Ko Hawaii Ponoi, Volume I, Number 35, 11 February 1874 — IOSEPA WILIMOTA, OIA HOI O Na Hoomanao ana a kekahi Kanaka Kauwa. HE MOOLELO WALOHIA [ARTICLE]

IOSEPA WILIMOTA, OIA HOI O Na Hoomanao ana a kekahi Kanaka Kauwa. HE MOOLELO WALOHIA

A ninau o'ku la au, aa makemāke anei op ia'u e puiama aku ia o<' i keia ahiahi f n I mai la ke alii, " he kanaka opiopio ipaikaioe e losepa. Ua hai mai kuu kaikamahine ia'u oia hoi o Emalaine, aole loa ka oe i hele iki i kekahi mau la ; aka, no Lenoka no ko hewa i ka liai ole aku ia oe, e hele pu olua i ka hololio me ia." A pane nMM la <> Vcnakara, " ua koi mai no ia'u o Lenoka eu haele inaua i ka holoiio; aka hoi, no ko'u onawaliwali, nolaila, aōle au i ae aku," la wa koke no, pane mai la ke alii, " 0! he pono ioa oe e hele holoholo iki. i ole ai oe e onawaliwali." " A e hele hoi ha wau e papa.'" wahi a Venakara. fiia no hoi o losepa ke noho nei iloko, i ka wa a ke kaikamahine e kamailio ana me ke alii. „ A no ka ae ia ana, alaila, i mai la o V'enakala ia losepa, ." pela nvai oe, a hele pu akn kaua i ka hololio.'' Hookamailio mai la o jDominie ia'u, aka, aole au i noho !oa aku e hoolohe i kana olelo, no ka mea, ua pukp e aku la au i waho, a ma ke keena o waho loa i noho iho ai au e kali noJ»a puka mai o ftliss V r enakara. lloko o na minuie he umi, iho mai la oia me ka ukali puia e Oominie. Ua hele aku la makou i ka wapo, a kau iho la iluna o ka waapa. Ilofeo o ka \vn o ko makou holo ana ma ka waapa, n hiki 1 kela knpa n ka loko, ua hoike iie lu oJ)orn)nie ia Miss V'enakara i kona manao ana e kapili ia i wapo maika anemoku mai o Iniha Metalina a hiki i kela kapa o ka loko. " E ike oe e Miss Emalaine," wahi ana i " ina e hiki ana i kou makuakane hoahanaa ke kokulu i wapo, alaila, he mea kupeno nui loa ia," " No keaha ke kumu o kou " makemake ana pela ?" i ninau aeai o Miss Emalaine. " He mea ia e hoopakele hou ai ia oukou mai ke piholo ana iloko o ka wai/' " Nani ka naaupo," wahi hou a Oominie ; " o Mr. Situatn no kona hoole ana i ka pane ana aku i kekahi noi imua o *e Alii, e like me kana i noi mai ai, e hoopuka iki ia aku e ia, no ke kapili ana i wapo, penei, ke hoomakaia nei ka hana." I ko makou kau ana i kela kapa, lele aku la i ka aina, a hiki i ke komo ana i ke ksuhale, ia wa i konia aku ai o i)ominie i ke halekuai haka, a hele aku la hoi maua i ka halekula. [ ko maua kokoke ana ilaila, oie* lo aku la au. " E MisB, he wahi hana iki ka'u e hele ana ma o ae nei, nolaila e oluolu oe e hookuu mai i hapalua hora no'u, a hoi hou mai." Nana naai keia ia'u, a niahope pane mai ia. " Ua īke no oe e losepa, he keuoha paa loa ka ke alii—" " Ua ike no au," wahi a'u ; " aka i ko'o wa $ hele pu ana me oe, he ponoau e hooio* he i kau mau olelo a pau. He manaolana ko'u e oluolu no oe ma ka hookuu ana mai i hapalua hora ka loihi o ko'u manawa e hele ai, no La raea, he makemake au e ike i ka agena o ke alii, i haawi aku ai au i kekahi mau daia a'u." " ina pela, o hele e iosepa. E kakali oe no'u ma ka pa halepule, ke pau kau hana." Nolaila, ua hele awiwi aku la au, a hiki i kahi o ka agena, hoakaka aku la i ka'u mau mea i makemake ai. Ua maopopo mua ia ia ke ano o ka'u hana i hiki aku ai, no ka r.ea, ua kauoha mua aku au, nolaila aole oia i rinau hou mai no ke kanaka e hoouna aku ai i ke dala i Roteredapia. Hoi hou aku ia au i ke kauhalii, U hookomo aku la i kuu palapala iloko o ka hale leta na ke kapena olelo e, e hoike aku ana ia īa, eia mai na (iala ke hoouna ia aku la, a e heawi hou akuana hoi i ko'u mau hoomaikai nui ia ia, la'u i puka mai ai i waho o kn hale leta, aia hoi, haUwai koke iho la au me ka loio Ounekanabe ! Aole i hoomaopopo lea ma i oia i ko'u mau helehelena i kinohi; no ka mea, e komo ana au i ke kapa kauwa ; a ua hilahila loa iho la hoi au, me ke ake nu» ana e hamama ae ka honua i kona waha, u e ale iho la'u. ■Ō oa manao i puka mai iloko o'u ia wa, oia no : e (ilo ana au he mea manao ino loa 'a e Ounekanahe, a <> hooka<> loa hoi, no ko'u

hookau f na ae ia'u iho ke kukna i me kona, oiai he wahi kauwa wale ih© M ko'u kulana ; a i ole i&, alaila e oaaaao niai ao kela ia'u he kiu no ke Alu 0 ioiha Metelinn, i ko'u wa i halawai bope ai «e ia ma Caronadale/' Mana pouo mai la kela ia'a, a mahope, paoe mai. " Ano, ke ibe nei au i kou ano i hiki ae ai i Caronada!e e ke kana< ka opio." Pane aku is au'«« E &lr. Dunekanabe, ke nonoi āku nei au mai noonoo hewa oe no'u! E hoolohe mai no kekahi mau minute pokole wale no, alaila e hoakaka aku no ap." " Ua pono," wahi akaioio. " Ke kwenei au i kau oielo, no ka mea, he kanaka opiū hoopuka pololei oe 1 kau mau olelo nie ka oiaio ; a he manaolana ko'u, aole no e hoololi ia ko'umau manao nou." " Aole io no," wahi a'u, " e manaoio mai i ka'u e olelo aku ai. K'o kau mau hana iokomaikai ana mai ia'u, pela no au e hiiinai nei me ka manao ana he hoaaioha maikai 08 no'u," ■ " Pela no," wahi a iala ; " hele mai; maanei kaua e kamaiho ai." la ia e oielo ana peia, aiakai aku la oia ia'u i kahi hale hoteie uuka 0 ke kauhale, a ia maua i komo ai iioko 0 ke keena hpokipa, kauoha mai la kela e noho iho au ma ka noho. " E hoomanao oe e Mr. Danekanabe," wa« hi a'u ; " ua halawai pu kaua ma Pereta ; a ua manao oe e holo pu me oe ma ke kaa a hiki i Caronadale. Ua hoike aka au ia 06 ia manawa, o ka mea e kamailio pu ana me oe, he wahi kauwa haahaa loa—" " Ua maopopo ae la ia'a!" i pane kofe< mai ai 0 Dunekanabe ; " no ka mea ua hoike mai oc ia'u i kou kupono ole e heie pu me a'u no kekahi manawa pokoie.. Ua pono iaT! E hoopomaikai mai ke Akoa ia oe e ke kanaka opio aohe pilikia e ili mai ana maiuno ou no ia mea. He makemake nui ko'a ia oe, a ina ke ano 0 koa kamaiiw ana.-me he mea la ua hanai kupono ia oe a ua hoo* naauao maikai loa ia." " Ua hanai a hoonaauao kupono loa ia ao ma ke kuln 0 na keonimana opio a ia'u 1 pane aku bi pela, ua kahe iho la na waimaka no ka hoomanao ana ae i ka wa i haia. " Ua oki, ua oki; aoie o'u manao e kamaiiio aku ia oe no kekahi mea e hookaumaha ia ai oe. Aole o'u manao ino nou, no ka aiea, e huli wale ana no oe i kahi e loaa ai kou ola. O na kanaka maikai apau, ua huii no lakou i na wahi e loaa ai ka hana 0 kela ano keia ano i mea e oia ai ka noho'oa. Eia walet»o-ka J trwahi niflfrtt-ta oe, iteaha ke ku« mu 0 kou hele ana ae 1 Caronadale? Ke ike nei au i kou ano i keia wa, uaaahuia oe rae ke kapa kauwa 0 Iniha Metalina, e nohe kauwa ana anei oe malalo ona mamua 0 kou hele ana ilaila 'i" " Ae," i pane aku ai au ; a nana pono aku ia au i kona mau hiohiona. " E hoakakaia no ia me na huaolelo pokole. Ua hoounaia au e Mr. A r enakara e hele i Caronadale no ka ninaninau ana 1 na mea e piii ana i ka hiiiia (poraki 0 ua aina ia. Aoie au i hoole aku- no keia hoounaia ana o'u, no ka mea, he mea pono ia'u ke hoolohe i ke kauoha a ko'u haku ; aka, 0 ka iani ko'u hoike no kau mea i hooholo iho ai iloko o'u iho ; 0 na mea a pau a'u e lohe ai, aoie loa ia he mea e loli ae ai ko'u manao nui ana no ko Sir Alekanede« ro Caroriadale pomaikai. Aole no hoi o'a manao nui e hakilo 1 oa mea e hanaia ana no ka pomaikai 0 ke keonimana poino. Noiaiia, i ko'u hoi ana aku i iniha Metalina, aa hai aku au i ke alii, aohe oiaio 0 na mea i hoolahnia maloko o na nupepa 0 Peretasire ; no ka mea, o ka inoa wale no 0 Sir Aieka« nedero ka mea a na kanaka a pau i hilinai nui ai." " Ke manaoio nei au ia oe 1 pane oiuoio mai ai 0 Dunekanabe, me he mea la ua hau* oli maoli oia no ka hooiauiea hou ia ana 0 kona manao. " Ke hai aku nei'au meka oiaio, uaoi ako ka ikaika 0 kou ma'nao oioha no Sir Aieka* nedero Car@nadale, mamua o kahi mea e ae. E like me ka nui 0 ko'u iohe ana nona, pela i hoomahuahua la mai ai ko'u aloha nona. Ua hoonaukiukiia kekahi 0 ko'a maa hoa no'u, no ko'u oielo mahalo ana nona, Ua mahalo au i na mea a pau o ka Hilaaa nei, koe wale no na mea e pili ana i ko lakou ano hookano a me ka ma!ama ana i na hala kahiko 0 nu kupuna a hiki i ka lakou mat) mamo." Pane mai la ua loio nei. " O na poe o ka Hilana nei, he poe kanaka kuaki loa lakou ; 1 he iili ino no ko iākou mau rula maa mau, aka, iloko o ko lakou mau hana ana me ke« ia, ke aneane nei e poho ko iakou mau waiwai. 1 keia wa, e mau aku no ko kaua ane houaioha, Nolaiia, ina he nianawa kou, e pono oe e noho iho a e pa kiaha pu me a'u.' : Pane aku la au. " Ke hoomaikai aku oei au no kou iokomaikai, aka, aoie au e hookaulua ioihi maanei. E manaoio mai oe i ka'o e olelo aku nei, ua olioli ioaau no ka ike ana aoie oe i manao ino mai no'u ! He mea kaa< maha ioa no'u ina he manao e ae kou." " E hoopomaikai mai ke Akua ia oe, e ke kanaka opio no kou hai ana mai i ka oiaio, Emau aku no ko'u manao maikai ana nou Manao au ua haohao nui oe 00 kou ike ana ia'u ma Iniha Metalina nei, aka, e hoopauia no ia haohao ana ou, no ka mea, he wabi hana uuku ka'u i heie mai nei ia nei. Aole o'u manao e hoike aku ana oe ma ka Hale Kakela, ua hiki mai ka loio ma ka aoao 0 Sir Alekanedero Caronadale i ke kauhale aei." . " Aole, aoie loa au e hoike aku !" i pane aku ai au. " Ano, e pono au e hoi—" Lulu mai la ka ioio i kua lima.a heUfak« ia au i waho o ka hale hotele. Ua hala ae la ka hora okoa mai ko'u wa i haaleie aku ai ia Miss Venauara : hele aku la au ma ke ala e Inki aku ai i ka halepule, kahi e ioaa aku ai ka lede ia'u. Oiai au e holohoio waleana no inawaho iho o kahalepule, ike aku

mmmmmmmmmmmmmmmm^ aa ia- Leno|ra e hoio mai ana ma ka itd. Eholo mai āija oia ma kealanuie hikiaeai i bahi ala ololi, e halawai mau ai na luahi o kealoha. ioa iaoa e hookaawale kofie ae ana ia manawa, alaiia e ikeia no laua e Mr. Leooka. He mau minute pokole waile no ) koe, alaila e ike ia auanei laoa. Noonoo iho La au i ka'a mea e hana ai, ina wau e hpofcao aku iH»a ia laua pela a biki i ka wa e ikeia aie Lenoka, alaila, he oi ioa aku ia c ka mea ioo. E helo paha āu e hai aku io laua': ma kei* nooaoo ana o'u pela, ua nia< □ao paa iUo la au e holo aku io laua ia. Ao> le e hiki ia'a ke hookaulua, nolaiia, ua holo aku !a au maloko o ka laalaau liilii e ulu ana ma hai o ke &ianui, a lele aku la maluna c ka pa, a hiki i ke komo ana iloko o kahi aia eloli. ■■■■■■ .■■■■.■,;■ ■■■ ■■■■■■'.■ Aole an i kuhihewa ma kuu : manao ana, qo ka mea, loaa aku Ia no ia'u o Mi. Situa> ta a me Miss Emelaioe, e u hele pu ana me ke apo aku o kekahi i kekahi. Lele iho le >b ilaio mailuna iho o ka pa, a holo aku }a io laua ia, a o Lenoka hoi, ke ikeia aku ia no oia e puka ae ana ma ke poo o ke alanui ololi. Ma ia wa, lohe aku la au i ka pae aoa mai o kekahi leo mahope o'u, a i alawa ae kuu hana i hope ike aku la au ia Dominie e hele mai ana mahope o'u. Ma ia w& puiwa aek o Miss Emelaine a nana mai !a \ hope, ike mai la ia maua & i elua. Houkaawale ae la oMr. Donala Situata la ia iho, me ka wehe ana ae i kona papale, a heie awim' aku la tna ke ala okoa, Holokiki akn la au io Miss Venakara ia, nw ka hai aku ia ia, " E i ae o Mr. Lenokas®ia ka lio!" Ua ane ohHahila iho la o Miss Venakara ia wa, aka, mahope iho, nana mai la oia ia'u me keano huhu. me ka manao iho paha.e hakilo ana au mahope ona. Ua hoepau kobeia nae kona ano kuhihewa, no ka mea, ua nana hou mai la oia ia'a me ka oluolu. Ma ia manawa pu, ike ia aku la o Lenoka e puka ae ana ma ke poo o ke ala ololi me ka hele malie loa ana, aka. aole nae i nana mai i ko mauA wahi e ku nei ; 4ia huli ae kooa maka a e nana ana i kela aoao o ke ala* nui. Mahope Iho, hou ae la ia ike kui, a holo aku la ka lio me ka ikeole mai ia maua. «'■ E losepa," wahi a Miss Venakara i pane mai ai ia'u " heaha kou manao no'u ?" " He mau manao maikai wale no," i pane aku ai au. " E losepa, ua ike oe i kekahi mea huna." " Aole au e kaia i ike ai ia mea," i pane aku ai ao. ■ " Auwe no ka e !" i hooho ae ai oia me ke ano hauoli. " E hai aku au i ka oiaio e Miss Venakara; o na mea a pau i ikeia e a'u aole loa ao i hoike aku i kekahi mea hookahi o ka hale. Ma ia mea, e hiki ia oe ke hilinai mai ia'u. Āoie au i kamailio aku ia hai neHīeia mao mea a pau i ikeia," | " A ! ua maopopo ia'u, a ke kahaha nui nei ou i keia wa no kou ano. A pelwa hoi i hlki mai ai o Mr. Calakamana ia nei ?" i " Aole au i ike. Maloko au oka pa halepule, a i kuu wa i ike ai ia Mr. Lenoka e holo mai ana ma ka lio, hoft> e mai nei au e īai ia oe, me kuu manao o ko'u hai ana aku ia oe i konahiki ana mai, oia ka mea kupo--10 loa na'u e hana ai." " Ae, ae, a ke mahalo nei au i ke ano o kau maa hana. Eia ko'u manao ia oe, mai hoohuoi oe no na mea a pau a'u e hoike aku su ia Mr. Dominie." Ua maopopo īa'u ke ano o kana olelo, e hoike aku ana oia ia Mr. Oalakamana no ke kahi moolelo haku e ae, aka aole au i ike pebea la ke ano o kana moolelo e hoike aku ai. Oiai maua e kamaiiio aoa me ke ano hawanawana, hiki mai la o Dominie, a i kona hookokoke ana mai, hele aku la o Miss Venakara i ona ia me ka olelo alAi. " E haawi mal oe i kou lima ia'ueMr. Calakatnana, no ka mea ua mauiui ou no kuo hina ana ibo nei ilalo." " Ua pono ia," wahi a Dominie, " no ka mea, ua manao no au ua hina iho nei oe ilalo, oiai au e hoomanao ana i kekahi la, i kuu wa i komo aku ai iloko o ka hale i Garasamakete, ma Edineboro, aia hoi ikeaku la au e hilinai ana ka wahinekanemake Gelenabakete ma na iima o lgiu hoaaloha Salacota; i oielo mai la oia ia'u—heaha la hoi kana alelo, ua poina iho ia au ? A ! ke hoomaoao nei au. i hina oia ilalo no ka hihia ana i ka lole, a kuia kona poo i ka paia. Ua ike 10 au pela no, no ka mea, ua ula loa kona uaupapalina!" Pane aku la ka lede opio. "Ua olelo mai oei oe i hina oia po ka£ibia ana i ka iole, ika, i hina au no ke koia ana i ka pohaku." "A! pela ka ! a hiki mai la nae hoi o Mr. Situata ia nei ea ?" Pane aku lao Emelaine. " Manao au i iieleholoholo wale mai nei no oia maanei, &ka, manao au aole oe e hoike aku ana i keiatq&umeama ka hale kakela. "Ua pono," wahi a Dominie; "no ka īnea, mamuli maaao mai ke Alii ua oi loa iku kou eha m&mua o ka mea oiaio.' 1 Ua hiki aku la makou i keia wa i ka paleaao ke kuianakauhale, a i ko makou hiki ana aku i ka wepo, olelo mai la o Dominei ia'u. " Manae au, ua paieha oe īloko ok« opo laau i ko'u wa i komo aku ai ma ke ala--9U1." . . • | - " Aole, i holo aka au ma hai oke ōla e ako pua rose ai, a i kuu ike ana ua hina o Miss Venakara ilalo» holo mai la au e kokua ia ia, aka, ii wa no i kaaloae ai o Mr. S»toita, a hele aku la e kokua ja ia." " Ua pono 00," wahi a ke Dominie, " no ka mea, o ka hana p ke kumuao oia ka hoike ana i na mea a pau _e alohaia mui ai gia. He mea pono ia'u ke hoike aku i ke elii no k® Mr. Sitoata hana ana i kekahi kokua maikai." | Kau iho la makou i ka waapa, a holo aku la i ka anemokn. <Jlo]e i pau.)