Ko Hawaii Ponoi, Volume I, Number 31, 14 January 1874 — Na ka Oihana Hoonaauao o ke KUMUMUA A O KA IKE MA NA Kula Aupuni ma ka Olelo Hawaii. [ARTICLE]

Na ka Oihana Hoonaauao o ke KUMUMUA A O KA IKE MA NA Kula Aupuni ma ka Olelo Hawaii.

' K ini makainaka oka Lahui ponoi aoa&- ' Wa iiioa, mai ka paa iluaa a ka paa ilalo, mai iUa hookui aka halawai. E naaa ia kakou j hookanaka, o kipa hewn ke aloha i ka ilio ; ; pau pulu, aohe lau kanu ole. E ala ! e liuhu, e hoomakaukau ko kakou Oihana Hoonaauao c ke I£umumua o ka ike raa na kuia la aupum ma ka Olelo Hawaii. . Ma ka hoomaopopoia ana oko kakou Oihana Hooaaauao, he mea ehaeha kukonukonu o ka naau, i ka ike kumaka ana i kahi mau opio hou e heie luakaha ana ma ke ano nanea mawaenakonu o ka hupo i keia wa maikai e hoomahuahuaia nei ka uouhi ia aoa ona Buke ma ka Olelo Hawaii, a mamuli o ka hoohaikiia, me kekphi maa hema* hema pu, e hoohamama ana i ka puka e mimilo ai ma ka iua o ka poeleeie o ka pouli mau loa. loa e hakiio aku iwaeaa ona aa nakiiia x»a Kumukuia e na keakea, a ua p&a, 1 oia hoi, aole eae ia kekahi haumana o kekahi haiekuia e aku, komo ma kekahi halekula e ae, in%,ma ka mokupuni mamao mai oi% a ma kahi kokoke hoi, aia waie no a Loaa mai ka palapala hookuu mai ke kamu mua i heleaioiaike knia.alaila he kuieana oia ke hele i ke kuia ana i makemake ai, £tfaa, i i na aoie keia mea, aoie e pono i ke kumu ke ' ae iaia e kula, oiai, ua hana kanawai ia ma i ka M. H. 1868. Oke Kumukula e kapae i • ke kanawai, e iii mai no qa hauna ehaeha o ke kannwai maluna ona. Ano ka wa e wne ai no i» r»ea a kaawaie aku. Eia kapiUkia i ikeia, o kekahi o tia cna« kua he hupo haalele ioa, aoīe manao nui i mea e naauao ai o kana ke>ki, ppla ko'u ike ana, ke aneane nei' e puai ba makahiki 0 kekahi mao keiki opiopio, aoie'oae he heie 1 ke kuia, oiai, aoie i iaaa ka ke kuia kahi i hele mua ai, aka, ua~n«i no ks keiki e hele i ke kula, raa Wahi ana i noho ai, aole nae e hiki, ua pani ia ka poka oa paa. .Oa koi aku no ke keiki i ka makoa e kii i palapala.eia ka ka makua, he loihi, he nui na poino no ka heie ana, e aho iho no ke | kahu irau pai ai maauaua, ua haia ka paleaa ' o ka hele ana i ke kula, i ka wa e noho ana j malaila, a pela aku. ! Ma keia mau ano no i ulu mai ai kekahi [ mau wahioe, aole i hiki ke heluheiu pono { ma ke Kumu-mua, ka puke palapaia hoia I ke keiki uuku, akahi a ■ hoomaka » i ke ao ! ana ma ka naauao. Ma ka aioau ia ana ' aku. Heaha ko oiua mea i ike oie ai? Ua 1 hoike ia mai ka mooleio no ia mea, " ua noho nanea waie iho no me ka paiaka a hui pu me ko maua mau makua ma ia haawina hookahi nolaiia, ua heie maua i ka naauao oie." Nolaila aia no paha ma ka poho o ka lima l oke aupuni, ma oka papa Hoonaauao ala ke kaana ana i na mea e puliki paa mai ai ma f ke apo o ka imi ana i na kanawai kupono e i hooulu «i i ka pīi ana o na hanauna hou e i waiho hemahema īa nei, i pau at aa hihimai nu kipukapuka i ka panipani ia ma na mana • oka makee naauao Lahui Hawaii ponoi ona ojvio o kakou.

b Aole oo he poina ia'u, i ko'u wn e keilt|| ana. mn ko'u wa e hele unu t ke knta, 1 nai; [ hana oia rua» la, oia hoi ka inanawa i'a. Lit maiksika k« hooponopofto o na ktita la auf puni ma koha kau, ua ulu nui.a makaala na haumana me ka paupauaho koke ole i ka he» le ana i ke kula, a haia un makahiki he iwa* kalua a oi, a emi iki mai, aka, aole pela e ikeia nei ma keia wa. aole i hiki aku i ka wa e haalele ar i ke kula, o. ka haalele niai 00 ia, a hēie auwana ma na wahi e hookp ia at aa iim paia wale o ka~pouli hupO. ! O kekahi kumu paha no ka nui o na i haole 1 keia wa, nolaila, ua fiakabaka na ku> la kanaka ? Ae, he o!aio no ia, aka nae; p I kekahi ike nani ioa ia ke lawe pu ia mai tnp ] ka ike Hawaii o ka aina kupa, mai »a kqpaaa mai, 00 he';raau len » iohe no & akamai ma ke kula kanaka, olaila, e hiki waie auanei ke ao ma ke kula haole; he mea kahaha nui keia i ko'u nopnoo ina nae pela iq ; ka inoa o ka hooikaiiia ma ke ao" ana, e hiki Asrawe ai ka ike, aia ka na hai e paeii i ka mahakea paa-kiki 0 ka noonoa a ke keikī liilii, aiaik ka. hookohakoiiu iho, aoie peia ka pooo, na keia u me kej£ ehapai i kana oihaaia iho.

la'u e ku ana a heoiahe i kekahi ma« kamailio hoopaapaa, mamaa aku nei, n>awaen» ō'Hra me U. Ulelo aku la 0 Hm Ū» " Heaha kou mea 1 hoouna oie ai oe i kg.u keiki i ke kula haole, elike me na keiki a mea tna, nana aku ka naholo v?a!e no ia i Honolulu ?" Eia ka U. " pela iho hoi a maiamaa lea iho i na puke kanaka, alaila, hookomo aku ike kula haole Olaio hou oH. "Oaha no hw pela hookomo aku ?" "He ioiHi loa ia, aia no a akamai i ka palapala Hawoū nei Ja! emo oie .'ua makaukau koke, peia mai ke kumu kuia haole ia'o i kei.l ia iho nei" Eia: ka H. " Aole peia nana no e ao." Oia no na kike oleio ana mawaena 0 keia mau mea, Na kakou ka wae aha i na hua olelo waiwai e piii ana no ka la|ua I kukai olelo ana. j He oiaio maeli no keia,.a ma kekahi -mau ; hale kuia, i komo-hia i keia mau ano, a i ka hiki ana mai 0 ka wa hoike makahiki 0 | na kula, 0 ka oleio ia iho la no ia he \ao oie no ke kumu. Alaila, ua nele oia no kekahi haawina hou ae. He wahi maawe paha ia e hookuemi ai i ko' ke kumu kiula kikiao pauleie nui loa maluna o ka Oihana hoonaauao. A hooikaika paha i wahi ha* na e ae Uekahi, i ola ka noho ana me 1 ka ohana ma ke kaona, oiai, me kahi kenikeni wale no e pono ai keia Kapikala. ' Ua mahaio loa au ma ka naauao haole, ke loaa ia olelo ahiu, oiai, mai loko mai o na Buke haole e lawe ia mai nei k» kakou hoonaauao ia ana i keia wa, aka, o ka puliki paa ia ana nuii ma ke ap'o like o ka naauao, aia maīaila ka mea nui liw e nana ia ai,. me ka noonoo akahele, no na kumu keakea no keia mea nui he ike, ke kokua" _nei 0 Kanajoaahokana i keia. » E kokua nūi oukou Hia kula hoolaha ike. He ku-

mu nui ia e paa ai ke aupuni," Pela ! He minamina au i kekahi koo ikaikaW- ' na e paiulu mai i Ua holo moku ana mai ke alaoui laula o ka hoopalaleha o na keiki me na makua, no ka hoopau ia ona o na ( Lunapaipai o Ha kula elil" me ia inamua I aku nei, no ka mea, aoie no palia i ike ia ke ! kumu hooemi ma ia ano, mamua o ke koho i iaana i koiu no na hoa o ka papa kuia o ka j Apaaa, e koho baiota ia nei i keia a me ke- i ia makahiki ma ka malama o Maraki. Ao-1 ie paha he waiwai i maopoopo ma ia inea j ke huii ia . Oia la ! Ua hooliio ia iho nei nae na kamukula i i Lunapaipai no kana hale kuia iho, aka, ] eia paha kahi kuia maiaiia, ma ke kahea I ia ana o na inoa o na keiki ma ka hoomaka i aaa oka kaia, aole i hiki rt)ai. akila, nale 1 e hiki i ke kama k« leii 'm ia, oiai, o koaa.! mau hora hana ia, aka, e kiko iho a hiki i i ka eha a oi, a hoahewa ia oia, aiaila, hoo-. paa ia'ma Keoneula, a ina he "kaikamahine aoie paha he wahi nona i hoomakaukau ia. j 0 keia kauo huiuhulu ia ana ma keia ano, j he mea m e hoomakaukau ai Fna opio a ' weliweli iakou, ,a hele lalau ma kahi naio wale i ike oie ia e pee ai, a iiU) i kahaka | makua, a o kona hope, he neie no i ka 1 ike. 1 na paha e hana ia me ka hoolakaiaka hoo-, malimaii maiie ana me Jce akaheie loa, e ! Uka auaaei ke maa th«t malok® o ke kui- i kahi o aa hana ho«pōtvo o ba ma«maei fcupooo raa kona ano, Pela ao. ! E na Kumukoia ia aupani mka olelo | Hawaii, haii īa, imi ia, noelo ia, kanana ia, ( waewae pono ia, mai loko ae o ko oukou i ohana hookahi. i kanaka kupono oiaioi, kuokoa, hoopilimeaai ole, hookae ole, hookie- i kie oie. a haaiele ole ia ko oukou mau pono j pilipaa a pau, e hooikaika like ma ke koho' ■ ana 4 mau Lunamakaainana m keia kau ! Ahaoieio ae o keia mak&hiki, i 'waha oleio ! j ro ko-oukou mau piiikia, oiai, aia maloko! < ona na kumu maopopo no ka oukou mau I ! hana e lawelawe nei i ka poe opipio puU-' i pula oka Lahui ponoi. U« īke, ua k»wo;' | wo, ua mole, a kupa kamaaina no ka Oi-1 j bana e hoomanawanui nei i ka weia 0 ka ! |Ja, i k« anu a ke koekoe a ha kuaua ipaka koikoi o ka Hooilo. | Ma keiS~Vrehewehe ana no keia kumuj manao, ke waihoakea aku nei au nie kuu ! noi haahaa aku ia oukou e ka poe e h"lu> < | helu ana i keia hooakaka ana a'u. Oia ' ; keia; i like ole ko kakou noonoo ma ! ka'u | ; wehe ana, me ke kuhikuhi o na kui make-; i neti o na puniu o ko oukou mau poo, alaiia, e huikaia moi ia'u ma ke kala ana. Liolakepoouaui. lanuari, 10, 1874. : . Ai» no toi he kaua nui in& ke aupuni o ' Akina kekāhi mokupuui o Sumatera, e kue , ana i ka hooponopono aupuui o Ho)ani,:a ua hoauhee ia aku ka jjoo Holani. O Ākiua kekahi aina i noho ai o Lakamana k;v mea : noaa ke kaao n kakou e ike noi, a mo ho mea ala o lakou no ka oi o ko ktn o iki iahui ■ ili ulaula. '