Ko Hawaii Ponoi, Volume I, Number 38, 4 March 1874 — IOSEPA WILIMOTA, OIA HOI O Na Hoomanao ana a kekahi Kanaka Kauwa. HE MOOLELO WALOHIA [ARTICLE]

IOSEPA WILIMOTA, OIA HOI O Na Hoomanao ana a kekahi Kanaka Kauwa. HE MOOLELO WALOHIA

MOKUNA XLVIL , " E hookipa aku no o iniha Melalma ma ke keeaa nui i hoomakauka» in no ka ahaatnn nui He papa aina nui ke hoomakaukaaia iloke o ke keena ai o na kauwa no ka ai ana o na mea a pan, a e liuuoli JiUtna mea a pau me ka pama olioli aua.'' Ua hoike piba aku au i ken paj>y kuhikuhi, i mea e ike iea ai ka mea heluhelu i ke hiio oiaw o ke Alii, a m« kana mau hana. No ka inea, o kana aiau mea a pau i hooholo ai, he ruia īa e poao ai 1 na inea a pau ke hana, a hoohalike aku. Aole paha he mau Alu nui o keia honua i oi aku ka eehia a me ke anoano o ko laua haiawei ana, mainua o ka halawai pu una 0 ke Afii « iniha Meiaima me Sir Alekanedero Caronadale. I kuu heiuhelu ann i ka papa kuhikuhi 1 hoikeia malun» ae, ua ane hoowahawaha au no ke ano o ko iaua launa ana; aka, ua oiioli nia kekaiu aoo, no ka mea, he hoike aaa mai ia ikeono.ua ae ia ka Mr. Situa- : U Hi. ■ Ua ake nui Joa ae e ike ia Sir Alekanedero Carenadale, ik» ka mea.ua lohe nui au i koea iooa aoie nae au i ike maka iam, a »• haohao nui au, pehea la ke ano o koua mau h«tehelena. la mahou e akoakoa ana me na kauwa e a« raa kahi i kau ai keia papa kuhikuhi, oielo ae la kekahi o na kauwa. " He ro«a maopopo, oole o Mr, Situata kekahi • heiofM) mai ana me Sir Alekanedero, ma ke ano he ukali nona. L'a manao wale ia oae he kakauolelo oia na ka Baroneta." Iloko o kekahi mau la mamua ae o ka w« e hoi ai ua mau nei o ka Hilana. ua hooomakaukau nui ia na mea a pau no ka akaaina. Ua hoouna ia na eiele i Pereta, Kdineboro, a me kau waki e ae. i lawe ia rnai ai na manu ano hou, na io dia moinona, a me na ia o kela uno keia ano. Aole i ka- —» m" V»P'""*"** " "** ann O ka PuUku nui o ka hale a ine 'na poe lawe kiaha, he mau hora k« lakou o ka xioho ana iioko a na iua kaomi waina, a me na wahi waiho waiooa, no ka wae ana i na wai ikaika inaikai loa. He mea e ka nani o na hookilahiiu ana ia loko o ka hale, ke keena aina, a me loko o na mala pua. Ua heokinohinohiia ke keena hula me na ipukuikui ulauia, ; a lenalena, a me ia mau waihooluu ; no hoi i hoopanio ia ai nn paia. na paku, a me na puka komo. LJa luia inai ka nani a { pau o imha MaUlina, a nie lw iikii la he hale kakela keia innlulo o kn man.i kupua, ka anai ae no hulali nnu i n i innl. i ka w;u 0 ke guia. a ine ka huiiiliinu o ke ,Silika. Hiki niai la ua la nei e ik'e ni nn iii o ka Hilana, he mea mau iu wa o ka. inakahiki e uhi pu ia ana ka Hiiana e ka ohu, u me ka ua noe liilii. £ kokolo inai ana no hoi ka iiuihui. a he puanuanu mau ko ia mau la. Aka 1 ua la nei, me he la o ka lani kekahi i kokua pu mai, n'o' keia oihana ano hou iwaena o keia mau enemi hooniauhala ano oie. Oiai ua wehe akea mai kona mnu poliai. ine ke ano poluluhi ole o kj ino rna na paia o ka iewalani. Ua puka laelae inai la ka la, a ua ahuwale mai na kualono. i ka wa kakaliiaka iilo, he wahi ano omamalu no o ka ohu, aka i ka mahana ana ae, ua mav.'ehe ae La na ao pohina,' a ke nana aku i ka iliwai o ka loko, aia iloko olaila he mau tau- : sani materia ona ka la ke paani i ana. Mahope koke iho o ka i>ora umiLumai»akahi, ua kau iho la r,a hoe waapa he umikumamalun iluna o ka waapa alii, a holo aku ia ina kela kapa e kakali ai ia Sir Ale- ! katvedero. Ua kahiko piha ia o Mr. Venakar;i nie na [ kahiko alii o kona ohjina, a pela hoi me ka- i na mau keikikane a {»u. Aka, o Miss Eme- ; laine nookahi no ka oi o ua la nei, mawaena 0 na n tni a pau o Iniha Metalina, mai na aoao ooiea a hiki i na aoao palvt>a!\i eaea p:\u 1 hiki mai. Ua kahaha nui au no ke keu o kona ui i keia ia, oole waie no no ka nani o : kona kapa komo, aka, he nani ma kona mau : oali a pau. Ua paani iho la na ouli o ka hauoli i kona mau papalina nohea me he la, uapiha kona kioha i ka pomaikai. Heaha la ke kumu o kona hauoli ana? nole mea i ! ike pono. Aka iie haupu wale no ko'u, malta, ua iiophauoli ia oia me na manao, e īke ; ana oia ia Mr. Situata mawaena o na ukali o Sir Alekaoedero. Ma kela kapa hoi o ka loko, ua piha a haale ī na kanaka, a h» kahoaka nani okoa no boi la ke nana aku, Ua akoakoa ae ma- i laiia na kaoaka a pau o na kauhale me ko lakou mau -feahiico nani, no ke kali ana o : ka hiki ae o Sir Alekaned|ro, a me kona kau ' ana iluna o ka waapa. E pulelo mai ana kekahi hae iiuna o ka winiwini o ka halepu- ; ie, he hoike akaka ia e hai mai ana, ua apo- ; no puoi ia e ka lahui keia ike ana o na Lii. . Ma ka hora umikumamalua pouoi, ike ia | aku |a ka holo ana ae o kekahi kaa i kauo j ia e na lio eha, a hiki i kahi e kakah ana o ī ka waapa. Mai ko makou wahi e nana aku nei, aole e hiki la inakou ke i ke pono aku i : ka nui o na mea i lele iho i lalo mai ke kaa mai, a kau iluna o ka waapa, aka, o na ieo ; huro mahalo o na kanaka ka inakou i iohe, ina : o ka ahai ana mai a na nheahe lau makani : a pae i k«>ia kapa. Aole i Pinn, ua knnwnle

koke mai li'ka waapa, mai la ka wnapa mr ka muhiki maikai aoa o na hoe i Ua iii hnnupanupa ona wai. Peia no i holo nuii ai a kokoke wale, o hiki puuo ai ia t«a» i kou ke ike aku i ka uui o ka poe inaiuiia o ka waapa. t Eha wale no pde hou o iuna o , ka waapa ; elua e noho ana iluoa 0 na noho pulu veieveta : o kekahi mau mea elua, e 1 noho ana iaua mahopo loa o ka waapa. a na maopopo ia makoy ko laua ano, he mau kauwa laua.no kn mea, o kahi no ia o iia k«uwa e noho ai. Ua akaka no hoi ia makou < hookahi wale no hoa«ioira ® Sit Aiekanedero ; ī ukali mai hfr ia."" ua -hoalo- i ' nei ? O Donala SituaU anei'! Aole au i inanao iki pela ; aka haka ponq aku ia āu ; ika waapa. Ke nee mai ia e kokoke. i ! keia '.va u.i ike pono ia aku la kekahi ona j keoninuin i, ua owili ae i kona laau papalina i a pnu i ke koloka nui «'leele, a pela i hiki ole ; •ai ke il.e iu ;iku luna iri-iu heleheienii inaoli, e | iuakou. O kekahi keommana e ne, e haka i pono mii an:i no oi.i makou ine ka huna ole i kona mau helehelena. A ! nam kuu ike pono aua i iia i keia wa ! o kona inau ano puipui, a me ua papalinu uhekeheke —he 1 mea ta e hai maianaia'u, aole ota he mea i e, p Mr. Duuekatiabe no. Naiu walo ihola ' no au iloko o'u. " Aoie o Dwiala Situata kekahi i holo pu mai. ĪNolaila, ua haule poho na manaolana ana o Miss Emalame'" Hiki mai la ka waapa i ka uwapo, a knku 'ae la hoi .ia hue a na poe hoe waapa iluna. la wa ua hq»lii iho la ka meha, a he maj* : iike wale nomai oa o. No ka pii ku ioa a me ke kiekie no hoi o m kapa &.&a wapo, : nolaila, aole makou i ike aku i ka lele ana iaai ka waapa ae a hiki ike aianui pii ,* aka he mau sekona pokole wale no ma ia hope iho, hoea inai la ka mea mua o laua inalnna o ke kae o ka wapo; aka nae i kona puka ana mai ua like no ia uie ka puka aoa mai o ka la, a naliolo koke aku kona mau kukuna iinl.uiialama ma o a maanei, e hoo(nalainalania ;ina inu wahi pouli; peia htii kein, no ka inea, aole he mea hookahi o ka ahakauaka i hoohewahewa nonn, oiai, o Donaln Situata iio la. Aka, aia k mahea o Sir Alekanedero Caronadalc? Hookaln wale no hoahele o Situata, o ka loio Mr. Dunekanahe ; u o na mea e āe elua, he mau kay\v,i no liua, no ka mea, he inau kapa

kauwa t>o ko laua e koino ana, a e hele mai anu no hoi laua mc ka hpokokoke ole niai ia Mr. Situafa ina-. Nani ka naiu ana inawaena o kuu mau hoa kauwa a pau, ;» ine na poe e ac i ike muu ia Donala Situatn. Aole i neenee mai a lnilia Melalina i hookalii i elua k.ipuai k i inamao niamua mai o ko lakou wain i ku ai, e like me ka mea ■; olelpia, ak.a, ua hele 'mnoli aku tio imua me . ke'ano kiekie, a o kana keiki wale no ka i . ukaii aku 111.1 koua aoao. " Heaha ke ano o keia komo lieua aaa niai ou?" i kahea aku ai ke Alii o loiha Me?alina i ka ipo a Emelaine me ka leo nui ! oiaī, keta e liele. pulolei iiiai uua i oiia lu. • ■ Ua ha:i i apiki ia mai kakou e Sir Alekanedero C«iroiiailile,'; -pela i puana ae ai o ; Mr. LenoiM nie ka leo liuhu. " lie lioino nui inaopopō la;i;t. Aka, nie a'u oia e hana ui! i —(■ hele .il.n no a 11 e huli ia ia i Edineboro a i o!e, i kona iiale kakala ponoi —a i kau wahi e paha—a hiki i na palena hope loa 0 kona inau aina, —a e kauoha ponoi au ia ia e houkaka kumu inai no keia 'iana nio ana 1 liana ni.ii a;." •' E Mr. Lenoka Venakar.i, he mea makeliewa kou hele huh ana aku ia ia i kahi inaiiiao," pela i pane mai ai ka ipo a Einelaine ine ka hiehie, a me ke akahele no hoi; "no ku mea, eia no maanei o Sir Alekanedero Corona(lale, a o. pane aku no oia nona iho. "Mahea?' i ninau koke aku ai o LeiKka, " Ma ke ano o kana mau haua a psu ua hoino mai oia ia makou me ka hoike ana iriai i ka mea ku ole i ka oiaio. No ka ; mea. ua hoohiki mai oia, aole loa he mea nia ka inoa o Situata e liele'inai i Iniha Metalina nei i keia la." " Aoie no hoi i uhaki ia ka hoohiki/' wa- ' hi a ka ipo a Emelaine . " Aoie iie īnea hookuhi maanei i kapa ia [ ma ka moa o Situata ■" aieila hoomaha iki ; iho la oia no kekahi mau minute pokole, a I pane malie hou aku la me ka hiehie e like ; me kana paue mua ao®, " Owau no o Sir Alekanedero Caronadale." MOKUNA XLYill. > -\o Sm. Alekanedero Caronauale. .Ua <a ua pae mai 2a na* leā kahatig niai na wahi mai a pau : a iwaena koaa o , keia olowalu leo, he leo hauoli nui kekahi— he leo hoi o ka liaohao nui—a he leo o ka hoopau ana i na houpuupu inakau, no ka hookoia ana o na mauaolana—-he leo hoi 110 kē aloha a nie ka hauoli, aole loa no hoi au i kuhihewa no ia leo: no ka inea, mai ko Emeiaine mau lehelehe inai no ia ilawanawana ioalu mai la o Camerona , ia'u. "Owai kai moe uhane uiUa iiona / 1 " Aole ahei au i hai mua aku ia oe," i hawanawana aku ai au ; " o i.a nei a kakou e kuhihewa ai he waiu kumuao ilikole, ua ; like loa kona auo keoimnana me ko ke Alii ; o loiha Meialina ?" . 'Oklo aku ia ko Aiii i ka wa i akakuu iho ai kona kahaha, :na o ka hoike ana inai o ka Baroneta ia ia iho—E Sir Alekauedero Carouadale; aole uu i hoomukaukau mua u u iho no ka launa hou ana me oe ma keia ■ ano—ua kuhi uu he mea kino okoa aku ka I Baroncta." koke mai iu uo o Sir Alekanedero. " E lniha Metaliua, ua ininamina au no ka ; lilo aua o keii haohao nui ou i mea oluola - ole ia oe ; aka, ua iiele mai nei au ia nei a e hooko i ka'u noi no kela hoohiki i wūihoia mai e oe Ke lawe nei -au, o ka lani ko'u j hoike, aole loa au i munaoino iki nou i kekal hi manawa, a ine kou ohana. Ua pili kau- ■ maha ko'u nmi hono nna me ko ke ao nei —

Toa kekahiiolēlo ana hoi, he awahia,—aka, | aole au i a-haae i uiea e paleleana ai au. • U.i imi «ui au i mea e p.iiii ai ka noho ene-1 i hii ana inawaenu u kou ohana a me a'u : a ) i leeia w.i, Ko nonoi ho.u aku nei no au i kou ! , lokomaikai e'ae mai no ka'u noi mua; a ke .■■■ nonoi aku tidi qe hoi au i liou kala ana mai i , a ina ua h£wtt 4to'i» inau kupuna ma kou ooonoo niin, ke nonoi aku nei au e kala mni ia'a, .ma ke nno, owau hookahī kt pua e ola nei o ka hanauna i abc«*aiK ; Heaha ka'u e olelo bou aku ai ia oe ? Ke ; haawi aku nei au .i ko'u lima e Iniha Meta- j i iina;— aole anei oe e puili aloha aku iaia ?" Pehea e hiki ai ke hoole mai ? aole no. Aka nae, ua hoopoluluhua iho la ko ke Alii i mau helehelena e ke kaumaha. Mab<y»e | iho, lalau mai la ua Alii nei i ka lima—a 1 | pae like mai la hoi ka leo o na pila ma ke j ; mele »ka Hilana—a hookani ae la hoi na I | poe puhi ohe keleawe—n ine keia mau leo i om pila e uei ana, he mau tausani o na elelo i hooho ae i na leo haro o ka olioli, no |ka hoohanahaHO ana ia Str Alekanedero | Caron«dale. ! llokoo keia wa i uluaoa ni na leo huro, i | ike nku la au ia Sir Aiekanedero,e hele : aku ana e haawi i kona aloha ia Miss Eme. j laine,—a ta*wa, e olelo wikiwiki ae ana ke ! Al'ii i ke keiki v me he la e ao aku ana iaia, ' nole e huhli; a e iili paha. i Mai ko'u wahi e fctt oei, aoie e hiki ia'u ke ike aku i ko Emelaine mau hiohiona, a me koaa mau aana Ana; aka, aole au i hoopilikia iki ia nia ka maaao aaa, ua hOok»ja i kona iini, a o kona aloha hoi ua iei iāu<l.ka i pomaikai. Huli ae la o ClFonadale mal a | Enuelaine ae i na keiki, ia !vora laua me Lokiele, a me ka" leo maopopo o ke aloha i puana ae ai oia. " E a'u mau keiki aioha, ua ; oiioli nui au no ko'u ike hou ana ia oiua! ! Ua hoomanao pinepine au no olua !" alaila, i puili aloha aku la iko laua mau lima. Ua J hoike inai no hoi ua mau keiki nei i ko laua ] hauoli nui no ka ike hou ana i kn laua kumu aloha. •' E Mr. Calakamana,'f wahi a ka Barone> ta 1 kii Wii i hopu aku ai 1 ka lima o Dominie. " Ua olioli pu no hoi uu no ko'u ike hou ana i.i oe uie ke ol;i maikai, e like Bie i ko ka wa mua."

Oia iiio la no e Sir Aleknne<lero," i pane , mai ai o Doaiioie ; " I keia wa ke hoomanao nei au aole ou honihoni i ka baka hoohanahanu. ina he makeinake kou e hoohooi, eia ki baka iloko o keia wahi pahu, he mukana i))3i ka Haku inai o Tinitose Kuadale." , Oiai ke Oo.mmie e kamailio ana pela, olelo aku la ka Baroneta Garonadale i ke , Alii penei : "E iniha Melalma, eae mai ia'u e hoolauna aku īa oe i kuo makamaka nei,—ia Rlr, Dunekan#be. O ka oi oia o na iioaaloha maikai ioa i loaa i kekahikana- ; ka poioo nui o keia ao, »o ka oi hoi o ka lokonaaikai." U« l»lu !»♦».« la u« ioiw lIU me : Venakara, n tne ka oliana a pau. Mn ia manawa kauoha ae la ke Alii e hookuiaina ka huakai a e hoi oku i ka Ha-. le Kakeia, Ulau mai ia oia i ka lima o Sir Aiekanedero a pela laua i kuikui hele aku ai. Ma na aoao elua oke alanui, ua ku ialani ia na kauwa a me rpa poe e ae a pau a hiki wale i ka hale kakela. 1 ko'o hiki ana eku i oko o ke keena o ua kauwa, hookahi no ks.maiiio a aa poe kauwa nei, o ka liaohao nui no Sir Alekanedero. Eia no ka oia ne keia mafalo o ka inoa knpakapa, o Donala Situata,' a lakou e kuhi nei he wahi kumuao īlihune oia, e hete puakaka wale ana. Aoie i lialiu, kaooha koke ia mai ia au, e aku e hooponopono i ke keena o Mr. Dunekanabe. Uiai au e hooponopono ana i ka pahu o | Dunrkanabe iloko o ke keena i hookaawale ia nona f .aia hoi komo mai pia. : "A ! E losepa !" i hooho mai ai keU,'. me ka lalau mai i kuu lima. ■' Nani kuu hau•oli i ka ike ana ia oe!" ' A i keia wa e haawi piha aku no au i to'u mau hoomaikai a me ko'u mahalo nai no ke ko ana o kau hoopii," pela au i pane aku ai. " E hoopomaikai mai ke Akua ia oe e ke kanaka ppio." i hooho mai ai ua loio aei; " o ko makou inanao inaoli e haawi mai no ka lani i ka pololei ina ua hoope-a wale ia na pono o Sir Alekanedero. A ! naoi paha kou haohao no ko'u hnopuka ena aku i ka inen o Donala Situata. Aka i kou wa i hai mai ai eia i Iniha Meta)ina he kumuao kekahi ma ia inoa, ua ane hoka au, no ka mea, aole e hiki ia'u ke hoike aku ia oe i ko'u aoo hoopaiaimaka. Aole au ftiai aku ia oe ua ike inua au ia ia, a pela boi me kona aloha ana : ia Miss Mahope mai, aoie oia i poina i ka hai ana mai ia'u no kou iokomaikai nui ma ke kokua ana ia ia no na inanawa ekoiu a eha." / •' Ke luanaoiaua nei ijiu," wahi a'u ;" ua ike au i ke ano ola mau hana lokomaikai a'u—oia ko'u kokua ana ia ia ina ka haawi ana aku i na pane a Mis|s Venakara." Maanei, ua hoopauia ko maoa kamailio pu aua, a puka aku ia au i waho. Aole au i ike , hoa ia ia ia * po. 1 na ia eiua ma ta hope ihs, ( he inau la ua nui loa ia, nolaiia, ua hoopaa ia ka ohana a me na malihini ifoko o ka hale. Ikawa i nulie ai ka ua, ua holoaku la na lede i ka holoholo kaa nta ua kapa o ka ioko, a i ke ahiahi, pii aku la au i ke keeoa 0 Dur»ekanabe e ninau, ina makemake kona 1 wahi nea paina liiiii. Aka kauoha mai fa kela ia'u e liele aku au i ke keena o Blr t Alekauedero, a i kon* i|te ana mai Vu, ua L ake nui ka baroneta e ike ia'u. Hele aku la au i ke o SirJViekap9. dero, a i kona ike ana |nai ia'u, kauoha ae' la oia i kana kauwa e liele i waho.—l ■halii ana aku, pine m«i l;i oia me va oiuoiu^ (. IoU t pan). • 4 ■