka ia ?'' f I aku In o Paulele, U ua holo nui mai palia ! | i ke o kohohi a make paha ka waapa, nlai- j i la, au nuia kau iluna o ka in inake," i : " Pela io palia ke kumu o ko iakōu kau : | ana iluna o ka ia,"■w.alii a Mrs. Jiaraunu. | I " I kn nana aku nue, inu e knu mai ana | ' keia poo olulo, alaila, e pomaikai ana kakou, I i: n pela pu no lioi me lakeii. (> ko kakou ' | niaikai loa, o ka loaa o ia inau lima hann o i. : kakou, aole hoi e luhi loa oo i■ ka hookele ; ana ia kakou. Eia no hoi, ua nni no ku ai i 0 luna nei o ka moku e pono ai kakou a ' pau me ua poe olulo la," walii n Mrsv liaraunu. j * O ia holo no hoi o lakou nei a kokokeloa, !■ kaliea mai la ua poe olulo nei, o kn mai ia 1 | lakou. ; A ae f>ku |a 0 l'aulele, "ae, nole naeo ma- ; kou waapa, ua puliia nvai nn.kou ina keia ; wahi e ka makani, a ua liaule aku ko niakou kapena a me na sela, owau wile iho la . 1 no ia o luna nei a me keknhi mau inea elua. ; Nolaila, e hooikaika mai no oukou i ka hoi pu i ke kaula ke kiola aku 311.** ' ■ la-l'ōhe nna mai 0 na"olulo i na olelo Paulele, ua hoomaikai mai la lakou uua nei. i ka hele ana 0 ka moku 11 k'okoke Io:l, kiola aku la no 1101 0 Paulele 1 ke kaula, a hopu mai la ka mea iknikn iki o- ua poe nei 1 ke kaula, a 0 kahi ua aneane 110 o inake. ' No keia nawuli\v;i"fi, ua kn o Paulele » ko. ; alaliaka lulii, i nakiufi'ivjjaa 1 ke kaula,ahiila, hookuukuu a kau iluna 11 ka 11 ninko, :i ma- • iaila ka |iii nur ana a pau iluna 0 ka moku. A hoike aku la ka niea iknika iki o ua poe nei, "akahi ae nei .pule o ko makoj£ nolio ana me ke koino ole niai 0 kekahi wahi mea ai iloko o mak-ou,■nolailn, ua pololi loa makou." A haawi ae la 0 Paulele i l:a hoe ia Mrs. 13araunu, a holo koke aku la oia iloko o ka hale kuke e hana ni 1 mau mea ai. Ke uwiwi wale la 0 Paulele i ka hana ana i na mea m na ua poe nei. 1 ka maknukau ana 0 na meo ai, ua lawe mai 0 Pauleie a waiho imua 0 na olulo, alaile, 0 ka hao iho la no ia 0 ua poe nei, a hoonuu ino loa. I aku la o Pauīele, "e oukou i ka ai ana o make oukou, oiai, ua ; pilikia loa o loko o oukou, nolaila, e ai pakiko oukou, i pomnikai ai oukou." A o ka mea make ino ole, kokua mai la . oia ia Paulele, me ka papa ana i kona mau hoa, mai ai nui loa oukou, 0 make oukou, 110 pono loa ka ka haku wahine opiopio 1 ao : mai nei ia kakou. Aole nae he hoolohe mai 0 kekahi mau mea, noke no i ka hoonuu, aole i emo, 0 ka pau no ia 0 ka mea ai, a 1 nonoi hou no, ho hou inai kahi ai no makou, j i niha iki aku o loko. I aku la ō Paulele, j "fble pono au e hooko aku i ke noi, momuli make oukou. Eia ko oukou pono, e hoi ■ oukou mamua loa 0 ka moku e inoe ai, a ala mal, alaila, ai hou. A ina pela e hana i ai oukou, ahila, pomaikai oukou, a pela hoi ■ makou i ka loaa ana 0 ka lehulehu ia makou." No keia mau olelo maikni a Pnulele, 0 ka : hoi no ia o ua poe nei e hiamoe. A hoi aku la ua poe nei e hiamoe, oloila, ; iho aku la 0 Paulele i o Berenetona la,e hai i aku ai 1 keia nuhou 0 luna. A hiki oia ilalo, ua ala ae 0 Berenctonn, a hai akuo Paulele i na mea a pau 1 hanaia maluna. A i inni la 0 Berenetonn, "ua nui loa ko'u hauoli i ka lolie ana, eia iluna o ka moku nei ka poe oluio, a e loaa ana ia kakou ia mau hoa lawelawe ma na hana e hiki ai ko kakou moku ma kahi e mnkemoke ai kakou." Pane uku la hoi o ('aulele, »ae, e pau loa ana no ko kakou niau pilikia o luna nei o ka moku 110 ka loaa o keia poe kanako. Ke makemake loa nei au e hoi fio.ii kakou i ka ' aina a kakou i haalele ai i ke kapena 1 me na kanakn ona, a malia hoi o loaa aku, alaila, palekana lakou, a mai iaila nku e holo ai a kahi e liiki ai." . A lohe o Berenelonn i keia mau olelo a ! i aulele. nlailu, i niai lu ui, "{ kuu manao, mnmua o ko k.ikou lnki :uia i | n tn, e halnwai e ana pahn kakou me keknhi moku Beritania e hoi lo» aiKi i k;i houie ; i koii wahi 1 man.io nu) ai." A ninairfnkn la o Pn.ili le, kol , m : rtiOTVTcf ;,n.M 0(1 111 ■H-UI r hot«i |)il i Ene. I hii f Ae nku|a o IWikū.iki. |,iki n<v au ke holni ilailn. oiai, nole ..',i h,.m» ponoi.

nolaila, oa like a like na 'wahi fl ioa e hiki nna aii malaiia, alaila, 0 kp'u ho* iiieia, no ka mea, ua hiki au malail». No keia mau olelo w o Berenetona, oieio otii la 0 -ina peia, aole aku la no hoi 011 makaniaka.'' Hoole aku la ūo o Bcrenetona, "aole ou makamaka, aole makuakane, makuahine, kaikoina a kaikuahine hoi, he oleloa no. Ua pau no ikn make, a koe o'u mau makuakane a me na hoohonau ma ka hanauna." . ,:"■■.■■■..■■■; (> keia-iaau olelo ana a Berenetona, a me ko'na helehelena, ua ono kaumaha no ke kuhihewa e henehene aku ana 0 Paulele, i ka; huakahi. Aka, aole pela ko Paulele manao, ua kilo maikai aku kona mnu maka i na hi*, ohionn nani o Bereneton«. A pau ka Herenetoi>a olelo ana, alaila, pn!ne aku la 0 Paulele, penei : " E lilo >; i kaikunhme nou." A hnka pono mai la ko Berenetona maii, maka i ko Pauleie mau maka, ina he oleloi hoomeamea wale n<> kflna, a puana leoae la| oia me ka i ana : . • " I kaikuahino wale no, aole hoi mea e ae.". t No a Berenetona, "hoike e; !'inai'ia na hiohiona 0 Paulele i kona inake-; make niaoli i kona hoa, mamua.o ka pane leo ana, n puana leo ne la ia, •' Ina he mea e ae kekahi au i makemake a. e Berenetona, alaila, ke hai aku ne| au ia; !oe me ka oiaio loa, nau au ma na mea a ! pnUj ina pela io kou makemoke," 1 A iolie 0 Berenetono i keia, alaila, liopU; i mai la oia i ka lima 0 Paulele, a puliki iho | la me ka i ana, "0 knu mea i ninau mai nei, j ko' ae piha aku nei au, hie ka i ana, e lilp nnn kn wnu i kanaka nui ia oe." ! i A lioni ilio la o Berenetona ina lima p i Pnulplo. oia hoi kona hoike ona i kona aio: j ho hooiianhaa i ka Olali 0 ke Kai, me kona : i nna, "e lilo oe na'u, ooe ka'u wahine e 111 are ai." A pane hou aku la 0 Paulele,' 0 kau mea e oielo mai nei, ke ae'aku n£i au ine ko'u 'i nanu a pau, nau mau au a hiki ika hopena

0 keia kino. A'i kn. nnna ana mai o Berenetona i nai olelo a pau a l'aulele he oiaio loa, alaila; Loomaopopo iho la oia f ua paa io ko Pauiele manao e mare laua—ke lnki mai k;i nianaW\. ' . !.' A kahea inai !a o JVlrs. Baraunu ia Berenelona ioa e pii aku iluna o ka oneki, alailai, ,o ko laua nei pii aku la no in, a hele loa aku h o Berene(ona o ka moku, a nana ilio la ika īa nui ann olulo. I kona ike ana, i iho la oia, "heaha ka mea i pau ole ai ; kein poe i ke kakaa iloko o ke kai, no ka mon, no!e wahi e paa ai, oiai, ua hele a nemonemo pu o luna o kea&m o ka ia, lie nma kupanalia no ke kakaa ole ana o ■ke"l in poo*L-'.' ■ A i inai la o Baraunu, "he eiaio kau e ok'lomai la. Ina paha pela kQ..,kakou hele ana a noha ka moku, a peia ka loaa ana o kahi mea e hoolana ai, alaila* pomai- , kai loa, e like me keia poe olulo e moe mai la iloko o ke keena mamua." " Pela no hoi pahn," wahi a Berenetona. " Akn nae ea, pilikia no hoi ko lakou enanao no ka maopopo ole o ka loaa o kekahi moku ia lakou, a e ole kakou, loaa ni ia lakou ka ; maha.'' O ka poe olulo hoi, aia no lakou ke hiainoe la, aole i ala iki a hiki ī ke auinoe, alaila, ala ae la lakou.ua hoomakaukau ia n|i inea ai e Paulele. Aai iho la lakou a lawa pono e like me ko lakau makemake. A pau ko lakou painā ana, aiaila, pii ae ||i , lakou iluna oka oneki i o Pauiele ma la. 1 ka hiki ana -ilunn, ike aku la lakou be wa[* hine ka «nea e ku ana i ka hoe, alaila, he mea kahaha loa ia ia lakou, i ka ikē ana !i ka makaukau iauna ole o ka iawelawe ana o ,: ka wahine ma ka hookele ana i ka moku. Pono hoi ia ina he moku lako pono ī na ke kumu e pololei ai ka moku ma ka holo ana i ka ihu i makemake ia. A 'ohe o Paulele i keia mau olelo a na olulo, alaila, i mai ia oia, «'mai kuhi mai oukou, he akamai io keia, he imi pono waie ap n°, » ole ai e pilikia. A iioko o kela manawanui ana, ioaa ikl mai ai kahi pono o keia holo hele ana ma ka moana, a loaa wale ai oukou ia makou." Pane hou mai ia na olulo, "iloko nae o ia imi pono ana, ua loaa io 110 ka pomaikai ia oukou ekolu, a peia hoi makou. Aka, ika nana aku, ua oi aku kou makaukau mamua , o makou, ua like l<m no kau hana ana me ka i poe i heie a laeula ma ka hoio moku ana, a 01 aku no paha ; no ka mea, o ka poe akamai aole ioa lakou e hookele i na moku e like me keia, ka haki o ke kia hope a me ke kiia , mua, pau pu me ko iaua mau pea, ka mea e i holo pono ni ka moku ma kahi i makemeke ia ; a ma kau hookele ana nae, ua like ioa me , he moku iako loa la i na pea, e piha pono ai ka moku no ka holo ana." A h ooia mai la o Mrs. Baraunu, "ae ao le no a ' u bane 1 iiee akaniai ike ku h(je ana e like me kein kaikamahine akamai «ui , wale ame ke koa maoli. i na aole keia kamahine, ina aole keia moku e ike ia emi. koU' A ina wau e hoakaka aku i.» mea a pau a'u i ike "ffi no keia hookeie akamai, aljila, aole paha oukou e manaoio nmi ana ia'u, no ka mea, nole loa oukou i -ike i kekahi Wiihine koa loa, e like me keia wahine, a h* mea kahaha loa no ia i ko l u ike ana." ' - Nani wal« no ka ho. ka iohe an a i ~L hana maikai a keia" lede," wahi a na oiulel A i mai 0 Mrs. B a raunu. "aoie e hilli wu ke hahai luihi ak« i «a hana ; aka, «> h jj p»»Kōlōaku no nae au. ' p»te l»i. I, ,k„. i„i, J:i koia |p.le a ine lipi? Wonim.iia, a he w;i--1« 1...1UM o.kHih,. , 0 , k,k. oelli

iiei, oia hoi ka'u kane 'a ine na Beia s . a ■kahi-keihii.ua. Mo" nui hkpu i wai no in,. koi*i uka. • - Ma »a holo mia. ua moku ne la ke k nu j a hao oka heleuma, n lilo ilio 1« nial« )U j au e pale nna iwuiio |iln loa, n peln i k*a\v a . ■ ie aku ai ka'u kane in;iī kamoku nlu. Oiai, ia haawale an? aku o ke Lupenn, !)a pono ole lon ko'u manno, no kn... nele i mea ole nana e hookele pono i ka mokn, a hiki i ka wa pono, hoi imi hele al; u ka moku a kahi'e loan nku ai ko kapena a me na sela. Ia w«, o inakou waie no ekolu ko ka m O . ku nei, alaila, olelo mai la keia lede nana <■ hookele, aka, aole o'u manao o pono ana k a . na hookele ona ; a l.u ae la oia i ko nīakou hoe; a ma ia ku nna mai ana, ua pono nian. li, aole pokakaa oka moku, pololei loa l, a holo ana. 1 ka halnwai ana me kekahi%vaa Malap ua ki ia kokahi pu kuninhi nui, a ua ku p O . no mawaenakonu o kn waa, n pan■ iho l:i p a Malae i ka nu. .1 ka au ana mai o keia poe Malae a kau iluna o ka moku,; ua pau no ia niau Ma| aP ia maua elua i ka mnke, ma !.a noonoo lua ole 0 keia !ede. A mnhope iho o keia, halawai hou makou me kekahi moku Malae, a noi ia mai makou e haawi pio aku, aka, na lioole paakiki aku keia, nia ma ka waha p na pu e hookoia nl 1 ke kaua nna, ua pio in moku. .

1 kekahi )n ae, uhai ia maliou e kahi Ma- | lae hou, a ua hookomoia makou iioko o te- ( kahi wahi ko\va haiki me i<e poi'.ana o na nalu, aka, ina ke akamai o keia iede, ua palanehe .ole makou o ke komo nna, a i ke komo ana mai o ka moku powa, uu ku ia o ia i ka !ae pohaku, a nohnha iiitii iho la īa, aohe ahailono, noloiia, o keia mau poihn a pau i loia mai ia makou, na ia nei wale no i pale, a pakele ai makou." A ia lohe ia ana o keia inau hnna umikni a Pauiele, hoomaikai pilia mai ia m» olulo ] iaia me ka i ana. " E hoomaikaiia ko Akua, j no kana hnna kupanaha ma o keia kaikainoI hine la."

MOKUNA XXVII. KA HOIKI? ANA 0 NA ULULO I KO LAKOU 1101,0 ANA A KAU A1 ILUNA O KA lA. A pau ka mahalo ana o na olulo i ke akamai lua ®ie o ke kaikomahine Pauleie, nlailn, pane mai la o Berenetona ( "naiii \valo ka lohe ana i leiu walii lihi iki o ko oukou inoolelo." ! Ku mai la kekahi olulo a hni rnni lii I li(i ilakou holo ann mai, penei : ! "He moku okohola ko makon, a i holo l'mailio hoi !ke o kohola. lloko oia holo ; ana' mai ma k.i lainn no ke pamuela, a i'keia ka paani ana o na pamuelo, a hoolele ia na ' waapa iloko o ke kai, a ua hooikaika na hoo waa o kela a nie keia waapa ma ka hoe ona, aia ka pono o ka puka iinua, alaila, loaa ka ! iOi n.o ka inea, oiu k:i mea mau i na poeuliai kohola a pau. o ia hahai ana, loaa iho la makou i ka makani pukiki, a nnenne ihola ko makou : waapa e piholo, no ka nui o ke komo ana o "" |ke kai, nolaila. ua hooliloia elua kanaka, o i ke ka i ka liu ka laua hana, a pela ko laua i noke ana, a e komo ana ka ale ma kela b me keia aoao, a o ke kohola hoi naiowale aku la iloko oke kuakea. A hoka iho la , makou, uhi mai la ba noe o ka poeleele, ike ia aku la ke kohola niamua pono o makou, alaila, alualu aku la makou a hiki, ike iho la ; makou he ia nui e lawa ai na pahu he kana- ! iwa, a o ko makou o aku la 110 ia i ke o nku. | hi, a paa ia o ka lua aku, alaiia huki aku la i ka i-a ia mokou ina kela n tne keia wahi. 1 ■ ka wa i hoolana iho ai, alaila, holo laina aku la a pili, unu aku la makou i ka lana ina ka pine, aole i emo pupuhi ke koko, alaila, inanao iho (a ka rnake o ka ia. Oiai e puhi ana ka ia, ake loa aku l.i makou e; ike i ka moku o makou, aole nae he ike ia aku o ke kukui, a hiki i ka make loa ana o ka i-a, mai la makou i ka i-a ma ka aoao o ka waapa, a kau niakou » pau iiuna o ka i-a. A kau makou iluna o ka ia, nee mai la ka makani, me ke poi ana o ke kai i ka waapa o makou, a hala he hapaha hora, alaila, i okaoka ioa īho la ka waapa, a peia makou i i nele ai rka waapa ole, a o ke kino o ka ia :It# waa. . O kahi mea ai a makou, he mau wahi palena uuku, a ma ia ahiahi, ai ae la makou a I»u loa, a pela hoi kahi wai, r noho wak» l iho ia makou iloko o na la ehiku inamua iho o ko makou kau ana mai iiuna o ka moku nei. Ama keia kau ana o makou, alaila, manao iho la makou e ola ana, a oia ola 1 a hiki i keia wa e kamnilio nei me ka oluolu o ba manao. No keia loaa ana la makou o keia ola nui, nolaila, ke hoomaikai aku nei inakou me ko makou n»au a pau, me ka i ana. he poe aie nui inakou i ka lokomaikai nui o ka Olali o keKai. " Ma kana wahi a me kana mea e olelo inai #i, o ia ka makou e hoolohe akii ai. " A o keia hoololie ana i kana mau mea e kauoha niai ai, anle no mnkou o ana. Ua kaulike la me ka lokomaikai nui oHa. " Ina e hoolilo loa ia makou ī poe paaua nana no kekahi manawa ana e makemake ai, ua hiki no. No ka mea, aole makou e ike hou ana i ka mnhana oka la, ina aole keia kaikmtiahine. • " A ke noi aku nei makou i ka iokomaikai o ke kaikamahine, e hiki no iaia me ka n<anao ole, e pakike aku makou i na kauoha a pau ana e kauoha inai ai, a |>e!a makou e hoolohe ?*i a hiki i keu wa t> hookuu maiai ina e manao ana ia pela " " (jS<.#e i p.iu.)