Ko Hawaii Ponoi, Volume I, Number 29, 31 December 1873 — KA OLALI O KE KAI! KA HOEULI ULAULA, A O KA WAHINE PAILAKA! [ARTICLE]

KA OLALI O KE KAI! KA HOEULI ULAULA, A O KA WAHINE PAILAKA!

A lohe o Paulele i keia mau olelo~atta olnlo, alaiia, i mai la oia, "oa piha loa ko'a pauwai i ke aioha no ko oukou popiiikia ana. A sna paha aoie i loaa keia ia ia oukou, alaila, pehea la ko oukou pono? 1 ko'u' manao, piiikia oukou. " A no keia pihk|a o oukou, nolaila, aole o'u manao e hoohana aku ia oukou me he poe kauwa kuapaa la, aka, e hana oukou e like rae ko oukou manao uvaikai, aole hoi me ka manao he poe aie oukoa na'u ma ko'u kii ana aku e hoopakele m ookou. " Oiai, ua pomaikai iike kakou ma ko oukou loaa aoa ia makou, he mau hoa tuasa hou, aka, mamua īho, ua mehameha wale □o makou, ao!e mea e ae e kokua. ana i na hana o luna nei, ā owaa wale uo, me Mis. Baraanu, oa mea nona ka hoomanawanui ana i ke anu o ka po a me ka weia oka ia, me ka ioaa ole o kabi kokua e ae iioko o na ia he nai maluna o keia moku. A pela no hoi makou i komo hohonu ai iloko o na piiikia a na Maiae mamua aku o komakou kau ana mai maiuna o ka moku nei o Mrs. Baraunu a me kana alii kane, oia hoioCapt. Baraunu. Oka mea nui hookahi nana makou i kokua a loaa ai keia la a kakou ē hui nei, oia no ke Akua mana loa. Noiaila. e lawe kakoa a pau iaia i kokua no kakou, i pono ai." A pau keia mau oieio a Pauieie, alaiia, noi mai la kekahi olulo, penei: •« O kahi a ka iede lokomaikai i ike ai he hemahema o ka moku nei, e oluolu oe e hai mai ia makou, i hana aku ai makou, a malia o loaa iki kau wahi pono, aiaila, pono hoi ka moku, ma ka hoio ana aku i kahi au i makemake , ai." | A lohe o Pauiele, aiaiki, i mai ia oia, "ke I hauoli nei au i ka iohe ana i ko oukāu maJ nao nui e kokua i na hemahema o ka moku. Ika nana aku. ua nui no na hemahema. O na kia ua haki, o na pea ua itio pu aku iioko o ke kai. alaiia, e nui ana no na hana; aka hoi, ina ua iana maikai ko oukou ma-; nao, e hiki no ia oukou ke hana, alaila, aole j a'u mea e keakea ai i ko oukou manaoio | hana, a ke i nei au, e hoao no, i ike ia ka ; hiki a me ka ole." A o ka ihoaku ia no ia oua poe oluio nei ilalo e napa ai ina mea o ka'moku. I ka imi ana ua loaa na mea e pono ai na hana. A o ka hue nui ae ia no ia iluna, a hana i nui iho ia apo ia ia. 1 kekahi la ae, hōopau loa ka hoomakaukau ana i na kui ona kia i hai i ka makani, a lakou nei i ike ole ai. . | A q kekahi mau oiulo i ka humuhumu { ana i na pea, i lele e aku i na kuehu ana o ] na eheu o ka makani, a po ia la. ' j I kekahi la ae, oke kau nui no ia ina kui a pau i ka paa, aiaila, kau i na iikini a pau ia, kau na i-a a po no ia ia, a ma kekahi ia ae, hoopaa ioa ia mau mea, a me ke kau ana i na pea, a pau loa na hana ma ia la, alaila, nana āe la o Paulele, ua makaukau | ka moku, alaila, hoomaikai piha aku ia oia i na oiuio i ko lakou hana ioea i na wahi he« : mehema o ka moku. j A paa pono ka moku i e | pono ai ke hoio, alaila, i mai la o Bereneto- i oa, "ua paa ae nei ka moku o kakou, e holo i kakou i kahi i haaleie ai o ka moku nei i ke I kapena." A hooholo like ae ia lakou nei, a o ka ho-! (■ lo no ia o ka mōku ma ia wahi. i J la holo ana o iakou nei a hiki paha ika I hora eha o ke Jfhiahi, ike aku ia iakou nei he moku kiaiua e hooiho mai ana i ko lakou nel wahi e holo aku ana, alaila, pii ae ia o i B£renetona iiana o ke kia e nana pono ai i ke ano o keia moku. 1 kona hiki ana iluna, a nana pono aku la oia a ike aku la oia he moku no ka poe Malae, alaiia, hoi iho la oia ilalo, a hai ae la, "he moku kialua Malae." ia iohe ana o na olulo, ninau koke ae la lakou, "heaha ka pilikia o keia moku e iawe mai ai maiuna o ka kakou 1" I aku la o Pauiele, «'he moku powa keia,' ioa hapa ko kakou ikaika, alaila, o ka pau ! no ia o kakou i ka make, a iilo no hoi ka ' moku." , | 1 mai ta kekahi oiuio, "ina pela e hoopiha { ae kakou i na pu o ka inoku nei, i ioaa iki ai īa kakou he wahi ikaika, a me ia mea e hiki ai ke paie aku, iua e hiki ana." A hoapono mai la o Paulele, a o ka hoopiha no ia o lakoa nei i na pu a pau i ka pi-' ha, aiaila, kau ia na pea a pau 0 ua moku nei, heie kela a hoohaha lua i ka ili bai, o ' ka pa iho hoi o ka makani mahope aoao,' pkipau ua moku nei, aohe holo a kao mai.! Oi pu-a iki mai ua wahi kialua aei, aole i' | liuliu, o ke kiekie ioa mai la no ia. alaila, i; j ae la o Mrs. Baraunu, «ahaha ! kokoke loa | ua poe powa nei. "e ! i nui ka ikaika-o ouj kou e na malihini ia kakou, ina aku ua poe i j la he poe iike me na iiiohae, ke loaa kekahi! ! n»® 4 » 'akou, oka welu-ewela-e oo ia. O j j ka'u k«u no oka ikaika »ike ai, oi nei ae I no ka Olali o ke Kai." , A 'loh'* na oiulo i keia mau olelo paipai a ' Mrs. Baraunu, alaila, hamau loa iho la la-1 koo, aehe waha ekemu. ' • No keia mumule ana o na olulo, i mai la qf Pauleie, ' e na makamaka maikai, e ahoru! oukou - a pihoihoi boi no keia mau |>lelo hooweliweli a oukou i lohe iho nei. i hoi, ina e hamau ana oukou no ka noopono ana i na hana e hana aku ai ke tiiki io mai ka mnnawa, elaila. ua pono loa 1 »

ko oukou hāna ana peia, oiaw me ka noonoo pono e htk*a| .kc hanh, ln hana kupono ana aku ea, o ia heie no kela u ku i ka li oiaoli, aiaila, ioaa uo ka pomaikai nui." , (ka pau ,ana o keia mi\u olelo n. Paulele» i ua hooho hoomaikai mai na olulo iaia nei, t no ke-ku i k« naauao maoii o nā oieio. a np ia mea, ua paana ae lakou penei: "Ke i 1 nei makou, i«a e hiki īo mai ana ka pilikin maluna o kakou, alaila, e hoao no makou e kaua aku e iike me ka hiki- ia oiakou, ina e make a'nā, a ina paha e oia ana, ua poaa' no." - Oiai, iioko o keia wa a iakou n.ei e kama- • ilio ana, ke kokoke Foa mai ia ua wahi moku kialua nei, a lohe ia aku la ka uwa maro na Malae o luna, ; A oka hooho no hoi ka Mrs, Baraunu hana, "aia nui ke uwa mai ia ua poe Maiae , aikanakanei." A lohe na olulo, akaaka ioa iho la lakou i ke ano makau wale o na oleio a Mrs, Bataar j au, aole hoi e iike me Pauiele ke koa maoli > o na helehelena a me ka manao. A haia p&ha he hapalua hora mahope ibp 0 ka hiki mai 1a no ia oua moka powa nei, | a noi mai ke kapeiia o ka moku powa e haa-, wi pio aku o _ Panlele ma ika moku a me j lakou a pau. ; ! Mamua o ko Pauiele pii ana ae iluna o ka paiekai e hai aku i ka manao, hai niUa iho ia oia i na oluio e ki koke i ka wa e kupono ai ka waha o kekahi pu o kakou ma ka ho- 1 pe, mai kaii iki i ko'u wa e kamaiiio ai. | 1 A pau keia a'oa'o ana o Pauiele, alaiia, j pii āe li oia ma ka palek£i, a hai aku ia pe-*! nei : "I ka haku o ka moku pakaha, aloh ha oe—Ma "ke ano hea ia makou e haawi ; pio aku ai makou ia makou ia oukou, he aie anei, he pio mua paha nau ?" lloko o keia mau olelo a Pauleie, ua pii koke ke kai o ke kapena Malae-, a K&na koke ' ae Ia oia e ki poka ia Pauleie ma. Mamua o ka puka ana o na oleio a ke kapena Maiae. ua kani aku la ka pu a kekahi ! oluio, a q ia iele no o ka poka a ku pono ma ke kia hope, a lele aku la iioko o ke kai. la wa i lele ai o ke kia iioko o ke kai, ua hiki ole ioa i ka moku ke hoio aku, noiaila, 1 ua pinapinai ioa na poka kupono o ka moku i o Pauieie ma iluna o ua wahi moku nei, me l ke ki mai no o ua wahi moku nei, a ku nrai I ia no ka moku nui, aole nae ma kahi piHk'ia j ku ao ma ka palekai a malale iki iho. - f Aolu 1 hala he umi minute oke kaua ana I o iakou nei, o ke piho no ia o ua moku po;wa nei. la piho ana oka moku, ike ia aku jla ka au ana ka poe i koe aole i make | maiuna o na apana laau ī ioaa ia lakou. A naio aku ia ka enemi, alaiia, kapilipili iho la na olulo i na wahi i noha o ka moku. 1 ka hana ana, ua lilo no ka la okoa ma ia hana ana a pak-e like no me mamua, Ia pau ana o keia mau mea ika paa, [ua nui loa ka oiioii o Mrs. Baraunu, i ka paa maikai hou ana o ka moku, a me ko lal kou pakeie ioa ana mai ka make a na Ma- | lae.. ■ MOKUNA XXVIII. ! Halawai 1100 me ka moku powa. i 1 ke pio ana o ka moku kiaiua Malae i hoike ia ma kela mokuna aku nei, ua hooholo like na mea a pau o iuna o ka moku o Pauieie ma e holo i kahi o ke Capt. Barau- ! nu. ■ A i ka hooiho ana mai o ka moku, maiie iho la ka makani, a iula waie iho ia no ka moka no kekahi mau hora. I ka hiki ana ī ke awakea, loaa iho ia lakou nei i ka makani, aiaiia, kani iho ia ka aka iki a Mrs. Baraunu i ka hoio iauna oieo ka moku. i A ninau aku la oia i ka olulo e ku ana i' ka hoeuli, "e hiki ana no an® ia oe ke hookeiepololei t ka moku ma kahi a kakou i l hooholo like ai ?" Ae mai la ke ku hoe, "ae, ua hiki no ia'u lno ka rftea, ke malama nei no au i ka aui j ana o ka moku ma ke ala e hiki ai ke holo pololei loa." Iloko o keia wa a ka moku e holo n)bi, u 0 kaawale loa aku ia ka oina ia lakou aku. A iioko oia wa, lohe ia aku ia ka wawaio ana o na leo raa kahi ioihi loa, ia ho keia mea, ua hooho koke ae kekahi o na olulo me ka ieo nui, "he wawalo ieo ka'u e lohe nei." A pii koke mai ia o Berenetona a oinau mai la, «mahea oe i iohe aku nei ?" A ī»ne mai la ua kanaka nei/"ma ka akau aku nei no au i iohe ai." A kau aku la o Berenetona i ka ohenana ma kahi i kuhikuhi ia. la nana nna, ua ikie ia he moku powa mamua pono aku o ko iaikou nei moku, e iho pono mai ana. la ike ana aku o keia moku, koma hou mai la ia lakou nei ka manao kau«aha, no ka maopopo oie o ka mea e hanaia mai ai iakou e keīa moku. A o.Mrs. Baraunu, o kona ano mau no ho» oka makau wale ika make. A o lele hoi, oia mau no kona ano, aohe ano makau o kona mau maka, ua piha mau i ka aa. A i hou ae la no o Mrs. Baraunu, « me he m§a ia ua hoouna ia mai eono moku e imi mai ia kakou, mahope iho o ka pakele ana o kakou mai kela moku Malae aku nei i mal ke ai ia kakou." Pane mai ia hoi o Beretfftona, "ina eono io moku powa i hoounaia mai e iuii ia kakoo, alaiia e pilikia io ana kakou, no ka mea, he uiHiu loa kakou, a n«lai| a , aole no paha be wahi hana hiki ia kakou e hani aku ar, i mea e pakele ai kakou mai na pih. kia e hooiliia mai ana maluna o kakou." A pane mai la kekahi olulo, "aole io «<) kakou e pakele ana. no ka mea, ua nui | 0 f ka holo o ka moku powa, n nn u mea e 10l aa koke mai ai knkou, ke manao k:»k»u holo i pakele ai. " Auwe ! hahai mau k* puuio i;t k;*ko» ke kuhi i«ei a.u oka | 0i u

' ita ptblda. eia eo b» * - Mrs. Bawuna. ■- y, *» .; » ' J Aob paha i ha!a he hapafea >ofa CBafcape . ilio o lta ike ia ana q ke ktekie he ooa 0 ua moku oei, ahila, o ko Bereaetb«a - hao iho I* no ia i k§ pa a'p% t ks pa«4a a -; me ka poka, a kakali iho la ia & k'a iihnaju. na iki mai o ka iuoiEß powa. 1 ka fihi lauoaana mai no o ka moka po. wa, o ke ki koke aku la po ia o Berenetonn 1 ka pu, a ku māwaenakonu o ke kia hepe, a iele atia iloko o ke kai. la leie aha iloko o ke kai, i mai la kekahi . olulo, "nam maoli hoi ka pololei o ia ki ana aka nei, pela hou ako, o"ka pao oo ia e ka pi. ■ likia." ■ Aole no hoi i ema, oke kau hou ia ae la no ia o ke kia a me ka pea. A ku mai la kekahi oiulo, o Beni Laka ka inoo, a ī mai la ia Ber«Jetona-, "owau, ua hele ikj no au maiuoa osekahi wahi mana- ! wa, a ua lilo au i mea ki pu, «oiaila, ke n>ai nao nei au, na'u e ki keia'piha." 1 Ao:ka ae koke aku ia no ia o Berenetona, 1 e hiki m wia ke ki. O ka niki aku ia no la o ua kanaks nei i |ke ahi kuni, a o ka hoopololei no ia a poloi lei, o ke kuni iho la no ia i ka pu, a kani ! aku me ka leie pololei ana o ka 'poka a ku | pono ma ke kia hope, e like nve ke ka mua lana. - ! No keia ku ana, na haawi mai o Beretie. ftona i i£ona niahal» piha ia Beni Laka, no 1 ke akamai i ke ki pa. me ka i ana, pela hou , . aku, o ke pio no ia .o ka moku powa. t Oka awiwi hou iho la no ia o Beni Laka ika hoopiha ana ika pu, aki liou no. ia kani ana, ua no-ha ka pu, a maimake o Be« :ni Laka, he wahi eha uuku wale no ka i • leaa mai i kekahi mau apana hao i lele liilii i o ia nei. hou ia kekahi pu a hahao hou vt i ka pauda ame ka poka. A piha ka pu, aia> ila, i aku 'la o Beni Lakn, "e neenee aku , oukou a pau mn kahi e, oiai, aole i ike pooo ia ka hopena o keia pu, e no-ha hou ana paha aole paha." A !ohe o Paulele, i mai ia oia, "ioa pela mai ki no oe i na pu, o piiikia auanei oe." Luliluli iho la ke poo o ua kunaka nei, me ka i ana, "aole o'u manao nui i ko'u ola, no ka niea, ua nui na la o'u i ike ai ina inea p keia ao me ka waiwai ole, a o.oukou ka'u marafo nui, ka poe nana makou i hoopakele."^>

A ku mai la o Berenetona a i mai la, haawi mai oe ia'u ke ki ana i keia wn, a e ku «e oe ma kahi e," A heie ne la o Beni Laka ma kahi e, e like me kn olelo a Berenetona. la wa i moe iho ai o Pnulele.ma ke kumu 0 ka pu, me ka i ana, "e Berenetona, mai ki oe-i keia pu, no ka mea, ua maopopo $oa ia'u' e no*ha hou ana keia pu, no ke anoka» hiko loa. , Oiai o Paulele e papa an& ia Berenetona, ke hihio mai nei na poka oka moku powa maluna o lakou nei, -me ke ku o kekahi mau i-a o lakou nei. A kii aku ia o Mrs. Baraunu ia Paulele e hookaawale mai iaia ma kahi e, i hana aku ai o Berenetona. la kaawale ana no o Pauleie, o ke ki aku la no ia o Berenetona ika pu. la -kani ana no, o ka no-ha no la o ka pu, a lele aku la na lu poka a ku ma ke kia raua o ka moku powa, a lele ana iloko o ke kai. la wa, olioli loa iho la o Mrs. Baraunu a me na olulo i ka pakele ana o Berenetona. aole i loaa i kekahi eha mai na apana mai o ka pu. - la no-ha ana o keia pu, alaila,.mihi iho la lakou nei.no ka loaa hou ole o ka mea e pale aku ai i ka enemi. Mahope o ke ki ia ana ō ka pu, «inau fnai la o Mrs. Baraunu ia Berenetona, "pehea la >kakou, e loaa mai ana no anei ia lakou ?" 1 mai la o Berenetona, ''k« manao nei au e looa ana no kakou, no ka mea, e hiki hou ana no ia lakou ke kapili hou ntsi i kia, alaila, kau hou ia ae no na pea, aoi loa aku i' nui o ko kakou mau pea e paa nei." A ninau hou aku li no o Mrs. Baraunu ia Pau hoi, aole anei e hiki ia kakou ke hookoeao hou iloko o ke kowa baiki au i hookomo ai mamua ?" 1 mai la o Berenetona, "aole paha, no ka mea, aole nui wale o ko kakou mau pea, nolaila, aole paha kakou e hiki ana ilaila, a o ka loaa e mai no la ia Ufkoa la." A kau hou ae ia lakou nei i mau pea hou, 1 P" a ana 0«a pea hoa, alaila, ua ol iki aku ka hoio o ua moku nei i ko ka wa ma«nua iho. , A hoi ae la kekahi kanaka akamai loa i ke ku hoe o na olulo, a nana i hookeie fea «noku i kekahi wa, me ke ano aiele no nae oka ihuo kamoku, aolaiia, ua bu no o Pauiele i ka hoe. la wa i lilo ai o ka hoe ia P&ulele, ua paa poao ka ihu o ka moku i kahi hookahi, aoie aiele ioa ia nei. No koia mea, ua nui ka mahalo y na olulo i ke akamai launa ole o Paulele ma ke ku hoe. Oiai o Paulele e ku ana i ka hoe, aia aa Malae ke kau hou mai ioapeahoo. no ka hoomakaukau ana e uhai mai ia lakou nei. A ninau hou mai la o Mrs. Baraunu ia Paulele, ' aole anei e pono kakou e hookomo hou iloko o ke kowa , • I aku la o Paulele, "ioa aole kakou e loaa ana i na Malae mamua 0 ko kakou hiki ana ilaila, alaila, e hiki ana no kakou ke komo malaila.'' (J&okipau.) Heaha ko kakou niau hoapiii e pono ka hookaaw*le ia | aUO h O ame roaiao . I ka wa e hiolani ana kekahi kanaka waiuua o kona moe, kokoio malu aku la keknhi popoki a kope s ho la ma kona papalma. Mnnao iho 1« ky kanaka he inakika popoi ao la oU i iui lima ona me kaolelo ae. ' O «w hooiiaukiuki noi a'u he makika."