Ko Hawaii Ponoi, Volume I, Number 33, 28 January 1874 — KA OLALI O KE KAI! KA HOEULI ULAULA, A O KA WAHINE PAILAKA! [ARTICLE]

KA OLALI O KE KAI! KA HOEULI ULAULA, A O KA WAHINE PAILAKA!

Nioau aku la a Berenetona, ' i bca auanei kakou e pakele ai ?" " E le!<; no hoi paha kakou iloko o ke kai, oiai, ua paapu na Malae i ka pea, a o ko kakou no ia ; aka, eia paha ka. mea piiikia o M's. Baraunu, i.ka ike ole i ka au," wahi u Paaleiei " Na'u ia e h'tfau aku," wahi a.Borenetona. ; A o i'o lakou lele koke aku la no ia iloko o ke kai, miki aku la no o Paulele a o-u ana iluna, a o ko lakou noi lilo mni la iio ia. la.wa a lakou nei e au ana, ke lohe aku la no o Paulele i ka ninau o'iia Malae, "auhea iho nei na pio a kakou, ua lele aku nei paha iloko o ke kai ?" A iiuiiu loa lakou nei ma ka au hele ana, alaiia, ikeia maila lakou nei e na Malae i ka au heleT" alaila, ua ki ia mai la lakou nei i ka pu, aole nae he ku mai. A ho ke ku ole, ua hookuuia ka waapa iloko o ke kai e alualu inai ia lakou nei. A ike aku la (akou nei ) ke aiualu mni o na Maiae, milii iho la lakou nei i ka make. <Jiai ka woapa Maloe e holo mai ona, ki mai la ka manuwa i kekahi pu ona, a o ia lele polok'i no o ka poka a ku no i ua waapa nei e alualu nei ia Paulole ma, kaawaie o inua a me hope, a make no hoi kahi poe Maiae, a ola mahunehune hoi kahi poe. la haule ino ana o ua poeMalae nei, alaila, maha ae la ko Berenetona ma manao kaumaha no ka make i na Malae.

A hookahi mea piiikia i koe o Berenetona, o ka ike ole o Mrs. Baraunu i ka au, nolaita, me he la, e ume ta iho ana o Berenetona ilalo, no ia meu, ua hooikaika nui o Berenetona e loaa kekahi mau laau, i wahi e hoomaha ikiai laua nei. O Paulele. aole ona pilikia, au malie no oia me kona wahi pauku laau, a no ka nui o kona aloha ia Berenetona, ua haawi mai la oia i kona pauku iaau ia Mrs. Baraunu, i kaawaie iki ae o Be- i renetona, a malia lea ae.alaila. hoau aku ana a fae i ka manuwa. MOKUNA XXXIII. KA MiNUwi. Ike ku ana a nahaha liilii loa ka waapa o na Malae, uwa ae la na Malae i make ole me na leo nui loa, me ka nana nui ole aku i ka poe o iakou e pau ana i ka make. Aohe mea kaunui eae a Berenetona ma, 0 ka manuwa wale no, e ake o ka hiki aku, aiaiia, paiekana. Oka mamao oka manuwa mai ia lakou nei aku, he eiua mile ,a oi i aku. I ka loaa ana o kekahi wahi apana iaau ioihi, o ko Berenetona nakinaki iho la no ia 1 ka hainaka, a me ia mea oia i hookilepalepa ai i mea e ike mai ai ka moku nianuwa. A ike no o Paulele i ke ano ike o ka moku manuwa ia lakou nei, alaila, i ae la oia, "e laua nei e, ua ikeia mai la kakou, aia nui ke hoike mai la ma ka hae, i ko iakou ike i ka kakou peahi-' A hukihuki ia mai ana ka hae iluna ilaio me kaawiwio ka hana ana. No keia hukihukiia ana mai o ka hae o ka manuwa, alaila, i ae la o Mrs. Baraunu, "ina ua ike io ia mai la kakou, alaila, e pau aoa kakou ike kii la mai e hoola. A malie hoi, o holo hele mai kakou ma ka pili aina, aiaiia, o ka Joaa no ia o kuu kane a me kona mau kanaka, aiaila, aohe mea nani e like ai." A pane ae la o Berenetona,- 4 ae pela io no, , eiae no hoi ka moku ke hooiho mai nei." j No ka manao nui oka moku manuwa e loaa koke o Paulele ma, nolaila, ua hoohala iki ia ae he hookahi paina maluna ae o ka : ihu pololei ia Paulele ma. O ia holo mai ia no hoi o ua manuwa nei me ka bao ana ina kapa a pau mai ka wekeu o na kia a hiki ilalo i ka oneki, nana iho ohioiii lua i ka lau o ke pahili, i ka ua mea o ka holo launa ole.

1 ke kokoke aaa mai o oa moku nei, ike aku la o Paulele ma i kekahi mau kaaaW iluaa o ka likini, a ma ka laau, ihu 4tekahi kanaka e ku mai ana e uaoa ia lakou nei.

A kokoke loa,. hookuuia iho la ka i>& nui o kaīnoku.

O ia heie liilii mai la o ka naoku a hiki i ka pili ona i ka poe 61ulo, oia hoi o Paulele ma, a kii ia mai la lakou nei, a hooiliia aku la iluna o ka raoku, alaila, mnnao ae la ke o!a o lakou nei.

1 ka ike ana fnai o ka haku o ka moku i kahi pauku laau a Paulele i kau ai, i mai ia oia, "he keu ke ino a me ka pilikia maoli o kahi i kau ai ka lede."

I aku la o Berenetona, "aohe paha he ino o keia wahi pauku laau mamua o kahi i hoopaa ia ai makou. Nana aku aohe pilau a koe aku, ana pilau a pau ua hoiia a pau ma ia lua a makou i noho ai, a me ka haa>. ■\vi ia mai o ka waha o na pu iinua o makou."

iloko o keia mau olelo a Berenetona, ua i komohia mai ke aioha iloko o ka haku o ka ) moku, a i aku la oia, "moowini maoli ko ( oukou wahi o ke ola ana ; aka, ua pau nae ; hoi ko oukou piiikia, a o ka poe Malae ke ikeana i ka io o ka lakou mau hana."

A pau keia mau olelo a ka haku o ka moku, oioau aku lao Beranetona, "pehea la oukou i īke ai he moku kuna powa ka nioku i hoopaaia ai-makou ?" He manao wale mai no ko makou, i ka nana ana niai ua hele a paa pono i na pea, i . mea e nui ai ki holo, alaila, kaawale loa aku ma kahi e. A koanaana iho la iakou nei iluna o ka moku, alaila, hele mai la na mea hnnohano o iuna o ka moku e ike ia lakou nei, me ka haawi pu mai i ke aloha wela o ka naau no ka hoopioia ana e na Malae. A o kekahi 0 keia poe i hele mai e ike, he elemakule oia inai lnia mni, a e hoi loa ana oia i Enplani. - A haka pono mai la ka nana ana o ua elemalakule nei i na heleheiena o Pauieie, oiai ua haupu wale ne la ua elemakule nei 1 kana kaikamahine. O ke kau mau iho la no ia o na maka o ua eleniakule nei a hiki i ka hookipa ia ana o l'aulele a me Mra. Baraunu iloko o ke keena kapena e na wahine elua a kekahi mau alii koa elua ; a o ia mau wahine hoi kahi e hoi ana i ka home. 0 'keia eīemakule, he Generala oia no : kekahi puali koa o inia Hikina, ku ae la oia iluna a i inai la, "e oluolu 6e e ke Keonimana malihini, e kala mai ia'u, ina ua kuhihewa a u ma ka'u mea e manao nei e ninau, a eia ua ninau la : Owai la ka inoa o ka wahioe opiopio o oukou ?" " O Paulele ka inoa, a o kekahi inoa, o Howard," wahi a Berenet«na. 1 ka lohe ana o ua Genera!a nei, okona poi Koke ae la no ia i kona mau maka, a emi heie aku ia i hope, me he mea la ua ki ia aku i ka pu. A puana ne la ua elemakule nei, "auwe 00 ka hoi kuu hoohewahewa loa ! Ua poma ioa au, no ka yiea, ua elemakule loa." A noi aku la o Berenetona i ka lokomaikai o ua Gerierala nei, e hahai pono inei i kona pili. Ae mui la ua eiemakule nei me ka oluolu loa, penei : " iiookahi a'u kaikamahine, 1 kona wa uuku, ua Haaleie aku ia au iaia i Eneiani, a hele mai ia hoi au me kekahi puaii koa i waiho ia mai na'u e alakai ma kekahi wahi e kokoke ana i Bombe. Mai ia wa mai a hiki i keia wa, aole au i ike ik; iaia. a aole loa no hoi au i ike īki i na kahakai o ka aina hanau. No keia inea, ua nui ko'u kaumaha i ka ike oie i ke keiki a me ka aina. He mau makahiki i hala aku nei, loaa iho la au i ka mai, a liio aku la au milalo o k.i lapaau ana a ke kahuna lapaau. Nui no na la o ko'u noho ana malaio o ka mana o ke kauka, a ka i noa o ka makeaku,aoie, hoi ka oluoiu. A no ke aloha o ke keiki, ua hoouna aku au i ke kauoha e hoouna mai i «e keiki i ike hope aku au ia ia mamua o kuu make tna. A liuliu, ua ioaa mai ia'u he palapala mai ke kahu nana i hanai, e hai mai ana, 'eia mai ke kaikamahine ke heie aku la ma kona ala heie.' A ma ia ike ana o'u i na paiapala ia, ua nui loa ko'u hauoli mamuli o ka iana maikai o ka manao i ka ike aku i na maka o ke keiki. I ko'u manao ana, oia kekahi mea i malana mai ai na aahihipea a ka nawaiiwali, e kohi ana ia'u ma ke kae o ka puka o ka hale anoano o ke kino. A o ko'u ola ioa ae la no ia, me ke kau aku o na maka i ka hiki mai o ke keiki, a hala ae ana na hebedoma a me na malama, aohe hiki mai o ka moku a tne ke kaikamahine. No keia hiki ole ana mai, ua uluku ioa ko'u manao i ke kumu i hiki ole mai ai, a hiki oie hoi ia'u ke moe i ka po. " I ka pau ana o ka makahiki, ma ia hope mai, ua hoouna hou au he elele e hele e ninau i ka moku i kau ai ke kaikamaline. 1 ka hiki ana o ka elele i kahi i hoounaia aku ai, hai mai la oia, ua ninau oia i ka moku i holo mai ai ke kaikamahine.ua oleio ia mai, aole i iohe hou iki ia ia moku mai kona kaa ana ma kekahi aoao o Lae Hope a hiki ia Ib i paiapaia ia mai ai - " No keia mau oieio i loaa mai ia'u, ua pau loa ae la ko'u manao no ke ola o ke kei« ki, nolaila, ua hoopiha loa ia ko'u puuwai me ke aloha wela, no ka haule ana o ka'u keiki hanaukahi iloko o ka poino. " A mai ia wa mai a hiki i keia wa, aka. hi no au a huli hoi i ke one haaau; a iloko o keia hoi ana, eia ka e haiawai ana au me kuu kaikamahine, ka mea a'u i manaoio ai o kuu kaikamahine no keia ma kuu hoomanao aea i koua inoa ; a o ko'u inoa no hoi ia, o Mr. Howard." A pane aku la o Bereoetona, 'pau ae ia nae hoi ko kauioaha i ko kaikamahine, oiai, eia oe ke hui me PaOlele. i ko'u hoolo-

be asa i fcaa knau &!elo, «a maopopo loa ia'u he kaikamahime io no keia nau, no ka mea, aa like loa kau mea i hai rdai nei, me ka'u mea i lohe ai ,tnai ia Paulele mai."

O keia wahi a laua nei e kamailio nei, eia no iluna o ka oneki, a o Paulele, aia tjo iloko o ke keena k'apena.

1 ka pau" aaa o na olelo a Berenetona, alaila, i aku la o Mr; Howard ka makuakane o Paulele, "e hele ae au e ike i ua kaikam&hine nei a'u."

Mamua ae oka hiki ana o Mr. Howanl ilalo o be keeua kapena, aia o Paulele ua hahai aku ia i'na wahine kamaaina o ka moko i ko lakou holo ana me na inea he nui. No keia mea, ua hoohauoli loa ia ka manao o na wahine, a haawi aku !a no hoi o Paulele ika hoomaikai i ka lokomaikai o na wahine kamaaina ; a hoomakaukau ae la keia e pii iluna o ka oneki.

A i ko Paulele nana ana mai, e >ho aku ana o Mr. Howard i ke keena kopeaa, me ka hooinakaukau e ana o kona mau lima no ke apo aku ikana kaikamahine hanaukahi, alaila, kuemi hope aku la oia.

A pane ako la o Mr. Howard, "e kuu kaikamahine, mai, eia wau kou makuakane po-

noi."' ■ A no ke ano kunana o Paulele, pane aku ia o £erenetona ia Pauiele, "he oiaio.o kou makuakane ponoi no keia. Ua lohe au i kooa moolelo, A' i kona hoola ana ae mai ka mai nui ana ona, i kona wa i lohe ai e holo oku ana oe ilaila." "I mea e pau ai kou kanalua e kuu kaikamahine, e uluulu aku oe i ka lole o ka hma akau, alaiia, e ike oe he ila me he lala !aau la aia maluna iki aku o ke kuekue, he hoailona ia mai kou hanau ana mai." A pane aku la o Pauiele, "ae he oiaio no |he ila ma ia wahi o kuu lima akau e kuu | makuakane aloha!" , Ao ke opo aku la no īa oka makuakane I i ke kaikamahine me ke kulu ana o na waimaka, a pela no hoi ke kaikamahine. MOKUNA XXXIV. Na Luana Maikai ana. No ka halawai ana o Paulele me kona makuakane, lilo iho la ia mea i mea e nalu nui ai o Berenetona iloko ihoona. no ka pomaikai o ko iaua halawai ana. A pela no hoi ka manao o Mr. Hovvard ; a -no kona halawai mua ana me Berenetona, ua nakui mai loko pna e ninau, a penei kana ninau : " Ua kamaaina paha oe e ke Keonimana opiopio i kuu kaikamahine ?" " Ae, ua kamaaina no au, a ua aie nui no hoi nu i ko kaikamahine, ma kona hoola ana ia'u i na popilikia ana o'u he nui, a ma ia kokua ana ona īa'u, ua loaa ia'u he ola a hiki i keia wa e halawai nei kaua, a kamailio aku kamailio mai." A pane aku la no hoi o Paulele, "ae, a pela no hoi au i hoopakeie »ia ai e ia nei, mai na make he nui," v -. I ka lohe ana o Mr. Howard i keia mau olelo, i aku la oia, l, ua lawa like no olua i ke kokua ana i kekahi i kekahi. A.ke ninau aku nei au ia oe e kuu kaikamahine, he makemake no anei oe i keia Keonimana ?" " Ae, e kuu makuakane aloha," wahi a Paulele. A i mai la ka makuakane, "a aoheno a'u hana aku ia oe no ia mea, no ka mea, ma ko'u manaoio ana, he kanaka kupono no keia, a malie pela no hoi paha kona manao." "Ke hoomaikai piha aku nei au ia oe e Mr. Howard, o kuu makemake io no ia, aka nae, he mea hiki y ole ia'u ke hoakaka aku, a no kau hinau hoi, noiaiia, he aē wale no ka'u. A ke olelo nei au, e malama .no au *iaia a hiki i ka make ana." " Pela nae paha kou manaoio e ke Keonimana opiopio," i ninau aku ai o Mr. Howard ia Berenetona. I aku la o Berenetona, "i mea e. ike ia ai ka oiaio, eia aku no ke kahunapule o ka moku nei, nana maua e nakii a paa me ke kaula gula o ka raare." A i. aku lab Mr. 'Howard, « a ua pono ae la, na ke kahunapule e hoolilo i kuu kaikamahine nau a mau loa aku." " Auwe ! He kahunapule no ka ko ka moku nei?" i ninau aku ai o Paulele- i kona makuakane. " Ae, he kahuoapule no," wahi a kona makuakane. Aohe he wahi mea kanalua iki o Paulele no ka n)are, ua paa loa no kona manao. , lloko o keia wa a lakoa nei e kamailio nei, ke uhai nei ka #bku manuwa i ka moka Malae, marftuli o ka makemake o ke kapena e uku like ia lakou i ka uku a lakou i manao ai e haawi ia Paulele ma. Aoie i emo kg uhai ana, o ka loaa no īa o ka moku powa i hoopaa ai ia Paulele ma. I ka loaa ana o ka moku Malae. ua hopu ia na k&naka a pau o luna, a hoopaa ia i ka hao na lima a me na wawae, a lawe ia iluna o ka manuwa e hoopaaia ai iloko o ka poholo. Ao ka moku hoi, puhiia ike ahi. ia lai ana iho o luna o ka manuwa, alaila, hele aku la o Mrs. Baraunu i ke kapena a noi aku la, penei ; " Aole anei oe e oluolu e kaulua iki ka moku maanei e huli i kuu kane a me kona maQ kanaka ?" Ua lohe mua no ke kapena i ka moolelo o ko lakou haule ana malaila, a kunou hoo> maikai mai la ke kapena, me ka i ana penei: " Ua haawiia mai īa'u ke kauoha e holo awiwi loa, aka hoi, no ka pilikia o kau kaae a me kona mau kanaka, nolaila, e ku iki no ka moku maanei." " Ina pela, aiaila, e halawai au me kup kane ame kooa mau kanaka. A ke aku nei au i ko'u hoomaikai nui la pe." I O ke .kuhikuhi pololei e hiki ai e ikesa kahi i haaiele ia ai ke kane a Mrs. & me na kanaka on», aia no ia ia Berenetotoa kahi i malama ai. i A no ka ikeia ana o keia kuhikuhi e

hapeoa, i ae la oia, "ua pamaikai loa, nq ba ] mea, ua loaa ae la ka maka e peloiei ai ka ] hele ana aku o ka moku irt& kahi e loaa ai." ] I ka nana ana i ke kuhikt\hi a-Bereneton», ike ia iliola kahi i haaiele ja ai o ke kapena a me na sela,aia no maniua pono akn o kahi o ka moku e holo aiaila, o!e!o mai la ke kepena la Mrs. Baraunu, "ke lana nei ko'u manao, aole i lilo ko kane i kahi moku e aku, eia no iakou ke noho nei i uka 0 ka aina." , " Aole o'u mana;o ua loaa lakou i kahi moku, aka, o ko'u manao maoii, ua iilo iakou iloko o na iima o na Malae." A lobe ke Kapena i.ka manao o Mrs. Baraunu hoomama mai la oia i ka i ana, "e waiho loa oe e Mrs. Baraunu ina manao ou, a e manao mai oe i ka'o olelo, oia •hoi keia, elaa la i koe aiaila, e loaa ana ko kane a me na kanaka ona." - Iloko o keia wa e hoio nei ka moku, aia he kanaka ilana o ke kia, kahi i nana ai ia uka aina, ina e maalo mai ana he kanaka, alaila, hai iho ia ialo he kanakako ukn, alaila, hoouna srku i ka waapa iuka. A e haka pono ana ko Mrs. Baraunu mau maka i ke kanaka o luna, i na wa a pau ana e noho ai ma ka oneki, a me ki hoolopo po* no o na pepeiao ina b hooho mai ana ke kanaka, " he kanaka ko uka." j A hala na la elua. lohe ia aka la he leoi. A komo ioa mai ia ia iioko o ka puuwai o ka 1 wahine make kane e kalele ana ma ha pa- | iekai.

0 ko Berenetona lalau aku la no la i ka ohenana a pii aku la iluna o ke kia e nana ai i kahi i pa-e mai ai ka leo. 1 ka nana ana, ike ia aku la, hewohi hae,e kilepalepa mai ana. Ai ka lohe ana aku ua wahine ma«e kane nei i ka Berenetona ma hamumu mai, noi okoa aku la no o ua o Mrs. Baraunu " e hai koke mni hoi olua ia'u i ka o!ua mea i ike aku la." Pane mai la o Berenetona, " aoie au e hoonele ana i ka hai aku, ina au e ike pono ana." A hala ae ana he mau minute, aole leo lohe ia aku mai luna mai o Berenetona ma. Alaila, i ae la no o Mrs. Baraonu, " aole o'u m£nao ke ola nei lakou, Ua pau nui no i ka make i ka poe Malae, a i ole me kekah# poino e ae no." - l aku la o Paulele, "mai manao ino oe, ke lihi launa aku nei hoi kakou i kahi i haalele ai kakou."

A i ke kokoke ana o ka moku, oi nana wale aole a ikeia iki o kekahi kanaka. No ka ike ole ia, ua kahaha loa ka manao 0 ke kapena i ke: kumu i nele ai, a i ae la, I "ua hewa no paha keia kuhikuhi." 1 ae la o Paulele, "aole i hewa, no ka mea, he kanaka akamai no auanei o Berenetona i ka holo moana, a nolaila, ua pololei no, o kahi no keia i haalele nuiia ai." , A pau like aku la na mea a pau o luna o ka moku i ka nana i kula, aole no a ike kanaka ia ak». i '• Ke manao neiau ua loaa i kekahi moku, a ua hoihoi loa ia i Eneloni," i oleio ae ai ke 1 kapena. 1 ae la no o Mrs. Baraunu, '-he pono maoU hoi ke hoihoiia ilaila.aka, ina aole i hoihoi ia, alaila, ua poino loa au." No ka makau o ke kapena i ka hookoko- , ke loa aku o kamoku, nolaila, ua hookuoia kekahi waapa e holo i uka e imi ai. i ka holo ana nae, aole wahi mea a ikeia iki, o ka hoi no ia o ka waapa ī ka moku. A mahope iho o ka haia ana o ni lae nui, ike aku la ke kanaka iluna o ke kia i kekahi kanaka e ku ana i ka lae kahakai, me ka hookilepalepa i ka hae, alaila, kahēa iho la oia, "aia kela kanaka ke ku mai la i ka lae kahakai, me ka lepa ia e ani peahi mai la-" la lohe ana no o Mrs. Baraunu i keia leo, : he mea e kooa hikilele hauoli, a o ke kaeueu koke ae la no ia, me ki i ana. " O kuu kane aku la no na, akahi no kakou a hiki n»ari kahi i haalele la ai. E &oo- .< maikaiia na Lani no ka pakele ana o ke ola o kuu kane." ' A o ke kuea ia ae la no ia o na i-a, a hookuu ia iho la ka waapa. A o ka holo no ia o ka waapa i uka, a ua hala paha ka hora, hoi mal ana ka waapa me ka piha i kanaka. A ike e aku la no o Mrs. Baraunu i ke ano o kana kane i kahi e, alaila, hooho ae la oia, "o kuū kane ae no 1 keia, ke waiho akaka iea loa mai la kgna mau helehelena ia'u." 0 ia hele mai no hoi o ka waapa a pili i I ka moku, o ka pii mai la no ia o na kanaka | a pau o luna o ka waapa, a me Kopena Ba- ! raunu, a halawai iho la me kana wahine no- ! na ka uwe naauauwa ana i i | ka&wale ai laua. i A he auii U mahope mai, mare la o Pauj lele me Berenetona maluna o ka moku manu|wa.i I O na Malae hoi, ua luku ia a pau loa i ka j make, aole hookahi i hoola ia. . A pau keia mau mea ino i ka pulumi ia alaila, ua hoi loa ka moku i Enelani. t ka ; hiki ana i Eneiani, ua hoi no o Paulele a j me Berenetona i kahi o ka makoakane, a : malaila laua i noho ai me ka oluoiu, a me I ka hanohano, a m« ka nui o ka waiwai. Mamuli o ka hoolilo la ana o Berenetooa i ka- | pena no kekahi moku e holo pinepioe ana i Inia Hikina no ka lawe asa i na waiwai kalepa. lloko o keia hana i lilo loa ai o Mr. Berenetona i mea pomaikai loa a hiki i k6na , make ana, ili mai kona hanohano i kana mau pua. ' A o Mr. Baraunu ma, he wahi poinaikai iki no ko laua fe.oiuolu ai no ka noho ana, aka, o ka nui aku e like me ko Mr. Berenetona, aole ia e loaa aku. 1 ka ike ana mai o na kahu hanai o Paulele i ba laua hanai, ua nui ioa ko laua olioli, i ka ike hou ana i kona mau maka, ka mea a laua i kanikau ai no kekahi mau inakahiki no ka inanae ua make, aka niamnli

0 k& lokomaikai $ be Akoa Mana, oa luhlw; hoa ia moi mc ke kme mii * ««*« *»«* la ouko« e na maikai oM« Hawaii PoNoi, ke homailmi aka nei maUpu 1 ko oukou ahoa«i ma k» helutiel«v «na i ka moolelo o ka Olali o ke Kāi, a»ai ka piua a hiki »ka hope e pau nei i keia la. . ■■■ *'• Papapai-