Ko Hawaii Ponoi, Volume I, Number 33, 28 January 1874 — I ka Lahui Hawaii No Kalawao Mai, [ARTICLE]

I ka Lahui Hawaii No Kalawao Mai,

E Ko Hawaii Ponoi : . ! Aloha oe.—No ka nui ona inea i hoolahaia ma ka Nupepa Kuokoa. e pili ana i ke ano o ka noho ana, a me Ua malamaia ana o na Lepera ma Molokai neū a. no ka nui o na mea oiaio ole i oleloia, nolaila, ua manao au he mea pono e hoike aku i ka oiaio a pau e pili a.na i ka noho ana, a me ka malama ana aka Papa Ola, a me kona mau Luaa, i na poe aloha nui i hookaawale ia mai maanei no Ipi mai Lepeft», i ike ai ka Lahui nana e malama nei keia poe i ka nqi 0 ka hnlaniia o ka poe niai e noho nei maanei. . ■' . O ka nui o ka poe e noho nei maanei, ua nui loa ko lakou mahalo i ka maikai o ka malama ana a ka Papa Ola e noho nei ia lakou ka poe i piiikiaia e ka inai Lepera, 1 oi ae mamua o ka mala'ma ana i ko ka Papa Ola mua. He maikoi na hale e noho ai, a ua hoonui ia ae no hoi ka haawina ka laiki, o ke Pai ai, a me ka haawina ia, i oia mau no, a ua iana kupo.io no hoi ka noho ana ona poe piiikia. A, no ia maikai no o ka noho ana, nolaiia, ua oluolu p6no ka noho ana, a'ua oi aku ka pono o ka hapanui o ka poe e noho ana maanei mamua o ko lakou wa e noho ana ma ko lakou mau wahi ponoi. He mau Halepule no maanei, a ua malamaia no ka oihana imi ola me ka mikiala nui ma keia wahi, e na Kahunapule o kela a me keia aoao lioomana, e ke Kahu o ka ekalesia hoole pope, e Hev. S. N. j Kaholokahiki, ua ikaika no i ka paipai ana j i ka pono iwaena o na' hoahanau o kona. | aoao. Ake manaolana nei au, ua ulu maikai no na hua o kana mpu anoano maikai | e hooulu nei ma keia kihapai.

() Kev. J. Damieno ke Kahu o ka ekalesia Katolika. a ua nui no kona ikaika i ka waele ana a me ke kanu ana i ka anoano o> ke ola iwaena o na hoahanau o kona ekalesia, a ua ikaika pu oia ma ka iini ana i na mea e oluoiu ai o ka noho u ana o na mai nele ma kau wahi, e kaahele mau ana iwn- 1 ena ona mai, i ike ia ko lakou mau pilikia j 0 ka noho ana, a me ka hoolana pu ana no i hoi ina manao o ka poe i ane e hele loa i ke alo o Haiku. He pomaikai nui no keia Lahui ka hoomaopopo pono ia o na hana imi ola o keia maanei. Aka li]fe no me ke ano o ka noho ana o na aina a puni ka honua, pela no maanei, he poe maikai a he poe ino iwaena o kela a me keia Lahui kanaka pela no maanei. He poe i nohoia e na manao lili, a me na manao hu-a, na manao imihaia, a me na manao hoino kuloko, i maa i ka hakuepa. a i nukumiku hoi i ke kamailio me ka ninau mua ole i ka oiaio a me ka oiaio ole o kana mea e kamailio ai mamua o kana mea e kamailio ai, mamua o ka hoolaha ana i ke akea, no ia poe o J. Nui, a me Kehai, na Nui kamakemake c hoolaha manao me ka hoomaopopo ole ika oiaio oka mea e hoolahaai. oka inoa J. Nui, a me Kehai, he mau inoa kapakapa no ia, ua pee laua i ka inoa ponoi 4 , e kuhikuhi ai i o ai nei ka lima o ka hoowahawaha ia laua', no ko laua olelo, ina mea oiaio ole. He hooko pono ia no na Kanawai maanei, he kapu loa ka ona, a me ba hana Waiona, ua hooko pona ia na haawina a pau oka Mokuno 42 oke Kanawai Hoopai Karaima, a ua hoopaiia no me ka ikaika i ka poe uhaki ia Kaoawai, a e ku mai no auanei ka lehulehu oiaioa pau o keia wahi e hoao ia mea. Ike ana ana nae 1 ka hoopai, ua noonoo pu ia ke ano o ke ola o ka mea hoopiiia, ke ano nawaliwaii, a ikaika paha o kona Ola Kino. Nolaila, ua oiaio ole ka olelo ua paipai au i ka hana Waiona, a me ka hana pono ole, a me ka hoohaunaele iwaena o ko'u mau hoahahau o keia noho ang pilikin, a ke nonoi nei au i ka Lahui hoiookoa b ninau mai i ka poe pono e noho ana iwaena o keia Lahui, a e ninau paha i na Kahu ekalesia, ia fiev. J. Damieno a me Rev. S. N. Kaholokahiki, a me na poe pono a pau e noho maanei, no ka mea, aia iluna o lakou ko'u hilinai •na, oiai •' o ka pono ka ikaika, aole o ka ikaika ka pono."

I ka wa e noho ana o J. H. Napela, i Luna no na Lepera, ua kaooha oia e hookuoia na holohol#a raa na pa ī hookaawaleia no i lc* mahtoi a me ke kanu ana i M «nea kanu, no kona manao aole ke oia o nti roai e malamaia ana e lakou iho, aka, aia na ka Papa Ola e hooiako i ka ni, a me ka ia i na Lepera. 1 ko'a hoonohoia ana mai i Luna, aole au i hahai mamuli o kana alakai ana ma ia mea, aka, ua kaaoha au e hoomalu (oa ia na pa mea kanu, a ua hoolUnalima _*a i kanaka nana e malama na pa mea au a na mai, i mea e hoohoihoi aku ai i na mai e kanu i na mea ai, oia hoi ka uala, j>uhao!e, kapiki, ko, maift, kalo, a me na mea ano like, a ua nui ka mahiai ana o na ' aaiikeiawa. Aka, o kekahi poe ino, lili, a hnahua, ua hele aku e olelo i kahi poe mai, he makehewa ka mahiai no ka mea, e pau ana na mai Lepera i ka hookuuia ke ooho mai ka Ahaolelo Kau Kananawai o ke Aupuni, a me na olelo lapuwale e ae oia ano; o kekahi poe ua haalele i ka mahiai no ka pum i keio mau olelo alapahi. Ua maopopo lea, i ka poe e kaunui nei i ka hoi anōhopu nui me ko lakou mau ohana, he poe lakou i makeinake e hooneoneo i na pali hauliuli o kaia paemoku, ma ka hoolah% ana aku i ko lakou. mau mai ino isvaena o ka lehulehu, he poe hoi i o, k* aloha

a «ne bft LaUni WĒ -■m*ltt'safei * i keia m»t f|| Own*o noi au he aloha ole Jc« ppe'? ana e hana pela, ika lakow k» 1 ko Lahui kanaka» ame he mealn no bei a ua nele ko }akou mau n««« i fca hikhila, 1 no ka naea, o keia ioea ke mai !»s&}■ 1 Wowahawaha ioa ia e ka poe ola he hooha > 1 mauia lakou a ,he kuhikuhi ma» iae ka ] poe naaa menemeae ole,« aa lohe aa ma Kino, he kioiaia ma kahi paa me ka malama oie ia a make, in» Polapola he kanu . ola ia, ma Suedena, a me Norewai t hc|kjola ia iloko o ke kai, a i'ka mi}fam ih» nei o iune, ao luīai paha. ua ike ao ib4 na ihipepa o Kapalakiko, Kalepooi», e haawi ana j Elima Rāneri Dala (f500,) Maīema ro la mea aana e kipa i kelmhi kaaaka i otelo

ja ua loaa Vka mai Lepera#l e heie lanakila ana ma na alanui o ke Kulanakaahale, ō Kapaiakiko, aka, ma ke Aupuoi Karisti. ano o Hawaii nei. ua malama hiilamia ka p'oe i hoopoinoia e ka mai L<epera, a ua haa> wi minamina ole la ke dala, i niea e hoo- ' lawa ai i na mai, i na mea kupono e olaolu ai ka noho ana ma keia wahi, a hiki i ka wa e hoi ai ka yhane i ka Mea nona ia, a oka iepo hoi ika lepo. Ua hooikaika ka PapaOla, a me kona maa Laaa e imiike pai aina na mai r ua haawi i ke k«mu kaai kiekie i ka poe mahiai, i mea e loaa ai ke pai ai nn na mai, aka, ua wi puni ka aiiio, a ua nele i ka ai, a o kekahi piiikia hoi o ka nui o ka ino, a hiki ole i ka poe mea ai ke lawe mai i ka ai ma na awa o keia mau aina, no-ka hoike raai oka ena makani, hē

mau malama iao keia, a aolai]a f u« neie kekohi mau pule o makoo i ke pai ai ole. eia nae, ua iawa mau na mai i ka hoi i nele i kekahi manawa kookaki i ko !akou iuia.wiaa pule, mai ko'a manawa i hookahaaia ai i Luna ahiki i keia !a a'u e kakau nei 1 keia niau olelo. Ua ike au ika wi ma kekahi o na Mokupuni o Hawaii nei, hepi-a a he koi, a h« hapwu, ka qi, aoie pela maanei, ma ka makahiki 1866, a me 1867 paha, ua hele ia na mai Lepera mannei i ka - i ai, a o ka papapa olu o ka nahelehele ka ai a ia poe i ola ai no na pule elima, o, ke ola nei kekahi o keia poe i keiāT~wa. ī ka" oleio mai a ka poe Kamaaina, he nani Soa ka ana o na mni Lepera i keia wa; manhia-ae ona makahiki mamua aka\ j nei. Oka malamaia o ka noho ana ona \ mai, he mea nui no ia a ua makaala mau :ka Papa Ola e imi i na mea e oluolu ai na mai, no ka makemake no e hana peia oolaila, ua hanaia he piula wai, he hookahi a me hapaloa mile ka loihi, i mea e' hooko-

koke oi i ka wai ma na ipuka hale o na mai, oiai i ka wa mamua he loihi kahi a na mai e kii ai i wai no lakou, me ko lakou kino palupalu. O keia malama ia ana ame keia hiilaniia ona mai, ua lilo no ia i mea ino i ka poe lili, a me ka poe aloha ole, ka poe hu-a, a me ka poe haakei. Ma ka Pauku (i o ke Konawai i aponoia nia ka la 3 o laouail, M. H.' ; 1865, oia ke Kannwai i kapaia » He Kanawai e kaohi ai ika Laha ana oka mai LSpera." (Aoao 61, j na Kanawai o 1864,-5,) ua haawiia ka mana ika Papa Ola, e lawe i ka waiwai o ka mea i hoopaaia no ka mai Lepera, a e hoolilo ma kona waiwai ponoi e uku i na lilo o kona hoopaaia ana, he poe kekahi e olelo nei he mau tausani tjala ka lakou iloko o ka Hanako a e kaena ana ia lākou iho he poe waiwai, eia nae. aole ka Papa Oia i koi ia poe e malama ia lakou ihe, aka, ke malama ia nei ko iakou oia mailoko mai o na dala o ke Aupum, • kekahi na* oia po« ka poe hookano loa, a hoohalahala kumu ole. O kekahi poe imihala, ua hele aku ika poe nui ole o ka ike, a ua noi i kekahi poe e kakau iko lakou mau inoa ma kekalii palapala e noi ana e hoouaa mai ka ka Papa Ola i eha (4) Kauka, i poe nana e wae mai ino, a kaawale alailo, hookaaia ka poe maikai, no keia kumu kakao kekahi poe i ko lakou mau iooa, eia ka he palepala hoopii i ka Papa Ola e hoo|mu i ka Luna, no oa kumu hakuepa aua poe imihafola,o ke akna ka mea nana e hooponopono ia lakou no ka lakou mau hana pono ole. £ aloha auanei oukou a pau, mai ka la hiki a ka la komo. ' Owau no ka oukou Kauwa Hoolohe, WILUAM. P. JRAGSDALB, Luna o ka Halemai Lepera. Kalawao, Moiokai, lanuah 15, 1874.

Ua hoopii aku kekahi wahine o Det«* rite o oki ia oia mai kana kane niare nai, no na kumu like ole eoao; oke kame hope ioa ana i hoopii aku ai, "no ka hookomo ana oke kane i na oala wela iioko o kona a wawah» ia oa o*U ma ka umiki ana ae e ke kane i kona mau manamana." No keia iima e hiki ai ke oleioia, "kohikohi-kupalali nowai T nowai |ca hm« i hawahawa."

Ma o ka papa mooemiwai la o ke aupuoi o £nelani i ike ia iho aj o kelpahi poe o))«* na kahiko oke aupuni a me kekahi |»p huli waiwai hou iho nei he mau loaa maka* hiki ko bkou i ane like aku me aa loaa makahiki o kanaka. waiwai nui oNu loks O na loaa makahiki o ka Makaiaa o Weseminita maloko ponoi iho o ke kolanakaa* hale o Ladana, ua oi aku no ia mamaa ok» $5,000,000 i ka makahiki, aoie i komo p u iloko o keia heluna kona mau lo«a o»* aina mawaho aku o Ladana. Ona lo»a " ka Makuiaa o B«te a me ka Earl D»dlcy. he aneane #2,500.000 pakahi i ka makahik' O na Napia o June, a me piyd{s, a me l* irds ma fiirekeneheda, aTme na Moi p«t«pulu rai Manakeseta a me Galasago. h? mau waiwai ko lakou pakahi, i oi loa aku mamua o na loaa oka leialii a hiki i ke •« o ka nohoalii ana o Elizabeta.