Ko Hawaii Ponoi, Volume I, Number 37, 25 February 1874 — HIKU I KA NAHELE! HE MOOLELO HAWAII NA BENI KAULAINAMOKU. [ARTICLE]

HIKU I KA NAHELE! HE MOOLELO HAWAII NA BENI KAULAINAMOKU.

(0 keia kx&o 6 hoopakai» ael, be kaao no ia i iaulaha nai mawaena o'aa kaoaka Hawaii, a na hoopn ka ia i mea e ikeia ai ka «no ooa maaao o ka poe kabiko o Hawaii nei, |» iakou mau haku aoa ina kaao, aaaaoo ko kkou mao lealea juta» oa koho wa!e ana o lakou i kahi e hele aku al fca«i>»ne mahope iho o ka make ana o ke kino. a phla &fea. 'Hoomakaia kona hoopaka ana ma kafieb 34, Bake 1.) HELU 4. A aiaanei kakou e kaana iho ai e ka poe e heluhelu aoa i keia Moolelo, a e kuni aku ! i ka mea ala iluna o ke kuahu hohonu o ke l kai, kahl o ka kakou kamalei nani i iho ai ; i lalo io Milu la. A nana ne kakou i kana ; mau hana kupuo, a eueu no h4i | imua o nn okua a pau o lalo o ka po, ame j ko Milu kuiana ko iaila alii. ! | la Hiku i hiki ai ma oa wahila. inaluna . iio ia o na kaulua, olelo aku la oia i na LuI na o ke 'Lii, n me ka ilamuku i olelo mua 'ia e kakou, ma kela mau heiu i hala. Ina |aa e iho, e hookuukuu oukou ia'u me, ke | akahele loa. Aole e nalo kuu hiki ilalo e j hukihuki ana au i ke kaula, e lana i malie na waa a pau. Aole e hoopuka ina i olelo ino ma ka waha, ina oukou e hana pela , aole e loaa ia'u ka uhane o kuu kai- | kuahine o Kawelu. j Nolaila, ina e hana kekahi kanika, ame j kekahi alii i na mea ino pono oiea'u e oleio [nei, hookahi kanawai nona he make. A lo* |he ka llainuku i keia olelo a Hikup#lo, { malama loa iho la ia, me ka makaala nul. | No ka mea, o kona wahi ia i ku i kana oii hana, aka, ua malu like na mea a pau o ke | alo alii, a hiki i ka wa i hof mai ai o Hii ku me ka uhane o kona kaikaahine. i A pau ka olelo ana a Hiku i keia mau I mea a pau, a lele īho la oia iloko oke kai, I a haawi mai ia i kona alo"ha hope lea imua | ona kanaka n me na 'Lii e iana malie ana maluna o ka itf~o ke kai. A o kona hooomaka aku la no ia i ka iuu : ana iloko'o ka opu oka moana, a ma kona : ano akua hoi, i pau ole ai kela pilau kukui i,i hamo ia ai iluna ona. Ama ia ano no hoi oia i wahi aku ai i ka papaku o ialo o 1 Tca hohonu, me kona mana nui oia i kaohi aeaiina wai o ka nioana, i ole ai e holo ] i moku .iho na wai o ka moana lipolipo ma' kahi ana e iho ana, a pahoia iho maluna ona. A liloia ke aupuni o Milu i laio ika ; po i inoana. *■ laia no e ilio ana, e pani ae ana no ia i I ka hakahaka o ka lua ana e iho nei oiai, ua hikii īa a paa ke kaula ma kona puhaka, a , o kona mau lima rnana, e oiai mai ana i na ino a pau o kahi ona e iho nei iloko o ka : pouli panopano o ka hohonu o ka moana, a i rne kā poeleele o ka honua i hele a aaki paa ;i ka pouli, e hiki ole ai i ka mana kanaka |kē iho ma ia wahi, e hiki oie ai ke hoi hou mai i keia ao, e ike i ka mehana o ka ia. Ekoiu. po, ekoln ao ana iloko o ka opu o ka honua, hiki aku ia oia i lalo o kela honoa : i hele a piha u i na kanaka he nui, e lealea ana, e hula ana, e maika ana, e puhenehe» ■ ne ana, a e kilu ana ke 'Lii o Milu iaua o Kawelu, ojai f ua lawe ae o Milu ia Kawelu i wahine nana. Oka ana i hiki aku ai ilalo, he ; po ia, ua ano hiki aku i ke aumoe, o kona wa no ia i hiki aku ai i lalo.ahukihuki iho ia oia ī ke kaula. Oia no hoi ka hoailona oiaio hiki ana ilalo, a hele aku la oia, a hui me na ; akua he iehuiehu. A oieio ino ia mai ia ke< ia i kahi akua pilau, o ka make ana mai nei no paha keia, a iho moi nei, oielo hoi kekahi poe akua. Aoie paha e kaia i make ; ai, ua pilnu aku ia paha iloko o ka iua, ke i piiau mai nei hoi ke nei wahi akaa ino o i kana mahaoi ana mai nei. Peia lakou la ' e olelo ino nei, Aohe a ia nei pane, he hoolohe wale no j ka iauei hana, me ko ia nei olelo wale iho ' no, ka, he mea kupanaha, he like no hoi ke> m poe a pau t»'u e ike nei me kanaka laaoli i kela ao, ko'u aina hanau, A hele m»kaiI kai aku la kela mao, a maanei, a kokoke i ka hale kilu e piha ana na kanaka.a me na 'Ln, he nui waie. la manawa, ike aku U keia ia Milu, ke 'Lii o ka po, he nui kooa aao, a o kona poo, ; ua iike ia me kekahi mau paiela aiia nui ewaiu ke hui i«. A o kona mau maka.ua like pu me ka Mahina ka nui launa ole, a , kau maoli ka weli ke ike aku i kona mau : ouii. J Eia hoi iaia e ku aku ana « nana i ke Ki* iu ana, o Kaweiu mai ma kekahi aeao. o i Milu hoi, a me kekuhi kaikamahine opiopio ; ma kekahi aoao. ua piha pu i na akua a pau [he nui, o ke ano no nae a ko Hawaii nei I hana i ka wa kahiko. I Ma ko ia nei nana wale aku 00, ua like j pu no meua kanaka o keia ao, o na ieaiea 1 no a pau @ keia honua, a rne na ano kanaka a pau o kei» honua iluna nei. laia nei nae > e ku malie ana ftie kekahi elemakuie. i hele. a »eu ka uniiumi i ka puhaka, i hele ka lau- ī oho. a kuakea ke poo i ka \ la manawa eku pu ana laua me ua ele- i ; makule la, i niai la ke|a, ea, i nahea nei kou ! ■ hiki ena nai ia nei iuai kela ao luhi mai, , a eha hoi. 1 aku U o Hikyi iai#, i nei wa niai la no hoi, ae. wahi a ka eiemakule a maanei iho la no oe la, wahi a i ala, ae, wahi a Hiku, i moi la ka elemakule, e aho e ' neenee aku kaua a kokoke i ka haiau e kiiu mai la na 'Lii, i aku la o Hiku iaia. Aoie kal» e kipaku ui inai.e'ua kaiuka o Milu, mni | a kelu n.e ka i inui. „ole no ka i njii, lie po nui keia no Kawelu, m» ka wahitie.nmili'Hi h ko iUHko<i hlii a Mi|n

! A,ieriia heie altaīa kūa, a kokoke ika ha- > kiia, uapihai ha akaa a piu na wa* '» īHne ui, a me na kpnaka h£ iehuiehn e haki nua ana io, a ia nei, e huia ana kekahi ppe. «oli ana kekahi poe. la iatta i hiki aku ai» j | ike ako la oia i ba uhane e kona kaikua-, I hine opio, ua hele a wahine inaikai, aoio p , i kana mai »ua mea hrf nani, eia hoi, ia Mi- j iuma aoaoo ka papai krlu, e ku j | ana iluna me ka ipu i kona iima. laia ijhoomaka ai e nou aku, aohe nae i pa i ka ; pahß, aa hola hu ae la roa kahi e, e iiiki | mai ana hoi o Kawelu i kana ipu, om niniu |. no a poha i ka pahu a eo ae la. Alaiia, uwa ae la ka aha a pau, » lilo i ; fca haunaete» a naha ae ia i«ia oei, a maihope hoomaka hou iho lā ke kilu- ana, a ku ; hou oiai Kawelu, imua o ke. «naioa,-; me kona nani nai. Ao ka hoomakn iho la »oia4 ke kiiu an«, alaila, oli mai ia o Ka-! welu i keia inele, »a laua i pii ai tue Hiku, i ma konaāluahi ana, a malalo o ke kumu | lehua, penei oia i oli mai ai ma kona noao e ku ana : j i Fii ana H«ku i ke kuaiono. I Ka iaia e kau kolo ana, ! lia keekeehi ia e ka ua, i x Ua helelei ka pua ilaio, ! Ho mai ana hoi keknhi pua, I Mei j E Hiku e, hoi mai, j Eia hoi au o Kawelu, Ko kuahine. A pau'ae la kana oli an« i keia ihele, nou mai ia oia i kanakilu a pa no i ka pahu, ua hoohoka pinepine īa nae o Miiu, a me kana moopona eko Kawelu akamai. Eia hoi ia Kaweln i oii mai ai maloko, a kuu konateo,oli aku.la o Htlmfflaw»ho, alohe pono aku la o Kawelu i keia oli ana a Hiku, a liio iho !a ia mea. he mea pono ole ia Kawelu, a olelo »e ia oia imua o ke ana*: iaa, ka, kupanaha, eiua wale no maua me ko'u kaikunane i hana ai i keia mele, a o kona heie huli mai la na ia iwaena o kanaka. A ma ia hope ibo, noonoo iho la o Hiku i kahi e loaa ai o Kaweiu iaia ; oiai, he mea' hiki ole ia. ' . ' Aka, >a Hiku e noonoo nuiana i keia mea iioko o kona naau, hookokoke aku *la īa ma kahi a qa akua e piha ana, oia kahi kokoke loa i ko Kawelu wahi e ku ana, me ke kilu e jp«a ana i kona hma, a kau hou ae la o Kawelu i keia mele. Koe a kakae, "Puehu ka la, Komol ka ua aka-ki, J Pii ana Kawelu i Hanakaumalu, ! Kui ana i ka pua o ke koolau. | Aheahe kooiau wahine. E Hiku e, hoi mai, i Eia o Kawelu. Ko kuahine. . A pau keia kau oli ia eia, oniu ae la o Kawelu i ke kilu i 4ta welau iima, oia kiia nae he kilu neenee, a paa ae la oia ma ke au o ke kiiu, a oniu ia ae la, oia leie no o ke kilu a pa no i ka pahu, a holu aku ia ka pahu. la manawa nae, ke nana aku la o Hiku i ka uhane o kona kai» kuahine. A pau ke kilu ana a Kawelu, oli aku la o Hiku - mawaho, i ke me!e a kona kaikuahine i oli mai ai. la manm nae, pi-o-o iho la o Kawelu, a hele imi aku ia i ka mea e oli mai ana. Ano ko ia neū piiao ioa me ka pt kui launa ole, hooke-ke mai la noia ona akua olelo ino a pau. E! e ke 'Lii wahine, mai hele aku oe me kela wahi akua pilau, o oki loa mai auanei oe i kona ino. Aohe mea hiki ke hoomanawanui iaia, nolaila, e hookuke loa ka pono, e heie ia ma kahi e. . 1 Ia wa no, ke hooiohe ia no ko ia nei mau pepeiao, ika iakou mau oieio ino a pau iaia nei, a meha iho la ka hauwawa ana o na akua a pau, aiaiia, holo aku ia keia a hiki 1 kahi oke kowali e iewalewa ana, oia no hoi |te kauia ana i iho mai ai, hana iho ia ke-i ia a paa o Jalo i ka laau paepae, a noho iho ia keia iluna eleie ana io, a la nei, a ike na akua a pau i ko ia nei ieie iiuna o ke koaii heie a opu. Piha mai la, a paapu ina kane ■a me na wahine. ia manawa, hiki aku la ka ioheimuaoMiiu, me Kawelu, a lealea iho ia o Kaweiu i ka leie koaii, a nonoi aku la ia Miiū e heie i ka lele koali, a ae mai la kela, a o ka heie iike mai ia no ia ona 'Lii a pau me Miiu.i ao Kawelu ke'Lii wahine ka mea nana ka huakai. A hiki o Kaweiu me Milu ma kahi a Hiku e lele koaii ana, a me t»a 'Lii a pan, o ka poe ukali mai ia Uua, ke iele ia no nae keia io ia nei. O keia hana ana peia a Hiku, he hana i oi aku ka maaiea loa iinea e ioaa io ai ka uhane o kona kaikuahine, o Kawelu, a ike paai la ua Hiku nei \ ka uhane o kona kai kuahine, i aku la oia i na wahi akaa e ka ana, e, e iaua nei, e ka olua a ikaika ia'a, i ike mai ks 'Lii o kakou i nei mea iealea. iaia no e iele nei iiuna o ke koah, hana ae j la oia i keia wahi meie olioli penei. | Kamaiii k<w]i ok, ' Koali no ko makou, Haula iho iīilo, ; hiea pe! a hina pe. • h maoawa 80 , hooho like mai U na I akua a pau, lea no kahi akua pilau e lele mai U i ke ki»li, ine ke mele no i ka waha.i : ia wa*lealea ioa o Kawelu i ka »|ele koaii | a pane aku la oia ia Hiku. e, o k a ua hoi ke lele i ke koali, i mai la kekahi poe akua, ka, mai heie aku oe e lele me ia, i» 1« aea'! he wahi akua pilau, i aku o Kaweiu, aohe pilau, i ma, o Hiku iaia, e p*le iho no hoi ī paha,« kau iho oe maiuua o'u. A kau iho 1 la o Kaweiu maluna o koaa kaikunane. [ A ahai ae ia ka pupuhi, oiai, i ka wa o Hiku e noho ana iluna o ke koali, a pii ae 1 la o Kawelu, a noho iho la maluna o ko HU J ku mau uha, a ike Ihp U kei,, «oho pono i o Kaweiu iiu« a on a , AlaiU, hukihnki iho

aieua a pau i Jle £a wahine a W 't4i f i«fe wahi aWa roafe« fcā bs K u £**«. ' ; Aole nae be -§ibi k«oa «Sai wahgp> oia nei. No ka mea m. awiwi !auaa eje ka p oe p luna ika huki ana me ka eieu oan ls I K . . ua i waena konu oha lewa, onioni oe |t e Kawelu uhar.e e uhn-a leW taa i iaio io Milu ia. Aka, ia maiiawia i», lstau iho U nu lima o Hiku i ka o ioaa - kaikuahine. A waiho iho 1« iloko oka paniu, ana i hooniakaukau moa «i io ,la honua. a onioni ae la ka uhane &&aftfehi ko 0 ka puniu, : A uwe wiwr ae la e like rae lte ano $ fea iole i ka wa e pei ia ap« ejca popoki, a pa«. Pela no laua i jbi aku ai o ka opa o j* hi^w^k^p^k» [ nei o aei honua. A haiawai pi melai au- | waa e lana maiie ana i kaili o feāl, a e | kali ana ia Hiku, he oiaio. ua hakwai pu | ko lona nei poe me ke aiwaiwa laa ole o j keii. pae aina. A hiki o Hrku" ma kahi i I waiho ai ke kino kopapau o Kawelu. ia j manawa. ua hookoke koke it* na mea o- pau ! e kumakeoa aoa. { A pau na ntea a pnu #w»h# maihke ako o ka hale kopapau, lsahi e*waiho malie ana ke kino moke o kooi koahine. Aohe mea kuleaaa i pilt ia ma |a in«ao ana, o Hiku hookahi wa|e no. Aole no e ae is kana mau kauwa a pau e noho ma ka haie kupapau, aole hoi kona maknakane hanai, ua kuehu loa ia na roea a pau oke aHi. L

a me nn mea eae he nui mamua ae o kons hoomakaukuu ana e hana ia Kawelu hon» kaikuahine iae kona mana nui. i ka pau ana o na kanaka a pau iwaho, paai ia mai la ka pu&a e Hiku a paa, paripani mai la keia i ka hakahaka uwiuwiki mii. A kau iho la ke ano ro«bameha ron . iana o ka mea'e waiho ana !Im malu'o ka make, ame ka naea nona keia Moolelo. A liiliu ko mai la ke ano ahiahi 4ioia, a pahoia mai la ka po maluna o ka honuo, ame na awaawa. na aiu, a me na puu, na kuia panoa wai ole, o ua nina ia o Keawenuiaumi. A i ke aumoe, ko inai la ke ano iaiiai o na eheu o ka pouli, a pahola nani ae la L makani kehau o ka po !ai aumoe, a meha ka leo o ke kanaka. a meha ka ieo o ka mpnu. Alaila, kuu paa iho la o Hiku i kooa Mana Kupua ma kana pule a pau, a kiei aku la i o jkon| hine, h«f ofe'mau no im o le Siift. i Aohe oia i ino, e like me ke oka poe make, a o ka hoomaka iho ia n'o ia o Hiku i ka hana ana. A oi pono aku la oia ma ka aoao o kona I e noho ai, a hoomaka iho ia oiu A ka pule~umt ana, penei. j E°Ku e Ku-e, — E Hina, e e,--Hina ulu ka tnoie o ka honua, Hihi pea kono i lra iau laau, ! Ulu ka laau pua ka pua, j Hua a paia a ai—e, Eai e, j B m e Kane&lnmoe, i Kane i ahuea e ala, I Ua ala hoi—e hoi mal. A pau keia puie ana a Hiku ma && pak>, j nee aku la oia a ma na wawae o ke kiuo j make o kona kaikuahtife, a wehe malte ae ia oia i ke poi o ka puniu. a kapalili ae la ka uhune o kona kaikuahine, a hopu iho la oia me kona mau iima, me ke aka«hele, a paa iioko pka poho o kona lima akaa. A hoomolea hou_ iho La oia e hana i keia puie penei: Ku hihi ka mole o ka hooua, I Hihia i uka, hihia i kai, i Hihia ika pea Kapuj, ( i Kukulu o Kahiki, j A hiki—e, Hiki, j E hiki mai oe e * I E hoomeha, ua meha, | Ua meha Kaiani, I Aohe ua, aohe ao ua po, | He po—e, Poeleli^moku, i Po ka aioa Kaumaha—e, I *Ua Kaumaha ika noe, j. He noe anuaau—e, He aaa aa ko kanane, ' E e e E ak aia m»i h<»? V! A pau keia pule ana a Hiku, a ia wa no ia e onou aku ana ma ka wawae hema i ka uhane o kona kaikuahine. ia manawa bo nae eonoo ana i ka nhane o Kaweiu, ma kn wawae hema, komo aku la ka uhaoe o kona kaikuahine a hiki ike kuli. P«eho hou mai e puka iwaho» me \a aatem»be nai e fc o H» ae hele no i kahiana i noho mua ai ilalo ii o Milu ia. •, . | N 0 ka mea, ua nwkau W kino, i !ka waiho niai, me he ana ka hoho la. A me he mea la, pela no ke ano o ka poe a pau e make oei, e l.ke ne ko Kawelu ano, ka ike mai i ke Kino i ka waiho, puoho ino ka ohane e hoio i kahi ana i makemake aui ai. Aka, uhu mai la ka uhane o kaikuahine e puka, a holo i pakele, aoie he hiki, ua paa oku oa wawae iaia nei i ke pani ia me na iima eiua, a komo boa aku ia ka uhaneo Kawelu a hiki i ka piko, * pe!a aku a hikiika' umauma, a kani a oo moa ae la, a mohala ae ia na maka. Aka, aole nae e hiki ke pane mai, no ka mea, he oia mai ka make maī, elaa'aeahulu ka haoa ana a H.ku āi Kawelu.aoia ae la hoi no e like me kona- ane oMimaa. fa Hina no i lohe ai, a i ike ai hoi ma kona niM t ua haupu mai ta kooa aaau, no ke aloha i kana kaik»mah»ne ia Kawelu, no ka mea, ua piha loa k>ko o koM puawai i ke aloha keiki,,a pela no ii Ku. ua pii wai kawa aloha me ka inaeel*». Aka, e aaea ©u mai kakou a |>au i na eueu o ke kaakiw». * hl «»loho. i