Ko Hawaii Ponoi, Volume I, Number 37, 25 February 1874 — Untitled [ARTICLE]

Makekono ana a ka Loio Kuhina Hartweil, ua malamoia kekahi halawai Kuikawa maioko o ke Keena Waiho Bokeo ka Aha Kiekie i ka Poalima oei, o ko kakou poe kalepa nui kekahi i akoakoa ae <na ua holawai la a «e kfikahi poe e ae. Ua hoike pololei imi ka Loio Kuhina imua o ka poe i akoakoa ae, i kona manao e wae i poe oaakai hou, he poe kanaka i hiki ke hilinaim ; a e hoopau loa i na puali koa i keia wa me ka wae ana i elua puaii koa hou; hookahi haneri koa ka nui o ka puaii hookahi, hookahi puali he poe haoie waie no; a o kekahi puali he poe knnaka wale no; ua manao no hoi oia i mau makai pakui e ae kekahi mai waena inai oka poe o ke kulanakauhal« nei, ma ke ano he po kauwai, a e hoolakoia lakou me na pu paoapana, i me ka hoailona makai, me ku makauka« nuu e hoomalu ika maUihia )na wa piiikia, ke kahea ia mai iakou e ka Loio Kuhina a e ka Ilamuku paha.

Ua holaWai mai keia mau manao me na apono is e ke anuina, a he iwakaloa mau inoa i kakau kōke aku: Oiai, aole kakou i ike aku t kekahi haunaele hou e hiki uiai ana e like me keia haunaele iho nei a nae ka -hoopilikia ia o ka maluhla, nolaila, he mea pono no e hoomakaukau e kakou i na mea e maluhia ai no ka wa e hiki mai ai kekahi uiia pilikia hou ; a aōie no o n»alfou kanalua, o keia mau liuliu e ana o ka Loio Kuhuia (oia ke poo o ka Oihana Hoomelu o ke Aupuni,) e halawai mai no ia me na apono nui ia e na kanaka kupono a pau. Mai kela pule inai a hiki i na la mua o keia pule, he 100 a keu na poe i kakau inoa aku, na haole a mv na kanaka po, ma he poe makai kauwai.

lit poNo e hoonaauaoia ka Lahui Ha- j waii i kekaiii iiihu haawina no keln poi- ■ no, a nie ku heunaele i lionaio ma Honolulu uei i kekahi la aku nei. Oka poe ; iioonoo hohonu.e ikeauanei no lakou eia i no i waena o kakou he nui wole ka poe noonoo pakaulei, a puni wale < ka hookonokonoia a ka poe kanaku ;no e hoopoino wale aku ia hui. O ka hoopoino ia ana o na waiwai ma keia la i pepehi mainoino ia ai kekahi poe Lunamakeainana, he hoike nui loa ia, e hoomaopopo ai na kanaku maikai, a hoohui pu ia lakou iho me ke kupaa, a e lawe i na kanawai, a kinai iho i ka ino. E iike me ko makou ike ana i keia wa, ua hoouiuku ia ka ua poe hoohaunaele la e na olelo hoopunipuni u kekahi mau alakai o lakou, nana i ao aku, ina e lilo o Kalakaua he Moi, e hoomahuahua ia no na auhau, a ina o Ema ka Moi, e emi auanei na auhau. O keia poe hoohau- i naele naaupo, me he la aole lakou i ike | a noonoo iho no hoi, aoie e hiki i ka Moi ke hoomahuahua a hooemi iho i na auhau ' ke ole eue na Lunainakaainana. O kekahi D»ea ano nui ioa, aoie paha lakou i j hoomanao iki, ma o ko lakou hahaki ana i ke kanawai, a me na hana hoohaunaele ! una, hemea ia e ao aku ai i na Lahui e, j aole i kupono o Hawaii nei no ka hooma- ■ lu ana ia ia iho, a pela hoi me ka hoouiau , ana aku ike kuokoa o ke aupuni. Ina ' hookahi haunaele i koe o keia ano, he : kumu paha ia e manao ai na aupuni e e ī hoopau i ko kakou kuokoa ana, a oia ku- 1 okoa o ka kakou no ia e ake nei e hoomauia aku. Ma keia mea e ike ai kakou, o na hana kue i ke Kanawai a ka poe : hoohaunaele ma ka la 12 o Feb.—o na ] hoopoino ana i ka waiwai a me kela 3 me : keia pepehi ana i ua Lunamakaainana, heinau pepehi pupule ana ia i ke kuokoa o Hawaii! He mea makehewa ke oielo ae he māu haunaeie no ko Amerika a me Eneiani, no ka mea o na hauna-; ele maiaila, ua hiki loa ia lakou ke kinai: iho, a aole loa i ike ia ko iaua kahea ana ; aku i kekahi manuwa o waho e kokua mai no ka malama ana i ka maiuhia. j Nolaila o na mea a pau e aioha nei i ke kuokoa o Hawaii, e lawe lakou i keia 1 haunaele, he haawina nui na lakou e noo-; nooai. E hoomaikeike ae ia kakou iho imua ; o ko ke ao nei, he poe malama kanawai i kukou, a me ka maiuhia, a he hoolohe! pono i ka mana o ke aupuni, a he hiki j hoi ia kakou ke malama no kakou iho,; pela e mau ai ke kuokoa o ko kakou ; lahui. E lilo keia manao hoolana, i mea ; e apo ia mai ai e na kanaka Hawaii oiaio i a pau mai Hawuii a Niihaii.

i He vm&VMitikKQUv malai»a a ken iki ! i hala, mai ka ua iimi i lawe ai ka Aha : Kuhipa o Lanati)o i ka oihaoa,—«ka, i f keia wa, malalo hoi oka Moi |iou } ua ikomoae nei henaau kaoaka boy uo ua I nwa oihaoa hooko la oke auponi. Iko i makou iiaawi ana oku i ke aloha hope oo na Kuhina miia, aole o makemake e hoomaikeUe wale aku i ke aoo o ka iakou lawelawe ana i ka oihana. v Na ka mooielo o ka makahiki i Uala, e hoike mai, ua hoomaikeike aku makou i ko lakou a»o kupono i mau kauwa aupuni, a aole hoi i hamau, a hoonele i Ka hoike aku iko lalioo inau kina. Uōpokola no ka manawa o ko lakou noho'na i ka «iiiana, a he mea kanalua ole ua kupilikii no, me ka luhi nui i kekahi mau manawa. Ina ua oluolu kekahi poe no ko lakou pau ana, he pooo loa ke oleloia ma ka aoao o na Kuhiua, aole lakou i minamina no ko lakou pau ana. O ka hoopuka ia ana ne o ka Aha Kullina hou o Ka Moi Kalae4Ua, i ka Poakolu aku nei i hala, iloko wale no o na la eha mahope iho o kona hiki ana aku i Nohoalii, ua lilo ia he mea haohao nui ia e kekahi poe, a pela hoi me na Lunakanawai bou ona Aha Kiekie. ua iilo ia he mea kamailio nui ia ma na poai a [ pau. Ma ko makou ano he waha olelo [ no ka lehulehu, ma ia ano i hoolohelohe aimakou i ua manao o ka lehulehu, a ua | hiki no ia makou ke olelo ae, o ka hookohuia ana o na Kuhina hou, ua halawai mai no ia me na aponoia e ka lehulehu. He oiaio, he nui no na inoa e hiki Je puanaia no ia mau kulana, aka, he' mea paakiki nae ka wae ana mai i na kanaka eha mai loko mai o keia poe, no lakou na hilinaiia a me ka e na poe o kela iiiie keia ano e manao ana i ka inea a ka Moi e koho mai ai. Ua hoopukaia mai la ka oiaio, ina ke ano o na lahuikan»ka alakai nui eha iloko nei o ke aupuni, un hoikeia mai ma o na kino la o na Kuhina—he Hawaii, Beritania, Geremania, a me ka Amerika. O ke Kiaaina Paulo Nahaolelua ka mea i kohoia he Kuhina Waiwōi, oia no kekahi o na kaukauaiii kakaikahi e koe oei, oka poe i lawelawe kahiko i na oihana aupuni mai na ia mai o Kamehameha 111. Loihi no ke ola ana—i keia wa he kanahiku a keu kona mau makahiki—he kauwa aupuni i hilinaiia, a mahaloia hoi; lie mau makahiki loihi kona hoopiha ana i !»e kulana Kiaaina o Maui •me na Hono. O kona kohoia ana ae oei no ke Kulana Kuhina, ua halawai

I mai no ia uie na apono nuiia e na kana(ka Hawaii. O Mr. Williah L. Green, hoi ka mea i hookohuia ae nei he Kuhiaa 110 ko { na Aina e, he haole kalepa Beritania oia, j i npho ioihi maanei iloko o na inakahiki he iwakalua a keu. Hekanaka naauao oia, a me ka maiau, l}e mau haawina o ; ke ake akamai, a me ka huii palapala, a | he ano eleu hoi a me ka hooulu, a ua I kaulana mawaena o ko kakou poe kalepa no ka poioiei o kona manao a me ka ike moiaeiae. He BeriMnia oia ma ka ha- : nau aoa, aka, ua manao ia nae, e pale ae ana no oia i na kinaunau piii lahui, j a he kanaka no na ano (phui a pau. 0 ka Lunokanawai Widemann, i kona iawe ana ae la i ke kuiana Kuhina Kaiaiaino, ua komo ae la oia iloko o kekahi laina o na oihana i maamaa ia ia, ! no ka meu, he mau makahiki kona noho i ana he Kakauolelo Nui no ia Keena. | Ua ike iea oia i na hana e pili ana iiaila, I i ka nele a me na pono o ka aina, e like me ka ike ana o kekahi kanaka e ae. , He iwakaloa kumomalima makahiki 0 : kona noho ona ia nei, ua male i kekahi 1 lede Hawaii, a he makuakane hoi no ke- ; kahi ohana nui, he akamai i ka oielo Hat waii, a ua kamaaina hoi i ke ano o na kaJ naka inaoli, kona mau kulana maikai a ! me ka hemahema. He kanaka lokomai- ; kai, he hooulu, a me na ano mikiaia. lioko o ka Lunakanawai Hartwell ma ke ano he Loio Kuhina, he mea pono ke oielo la me ka oiaio, ua hooikaika ia ka Aha Kuhina e kekahi mea ike kanawai. Oiai na mea a pau e minamina ana nokona haaleleana mai i kona ku* iana muā, kahi ana i noho ai me ka pau- ] lele nui ia a me ka inanao nui ia hoi e na anaina a pau, ma ke ano he Lunakanawai hoopono ; ua papani ia mai ia minamina ma l a ike ana iho i kona kuiana hou, ua lilo ae la oia he kakaoielo Jianawai no ka Moi a me ka Aha Kuhina. He kula akea kupono kai weheia nona, a he mea inaopopo, e palekana oua- ' nei ka Bina mi o kana kalai olelo ana, :8 me ka-noonoo akahele ma na mea a pau e pili ana 1 ke aupuni. 1 ko makou hoike pokole aua ae ia i ; na ano o ka Aha Kuhina hou, he mea ī pooo ia makou ke hoike hou aku, a a iloi ko o na liina o keia Aha Kuhioa ka po- } no i manaoia qo ke Aupuni; a o na hoo- ; ponopono ana o ke Aupuni e ikeia no : ia ina o na hua maopopo iea o ka hoohoihoi on», ke akahele a me ka ikaika. ! Ma ko mukou ano nupepa kuokoa, e iiai kilo koknke aku 1.0 makou i ka lakou

naau hana c| k&ia hope ako, e like me ko makou aoo o ku wa i hala ae, a ua makaukau no e hoike aku i ka maiiou mau mahalo «na ke ike makou i ka inaenaae o ka lakoo mau hana, a e hoipa aku no ma ko lakou mau hokna ke ike makou i kekahi mau haoa i kue i na pono a me na pomaikai o ka tebulehu.

Oka hookohoia ana o MeBsrs. Harris a me Jadd, ma ke ano he mau Kokua Lunakawai Moa * me ka Lua no ka Aha Kiekie, aa iiio i« i ffiea haohao nai ia e ka iehuiehu ioi ak« iko ka Aha Kuhāaa. Oka keonimana nona ka inoa maa, he iok» kaukna oia no keia aupani mai ka M. H. 18&0 mai, a Uoko o k« «i o Kamehameaa V., aa hoopiha oia ma kekaki mau oihana kiekie o ke aupanii he eieu, a me ka maaiea ma kekahi ona hana hooulauiu oia au. Mal ka haalele ana ika oihana Kuhina o na Aina e i ka hapa mua o ka makahiki 1873, aoie oia i lawelawe hou ma ka oihana aupuni a hiki i keia wa. Aka, he mea haohao ole aae, o kekahio ka poe i kue mua iaia, ke mahalo nei iakoa noea ma ke ano kalana Lunakannwa». He aneane btki ole no ke olelo ae. aole i kupono keia hookohu ana, ahe mea pono lte fceitye aku, ua kopono loa kona kohoia ana he kokua mua o na Lunakanawai o ka Aha Kiekie, no ka inea, he loea kanawai oia.a me na ano a paa i piii iiaila, ua hlki ae ke hilm&iia nona ma keia kuiana hea» BAa o kona mau mapuna !eo poaoi no na mea e pili ana i keia, e ike ia no m&£a« na haioieio imua o ka halawai o ka pupa loio, e hoepaka ia nei ma ka pepa o keia ia. Oke Kokua Lunakanawai e!ua, Mr. Judd akahi no oia a hoomaka i ka.noho ana ma ma ka oihana iunakanawai, aka nae. he ami makahiki ka ioihi o kona iawelawa ana ma ka oihana ioio. Ua maopopo pono kona mikiaia,a me konatalena, a me kona hoopono> kona ano keonimana, ka oluoiu, a me kona aioha i ka lahni Hawaii, oiai oa hanau pu ia oi mawaena o iakou. Ma koaa ano ioio, a i ka maiama ana hoi i ka oihana Loio Knhina i ka makahiki i hala ae nei, ua ike ia kona hoomanawanui a me ka huli ikaika ana e hoio iaelae.

Mai ka makahiki 1846, ka makahiki i hoomaka ai i kinohi, akahi no a hoopiha ia ka Aha Kieki§ me na poe i ao maoli ia ma.ke kanawai, O Kohikana, Davis, Aneru, li, a me Widemann' aole lakou i ao' kumu ia he mau loio—o na inoa mua nae elua, na laua no i ao ia laua iho ma ka pipili ana ma ia oihana a me ka hoomaamna ana a ua ike maoli mahope iho o ka hala ana o ke au o na ta ui. Oka mau ana oka maemae ame ka paewaewa ole o ka Aha Kiekie, oia ka mea e mau ai ka maluhia o ko kakoukuokoa, a me na mea a pau i makamae ia e kakou.