Ko Hawaii Ponoi, Volume I, Number 31, 14 January 1874 — KA OLALI O KE KAI! KA HOEULI ULAULA, A O KA WAHINE PAILAKA! [ARTICLE]

KA OLALI O KE KAI! KA HOEULI ULAULA, A O KA WAHINE PAILAKA!

i | MOKUNA XXX. [ IkBIA he moku. i l ke kakahiaka ana ne, ua ikeia ka hok» I maikai ana o ka meku oPaulele ma, ma ka hema aku o kahi a iakou i komo ai. A pa mai la ka makani mamua mai, nolaila, hoopiipii ae ia o Paalefē i ka moku i hiki aku i kahi a lakoū i raanao ai. No'keia mea, ua aui ioa ae ia ka moku ma ka akau komohnna e kokoke hou aku ai i i«naokup«ni Malae, A pane mai 3a o Paulele ia 6erenetons, "makau ae la ka hoi au i ka mau mai o keia makani." , A lohe o Berenetona, alaila, i mai la oia, "owau no hoi kahi hopohopo, aka hoi, īna e pa mai ana ka makani ma ka akau, alaila, hala ioa kakou ma ke komohana, a o ka loaa ! no ia o ka pomaikai ma ka hala loa ana aku 1 ma kahi e mai na aina Malae aku." t A ikaika loa mai la ka makani mamua j mai, noiaiia, ua kaa loa ka moku ma ke ko- ! mohana mai kahi e piiikia ole ai i na powa, A ma ke awakea, ikeia aku ja na kapaka- | hakai o uka, a no ia ikeia ana, ua hoounaia | kekahi olulo e pii iluna o ke kia e nana ai, j ina paha he moku kekahi e holo ana ma ka i moana. 1 ka pii ana o ke kiu iluna, ikeia aku la ; elua aioku, hookahi moku maluna mai, a o kekahi moku maialo mai. " Pehea ke ano i kau ike aku l* 1 wahi a Betenetona. " Aohe ike pono ia o ke ano," wahi a ke kiu. ■ ■ No keia mea, ua pii aku o Berenetona ■ iluna e nana pono ai i ua mau moku nei. 1 ! kona nana pono ana, hoomaopopo aku la oia j : i ke ano o kekahi moku, he moku Malae ao, ! | a o kekahi, aole hiki ke ike pono lā'akū no'] i ka mamao !oa. j A hai iho la o Berenetona ia la)o penei :' " lna he mau enemi ae keia mau moku elua ' : e holo mai nei, aiaila, aole ahailono o kakou, e pau loa ana kakou i ka make. I A noho no o Berenetona iiuna e npna ai i ua mau moku nei, a hiki wale i ka uhipaa ana mai o ka ohu l ua rnoku nei, alaila, pau aku ia ko ia nei ike ana, alaiia, hoi iho la | keia ilaio. la hiki ana mai o Berenetona ilalo, ninau mai la o Paulele, "pehea/ko kakou pono i koe ?" 1 aku la o Berenetona, "e huopii loa ka- j kou ma kahi e, oiai, o kekahi moku, he Malaeno ia e imi hele ana ia kakou, a o ka aoao kupono loa nae ia kakou e hoopii ai, oia 1 ka aoao o ka moku ī ike ole īa kona ano." 1 " Ae, malia he moku īa no ke aloha, alai- i la, paiekana kakou, nolaila, ua pono koā ! manao," wahi a Parulele. No keia »ea, ua mau aku ka hoio ana o ka moku ma kahi o ka moku i manaoia he moku i noho ia e ke aloha makamaka, a no ka maikai loa o ka makani, ua hikiwawe loa ka moku i ka holo ana imua, e lihi launa koke aku ai. » No keia hoio loa o lakou nei, ua ike koke ia ka moku Malae e holo mai ana. 1 ka nana aku i.ka holo ana o ua moku ; Maiae nei, aole i kanamai ua mea he holo, oia no ka papa heenaiu ka pua-o iluna o ka ale. Oiai ka moku Malae e holo mai ana i o lakou nei ia, ua |>iha ioa na oluio i ka inakau ; a o Pauiele no hoi kahi i komohia e ka hopohopo. Hoko o ko Pauleie nana pono ana ma ka ohenana, i ae la oia, "he moku keia no kekahi mea i like loa ka lokoino me ko 8010-1 ko. Nolaila, e na Lani, e aioha mai ae| kokua mai ia makou iloko o na lima o na i enemi." i A i mai la o Berenetona, "o ko kakou po- | no, o ka imi i na manaoiana maikai, oia hoi' i ka holo loa, aole make hoopiiipHi aku, a me ( ! ia mea e loaa oie ai kakou i ka poino. A liuliu iki, i ae la o Paulele, "hookahi j ; waie no mea e pakele ai kakou, o ks maikai 1 loa o ka makani e pa mai nei ma kahi o ka ! moku i manao ia he moku ia no keuUei^* ' me ia mea e pakele loa ai, ma ko kakoa h&-; iawai koke ana aku me ia moku, mamua o ka ana aku me ka moku powa. O j ke kumu o ko'u manno ana he moku ia no ! ke aloha makamaka, no ka pa ikaika mai o ka makani ma ia wahi mai, oiai, ua maa loa ! bu ma £» mea a'u e Ipoa oiuoiu ai ka manao,! alaila, he kokua ia no ka wa pilikia " No 'keia tnau olelo a Pauleie, haka pono ' ioa aka la oa mea a pau i ka nana nna i ua ! moku nei, imt ia nana ana, hoomaopopo! iho ia lakou aole he moku powa, he moku Beritania, a i oie he moku Amerika. Oiai iakou e nana ana me ke kiai ana i keia moku, o ka uhipaa mai la no ia o ka ohu, naiowale na mea a pau I* paa ana i ka ohu, hoomau aku ia no ia> kou nei i ka hoio hoopiipii «na i ka makeni e like no me ka lakou holo msu ana i ka wa obu ole. me ko lakou nei ha-io ane nm keia rme keia aoao o ka moku no na moku eiua ike mua ia. A liuiiu ko iakou oei holo nno, alaila, hoomaopopo iho U Ukou nei. ua oi aku ko lakou nei holo ana imua. m* k» mau ana iiiai o ka mak«ni maikai. O ia mau holo no n Ukou nei, * 0 ka lohe «ku la oo i. o kek«hi kiai i ka u-wi mai o

Jjo palake. a me k« mumulu aoa.o ua.leo, o kaJfeii aku ia no ia o ua kiai uai ia Berenetona, penei: <Ua iohē att he. mumulu leo,; u&Jcokoke ios»"' " M&hea kau iohe ana aku eei?" wahi Bereaetona. " Eitia paha paina maiuna ae o ko kakou i ihu e holo pei," wahi a ke kiai. w Ka u !—-0 ;ka moko Malae aka ia no i na!" wahi a Berenetona. ' ! O ko Berenstoaa holo aku la uo ia ma ka | ihu, a nana aku ia imua, aole ike ia aka,; aka, o k& leo ka ia nei i lohe.akū. " Ke" ike. afeu la uo oe f' wahi a Paulele. " Aole o'u ike moku aku, aka, o fea hau- j wawa ka'u e lohē nei," wahi a Berenetona.: O ka mea maopopo loa nae i ka iakou nei; lohe aku, o ke k'oele mai o na palaka a n» ka u-vyi m»i o « a i-8»

Hele aku ia o Pauleie ma kahi oka hoeu-1 11, me kona ano knpaA mau e like me im mea i hoike mau la, ua ko oia malaila a hookele poiolei aku la i ka moku ma kalia wahi i monao ai. Aole he hookele oi e ae a Berenetona t ike ai e like me keia, a hoike ako ia oia i kona mahaio i ko kakou Olaīi, a pela no hoi i ka mahalo o ka poe e ae a pa» o ka mokuMe ka hoopaa ana i ka moku ma koaa! aia poloiei. me kona maa pea e poho ana i ka makani, ke holo nei oia me ka ikaika kupoao, malalo o oa alakai noeau ana a ke Kupueu Paulele: ia manawa koke no, lohe ia aku la ka 0-we ana mai o ke kai o ka moku Malae, ai ke hakilo pono ioa aku ia lakou nei, me ke ake nui e ike aku i kona mau kia a me na 1-a. ■■■■■■ Mehope koke iho no. ike maopopo loa iai aka ia keia mau mea e pu-a mai ana maioko mai o ka.ohu. I kela a me keia minote, ke hookokoke ioa mai la ka enemi, o kona mau luina hae- 1 leele, me ko kkou mau papaiina ienalena ; ano tiga, e kuku«mai aua ma ka paiekai o | ka moku, e nana nui mai ana i ka moku kalepa, ua hoopihaia lakou me ka hoonaukiuki, j me ka nau ana o na kui o na ano diaboio a pau. .. i Me ko lakou mau leo ano ahiu e hoopiha i! jana i ka lewa, loheia aku ia ke kani ana mai ! j o ka pu. i ukaiiia mai e ka uina o kekahi j I poka kaumaha, aku mai la moku malalo i | iho o ka hua o hope. .:J ! la wa, komo mai ia ke kai me ka halulu,!; je ahai mai ana i kana ukana he poino.me: [ ka hoopiha ana i ka opu o ka moku. ! ■ E piho iho ana oia ! !> i "E ka Lani, e kokua iu makou !" i hooho ! ; ae ai o Mrs. Baraanu. I " Ae, he oiaici|i&,4ja poino kakou," wahi j. I a kekahi iuina o ka moku okohoia. ' r ' j Pane hou aku laoia ia Berenetona. "aole ; anei e pono m kakou ke kau ma ka wanpu i ii , keia mnnawa ?" :: Mamua ae o ka hiki ana ia Berenetana !] jke pane aku, lele hou mai ia kekahi poka a , ku aku la i ka waapa, e hoonaha ana i na i apana liiiii. | Ua'kokoke loa ka iele ana o keia poka ma ! I ke poo o Paulele, a ua moku pu aku la ke-; | kahi owili o kona lauoho nani, a haule aku ! i« iloko o ke kai. j "He pono io oe e haaleie i kela wahi, no : i ka mea, he wahi koopiono ia i ka moka," wa* i ! hi a Berenetona. ; , " Aole. Aole au e haaieie i ko'u kulana ! ; maanei, a hiki i kuu konoia ana mai e haea j pela," wahi a ka Oiaii o ke Kai. Ia wō, ke piholo loa iho la ka moku. O : kona paiekai o hope, ke heie iho la e like ; me ka ili o ke kai, a koe aku o waena o ka ; moku Hooho nui mai la na Malae, i ka ike «na : mai i ke kulana poino o ka lakou luahi. " Auwe! Heaha la mea hiki ia kakou ke hana i kgia wa, no ka mea, ua poino na mea . a pau," wahi a Mrs. Baraunu. i " Aoie kakou e lilo ia iōkou me ka paio > oie aku," wahi a Berenetona. laia i hoopuka ai peia, lawe mai U oia i 1 kekahi mau pahi a me kekahi pa i hoopiha i ia, ana i ike ai e kau ma ke keeoa o i 0 keia mau mea kana i haawi likeaku «i ; i na luina o ka moku okohola. "He uuku loa kahi pono e loaa i & kakoo ! ma keia mau mea," wahi « kekebi ! Pane aku la o Bereoetona, "ma ke kae j ! ana aku e lo«a ai ka make ana e like me na I ; kanaka. I | Kuhikuhi aka la oia i kekahi mau laau a i | n»e a« kaula e waiho ana ma ka oaeki o ka ! j moku. j " E hoopaa koke e kau maa kanaka i ke- ! • kahi mea hoolana, aoie no kakoa « piholo i , ana ilab, no ka mea, he pap& ao k» o ialo,! ! aohe i poioo," wahi a Berenetana, ! Me kona mau lima ponoi i kokua «ku ai oia i ka hana ana i mea hooUiM bo lako», e i haawi ana i na kuhikuhi ne ke akahele ilo- 1 : ko o keia kupihkii o ko Ukou k^ana, Ua ®akaufaau koke ka mea hoolana no : ka hoolele «a« ako i ke kai. , hookauia aku la ma k« aoao e ike ole i : mai ai n» Malae. " Auo,e hooili kakou i keia mau mea ma ! he mea paku no kakou e «lai ' «i, oiaioia e kuhikuhi ana i keknhi mau owil» pea nuuui i nakinaki ia a pea m« ke ! ano heoa, i lawe mua ia mai ai iluna maila-! lo mai aka lua o ka moka," wahi « Bereoe-' ton«. - Oahooloheia akulakan. nuu olelo me e,eu e kooa-mau ho«, «me he mea J a , u a ume ia (akou e ka h««oii roa na mea a 'paa e puka m«i ana m«i ke kanaka opiopio mai. 1 ka pa* pono ana o keia m«u me« i hoo> ! m«kauka« »., kokua mai aku U o B«rMetona ,a Paulek» ame Mrs Bar«« nu , e hookau iluna o k» mea hool«ni. Oi»i o Mrs. Bar«uitu ua hele a hailt«a me ka hnalulu an., .k«, o u . «h a «h a '

ike kaa a»a o iia iaen a /frifea . 4« waa lana, oßal»»©teri# ka taea 3 He oianawa loa /k*ta, i I haaiele b©f»e l«a akn *K t GiSk«J ' J moku e boike mai a'na ina hoailona o .ko»n 1 wa e nalowale . lo* aku ai Hoko o k& eps o. ka moana. Ia maoawa i oki aka ai o Bereoetofia i ke kaula i 'hoopaa ia ai ko lakou aei waa lana j ka moku. I ae ia o Berenetona, "ao}e e m «iai aqa na B>aaao lili 0 ba poe Malae no ko hakou piholo ana, me k» loaa kino ole maio kakou, nolaila, e ake ioa mai aea lalrau la e ioaa kakou, noiaila, he pooo loa ke kaawale loa kakou mamua o ko lakou hiki aaa n>ai ika mako." . !

: iaela ka malamamoku <aga 01010, "aole 1 o'a manao e haawi wale ftkjrkak<»s ik©Ja,' i kou nma ola me.ka hooikalka ole, me ka ino a tak6Q eliaitamßral, peia no e hooika. ika ai kakou" a make a oln," a huro haaoli 1 ae la lakou nei 110 keia mau olelo. A kaawal&.mailakawaalanamai ka moku maū Walowale aku la ka ka hope o ka moku, a koe oku la ka ihtr iluaa, a>e ka lohe aku uo o lakou nei i ka wai iloko o ka moku. A iae la 0 Bereuelooa, "aloha »6 hoi ko kakou moku, ke hele iho (a e piholo h>a." A o ka lakou oei naufl aku-feo i ka on; liilii iho o ka moku a hiki i ka aalo ana. la nalo loa ana aku o ka moka, okaka loa aku la lakou nei i ka ike mai a aa Malae, alaila, lohe aku la lakou nei i ke kahea ana ae 0 ke kapena, me ka leo nai, e hoolei aku i ka make maluna o ka poe 0 luna o ka waa lana. A i ae la 0 Pauleie, "ke i nui mai la, e. I holo nui mai e pepehi ia kakou." I Paoe ae !a o Berenetona, " ao)e e loaa | mai kakou ia lakou, me ko lakou hookaa Ole i a ma ia wa a lakou e hookaa ai, hala kakou i | a ma ia hala anaokakou, e hoohuli hou ai :! lakou. :j Oka monao maoli oke kapena, uā hookokoke loa aku la oia ia Paulele ma, eia uae, 1 aoie i launn mai. I A lohe hou nku la lakou nei e haawi hou jae ana ke kapenn i ke kauoha 1 kona mau i kanaka. |i ia wa koke ūo, ike aku la lakou nei ika ] lele ana ae o kekahi poe Malae iluna o ka !j palekai me na pu pnnapana ma na lima. ' la wa i hoolale ae ai o BeKn«tonā iBa : olulo, "e hoonohonoho ae kakou i keia mau : kukaa kapolena a pum, a iwaena kakeu e | noho ai, a me ia mea e pale iki ia aku ai na 1 make e hoolei ia mai ana maiuna 0 kakoa." Keawiwi la lakou nei i ka hana ana a ij pau, alaala, noho lakou nei iwoena ia wa i li.ki mai ai na Malae i aa pa panapana, hele !i nia» la nu poka a ku i na kukaa kapoiena, i aohe ku mai 0 iakou a«i, me ko lakou nei | pepe loa ana iialo. | Aole i liuliu, oke oki no ia oke ki poka ; pu panapana ana, alaila, lohe hou aku la lai kounei i ka haawi hou ia ana ae o ke kauoha e kii ia kekahi pu kuniahi. I ae la o Berenetona, "o ia ko kakou mea : e pilikia ai, aka, i kuu manao, aole e pololei ana ka lakou kt ana mai ia kakou." ;l la wa koke no, oke kaaī mai la no ia 0 , ka pu 0 ua moku Malae nei, a hi ana ka po- ] ka maluna 0 lakou uei. | la'haia ana, iae la 0 Berenetona, "a pa- | kele ae la kakou i keia make, nana hou aku I ana kakou i ka hiki hou mai 0 ua make hou I aka." | A hnli hou ae la ka ihu oka moku Malae I me ka huli pono mai ia lakou nei. i Aki hou ia mai ana lakou nei ika a I no ke ano pohina, na pololei ole ke kaa aaa j mai, nolaila, ua hala 00 ka poka maluna 0 . lakou nei. i hou ae la 0? Bersnetona, «m ia noke mau ! mai auaaei la a manaka ihe i ke ku ole 0 - i kakou, aiaila, haaiele nui waie iho no." \ lae la 0 p *alele, "ae, pela io paha, atalf ; ina hookuu iho i ka waapa e holo i nui mai e hakaka pu me kakou, peh&a hoi oe ?" " Peia io no, aka aae, aole 00 paha e leaa | mai ana kakou ia lakou me ka nui 010 oka ; l«hi i ka hoop-ii aaa t»ai," wah»» i;na. - 1 A liuliu iki, ike ako k (aleoo ika hoolele ia aaa iho o kekahi waapa ;ila, kau e oai b ka iia ilana e kekahi maa ' oielo. Amahopeiho, e ka ee iho 1« aoiaoaa {! Uaiae ilona 0 ka waapa he umikumaeaaioa, ;:aia raa na niho ka ikaika, a o kekahi Maiae ioAi, ba loie wawae puhaahau m« kekahei j ttl»ah ma kona pahaka, a he pahi a m * pa pana{»na maloko o ia kahei. ,| A heoho ae la 0 Mrs. BanaoH, »<eia aai |ae la ke holo mai nei, aoie m«a e pakale ai kakoa. Ble ka pee ioa malaio eua kukaa kapoleaa. |! I* i «hiia mai ai na helehelena o Paulele me ke kaumaha» aka, aole nae he kali- ' ipolipo loa e like la me ko kekahi mau aea I 0 O kana mea manao nni hookahi, 1 eia no kaea ipo 0 ka wa heu ole, (Bereneto- ; aa kakaii hoomalkai aka la oia j imaa o na a aaialea: le mfrJia a*aaj haahaa, ekokaa mai ia lakou mai ka piKkia i e hiki mai ana iluaa o lakou mai 1» Mahe ' P® ne ' : "B aa Lani, eae alaoia mai, e hoopakele ia makou mai keia pilikia e he* le mai nei." ,: Eia ka waapa oqa Ualaa ke hoio mai aei ia wa, j | A haawi a« la o Beren«tona he maa oWe r penei: •• Gīa kakou ke noho nei iWte e keia pakaaalana «e oa p«, aokila, • makaukau oukou, aia a okle aku aae ki, aiaila, 0 ko eukeu «ra ia e ki aka ai mo ka ak* (Ā*h i pm )