Ko Hawaii Ponoi, Volume I, Number 32, 21 January 1874 — KA OLALI O KE KAI! KA HOEULI ULAULA, A O KA WAHINE PAILAKA! [ARTICLE]

KA OLALI O KE KAI! KA HOEULI ULAULA, A O KA WAHINE PAILAKA!

| A pau na olelo a Bereuetona i i ak» ni »e ! hoomakauUau oukoo i n& pu me ka hoolohe i pono i ka'u mau olelo." ! A hooho iike mai la na osulo, me ka i ana, ] "o kau raea e oleio mai ai, o ka makou ia e ; hana ai." ! A i hou aku la o Berenetona, "eia kekahij mea maikai loa a oukou e hana ai, i ko ou. I kou wa e ki ai i ka oukou mau pu, e kau I a poiolei ioa i ka oukou mea e ki ai." , " Ae," wahi a na olulo. t fa lakou nei e kamailio ana, ikeia aku la waapa onn Malae ehoe mai ana i o la-1 kou nei. I ka hoe ana mai a hiki i kahi e hiki ke lohe ia aku ka leo, alaila, ike aku la o Be- 1 reuetona ma i ka hookiia ana o ka hoe ana hoewaa Malae, a iai malie iho ia#a hoio ana o ka waapa. / A lohe aku ia lakou nei i ka hooho ieo nui ana ae oke alakai, penei: "Ua oi loa aku ka pono o ka poe o luna o ka waa lana ke hakaka ole mai lakou me a'u a me ko'u poe karyika, oiai, ua oi aku ka nui o ka kakou mau ! mea kaua_a me ka nui o ka jieiuna o na ka-! naka mamua o lakou, a me ia mea e hiki- j wawe ai ka make." , A pau na oieio a ke alakai o na alaila, i aku ia o Berenetona. " Ae, he oia-1 io no ia oielo au, aka, e haule ana no nae ■ kekahi poe o oukou i ka make mamua o ka 1 ioaa ana o makou iioko o kou iima. A hoolale hou ae Ia ke aiakai Malne i ko- i na poe hoewaa, e hoe me ka ikaika, i pili' koke aku, a e haawi koke aku i ka kakou moa make." Oiai ka waapa e holo mai ana. ninau ae la kekahiolulo ia Berenetona, "ahea ka hoi ki kaifakoif mau pu ?" 1 aku la o Berenetona, "aia a lihi launa i mai ia kakou, alaila ki aku, no ka mea, oole he nui o ka kakou mau m i kaua, noiaila, e | 1 kaii no kakou a kokoke mai, alaila, hoolale j j na ai a ka ui, i hele no kela a ku pono i ka i mea i ki ia aku, aoie i e haia." A i hou mai kekahi oiuio, "a eia ka mea iea, kuku nui mai la īluna ua poeMaiae nei, me ka hoomakaukau ana e ki mai ia kakou." " Heaha la auanei ka hewa, o ka lakou ■ poka no ka hoi ke pau ana a me ka lakon pauda, oiai, aoie kakou e ku ana ia lakou j ma kahi ioihi loa e ki inai ai" wahi a Berenetona. la Berenetona no e olelo una, o ka hoola*' le mai la no ia o na Malae i ke ki poka ana ia iakou nei. O kekahi mau poka, komo I mai la iloko o na kukaa kapolena, a o jteka- | | hi mau poka hoi, hi wale ae la no maiuna o j iakou nei. MOKUNA XXXI. Ka Papu Lana. ' ■ i 1 ae la ka maiamamoku o ha OIHIO7 "nolfe anei e pono ia kakou ke ki i keia wa ?" A pau nā piha mua a na Malae i ke ki ia alaila, hoopiha hou ia na pu a p?u i ka piha alaiia, hoomaka hoū ka hoe ana. lioko 0 kawa a na Maiae e hookina mai' ana i ka hoe, alaila. i ae la 0 Paulele*, "e ma- i nao maoli ana no na Malae e hakaka lima ' maoii kakou, noiaiia no ia e hoopapau nui 1 mai la t ka hoe ana." " Ae, peia io, aoie nae e hiki ia lakou ke hoolanakila maluna 0 kakou ma kahi e e ki I mai ai, aia wale no a ioaa kakou iioko o ko lakou mau lima,: alaila. loaa ka ianakiki ia iakou," wahi a Berengtona. O ia heie mai ia no hoi 0 ka waapa 0 na ; Maiae a hiki i ke kokoke ioa ana eiup. paha ; anana ke kaawale, alaiia, hoolale ae ia o Be- j renetona i na oiuio e ki aku 1 ka lakou mau | pu. A0 ke ki aku la no ia ona olulo, a j ahu piha-a iho la na Maiae i ka make ia ia-! kou nei, me ka haia ole 0 ka lakou nei mau , poka. la wa, ua hyhu loa ke aiakai 0 na Malae, a hookikina ae la oia i ka poe aoie i make, "e hoe a pili aku i kahi o ka waa lana," me ka ieieie iluna a hauie iho iioko 0 ka waapa.; O kekahi kumu hoi paha i ukiuki loa ai, ua j moku e kekahi manamana 0 kona lima hema. No ke kumakena maoli oka poe Maiae j> koe na ola no ka poe 1 make, aole hiki koke ia iakou ke ialau ina hoe. Aua liuliu loa ko iakou kali ana mamua 0 ko lakou ialau ana i na hoe, a hoe nui iho la me ka ikaika a pau. A hoolale ae la 0 Berenetona i na oiulo, "e hoopiha koke 1 na pu me ka eleu ioa, 0 ioaa auanei ko na Malae wa e ki mai ai ia kakou." , A no ka loaa ana p ka pono ia iakou nei i kinohi, nolaiia. ua hoihoi ioa na olulo i ka hoopiha ana i na pu a lakou, aole i eino o ka pihanoia. A kena koke aku ia 0 Berenetona i na j oiulo, "e na makamaka, o ka wa pono no , keia 00 oukou eki ai i ka oukou muu pu." A 0 ke ki hou aku la no ia 0 lakou'nei, a 1 pau hou eono Malae 1 ka make. A loohia hou iho īa na hoewaa i ka piii. • kia, no keia mea, ua ano kuemi mai na hoewaa, aka, nn ke kokoke loa e hoonui aku ka waapa me ka waa iann, noiaiia, ua hooma- ; nawAiui hou a pili ka waapa ia Pauieie mo. ana, o ka uwa ae ia no ia oka he a-na Malae, me ke ki ana i na pu ia Berenefona ma. - a lakoii e uwa ana a me ke ki pu I

ana, aole e bibi i na peka fe& 850- "®* ko o na pofcaa kauh i pakaku-ia, aia wale j no a leliai. inaoli aku iloko, alail.i, loa» kioo j uku o Beret>ctoaa inn,- . !•: 1 ka lioao ana o na Malae c pii mai ma «ahi a lakou i pili mua oi, aohe hiki aku,, nolaila, ua kuettti hou. aku na Malae iiupa q | ka waapa, me ka imi hou ae i' wahi e hiki i a» ke pii mai iiuna o ka waa Jano. i 1 ka pili ana o *na Malae nia kahi aoao j mai, i L'a wa pakole loa,i ua akoakoa loa na j Malaeii pau me ba ipakaukau Joa i ha mea | kaua. a 0 ka hakaka jiui iho la no la o la-1. kou nei a luki i ke .koe ana o ka malamamoku o na olulo a roe Bereaetona, a o kekahi mao olulo ih'o, ua pau loa i ka make. I ko laua nei koe kokoolua an»i ikaika loa mai la na Malae i ka hakaka ana me |a - ua nei. 'k ike o Paulele i o Berenetona e malee ī na Maiae, !el« mai la oia a ku ma. i waena o Berenetona a me ka Maiae e hoao ana e hou i ba pahi, i aku la, "aoie makeipake o Boloko e make keia kanaka." Oiai o Paulele e keakea ana i ka pepehiia mai o kana ipo e ka Maiae, aia hoi ka malamamoku o na olulo ke u nōnonoke mai la ! i ka hakaka me kekahi Malae, a na ka malamamoku no ka make. A no ka hoomaopopo ole o ke alakai o na Malae i na olelo a Paulele, nolaila, ua ninau hou mai oia, "heaha kau i olelo mai nei ?" A hai hou aku !a o Paulele i kana mau olelo i kinohi, penei : . " Aole makemake o Boioko emake keia kanaka." j " Kahuhu ! E kuhi ana unei oe e oia mai i ana oukou ia Boloko, aole loa oukou e ola i ana," wahi a ka Malae. I hou aku ia o Pauiele, "ua olelo aku au ■ iaia inehinei, e lilo au i wahine mare nana, • a e hoakuuia keia kanaka." A iohe na Malae, aiaiia, kunana iho la lai kou i ka pono o keia m&u olelo a me ka ole. No ka hopohopo i ke kue ia mai e Boloko | no ka haalele wale i ke kauoha i kauoha ia ! mai, penei: "I ka wa e loaani na pio, alnila, e haawi i ka make ke hiki." " I ka nana aku i kau mau olelo e ka wa-hwe;-fiē imi wale no i ola no keia haole," wahi a ka Malae. la wa i ninau ae ai na Malae i ko lakou ! alakai, "pehea, aole anei e pono īa kakou ke | pepehi i keia poe a pau loa i ka make?" I Aiae lu kekahi Malae, "ua oki, aole marke pepehi ia iakou a pau, e lawe pio no ka-, 1 kou iiuna o ka moku e hoopaahao ai." i A ku malie iho la ke alakai o na Maiae . me ke kaH ana i ka pane aku o Paulele. A liuliu, Pau-leie, e lawe oukou ia makou a hiki īluna o ka moku o oukou, alaila, ia wa e lawe aku ai ; oukou ia'u i wahine na Bo!oko. A o keia ■ kanaka n me ka wahille, e hookuu ola iW a " ! ua, oiai, aole hewa iki o keia mau mea.'' A pane ae la ke alakai o na Malae, penei: 41 Ina ua olelo aku oe ia Boloko he wahine I mare oe na Boloko, heaha la hoi ko mea i noho pu ole ai n.e ia a hiki ī kpin w» V' i • O keia mau olelo ana, aia no ma ka olelo I Malae, nolaila, ua lohe ole o Berenetona i ika laua la. mau olelo. Aka, niamuli o l»e ano o na helehelena o Paulele, i hoomaopopo iho ai oia, e nni ana o Pauleīe i ola nona. A pane aku la o Paulele i ka Malpe, "ka , i i>oa hok? puhi e ia ka moku e ka makani, : o ka lilo no ia , o i uhai mai o Boloko ma ia j makoui aohe wahi mea u loaa iki mai o ma- : kou." 1 A i mai la ke alakai ona Malae, "a oa i pono ae la, e lawe no makou ia oukou iluna j o ka moku o makou e malama ai a hiki i ko ! makou halawai ana me Boloko." ! Ao ka hoihoi iho la no ia ona Malae i ka lakou mau pahi iloko 9 ka wahi, a kau ihola 0 Berenet«na, Paulele, Mrs. Baraunu, 1 a me ka malamamoku o na,olulo maluna 0 ka waapa. / A 0 ka hoe ia aku. la no ia 0 lakou nei a hiki iluna o ka moku. ; Xba ike ana mai oke kapena oka moku j 0 lakou nei e lawe ia aku nei, pinaea mai la . oia i ka hoihoiia aku me ke ol.a o keia poe ; haole pio. Me ka nmau rnai 0 ua kapeoa nei i ke I kumu i pepehi ole īa ai a make keia poe pio. " Mai maikai loa ina oukou e jfepehi a make, alaila, okioki liiliī i mau apana he lei hulehu." A hahai aku ia ke alakai 0 luna 0 ka waapa i na olelo a Paulele, aole nae he mauaoio , 0 ua kapena nei i ka liio 0 P«ulete i watfne j mare na Boloko. A kena ae la ua kapena nei ia lakou nei e hoihoiia ilalo 0 ka moku e hoopaahao ai a ✓llīki i ka wa e halawai ai me Boloko, aiaila, ; hoohemoia mai. A 0 ko lakou nei hoihoi la aku la no ia ilalo loa o ka moku, ma kahi pilau kn ika liu. * A i ke paniia ana iho 0 ka puka 0 luna a lakoa.i iho aku ai, ninau ae ia 0 Mrs. Baraunu, "e aha ia ana la kakou maloko 0 keia wahi pilau ?" 1 aku la o Pauiele, "i law la n»ai nei kakou maanei e hoopaa ia ai & hiki i ka wa « halawaT ai me Boloko, alaila, oka wa ia e weheiaai kakou." " Ka ! O ka iimaawa no ka ia 0 kakoae paa loati i no ka mea.ua piha loa paha o Boloko i ka huhu, no ka hooko ole ana 0 kakou i ka kakou olelo i hai aku ai iaia i nehinei," wahi a Mrs. Baraunu. A pane hou aku la o Paulele, "ae, he oia-io-no it; aka nse, aole paha e loaa koke 0 Boloko ia lakou a hiki wale i ka wa e loaa ai iakakou he pakele." " Ua pau ka manaolana no ko kakou ela no ka mea. eia kakou iloko 0 ko lakou mau' luna. Oiai, ua ike no kakou Ika make wei liweli ana 0 ko kakou mau kanaka ikaika mamuli o ka ukiuki loa ona Malae 10 ka' kou, a pela no auanei lakou la e hana mai

| ai ia • , Loaa ole, &taib> _ oleNAa ,ā#;jf I >lrs. Barauno. \ . «'" v;j|g A hooia mai la o Berenetona, eiŌ» i «sa^*/ v J | "he pono lo» e uka is keia js« 7 li l'ka'.uEeo oka make, i rke lakou il<e ino »'ks 'vl j lokōu hana." ' > il j Oiai, o Bereoetona e olelo aoa, «Ui|s } j 1 i mai la o Paulele, «'hamau !he ieo wawa fao r l j luna- e waw» m»i ,ie>' V . . I A hoolohe pono ioal»e la o Paolele ioa ' | olelo aAa Malae o luna. A iiolia, iohe ae la oia e kamailio nui ana ao ka mao aoa 0 ka' ohu, u me ka ike ana i ka moanakea mai o na peao kekahi moku i kahi e loa, me ka hooiho pōho mai i o iakou oei. O keia moku t ikeia, he moku manuwa no ia. A noi ae ia o Mrs. Baraunu, "e hoomaikai kakou i ke Akoa o ka lani% me ka ho. nua." " Hamau ! Ke ake loa nei au 6 hoolohe pono i na olelo a na Malae no keia moku i ikeia," wahi a Pauiele. A ninau ako la o Berenetona ia Pauleie, "ke iohe iki aku la no oe i ka lakon la hauwawa inai ?" " Ae, ke lohe nei au, ke i nui mai la, ua hopohopo iakou no ka mekua lakou i ikeai, no ka mea, ua ike nui aku ta he moka manuwa me ka hae Beritania, a ke i nui la r hoomakaukau ' i mau pea hou, i pakele ai mai ka lilo pio ana aku i ka moku Beri(atria," wahi a Pauiele. ; A lohe o Mrs. Barauno, alaila, i aela oia, "inalo no pela, alaila, e pau ana kakou i ba pakele ia moku." A kokua pu.ae la me Berenetona, me ka olelo ana, "e ola io ona kakou ina he moku Beritania io, aka hoi, ina no he moku Malae, alaila, aole i akaka ko kakou pakele ; o ka mea maopopo loa i ko'u manao, he make no." . ■ ' A no keia lohe ana o Pauleie, nonoi hou aku la o Mrs. Baraunu ia Paulele, e hoomaikai lakou i ke Akua, ae mai la o Pauleie, » hoomaikai iho lalakou me ke noi aku e haawi mai i kokua no lakou ika wa pilikia. A pau ka iakou hoomaikai ana, alaila, hooiohe hou no o Paulele i ka hele ino mai ona Maiae o luna, me ka i ano, "eia ka e hauie ino ana kakou i keia la iloko o na lima o keia manuwa." O Berenetona a me Mrs. Baraunu, aole o laua hoomaopopo iki i na olelo a ha Malae o luna, a ma ka laua nana ann i ko Pauieie mau helehelena, ua kahikoia me na ano olioli a pau, aiaila, hoomanao ae la laua, he mau wawa aha ko luna e piii ana i ko nn Malae hopohopo loa i kekahi mea a lakou i ike ai. Me ka lana waie ana oka manao, h& moku .kela no ke aloha i ikeia e'ka poe powa.

I ka lihi kokoke ana moi o ka manuwn, ua ano haalulu e na olelo a ke knpena. MOKUNA XXXII. Ka manao o na Malae noPaūlele ma. Oiai ka manuwa Bentania « hooieokoke loa mai ana i ka moku Malae,.uluaoa loa ae la na. Maiae, no ko lakou makou loa i ka.. make. A hoike ae la ke kapena i kona manao, " maniua o ko kakou pau ana i ka make i na haole, he pono e pepehi e kakou i na pio a kakou e paa raai la i lalo. A lohe o Paulele i keia mau olelo a ke kapena, alaila, kuia hou nuai la kooa manao hauoii i ke ola, a hai aku la oia 'ia Berenetona ma, «eia ka mea pauaka, ke lohe «ei au, ke olelo mai la na Malae, e kii mai e

pepehi ia kakou a make.'mamua o ko lakoa pau ana i ka mpke i ka.manuwa Beritenia." A lohe o Mrs. Barauna laua me-<£erene-tona, alaila, i ae !a laua, "akahi io hoi ha kakou a make, ina pela io ko lakou manao ana." la pau ana no o ka lakou nei oielo, o ke ki poka mai la no la o ka manuwa Beritania i ua moku Malae eei, a ku ae la ka welelau o luna (oa o ke kia hope, a iele aku la iloko o ke kai. « la wa i weheia mai ai ka puka o kahi a Paulele ma e noho ana ilalo, a hooiho ia mai ana ke alopii ilalo, a iho mai ana ke kapena Maiae, a hai mai la i ka oleio penei: " 0 na mea a pau o na ili anp e i ko na haole, e pau loa ana. ika inake ke loaa ia l*ou, nolaila, ke maoao oei au e pepehi " e ia oukou a pau i ka make, mamua o ko makou make ana ia lakou." I aku la o Paulele, "heaha iho la ia ma« oao ou, emaaao aoa ka paha oe e hoole i be kauoha a Holoko, e maUĪma oukou ia'u a loaa aku laia." I mai la ke Impena, "he pono paha ia ina e loaa aku ana o Boloko; aka, aole o'u manao e loaa aku aoa ia, a pau wale makau i ka make i keia poe haole e ki mai oei i na pa." A hoolale ae la ua kapeoa nei i oa filalae e hele mai e ki 'pu ia Berei»tona ma, a o ka hele mai la no ia o na Malae a kau mai la i na pu imua o Paulele me ka maKaukau loa, a i hakalia waie no i ka pane ole aku o I ke kapeaa i ka huaoielo ē ki, alaila, o j no ia e kani ai na pu. iloko.o ia wa a oa Malae e hoomakaukau ana e ki, o ke ki koke mai la «o īa o ka raa* nuwa i kona mau pu kuniahi, a o ka lele mai la no ia « na poka a ku pono loa ma ke j kia mua, a o ka haule ibo la no Ja o ke kia Ia me oa pea iloko o ka puka o na Malae e' | hooaaleaukau nei e ki ia Paulele ma, a o ka * paapu iho la no ia o na koa i ka pea, a o ke ! kapena hoi, pa kona poo i ke kia, a o ka pajkidq ia o kona 1010. ' • la wa, naku aku naku mai na koa iloko o jka pea. A olelo ae lr B o ia o Pauleie ia | Berenetona, "o ka w» pono keia no kakou e i i«i ai i ola no kakou." 1 (Aoi* i pan.)