Ko Hawaii Ponoi, Volume I, Number 37, 25 February 1874 — IOSEPA WILIMOTA, OIA HOI O Na Hoomanao ana a kekahi Kanaka Kauwa. HE MOOLELO WALOHIA [ARTICLE]

IOSEPA WILIMOTA, OIA HOI O Na Hoomanao ana a kekahi Kanaka Kauwa. HE MOOLELO WALOHIA

MOKUNA XLVIt. |

(Ja olioli loa au no ko'u lilo ana he mea i hilinai ii e ke keonīmaha opio, ka mea a'ii i mahaio nui ai. Hookomo iho ia au i ka'u leta iloko o kuu pahu, a laka iho la a paa, ho-o iho la i kaMiss Venakara palapala, iloko o kuu buke pakeke, a hele aku la iloko o ke kihapai, me ka manaolana, oia kahi kupono e heawi aku ai ia Miss Emelaine. Aoie i loihi ioa kuu kali ana malaila, puka mai la o Emelaine, oia wale no, aole o Lenoka Ve» nakara kekahi. Nana aeja au ina he mea e ae kekahi e nana mai ana, a ike iho !a aohe mea e ae, lawe awiwi aku l«i au i ka leta a haawi aku la iai'i me ka olelo gku ; "na Mr. Situata mai." " Ke inahalo aku nei uu m oe u iosepa ine kuu puuwai a pau, ' pela oia i pane mai ai. Pane koke aku la ou. "Ua kauoha mei 0 Mr. Situata )a'u, na'u e kakau o waho o kau leta, a na'u no e lawe i ka hale leta," a ia'u i olelo aku ai pela, hele koke aku la au 1 kahi e.' Ekolu hora ma ia hope iho, ike hou aku la au ia 'Mi?s Venakara iloko o ka mala pua. Peahi mai la oia ia,'u. Hookokoke eku ia au i ona la, aka, nana se la oia a puni, alaila, haawi mai la īka palapala. ia'u, Lalau aku la au a hele awiwi aku la. Hookomo iho ia au iloko o kekahi wahi leta hou, a kakau iho la i ko'u lima ponoi inawaho, i ole e ikeia ko ,\lis3 Emeiaine lima. Ua iho no hoi au he mau laina pokole na Mr. Situata. Lawe aku la au i ua palapala nei i ka hale leta, a mai ia manawa mai, ua oluolu ko Miss Venakara helehelena ke nana aku. ( ka pule hope o Okatoba, hiki inai la ka lono i Igiha Melalina ma o na nupepa la, ua ko ka aoao noi no kela hihia kaulana o Caronadale, a ine na hoohalahala ana o ka mea hoopii. Ua nune nui ae la na kauwa a me na mea a pau, no ke ko ana o Sīr Alekanedero Caronadale. Aka, aohe inea i ike i kona ano. He mau ]a ma ia hope iho, hiki pinepine mai la na nupepa, me na hooakaka ana i ka mooielo o ka hookolokolo ana, a me ka haaIe ana oka poe nona ka moraki. He mau makahiki loihi Joa ka hana ana o keia hihia, a o keia no hoi kekahi o na hihia koikoi a kaulana ma Sekotia a puni ia mau la. Nolaila, aole i kana mai ka pioo no kekahi mau ia, me ke ake nui ana e loaa mai na | nupepa o Edineboro. Aka, i ka hiki ana mai o ka hupepa e ho-; ike ana i na olelo pale a ka loio o ka aoao o ! Sir Alex. Caronadale, a me ka ikaika loa o j na olelo hoike ma kona aoao, afa hoi, ua pe- { pe koke iho la ka manao o ka Haku o Iniha ; Metaiina ame ka ohana pu. Ua kahaha ; nui na mea a pau no ke ko ana o keiahihia, i oiai he mau makahi! : loihi loa ka waiho ana me ka liOopii ana imua o na Aha e ae, aole i nae i hookoia. He mea maopopo lea i ka nana aku, ua i ikaika loa ka huli ana o Mr. Dunekanabe, ī ! inea e pono ai kona aoao. Matnua ae o ka ī hooholo ana o ka Ahahookolokolo i ka olelo : hooholo hope loa, ua waiho aku o Mr. Oune-1 kanahe he mau paila pepa nai o na olelo hoike 1 nana e hooiaio mai, aole he mana ia Sir Alex. > Oaronadale makua, e kuai, a e moraki i ua * aina la. He kauoha paa loa ia. \ He umi la ka loihi o keia hookolokolo ana, V iloko o ka hoomaka ana o kā pule elua o ?rovemaba ka loaa ana inai o ka lono ia Ini-1 ha Metalina, ua ko o Sir Alekanedero Caro- ; I

' R hoomanao ka mea heiuhelu o keia Sir | Alebanedero eaKMiaeiale.lie keiki oia na ba mea naoa i haawi mor£ki i ka aina oia hoi ka makua.. Elua a ekolu !a i hala ae mahope iho o ko ike ia aiia o ka olelo hoolielo hop'e loa a ka Ahahookol'okolo ma iniha Maialina, loaa hou mai la ia'u kekahi palapala mai a Donala Situata mai, o ua palapala nei, ua kakau ia no ia me ka lima mua a'u i ike ai ma kona inoa, a penei na olelo o loko •• Pebeta, Nov. 10, 1839. "£ losepa.—Ke inahalo aku nei au i kou paulele. a me ko hilinai ana mai ia'u, ma ka i haawi ana aku i ka'u palapala mua, a ke mahalo hou aku nei au no kou pane ana mai, e hana no oe no'u i ka mea pono i kou manao ma keia hope aku. Ua noonoo au no kekahi manawa i kahi kupono e halawai ki- > no ai kaua, a kamailio pu ; i hoike aku ai : au ia oe no na mea e pili ona i ka hihia nui : o keia mau la, aka, ua pau iho nei, me ka ; holo pono o ka aoao nana ka hoopii, oia hoi na mea e pili ana ia Sir Alekanedero Caro--1 nadale ame kahi poe e ae. 1 keiawa, e hiki paha ia oe ke hoomanao iho. ua hiaai nui ! loa au no Sit Alekanedero Caronadale, a ua 1 hookoia na manaolana a pau o ka wa i hala • ae. No kou hiaai nai nona, nolaila, ke hoi- | ke aku nei au ia oe, e noonoo ana au i na ; mea e hoopau ia ai kn enemi mawaena ona 'a me iniha Metalina. E oluolu paha oe ke ike iho, no na mea o keia ano, he palapala 1 ka'u ia ioiha Metalinae pili ana ia mea, ' a ke hoouna pu aku nei au i ke kope o ua ' palapala la, i mea e ike- ai oe. E oluolu oe : e haawi aku i kekahi paiapala iloko nei na Emalaine Venakara, a e paulelemai ia'u. . « Donala Sitoata." | lloko o ka'u palapala, elua mau palapala i i wahi-'kaokoa ia, hōokahi na Emelaine, | a hookahi, he kope no ka palapala ia Iniha I Melalina, a penei na olelo o ia palapala:— •• Peheta, Nov. 10, 1639. " Aloha oe.—Malia, e haohao no oe no ka loaa ana aku o kekahi palapala mai ka mea i hōokaawaleia mai a oe mai ma na ano maikai ole i kou maka; aka, ke nonoi aku nei au i kou ahonui, e heluhelu iho i na olelo o keia palapala, no ka mea, aia inaloko olaila ka'u noi e pili ana i kau kauoha mua ia'u. Ua ikeno oe, ke waiho nei ka'u noi e pili ana i kau kauoha mua. Ua ike no oe ke waiho nei ka'u noi no ia mea a hiki i ke* ia la me ka hooko oleia : aka, ua ike au i ke j ano o lniha Metalina, a ua hilinai no hoi au, { o na kue pilikino ana mai ia'u, aole ia he ] mea e hooneleia mai ai ka'u noi ana no kau j men i hoohiki ai, eae mai no oe. Nolaila, ; ke hoakaka uku nei au i ke ano o ua uoi la j a ii i manao ai.

" Ua hōike mua aku au ia oe, ua lauua loa au me Sir Al«kanedero Coronadale, a j ! aole he malihini au no na mea a pau i pili i j I kana hoopii a me ka moolelo kahiko o kona ' mau kupuna. O Sir Alekaaedero Corona» j | dale, aole no ia i like me koria mau hanauna J j kanaka e ne, he hoowahawaha loa oia i na j nno kuee mua i maa mau mawaena o na ohaj na, mai na kupuna a hiki i na mamo ; a aole j no hoi ona kue ia oe a me kou ohana. Nolaj ila, ke huli nei oia i ineaekanuia ai ka noho ; aloha mawaena ona a me kou ohana. Ma i na mea e pili ana i kona aina nei.ame kona | | mau waiwai.ua manao oia ooe kona hoalau- 1 j na pili kokoke loa, a ua manaolana oia e no-1 : ho kuikahi pu me Iniha Metalina. j i " O ke noi a'u e nonoi aku ai ia oē, ehoo-; j pau loa i ke kue ana mai ia Sir Alekanedc ; ' ro Coronadale, a e noho iike ka pono. j '■ fa manao au e hopko ia maino ka'u noi j i no keia me» ; no ka mea, aole ou lilo no :ia i I mea, aole hoi he hopena poino ke ili aku ia ! ; oe ; a he kahua maoli ia o ke ao naauao. Ina ! i ua i.e oe i keia noi, alaila, ke hoike aku nei j i au ma ka aoao o Sir Alekanedero Coronada-1 ! le, e hele koke aku no oia e ike i ke Alii o : Iniha Metaiina ma ka la opopome ka hooka- ! ulaa ole, a pela e hoopau ia ai na kuee kahi- j : ko niawaena o ka ohana. •• lna ua kue oe i keia noi e kakau pololei j j roai i ka palapala la Sir Alekanedero Goro- j ! nadale ma o'u la, a i ole, malalo o ka mala- j j ma ana a Mr. Dunekanabe, Edineboro, a e | j loaa no i ua Baroneta la. ; i " Owau no me ka maialo. j " Kau Kauwa Hoolohe. j " DOMAI.A Sitūata. " I ke Alii o Iniha Metalina &e &c &e." j Me ka hiaai nui i heluhelu iho ai au i keia j ! palapala ; a ua like pu ko'u hiaai ana no Mr. j j Siteata, me ko Alekanedero Coronadale. Ua . hauoli nui no hoi au ma ka manaolana, e hoo- | koia ka Mr. Situata noi. Aka, aole i au ilke i kahi i pili ai o Mr. Situata me Sir ! Alekanedero, i hana ai oia i na mea i pili j j nona. Heaha la kona kulana, he kakauolelo ! ; paha nana, he mea hoopoaopono paha i ka j j waiwai, he kauwa pili kiao ioa paha ia ia.; ( O keia iho la ko'u mau mianao mahope iho ; ! o ka heluhelu ana i ka palapala maluaa ae, ■ a hele aku la au e huli ia Miss Venakara, i ! haawi aku ai au i ka palapala a Donala Situata. Mamua ae o ka aina awakea, ua loaa aku la oia ia'u. Elua a ekolu paha hora muhope iho o keia j maoawa, haawi inai la ka lede opio īa'u i ka-1 na pane ia Donala Situata, a he mau minote pokole ma ia hope iho, hele aku la au i ka hale leta, no ka lawe ana i ka'u palapala a me ka Misa V'enakara. i ke ahiahi iho, ia'u i hoi mai ai niai ke kauhale mai, halawai iho la maua me Cameroua, ke kauwa a ke Alii, kamailio mai la ;■ kela- " E losepa, pehea kou manao no na nuhou : a u e hoike aku ai ia oe ?" " Ileaha la mau inea hou4" wahi a'u. " E hoopau ia Bna ke ano koe mawaena f o ke Alii a me Coronada!e." | ■ He lono maikai kau, a pehea ke ano i ' ike ai oe no keia mea liou ?" { " Ua lohe au, ua waiho ia mal keia mea na I

j lojba Met«lwa-e noonoo, a o k«aa mea eae ! ai-ji he&lēpahae lilo no ia he kanawaī paa.: j l ka ia apopo e akoakoa mai no na hoa aina a pau ia nei, no ka noonoo aaa i keia mea, a me i;a ohana a pau loa, a e kaka pu aua- , nei lakou mo ko Alii." - v i i l'ane aku la au. " Ina ua hooholo mua | | ke Alii i kooa maoao, aiaiia, heaha ka wai- | wai o ia hoakoakaa ana maiina ohana?" 1 "Eikenooe," wahiaiala. M U Iniha , 1 lina i kona mau mana» imua o lakou, a o | kona mau manao e lilo ia tie rula maluna o na inanao o na'lii e ee a pau. " E hookomo ana au i ke kapa o ke Alii i kakahiaka nei. hiki mai lakekafei mau palapala na ke Aiii. Ua wehe ae oia a heluhelu iho la no imua o'u, kauoha mai e kii ia Le-' noka e hele mai. I ko'u hoi hou an&'ku me ; Mr. Lenoka, mai la ke Alii me : ka hoonalohalo ole iho, no ka loaa ana mai j o ka Mr. Situata palapaia noi.no ka ke Alii ; hoohiki ana ia ia. Aole paha oe i poina no ! keia hoohiki ana a ke Alii, i ka wa i hoopa-, kele ai o Mr. Situata ia Lokiele ; nolaila o | keia noi aole he mea e ae, o ka noho aloha ! wale no mawaena o lniha Metalina a me | Coronadale." •' Pela «a," wahi a'u, " a pehea ko ke Alii I maoao no keia noi ame ko Mr. Lenoka." i " Ua ae no ke Alii, aole nae i ae l(ja o i Mr. Lenoka, he mau oleio huliu wale no ka-l na, no ko Mr. Situata komo pa ana mai e I haoa pu no keia mea. Ua paakiki ke keiki j ma ka hoole ana, o ka manao nae o ke 'AHi, j Ua ae laelae oia e hōopauia ko noho enemi ana mawaena ona a me Caronadale; aole oia j wale no, aka, ua paa kona manao e hoHS) i : kana mea i hoohiki ai. Ua manao wale ke i Alii, o ka lilo ana o keia mea na Mr. Situa-1 ta e nonoi ma oka inoa ia o Sir. Alekane-1 dero Caronadale, ma he mea la he kakauolelo j paha oia nana, aole no hoi e hiki ke manaoia | ma kabi mea okoa e ae, u he hoapili paha-." i

" No ke aha kona mea i manao ole ui he ; 1 hoaloha oia ī" wahi a'u ; " u pehea na Uana | ! e hoopaa ia ei keia noho kue ana ?" i i " E hoike aku no au i pune mai ai o | ! CameroDa. i > " £ hele kino mai no o Sir Alekanedero e ] i ike i ke Alii, a e kamailio pu laua,a ma ia ; I manawa pu e kala ia no na kue a pau, o ka i wa i hala. Ma ka aoao o Sir Alekanedero Coronada-: i Je, e nonoi mai no oia no ke kala ana i na I enemi o kona mau kupuna a pau loa i hana ī r aku ai i ka ohana o Iniha Metalina, oiui, oia | hookahi ka pua o īa ohuna e oJa nei, a pela hoi ke Alii e kala oku ai ma ka aoao o Iniha Metalina, no ka mea, oia hookahi ka la- i la kahiko o ia ohana e ola nei, Ua kamailio laua i keia mau mea imua ponoi o kuu alo, ine ka olelo ole mai ia'u e hele. Mahope loa, ae aku la ke keiki i ka manao o ka inakuakane, mc ka olelo aku, aole ona makemake o Mr. Situata kekahi e kamailio; mai no keia mea, o Sir Alekanedero Caronadale wale no." "Ua oluolu loa au i ko'u lohe ana i keia nuhou," i pane aku ai au. " Aole anei ou kanalua nb ko ke Alii ae ana?'' " Aole no o'u kanaiua, " wahi a Oamero-1 na : " Aka apopo e ike ai kaua." Hiki mai la kekahi la ae, a me kona mau mea hou. Ua hoomaka mai ia ke kakahe : nui ana mai o na poe a pau malalo o ke Alii 0 Iniha Meialina, mai ke kakahiaka nui mai j. a hiki ike awakea. Iloko oia mau hora,! ua lonalona ka loko i na waapa e alo ana 1 na eepakeke i ka Hale Kakeia, a o ka puali*hoi ua piha kui ia i na kaoo o na kaa a ; me na iio, iloko o ke keena nui o ka haie i halawai nui ai ua ohana la, oia hoi ke keena a'u i hoike mua aku ui, ua kahiko ia o loko me na inea kaua o ka wa kahiko, na hae j na ihe, ume na paiekaua. Ona poe hooka-: ni upoho e hio ana lakou i o a ia ne» me na j huiu e wewelo ana iluaa 0 na papale kapu. Mai ka hora akahi mai o ke awakea jca hoomaka ana o ka halawai a hi'ki i ka hora eono, hookuu ka haiawai, u ia wa i iaulaha ae'ai ka lono, e hoopau ia ana k i noho kue mawaena o Caronadalea me lniha Metalina, Ua kukui hou ae la no hoi na iono, ilo- ! ko o na la pokole e heie kino mai ai o Sir Aiekanedero e ike a e hoopau ina manao ino mawaena o laua, Ua kakau la iho ia na palapaia hoolaha, a paiia ma na haie a p%|u ona ohana Meta- f lina a penei ke ano - 1 " Ua hoi mai o Sir Alekanedero e hele mlii e ike ike Alii iniha Metalina, Ua kakau aku ke Alii o Inika Metalma, o ka ia 26 o Novemaba, ka la e hookipa u mai ai o Sir Alekanedero, Caronadaie ma ka Hale ! Kakela. ' «'Ke mokeniake nei o lniha Metalina e hoolaha aku, a i ike ia mai e na mea a pau ' 0 kona ohana keia launa ana o na 'lii. " I ke awakea ponoi o ka ia 26, e kahiko ia ka waapa alii me kona nani piha, me na hoe waafp he umikumamalua i kahiko ia me ko lakou aahu nani hou, n e kakali no I iakou ma kela kapa o ka loko no ka hiki f mai o Sir Aiekaoedero Cartnadale. J " Ma ia man&wa e okoakoa ae no ke Aiii, a me n* poe a pau loa o kona kalana ma ka wapo e pili ana i ka Haie Kakeia. O na kauwa e ae a'jmu o lniha Mefalina, aoie a iakou mau hana e ae malokoo ke Kakeia, e ku laina no lakou mahope iho o ke Alii. 4 1 ka wa e hiki mai ai ka wnapa o Sir Alekanedero a me kona mau ukali ma be : awa pae o Iniha, e ae ia aku no ia e pii mai < 1 na anuu o ka wapo me ke keakea ole ia. ' I kona wa i hiki mai ai j|unn, e hele aku ' no ke Alii iinua, * e Kali a hiki i ka ialau . mua aoa mai o Sir Alekanedero Si(uata i kona liina, a oia auanei kji manawa' mua o ka launa ana. Ikawa e paa ai ke Alii i ka iima o Sir Aiekanedero, ia wa e hookani ai na pila, a e huro boi ka a pau no ka hoohanohano ana i ka: hele ana mai o Sir Alekanedero i ke Kakelo. (Aole i pau).