Ko Hawaii Ponoi, Volume I, Number 32, 21 January 1874 — IOSEPA WILIMOTA, OIA HOI O Na Hoomanao ana a kekahi Kanaka Kauwa. HE MOOLELO WALOHIA [ARTICLE]

IOSEPA WILIMOTA, OIA HOI O Na Hoomanao ana a kekahi Kanaka Kauwa.

HE MOOLELO WALOHIA

MOKUNA XLV. Cabosadale. I la'u i kaii ae ai maliina o ka lio, ua lioo- . Mku ln au ma ke iilanui i lianaia ma- : " hma o ka~puali, a hiki i ka aina nui, a ua hel.e aku. lt,<ina na kapa o ka loko, a mahope ihn o ka holo ana no na inile ekolu, , ua hnln hope.ae la. ka .loko, a ua 'komo aku ♦ la au rna ko alanui e hiki aku ai i ke kau-, ' hale, kalu a'u e hc!e aku'nei. O no. ka k . mui.o . na . mahana, a ua kalae pono na lani, a no ka mea hoi, fje mea au i hoomanao mau me ; ka iini nui no ka hihia rnoraki o ka aina o , CaroQadaie,.a ia'u -e hele ana ,'aia" hoi ua ! hooiana la au me ka naau i piha i ka hauoli. ;

O ka loa mai iniha Melalina aku a hiki Carwnadale, he iwakaiua no mil'e. ika ha!'i ana a<- o na hora ekolu, nia hoi halawai nuii !a kekaln kanaka kahuhipa ine a'u, a in«i a la ;a niai i lohe ai a'u, ua aneane au o kokoke i ko'u wahi'e hele nei. Nolaila, haalele jho : la au i ke almui a'u e hele ana, a liolo aku In ni» ke kuu wah'i okoa e poai puni ae an&-fa Caronadale a hiki ma ke-. kahi aoao, i ole e inanaoia inai lniha Met.iliiia niai au, a ia manawa pu no hoi, Ufta hoopaa iio an ia'u iiio, aole au e hana ma I ke ano he kiu. Mahope lon iiio, hiki ukii la au i kahi ; hale hotde i kapaīi o Carronadale Jlrinsr a ina ta puka o ua wahi hotcle la i lele iho ; ai au ilalo. Ma ia wa pa-e mai la i ko'u : pepeiao na leo a me na akaaka ana i kama- ; aina mua ia;u, a i kekahi ua ; apa.ia niai la kuu lima e Mr. Dunekanabe, ] a.lulu aloha iho ia maua ine ka pumehana no keia halawai'ano e-ana. "A ! e kuu hoa hele maikai :" i hooho . mai ai kela " Eia no ka ee i Sekotia nei kahi i noho ai? Nani ka loihi o kou noho ana. Pehea ka ioihi e noho ai oe ia nei ?" Haiaku'la au, elua, a ekolu paha la. * Aiaila pane hou mai la keia me ke ano ka e-e waie. "Ua hauoii nui au i ka lohe - ana. Akahi no lioi an a hiki in»i nei mai ;

:Edeheboro mai. E komo knua e paina, ke ! hoomakaukauia mai la na mea*i," Me keia.muu iiuaoieio i alakai aku ia o \ Uuuekanalie ia'u iloko o ka hale hotele, a : noho iho Ja maua ina ka papaaina. No j kuu holo ana inai paha ma ka iio, nolaila j ua ono pono ka'u ai ana. i *' Heaha ke kumu o kou holo ana mai i ; Caroha,daie nei V i ninau mai ai kela. •' 1 hoio mai anei oe e iohe no ka hihia ano j nui e hanaia an& ia nei?" " Ae, oia*wale no ke kumu o ko'u holo ; ana mai; a pehea la ke ano o ua hihia nei ?" ■' Aoie e_ hiki ia'u ka hai aku, no ka mea, ; he mea maopopo oie ke kanawai, a aole no < hoi e hiki kc hai aku i ka haina poloiei. Mamua ae o ka la Karisimaka e hiki mai ana, e lianaia ai keia hihia. Aka, hoi ina aole au i hoopiha īa mai me na manaolana ikaika no.ke ko o ko'u aoao, alaiia, aoie loa au e haawl mai ka umi a hiki .i ka umi kumamalua tausani paona, no na lilo o keia \ hihia, ina iie hoaaloha pili ioa o Alekane-i dero Caronadale no'u." Mahope iho, ninau mai ia k»ia. " Owai ; la hoi kou inoa ?" ua poina ia'u no ka loihi ioa o ka nianawa." O losepa Wilimola ko'u inoa," pela au i i pane aku ai, me ka hoomaopopo oie iho o Mr. Dunekanabe, he kauwa ko'u kulana, ; ,no ka hale o Iniha Metalina, a aole no hoi o/u makemake e hoike aku ia ia i ko'u ano, 0 manao mai auanei oia he kiu au ī hel» ' mai e hoomakakiu no na hana, alaila, o ka pau no ia o ko maua ano hoaaloha ano. "Ae,'e Mr. Wilimota," i pane mai ai ke-j la, " e mānao ana oe e noho ia nei no na i la elua a ekola ea ? Ma ka auwina la o ka < ia apopo e haalele iho ai au i keia wahi, a ; ina oe e hoi ana i Enelani ma ke ala ae i Edineboro, e kipa «e oe e ike ia'u. Manao au ua ai alii paha oe i kou wa e noho ana 1 Iniha Metalina ; no ka mea ua ike ia e na mea a pau he alii lokomaikni nui ke Aiii o * * lniha Melalina. O kana keiki oMr, Leno-

' ka. he keiki kanaka maikai loa'iā—a o kana kaikamahine hona'i o Emelaina, o kekahi no ia o ua pua «ani a na wahine i hanau niaiai. A o na keiki opiopio eiua he mau keiki maikai laua." " - --. v *' "Ae he maukeiki inaikaiio no," wahi a'u ; " h&mau keiki manao kanaka makua, . i pihaāke aloha. Aole laua i hoopoinoia j e na manao hookano o ko laua makoakar.e. J Aka, ua hilinai ia keia mea maluna o ke. ao | maikai loa ana a kekahi keonimana opio; I o Mr. Skuata kona inoa." | ; A ! o Mr. Siiuata ea ! aia no anei ilaila ka elemakule Dominie!" " Ae, o Mr. Calakamana'o Calokamana«! uka*nisa." ! ; '• O ! nani ke ano e o na inoa o keia mau ; keonimana o ba Hilana. Ua hai ia niai be j . wahi nani loa ka hole kakeia o lniha Me- j talina. aka, aole i loaa ia'u ka hanohano o | ka ike ana la wahi. Apopo e heie pu ee j , me a'u i ke Kakela o Coronadale, aka, aole > ; nae i like aku ka maikai me ka hale kakela I i o Iniha Melalina, oiai " ia wa ua oki iho la , I kana pane ana mai me keano kaumaha pu. I " Eia wale no ke kumu i malama pono-I ; ole ia ai ke kakela o Caronadale no ka lilo j i ana malalo o na malama ana a ka poe nona I ' ka moi-aki, a ua keakea hoi i na poe e ae a I 'pau, rae he mea la nolakou ponoi ka waU wai. Ua hele mai ua poe nei e ana, me ka ' manao e kuai liilii i na aina ma na mah'ele ; j ! aka, ua ala mai la na kanaka o ke kauhale, ; ka poe e noho ana me ka hoomanao mau i | ka inoa o Caronadale, a kipaku ia lakou, a i ka mea hoi i ikeia no loko o ia puulu I hookahi." I ka hora eiwa o kekahi kakahiaka ae, ua heie aku la maua i ka haie kakela. Ua 1 olelo ae nei uu, o ua hale U, aia no ia iluna o kekahi a"hua kiekie kahi i ku ai. I hookokoke ana aku, ike aku la i au i/ke ano noni o na helehelena o ka aina, na pumulaau a me na kihapai a me ke ku- ■■ lana o ka hale kakela. I ko maua komo ana aku iloko o ka pa a pii aku la ma ke • alapii nunui, aia hoi ua helea omaomao i ka puluwpi. O ke kukulu ia ana o keia kake- ; la a me kona hanaana, aole i kana mai ka nui a me ka~nani o nā mea hoonioniolo, ua , hooinaemae ia no na aniani o na pukaaniani, a me na puka, aka o na wahi e ae o ka i hale a me na wahi kiekie, aole i hoomae- ; mae ponoia. ua hoolepoia e ke au o ka tha- ' nawa. Ua oi no hoi kona nui mamua o ' Iniha Metalina. 0 na mea hoolako hale a pau o loko, ua ; kuai kudala kahikoia, a o na wale no ke koe ana me kona mau paia olohelohe. A ia'u e makaikai ana i keia kakela ka- j hiko o na alii o Caronadaie ua hoopiha ia ' au me ha manao walohia no ka poe nona | ia waiwai, a me ka hooilina hoi o ua wai- | wai la ī hooneleia. j Nīnau aku ia au. " Ea, ua hoopukaia j iloko o na nupepa o Pereta, ua lana ka ma-! nao o na poe nona ka moraki, e ko ana ka lakou hoopii. Pehea e ko io anei-ka-kkou7" j K hoōpom'aiUai nwi-ke Akua ia oe e ke ; keonimana opio," i pane mai ai o Dune- 1 kanahe, " o ko lakou mau manaolana he jmea maopopo ole. Aka, hē mea mau no } , kela a me keia mea e hoopii ana, e paulele ; no oia i ke ko o kona aoao, aka o ka hopena j nae o keia hihia, ua kaa ioa aku ia mawaho l o na mea i hiki i ke kanaka ke ike." " Ua hauoli au no ko'u lohe ana i keia mea," wahi a'u. " Ua makemake nui au e ) ninau aku ia oe i ka po nei, aka, hopohopo j e hoi au o manao mai oe he mea puni ni-' nau au." | •• Aole pela ko'u manao. Ua ike au i kou manao nui ana no keia Inhia. Ua pau* | lele au ia oe." j • Ae, ke hai aku nei au me ka oiaio loa, I ua uke nui au e ko o Sir Alekaned«ro Ca- j ronadale, a e hooiliia mai hoi na pomaikai j nui maluna ona, aka, aole nae au i ike ia ia, j he malihini loa oia ia'u. Ua lohe nae au , mai a oe mai, ua lana kou manao e ko ana ia." u Ae pela no ko'u manao," wahi a ka loio, " a ke ake nui nei na mea a pau e ikeia ia, a me kona mau helehelena. Ke hai aku nei au ia oe meka oiaio, aoleioa e hoikeia ko | Sir Alekanedero Carooada|e mau ano imua } 0 ka iehulehu, a hiki i ka la e ko ai oia. j Aeie he mea e ae i ike ia ia, owau wale no." | Me keia mau oielo ua nune nui iho la au, i a ua mahalo aku hoi ia ia. | 1 kekahi la ae ua kau ae ia au maluna ©j ka lio, me ka lawa piha no na mea a'u i ike ai, a me ke ano o ka hana i hoouna la mai au a pela au i hoi aku ai i Iniha Metalina. i 1 kuu hiki ana i ka hale, wehe koke ae la au i kuu mau paa lole hou, a komo iho la | 1 na kapa kauwa. Ninau aku la au no ke : alii, hai ia raai la uā hele i ka hoehoe waa- f pa me na maiihini, nolaiia hele aku la e j huli ia lakou ma na kapa o ka loko. A ia'u j e ku ana ma kahi e hoopili mai ai na waa- t pa, ike aku la au i na waapa i kahi mamao, I e hoomaka nui mai ana i ka heihei. O na I keonimana wale no ko luna o na waapa,! aolk o na poe hoehoe waopa kekahi, no ka S mea he hoe leaiea wale no keia mawaena | o na maiihini a me na 'lii. A ia'u e ku ana j malaila, hele mai la o Mr. Situata a ku pu ' me a'u me ke kamailiu oluolu mai, <• He la hoomaha keia no ka'u mau haumana," wahi ana, " nolaila aole a'u hana o keia la. U« hele anei oe i kau wahi e ae ? no ka uiea, aole au i ike ia oe i nehinei, a me iela la aku '' " Ae, ua hoounaia au no kekahi hana a ; ke alii i kahi e." I ka wa a maua e nana ana i ka heihei j o na waapa, ike aku la maua ua puka ka j waapa o na haumana ana mamua o ka waa-. pa o kekahi mau keonimana e ae. Pane I mai la kela, " E nana aku oe, ikaika maoli kuu mau haumana opio i ka hoe," oiai o'ua

inau keiki la no kekahi e hoe aaa. "He | niau keiki opio maikai kela." ! " UamanaD nui anei oo.no laua ?" • j " Ae, no ka mea, he ihnu keiki noiau, a | he pipili loa ia'u. E nana aku oe. 'ua pau*| ka heihei ana, a e hoi nuimai ana," j l Pelalo no, ke .hoi mai ta na waapa e pili | mai i ka wapo, o ka' waapa o ke Alii ka |-imra loa, a"b kekahi waapa mai mahope. A. i ke kokoke ana maio ka waapa mawahp I iki aku o ka wapo, hoolana iki iho la no ke

| kakali ana i kekahi waapa. Oke Ahi. o l Mr. Lenoka, na lede, a tne kekahi mau keo-1 Lnimana eae ko luna, a me na keiki opio a | ke alii.- : Ikawa i kokoke mai ai ka waapa hope, ; ia wa no i hoe ikaika iho ai o Lokiele a me j i Ivora ma ke ano paani lealea, aka no ia hoe | ikaika aoa, uu hookui ino ia ka waapa i ke- | kahi pou oka wapo. N"o ka pioo loa o na lede no keia hookui ikaika ana, ua ku ae la lakou iluna me ka. hooho ana, aka ia wa ua kahuli koke iho la ka waapa. Ua piholo īho la na mea a pau o ka waapa iioko o ka wai o Emaliane, a me na keikikane opiopio, na lede a me na keonil mana pu iluoa. Ua poha like ae la na leo I weliweli. a me na kahea leo nui auwe ana mai na mea a pau eku ana ma kapaoka wapo. Ua lele koke aku la o Donala Situata iloko o ka loko, oiai oia eku ana ma j kuu aoao. Owau hoi kekahi i iele pu aku la ipahope ona no ka 'mea, he akamai loa au ika au. Ia wa ke kahea nei ke aiii me ka leo nui " Kuu mau keiki! kuu mau keiki! kuu kaikamahine aloha ! E wiki! e hoopakele ia lakou !" Ke puapuahulu nei na mea a pau me ka pihoihoi nui. Mailoko tnai ona mea i lele mua iloko o ka wai e hoopakele ae i ka poe i piho, o Mr. Lenoka ka mua, he !ede kana i hoopakele ae, a lawe aku i kula, a o Situata hoi ka iua, i ukali aku mahope ona, me ka hii' ana i na hiohiona nani O' kana aloha. Ua pomaikai nui hoiauma ka hoopakele ana ia lvora mailoko mai oka hohonu. He

manawa ole ua pau na mea a pau i ka hoopakeleia, a koe no o Lokiele. O ke A|ii vtfalq,U9.kiv hakilo pononei kona mau moka no kana keiki, a i kona ike ana aole oia, ua hooho ae la ia me ka leo nui. "O Lokiele koe ! kuu keiki aloha ! auhea jla ia?" ma ia wa ua iuu naaupo aku la oia | iloko o ka wai. Aole he ike oua 'lii nei i ka au nolaila, ua lele aku kana keiki o Lenoka e hoopa- ! kele īa ia. He mea eae kekahi i lele hou : aku mahope ona, o Donala Situata no la, a |ua luu iho la oia ilalo ma na wahi a pau no i ka hulf ana ia Lokiele. | Ua pae aku la o Lenoka īuka me kona makuakane, aka, e nui ana no nae ka l o o ] ua makuakane la i ke kahea : " E Lenoka, ] e hookuu ae ōe īa'u ! ke kauoha aku nei au ia oe e hookau ue ia'u ! Ua piholo, ua na> I lowale kou hanau muli iloko oka loko. E ! mak'e ana ! £ hoopakele ia ia ! e hoopakele j ia ia ! Kuu Lokiele aloha ! e hoopakele ia ; ia. Oke Akua ka hoike no ko'u hoohiki ana, o ka mea nanae hoopakele kuu Lokii ele aloha, e haawi no au ia ia i kana mea e nonoi mai ai. Puili ae la oia i kona mau lima me ka hukihuki ana i kona lau'oho. ! "Kāhea mai la na leo he nui mai na aoao j mai oka wapo. "Ua pakele !" "Ua paI kele oia !" a o ko Situata wa no hoi ia i ea ae ai iluna o ka wai, me ka paa ana ia Lokijele/ , Kahea aku la ka makuakane. "Ua make! \ ua pau kona hanu !" i " Aole !ke ola niei no !" pela i pa»e mai ai o Mr. Situata i kona wa i hookokoke mai lai i.'na kapa o ka loko (a Uoko o kekahi mau minute pokole ma ia hope iho, ua halaI wai pu ae la ke keiki a me kona makuakane j iloko o na apona pumehana o ka hauoli. [ Mahope koke iho o ko Situata hookau i ana fiku ia Lokiele i kuia, a aole no hoi i kau pono aku kona wawae ika aina maloo, ua haule hou aku la oia iloko o ka wai no ka paupauaho, a piholo īho la. Ma ia wa ua ane pohaia ae o\Emelaine, aka i kona | ike ana aku i ke piholo ana o Situata, ua | lele ino aku la ōia me ka pihoihoi aui a huki mai la i ke poo o Situata mailoko mai o jka wai a kaa iho la iiuna o kona poli. Ao|le he mau olelo i puka ae mai kona mau ! lehelehe mai: me he la ua hoohaikiia kona ' puuwai e na wailanaao a pau a ka manao. I I ke kaakaa ana ae oko Situata mau maka, oa paani iho la na beoe aka ma kona mau papalina ika wa i halawai pu ae ai me na j maka e kuiou iho ana ; ona. Ua | pioo nui na mea a pau ma kapa o ka loko, ! no keia hoopakele ano hou i manao ole ia, j me ka inahalo aha i ke koa, a me ka makau < ole o Emelaine ma ka hoopakele ana ia Si- ; tuata, a owau waie no ka mea i haohao ole ia me kekahi mea e ae. Oua mea ia o Le» ! noka Venakara no ia. I ko'u wa i nana aku ! ai ia ia, ua haalulu launa ole au, no ka mea, I ua ike aku ia au i ke ano huhu o Lenoka; a me ka lili kuloko no Situata, me he mea la ua maopopo ia ia ko laua ano, a i oie ia | he hookae paha kona no ke ano kauwa o I Situata. Ku iho la oia me ke ano pioo no , kekahi, mau minute, aiaila hoio ino aku ia j toe ka huhu, a kahea aku ia. " Emeiaine, e { waiho mai ia Mr. Situata na'u e malama ! E hoi koke oe i ke Kakela,—e wehe i koa i mau kapa pulu—o loaa oe ike anu !" l 1 ko Situata lohe ana ia ieo, ane pohaia j iki ae ia ia, a puana ae ia he m»u huaoleio i hoomaikai ia Miss Veoak*ra no kooa kokua ana ia ia. j Aka, hawanawana aku la o Emelaine. !"la oe i aie nui ai au no ko'u oia ! Ua hai \ i ia mai au i ka lohe o ko'u mea nana i : hoopakele," a me ka puuwai kapaiili i huli i !ae ai oia a* hele aku la ma ke aja e hikKai i ke kakela. (A uh i ' pou.)