Ko Hawaii Ponoi, Volume I, Number 37, 25 February 1874 — HAUNAELE WELIWELI! [ARTICLE]

HAUNAELE WELIWELI!

Ke .iao kipi kaloio o k> poe pIU I ka 1» LMMwakaaiaaia 1 nmlaolno i—Has«la& la ka Hak Hookolokol» e sa Upt-lta hoomalMlao »al i« «kaaaka ISH» m«kok* holobote»A—Kei haha oka poe hoahawuei* e koho h/w ka Aiiaalelo, o Ema k* « HawaU n«l—Wawahlla na iakahak—a kaehada ua pepa, aae u* bake kanawalo fcaHrie Kook«tokft!o—He heaiu maaaeaa* ke ike a&i—Hoo«alaia ka haoaaele e aa koa o aa Hanawa Aiae> r|ka, ama ka Befitaaia. lloko o keia wa, ua iho la ka weliwel», a me ka manaoaao eehia maiuna o na

poe nona aa manao i kolike ote me ko ka poe hoohaunaele. Ke haluku la na kanaka iloko o ka. Hale Hookolokolo. Ke naholo la iakqu iluna o na alapii a iioko ona keena. He weiiweli na bana i ikeia, he mau pioo makau ame ka menemene maoli. iioko o keia mau hoiomoku nui ana o na kanaka iioko o ka Haie Hookolokolo, aole e hiki i kekahi ke uwao aku, O kekahi poe kakaikahi i hoao e uwao mawaena o iakou, oa ioaa koks mai oo ika ehd b . Ua hooikaika nui kekahi poe e uwao, a me kekahi mau ao|S nae i na maikamaina ona kaaaHi t 1 kela wi, he uiuaoa ieo hahu kalaea malpko ft mawaho ona paia oka Eale Hookoiok'olo. Ua lohe la aku la kekahi mau ieoe kaheaaaa. "Isa o Kalakaoa kekahi o loko nei, o ka kaiioa iuahi mua ia!" He mea pono ia makou ke hoike aku. Mamua ae o ke koho l)aiota aoa o na Lunamakaainana i kekahi Alii hanau o ka Aina i Moi, ua haaiele mai la ke Aui Kalakaūa i fee Keena Ahaolelo, a ua hoi ioa aka i k« hale. I koßa wa i puka aku ai iwaho oka haie, a haawi aku i kona aloha i keia iehuleha hoohaunaeie. aohe wahi mea a aloha ia mai, oia nana mai no o na maka keleawe

aioha ole o ua poe naau ino nei. Ma keia mea, ua. maopopo iea ina o ka Moi kekahj iioko o ka Haie Hookolokolo i keia wa,o ka haunaeie ana, ioa ua oi loa aku na ino a me na make i hanaia mamua o ka mea i ike oc.aka. ia i keia wa. E ala iike'mai auanei na aoao a i eiua e paio, oiai o ka onohimaka 0 kekahi aoao ka i ioko o keia puokooko o ka hooweiiweli. E weia kokeauanei na a-a kokoo ka poe e makee ana i ka lakou milimiii makamae, a e mauna koke no iakoa i ko iakou ola iho i hoopakeie ia ai kona ola. Aka.aoie nae peia, o ke Akua ilokoo kona noeau lua'oie. ua hookaawale mua oia penei a penei. Ke nana aku i ka nui o na kanaka i komo aku iloko o ka Haie Hookolokolo, me nn manao ioo huhu. me he ia he elua a ekolu haneri ka.poe i iawelawe paka, a o na poe e ae e kuku.ana, aoie l akaka iea na manao o ka hapanui o lakou ; he poe kokua nae kekahi hapa mahope o kejg poe a he poe kue kekahi. v 1 Ke owa mai la na laaa o loko, ke paapaā* i ina mai la na mea hoonani haie, ke wawahi i w mai !a na noho, na papakaukau, na puka i komo, a mahope, ua wawahi ia aku la na puka aniani maloko mai a mawaho £ku nei, | a i hoohui pu ia hoi me na leo huro hoonaij koia. " Oia! pepehi ia iho, i ike fa ka io o l ka iakou hana !" j O na Lunamakaainana a pau.aia no iakoa iloko o ka Haie Hookoiokolo; o ke Kiaaina nae o Maui, ua puka mai ia oia iwaho me ka hoopoino ole ia, a me kekahi poe kakaikahi e ae. O na Lii o ka Ahaoieio, aole i he mea o lakou i hoopoino iki ia mai na 'iii haoie a na 'lii kanaka. (Koe wale no ka Hon. W. T. Matina. i Ke iele ia na pohaku i ka iewa a me na* mamaia iaau, e nou ana i na piika aniani, a mahope, iu helelei ia mai la iwaho o na alanui mailoko mai o aa puka aniani, he mau pepa o keia ano keia ano, na buke kanawai, na noho i hakihaki, na pakaukau i 'wawahi ia a me ia mea aku ia mea aku. Ke noke ia ia na iuoimakaainana i ka pepehi iloko o ka, Haie Hookolokoio, ke haluku la haluku mai. ina e puka mai kekahi ionamakaainana iwaho, be iwakaiua a kanakoiu paha na kanaka e aiualu ana iaia, me I na pauku biau e hahau ana iluna o kona ki- ! QO> He mea manaonao keia i ka ike aku, i no ka mea, iioko o keia aiuka iaau, ua haua I ia iho ia ma ke poo, a hina a make iho ia iiaio. Hel» mai ia ke koko ma na papaiioa, ma na maka, aole i kana mai ka menemene. I Pela i pepehi pakahi ia ai kela a me feaia iuI namakaainana, a ina e moe loio loa ilale, aiaila, kahea nui ae ia, " ua oki ua make la!" . O na nrinute mawaena o ka bora ekola a roe ka hore eha o ia auwioa ia, he mau ai> nute ia e kakui mau mai ana na iono, u ioake ioa mai ia omea; a "o mea ua make loa mai la a peia waleee i maa ia ai i»e ka [ ka scoa «k«t aole keia he pepehi* ana no ka manao he pepehi ana o ka holohoiona, a i oie he iuka ana paha i na ia o ke kohoia a onie&i ae ilu&a ke alo, loaa ka mea paina—oia hoi ka makapehu o kuaaina o ka hele aaa mai e übesi«. homu. Pela wale no i pepehi la ai na ioaaaakaaiiiana o kakoa, be mea haehae i ka paawal ke .ike aku i ko iaieou f»pehi hoomai&omo ia mai. Ua paiahea na papahele me na peia o ka Heokolekelo i ko iakou eoaa koko. Ua puka ke>w % jnaewaewa M papaliaa e kekahi poe; m eka, a haki na iaia o kekahi poe; e oia keke oie ai do kokahi maa hebedema. Ke kau aei ia mau aiina maeaaewa maluna o lakou a hiki i keia la. aku makou i na iaea o ka poe i eha s« ka pepa o keia puie aku nei, aekila, he mea makehewa paha »a makou ke hoike heu aku. Ua oleleia, ua lako kekahi mau loMunaka. ainana i na pu panepaaa.aka. aole nae iakou i heeha aku i ka poe hoohaunaele. Ua kuka mua lakou a ua hooaolo hoi aoie e hoopoino aku, no ka mea, ina iakmi e hoao e kne aku i Wkahi mea, alaila, l.r mea pahaia

lal® o m iixmt ila»* Upt& : *•/ f; H« mea wet»w<s n© fe> 1 f I®o e kihea jSBa, aik o»NiF! «t; aila mahu e!" Oka auo o kek e oi»bi.»-. . k« aita maha i!oko o ka * e pahi i lee «hi, i pa« m &&?. iefeolH m> , . a i raake kekahi pee.La3feai»Bte^r i pee loa iioko. _ Ua lono oa&i no koi ua holo aku kekahi o keia poe e kual aiia maha, aka, ua paa ua paka o oa h»ie kaai, aolaila ke kuma i ieaa oie ai, a ua hooie ia raa i no hoi e kek«fii poe eaaiaoom. haiekaai', He hoohiki paa ka iakoq o na apai&o behena. Ua lonoia sta oleio, ioā e psia oa iuaamakaaaioana i fe tnake, alaila e helo no lakoa e huli i ka Mbi t a e hoopomo i kena oia. Manomano ka hapo ona kaaaka ia b! Kei ka nilani papuie ! * Da kenakena ia kekahi a>aē keo4feiana e kii aka i ka Moiwahine £mm« e hefe mai r papa i kona poe, malm oja ka mea e iohe ai ke " kalokalo" aku, a pela hoi e pakeie ai " ka hooka.be asa i na koko, aka oa hooie owaao '

Nani ka piop, a rae ka hou ana i e pakele ai. Aoleokakou mau puali koa i

maknukau, ehiki ai ke kinai i keia haunaeie Pa kaaliilii,» o Ba, tDakarhoi, he pupnkahi wale n? lakoa iloko o keia poe he nar. Ua olelo ia, e!ua tattsani ka nui o keia poe i hoakoakoa ae-ma ka pa o. ka Moiwahioe.n kai huakai nui a hiki ī ka hoomoana aoa māwabo a maleko iho o ka pa Hale Hook-olokoio. O ke kuahu o ko kakou oihaoa hookolokoio kiekie o ke ae ia mai !a ia e ka poe hahaki kanawai me ka nana oie ae i ka mana o kela haaolelo kumu : «O ka pooa kehanaia a haale mai na iani." Okaihiihi ka laahia, a me ke kapukapu, aa ''ae waieia e be kuewa." Nanl ka'hihhih ! nani ka noonoo oie o na kanaka naaupo nana i hehi iho a hoohaahaa loa i ko kakoa i)ioa ipaikai, ka pono o ka noho maiuhia. ke kvtnu nui o ka hoomau ia ana o ko kakou kuokoa.

: Ua hoouaa ia mai la kekahi kaueha e ka M»i i kohoia e ka Ahaolelo, ma o oa Mea Haaohano la, ke Huhina o Ko na Aina E, a me ke Kiaaioa o Oaho hei,e hoike aku i oa Komiaina Beritania a me Apenka. no hoopaeanania?i maa puah koae hoopau ai i keia haunaele. Aole nae i hiki koke mai lakoo, a hala ka hoia okoa a keu mahope iho 0 ka hoomaka ana e pepehi i aa Komile. Oia hoi i ka hora ehaa.j?jaljcseihoo ka auwina la, ua pae mai la na koa o na manuwa Aioe-

rika Tuscarora a me ka Portsmmth, raa ka wapo ma hale makeke. Me ke ano papuahula ole ko lakoa lele ana mai, a malie no hoi. He mau pokole ko iakoo » hoo> laana iki ai mawaho iho o ka hale inakeke me ka paikaa ana, alaila maki aku ia i ka Hale Hookoiokolo. ia wra, keke nui mai ia ao aa poe hoohaanaele nei n>« ka oleio ana. ♦' Heaha'mai nei ia ka laliea nes," O keka hi poe nae, haaiele koke «ē isa paoka laau, a komo aku la iloko o ka hoibaa,e na kanaka, he mau minme pokoie ma ia hope iho, ua pae mai !a na koa o ka moko kaiH Beritania Tenedos ma Ainahou, e nahoio kiki mai ana ika Hale Hookoiokok». ika ike ana o ua poe hoohaunaele oei ia Jftfcon. oa huro ae la lakou me ka manao a«e, © holo mai aha e kokua maHape o lakou. a e koe aku i na koa manuwa Amerika. He kuh;hewa naaupo keia o ua po6'sei. Ika hoopuni ana o manuwa i ka Hale Hookolokolo, ua kipaku ia mai la ka iehuhhu e hoi, a ua hoomaka ia hoi ka hopa ftna i leekahi poe aaku wale no.. Mahope iki ih<roa kai huakai aku ia ua poe boohaunaele nei a hiki S ka pa o ka Moiwahine, me ka manaolana, raa o keia hana naaupo ana a lakoo, ua lilo ka hana a ka Ahaolelo o ia la i mea ole, a e koho hoa ia ana ka Moi i kekihi la ae—a oua Moi !a e kuho ia ti o Ema no ia.

-1 ba akoako» ana o lakou ma ke alo iho o ka Moiwahin» Kaaemnke) ua aonoi aka la be alalmi ani 0 oa poe hoohauaePNe oei i ka Moiwahine, he makemake ko bfe«a e hoike mai oia i koaa manao. He mau haaoielo pokole no hoi ka j£a Moinmhiae i paoe mai ai ia lakoo: « I o'u mau makaamo« t ua kaamaha loa au i keia wa, e hoi oakou a e inalama i ka oialuhia, na'u ia e noonoo. Apopo e hoi hoo inai ai ai oakou." He hapaiua hora paha roa m hope iho ua hiki aiii ia na kaa manuwa Pelekaiw, a kipaku ia lakou.

Me keia hannaeie weiiweii, a m« m ©0oleio ona b*a« e te mamaa iho, e hiki ao ia makou ke hoopiha i kekahi buk« «eea »a aoao he mau haaen ka nai, ioa e e> haaa pela. Ka hauie ana o in 800. B. Haupq mai kahi kiekie oaai eo&a na kapuai heSO& h*«. ie atea maaaonao no ia ke ike aku. oo- ka mtn, ia hauie ana itaio aa m >ka ta bo, hooia. Ooa pepehi aoe i kek me ke» Laaaaakaaimaa be aaa kaae ieate* b>l ku ika eeh», a oaeke aieha pu. O © feefeahi pee LāMinalnaiaaM Mp» aao) ao la ka lohe ate. Ua <oebia m wa a hekahi L«Mia«huiMiM i Hp aka ai iwaka. hoa&a ia »haa i I» laan e kekabi kaaaka. aeiao» a kaupoao aku i ka pa paaapaaa »aka oieleaaa. " Aole aa • eha ie oe nake aae ia , a! w No kaia nea, jaakitt la haaaka a koieaka. i koaa halawai aA aka me kekahi pae I e aa. oa haaa kaa ae ota pela roa ka hoomaka'oka'e aM>a«a. keieloaau

M* M po Pōafet M OUItMM i» M m)u aao »«»a p»a o Ike A«nsī «mkeao m aaaaw» o m liai«, k* IMapMIM, b H*le waiho pfl, aa Hale titoi •ueoai, b P& AKi, a b«j lte o kt Major kabi 9 b» ps» LittMiaaka«Hiiß« i alm» koaai. ' •

Uk«elt,ft» «raiwail>Mfēīin% vm*~ poe hMhaoMole. • im m pmm • m i aha' inai a<ii©bo o inla, iīm k« i«, asto i eai *«- ialo iho oka bao«ri taosaiii dak. v >* , O ko makou owMoiaM i koia wa, aola ao « Uaiia a e hnii maiwMpm In&aka a Ca «alalo o ka elwu ok« akte aUi,a m toa hoi • iko ai i ko im o na hm boa a *oi, iiaiia « (*p«la iho ai lakoa i ko iakoo maa koii a « Mm la fefeM iko :—(m h« imm k« i Meo • keta fcaaete~ io maa mao, M A i Ai» k» koMMka im, 'ke m*k*i a««Mi ka hoiMM ; M aiai)« Miukīao ke hoopili ia me ke aao o keia aa hooo waii. [Hoopah awa.]