Ko Hawaii Ponoi, Volume I, Number 39, 11 March 1874 — HIKU I KA NAHELE! HE MOOLELO HAWAII NA BENI KAULAINAMOKU. [ARTICLE]

HIKU I KA NAHELE! HE MOOLELO HAWAII NA BENI KAULAINAMOKU.

(0 kal* kaae e hoopokaia nei, be kaao no ia i lanlah* n«l oawaeaa 0 aa kaaaka Hawaii, a ua hoopa ka iai meae ikeia al ke ano o na manao 0 kapoe kahiko 0 Hawaii nei, ko lakon man haka ana 1 aa kaao, naanoo ko lakoa maalealea aaa, na koho wale ana 0 lakou l kahi e hele aka ai ka ukaoe mahopeikooka makeaaaokekieo, a pelaaku. Heoma&ala koaa hoopaka ana ma ka Helo 54, Bake l.) HELU 6. i Oia mau la nae, he mau la kapa haiau, 0 ke kaikunane o Kaimu, 0 Kaiapaaa kona inoa oia ko laila Alii. ia iaua hae i hiki ai ma ka lae aa, e pili pu ana me Waiakoiea, lohe aku 2a laua nei i ke kani mai 0 ka pahu iloko o ka haiau, manao ibō la 0 Hiku e kipa aku malaila, e like me ke lauoha a kona akua ia ia, ; ' A kokoke iaua nei i ka heiau, hele aku la 0 Hiku a kokoke ma ka puka, e ku ana ke-1 kahi kahuha a me ka iiamuku 0 ke 'Lii, aka i ani peahi mal la na lima 0 ka ilamuku, e i hookaawaie aku laua. No ka mea, he kapa ka mea e maalo aku ana ma ia wahi, e Hke me ke ano mau 0 na heiau i ka wa o ke 'Lii e komo ai iloko o ka heiau. He manawa kapu loa ia ke maaloke kanaka malaila. pela ke ano 1 ka wa kahiko 0 keia poe moku a pau. Aka, 0 ke kokooiua naeo Hiku ua hoonoho aku oia ia ia ma kahi e. A ua kauoha aku. ina aue hele a make iloko 0 ka heiau, alaila ku aku no a hoi ma ke alanui a kaua 1 pili ai, nou ia mau mea a pau. A pau ko Hiku kauoha ana pela, 0 kooa heie aku la.no ia a komo iioko 0 ka heiau me ka ilihia, a me ke eehia nui 0 na mea a pau, a me ke 'Lii. la ia i ku ai iwaeoakonu o na kahuna e ku ana i ka puie, ia manawa, holelei mai la na mea a pau e kau ana iiuna 0 ka leie, elua kane, hookahi wahine e kau ana iluna 0 ka lele, ua hoohuli ia ko lakou rpau aio ilalo, ka puaa, ka niu, ka ia ula, 0 keia mau mea a pau e kau ana iluna 0 ka lele, ua pau loa ia mau mea i ka hiolo, a ahu laia kukoi ana ilaio, 0 kaaou keia kahi 0 ke I 'Lii e kaleie ana, ua pau i ka nohaha, a hau- ! ie m»i ia elua pohaku eaaiiuna mai, 0 keia I mau mea a pau, Na ka mana no o Hiku a me kona akua i lu ilalo, i mea e īke ai ko loko a pau he Lii keia, a hs akua hoi e like mekonaano. la manawa no, kau aku ia keauoa me ka j weliweii nui» na mea a pau 0 ioko 0 ka h«i- -; au, a haalulu iho ia ke 'Lii nona ke kapu he>- ; au, Aka, ua kena ia ae ia a Hiku « ke 'Lii ! e hopu aku, a e hoopaa ia ia mo na kaula lolona i hili palaha ia, a ua hana no ka īla- ; muku pela, e like me ke kauoha a kona Haku. ! Aka, pane mai la kekahi kahuna o Kahu- ! oi kona inoa, me ka i ana, mai hoopaa i ke- : ia keiki me.ke kaula, no ka mea he akua ia. A o kekahi aoao 0 keia keiki ui, a nani hoi, he 'Lii nui oia mai ka po mai. A ina kakou e hana aku i ka mea tno ia ia.alaila, i e papapau ana kakou i ka make, 0 keia hei- : au a me kou kapu e ka'u 'Lii, e iilo ana ia 1 mea ole iloko o ka wu pokole loa me he opa- ■ la 'la. Oiai, ke ike nei au, 0 ke keiki keia a Ku i ma laua o Hina, na eueu kupua o ka honua nei a pau, noiaila, eia ko'u manao ia oe e : ko'u Haku, e ike ae ano i keia keiki, e uhau oe i ka puaa, ka malo, ka ia, ka niu, me na mea a pau, i pakeie kou ola, a me ko kakou a pau, no ka mee, ua iaa kakou nona. Ina he ilamuku kona e make ena paha kakou, a me oe e ka ilamuku ino, noonoo ōle i na mea i hoike akea ia mai imua o ko kakou mau maka e keakua. Oia ka hoailona ku--1 panaha i hoike ia mai imua 0 kakou i keia la, oiai, 0 kou ktyu e kuu-'Lii, a ia loa ia malalo 0 ko īa nei kapu i lehe oe. 1 la manawa no, nunuha iho ia ua 'Lii nei, a mihi iho la iloko 0 kona-naau, no ka makau i ka make, a ua ae aku oia imua o ke kahuna, e uhau i na mea a pau i olelo ia imua 0 kona alo kiekie, a e ike aku >a Hiku i ka mamo akua mai ka po mai, a puka i ke ao. Ma keia wahi ehoomaha ikiai kakou i ka ; oleio ana no na mea 1 hana ia ma ka heiau, a e hoi ae kakou e olelo ..0 ke kokoolua o | Hiku, oia no hoī kona iiamuku nui. Ia ia i j nalo aku ai ma ka lae aa, olelo mai ke akua 0 kona Haku īa ia, e hele oe aoo, a e komo | aku iloko 0 ka heiau, a e pepehi a | i ka ilamuku 0 ke 'Lii, oiai, ua pa toKalirt)a | imua o ko kaua Haku, a ua hikii elua wili ! ana ia Hiku. | loa oe e komo, nana oe he kanaka' e ku ! ana ma nae 0 ka pulta, me ka mafo puakai i ! ka hope, a me ka laumaki e pna ana 1 ka li- { ma, hopu oe me kou maoa noi, a pepehi aku | ia ia a make loa, a hapai aku oe a waiho imua o ko Hiku alo, a i aku oe. eia ke kana-! ! ka e ke akua. A pau ka oleio kauoha a ke 1 ; akua ia ia, ku ae la ia a heie aku la a komo j i iloko 0 ka heiau me ka makau ole, a me na maka koa, a ine ke kino ikaika. In ia i hi-! ki nku ai ma ka puka komo, leha ae la kona" mau maka io a ianei, a lele mua mai la ua ' elemakule nei e hopu a hana make ia ia. Aka, i aku la ko Hiku kanaka, m« ke ano koa launa ole, o oe ka'u e pepehi aku ai a make e pone ai, no ka mea, ua laahia oe ' ( inaua 6 kuu Haku, a ua hikii oe i kona mau i lima me ke kaula, e like me ke kauoha a kou i'Haku. jf NoUili, 0 kou mniin ilamuku, a nie ke kn-; jpu e kou Haku. e hiolo ana in i keia mana-' |wa, a hakaka >ho la laua me ka ikaika nui,, |a make iho la ua ilamuku nei o ka heiau, ' * a hapai aku la keia 1 ke kino make o iu ka-'

oaka nei, a o-HUoi, ko ia nel oiete ka kanaka ekeakea he kinaka « in kipi, A pa« kaaa kauoha ana imua 0 keakua okona maVma"puka aku la oia i waho, a heie aku i kahiana i haaPele ia aku ai e Hiku, noho' iho la oia ma ia wahi 0 kaii aua i kona Hoku. i Aktr, ma ia hope mai, pioioke nui iho la na mea a pau'O loko 0 ua heiau nei, a pioo ae la na kohuna a me ke'Lii e kapa heiau ana,trfra, 0 kekahi kahuna nae o loko o ka heiau, 0 Pilaahon.ua kona inoa, oia ka mea nana i olelo aku i na poe a pau o ka heiaU. A u» pau ka pioloke ana, alaila, kani ka pahoa Āa kahuna, he hoailona o ke kaho ana o ke 'Lii a kupua mai ka po mai. Eia hoi ka Hiku noi ana i ke 'Lii 0 ua heiau nei, 0 kona iiamuku i pepehiia e kona kanaka, e kau aku ilurfa 0 ka leie i mohai i ke akua. A jia ae maikai ia mai kana mau noi ana a pau loa, e like me ka mea mau ma na alo alii a pau mai kinohi mai. A kau ia ae la ua ilamuku la ilunfi 0 ka lele e like me ka Hiko mau kauoha ana. A ua weliweli nui ia kana mau hana e na poe a pau 0 loko o ka heiau. Nolaila, ma ia mau hana hoomaka'uka'u, a ku i ka hooweliweli, i ka nana maji a pa iramaaiua,me hejnaeaja eJ akuana i mpoe a pau e nana ma> ana, ao!e lakou. i ike ia' mea mamua. A pau na mea a pau i ka hana ia, a haia ae la nala kapu heiau, a hoomakaukau ae la 0 Hiku no kana huakai hele ia Hawaiia puni, e like me ka makemake 0 konanaau 'Lii 1 ka hele ana a poni na moku 0 Hawaii, e like me ka mea 1 hai mua ia ma na Helu i hala aku nei.. Ina la 0 Kaloakukahi kona hoomaka ana e hele mai Kalapana aku, a hiki iluna o Naalehu i Kau i ka la hookahi, malaila i moe ibo ai o Hiku, a me keoa kaoaka, a ua hookipaia oia e kekahi elemakule kaulana i ka ikaika e like me ke ano 0 ka poe haihai lua. Nolaila, ma ko iaua moe pu āna me na kamaaina ia po, Qole i moe ka kakou kamalei, aole i pili kona mau maka, a hiki wale i ka wehewehe ana mai e kai ao o ia la ae. Alaae la laua i ka wa poeleele, a hele aku la a hiki ma Honuapo ilaila kekahi alii wahine maikai kahi i noho ai, 0 Kapehe ko--9« iooa. A hui, a launa a hookipaia iho la 0 Hiku e ya 'Lii wahine nei, e likemeka mea i maa mau i keia lahui aloha a hookipa aku, a hookipa mai e like me ke ano mau 0 ka Hawaii imi loa. Aole nae laua 1 moe malaila, aka, hele no iaua mailaila mai, he po a he ao hiki laua ma Hoopuloa, hoomaiia mataila, a ua hookipaia (aua malaila e na kamaaina. 'Moiiaila mai ko iaua hele ana a hil.: i Kaohe ma Kona Hefta," iUila kekahi a(& a me. na'lii a pau, 0 ka la la 0 Malani, he la kapu heiau ia a puni keia pae aina i na. akua wa- ; hahee. la laua i niki ai ina ua wahi la, e kanioleole hala anu ka pahu a na kahuna, e kapu ana ke kanaka maalo malaila i ka po a me ke ao.j a pau na la kapu, alaila noa ae la. Aka, ua Uai mua aku no 0 Hiku l ka Nahele i kona^kokoolua, a ilapuka ne hoi uona. ia iii no ,ka maīe a me ke ola, e iike me ke kapu o kela au kahlko, akn, ia iaua no i maalo ai mawaho 0 ka heiau, ua hopu ia laua n eiua, a ua nikii ia rne na kaula olona. Eia hoi ka mea kupanaha, ua paa mua 0 | Hiku, a mahope ua paa kona kanaka, a ua I lawe ia laua, a hikii ia ma ka aoao 0 ka puka ma Ewa 0 ka heiau. la laua no e paa ana ia auwina la, ia po ; iho ē pepehi ia ai laaa a elua. Aka, i'ke ku ana 0 nn kahuna i ka pule, ua hai pinepine ka puie mai ka mua a ka hope, a lilo iho la ia he mea kahahn nui ia. i A kokoke e napoo ka la, aohe ae mai 0 ke I akua i kn lakou mau pule ana a pau, e like me | na kaulsf 0 Baala i kahea aku ai i ka wa 0 ; Eha, aohe nae he hoolohemai. Pela no keia : poe kahuna a pau e noke ana i ka pule, eia : nae ua ino ka pule. j A napoo aku la ka la, a koe iho la 0 ka i noenoe liul» 0 ke ahiahi. la wa no kuupau i aku la 0 Hiku ma i ka pule i ko laua mau l akua, hlo >ho la ka lele a me na mea paa a , pau 0 ka heiae i mea ole, a hioio iho ia ka lele, a hemo ae ia iaua, a iuku aku la kona | ihuop&i ina kahuoa. j fa luku ana a ua ilamuku nei 0 Hjku i na | kahuna a me ke 'Lii, »a mea a pavo loko. Ua anai aku la keia la lakou a pau, aohe 1 | koe iho kekahi mea e hanu ana, aka, he wahi keiki uuku ka mea i hookoe la i ahailono i no ko lakou pau ana i ka luku ia. ! A pau ae la na mea ap#« 0 ka heiau, wai wahi ia oa aouu, ka pae humu keia nokea . a holo ke olohelohe. A ku ae la laea nei a hoi mai U i ana mai 0 kaiao 0 ia la ! &e. a ahai mai la ka pupohi. A h»ki mai laua nei i Hooaunau i ke kupono ana o ka la i ka loio. a noho iho la la- ; ua e hoomaha ana ma kahakai. e «mkaikai I ana i ka heenalu mai a na 'Lii kane, e kapa heiau ana no ia wahi. aohe no he kanaka [ mealo. ; Ua oleloia 0 Honaunau he aina kipi 1 ka I wa | kahiko ' k 'P' no kahi 'Lii i ke kapu o kat He kaua no me ka luku ana ba laau e na ni ka lili 0 ua mau lani kahiko la, aka, la laua no e u noho ana, ike aku la U> ua nei ekolu poe kanaka koa rae na ihe i ka lima. ua aahu ia me na ahu ula. ua hame m | me na malo pukohukohu, i hele a hiki i ka i piko—. O ko laua nei ku «e lu M0 i. ,l ulu a holokiki aku la iuka ke aio me ka n>ama i<*, a : uhai aku la ua poe koa nei ia Uua, a loaa aku 1 ka pahoeiioe. ikila Ukou i k»ua a, me ka w >wo ole 0 ki „ o na keia Moolelo A pau iho la elua koa i ka .„ake, . hole aku la kol» i pakele ko.,a «I;,. IIMM|H| |m

SISmQHI lo no oa kōa w* i h«b »L 3 ', ana me ka imnina foā, ii&m*sss& , moku ko Uma, i riabu ia fce . koa, Ae hoi, ua papapau mai n«i m\m i ka make, a koa mai aei o*Mt«b&!r&l} he faeu hoi oa kanaka opiopio koo, a.ikaika ika halaka, he uhai wa!6 bo. ka {Qako« - naau lele maoawa heokahi, na lHanni m i wai auau no laoa. a Ul o A pau ka olelo aoa a ua 4ioa makau wale'ia» o ka hooiaie koke ae lanoao naloaiku i kooa poe ikaijsa a koa hoi, e ohai aku i na iawehala i hehi na wawae i ke one kapa o'a Haka iani, nolaila, i nui ka ikailea i na ia e o'u koa, a me a'u aikaoe puelahele. ! - :A MeHaa ko iaua mau poo, a e iawe maii»'« nei, tt»a. lia hoi h« ikaika ko laua i ka uukii o keia poe, o oukou hoi ua iwakalua oukou» nolaila, aole paha iaua e lanakila mai malana o oukou, e wiki i ioaa aku oa raru lawehala ta, a neia po hei aku no ka heiau a kuu alii. A pau ka oleio aaa a Kanaioaiku pela i kona poe kaoaka» o ko4%koH fet alwln nku la no ia, a ioaa ioka o eFā¥a VAlamT po maiuna, malalo mai oiaila, oia ke alanm kahiko loa oia wahi, malaila lakou i hoomahaai. . ' ' U/ Aia nae o Hiku ma laua tne kooa iiamu.' ku ma ka haie o Kahoowaha, he 'Lli ia, īaia ka malama o Keei a p&u mai lea oka a b« kai, oiai ua hookipaia laua e na kamaaioa ma na mea e oluolu ai o ke kino, a e ikaika ai hoi ke kaua ana aku me keia poe he lehulehu los. Ia iaua i pau ae ai ka hamu ana, walea wale iho ia no lakou nei i ke konane leaiea. I nana aku auaoei ka hie, e moe raai aaa kao-o a ke kaua, n ku ana. i ka puka o ua hale nei a laua nei e noho nei, a ninau ana. E ! e Kahoowaha, aole anei he raau keiki malihiai maloko o kou hale. •I Na lakou la hoi ka hua ninau, eia hoi ka ka mea hale, ka ! he mau nialihini no, he mau keiki iaua na'u. I mai ia na kanaka a pau, ; aolo, he"mau iawehaia kena, ua a-e i ke o4e i kapu o oa 'Lii, ua hehi i ke kapu, nolaiie, e j make laua &no e pono ai i lohe oe. i Iloko oia manawa, pane aku la M kamaj aina ia laua nei {Hiku ma) e! e « 4 a keiki. pehea oiua, eia ka make la ioiua o kakou. pēhan.iio pi|#ltiei olua i ko olua mau kino opiopio ia lakou nei, a i ole ia e haknka aaei oukou. i Patic aku la o Hiku, ae, e hakaka aoa no i maua me lakou nei, ro ka mea, ho m&u j naka maua aohe i heiu ia.aole faoi r ikeia < J nolaila, e-hakaka no maua » hiki i ka make I ana ia lakou, a iūki hoi i ko inaua pakele j ana mai, ke ae mai kini o ke akua, ka lehu io ke akua, ka uiauu ohe akua. Iwa«ii* ola | ana a Hikq pela imua o kekamaj aina, ia wa koke no, piena mai la na kaoaka | 0 waho i alualu mai ai ia laua nei, ua iike jko Iq)«>ft-fca« ty?lehe!ena i«fe« e hae ana, & e nahu ana i kana mea C Mft»ao ai i . wahi paina awakea nwia. . »o ie » no o keia poe kanaka a pau, a iele kokō iuai ia |: lakou e hapai i ka hale ilimlī.-ii a> Wawahi i: hOI. ; lioko oia manawa, puka aku ia o Hiku i Wfl ho, B>B koaa-eleu nui ame koaa ilamuku, a kaua aku Ja imua o na maka o keia poehe !■ iwaknlua, a iuku aku la ia lakou me ka ika)ka nui, a lilo iho ia na .ihe a pau e lele roa> kawale fflaJaita imua o laua nei i wai auau ■ !: no ka kakou Kamaiei no Hiku. A o kona kokoolua no hoi, ua eleu nui no | oia me i koaa Haku, a o ke kamaaina lliii, koifu& mtif ldltīāhope o laua nei, ■ a lilo ia kanaka ano aiii, ipu kaua no Hiku, • a me kona kua{ūjje hoj ®e .Ka|®elu, a pau loa he umikumamaiwa i fea maū. Mabepe ifeoofea make ana o keia poe kanaka ikaikp, koe aku hookahi be ahailono, " a hoi aku la i kai o Honaunau, a hai aku la i keU 1000 ina mea a pau o kai, A ua aa mai no na 'Lii e hakaka me Hiku, me ko la- | kou manao nolaila no o Hiku ma. Eia ka ;| no ke kuahiwi Uualooo, i hikii paa ai eka noe ko iaua nei \vahi, a hoi mai ]a laua nei ; nei o KmwaaLmna^ I ko laua nei manawa i makaukau ai iio | ka hoi, o!efo lakou nei a b«Io, eia hoi wahi a Hiku ika eiemakuk. E! aahaa o«, aohea'u j uku ia oe i kew wa. uo Uaa raau hana maiI kai a pau loa. Aka ma keia iaua aku, e uku , no aa ia oe i ka haaohano a me ka waiwai, i a e hooKekie ae no au i kou kolena aoi ae j mamu» o ka pono aa e aei, a e lilo no ; oe i mea n«L ' ' ' * ■ A pau k« iasa nei otek) ooa j*la, ku «e la | laoa nei a hoi aku ia ia aei 9 Kaumalumaiu. : ia laua no i hoi mai ai, hila gmī la laua sei i Kawaooi, b ka ana ka puka o ; kekahi haie leote» e puh«nehe&e ana, t ho . «e l|> ka ake, a kome aka !a o Hiku i ka ah> »iealea a na kamaaina. A iloko oia maoawa, ea hana maaiea aai ; la na kamaal&a imiia I ke aio oia nei, ak* I hoi, ua 01 aku ko Hiku akamai ma ka ha&a i *na, ame ka hana em i ta eoa» a pili nai | ia na kamaaioa meke kuaki, ine^ taba | inaiia ia nei, a piKmai la i na waW&ii ēia- ; kou, me na kuioa kapa aala latina ote i hoo- | luu maikai ia e ka poe akamai o Hawaii oei : i ka hana ma ia ano. ■ > A pili luai la i na aioa a lae na Klhapi i ai ' na *' na » » p«u lakou a pau ibeeo ia Hiku, a ua lilo naai na waiwai a pau he oui i j ko Hiku kenaka. A ua nui aa waiwr : a pae > loa». mai ma ia hana aaa ne ke anmai nui, aka,« Hiku Mie, aēSk mw manao aui ī na waiwai» p,, j | ita - mai ma lua ole i tn |«ale« a yai« ha i ku i kona man». i fMM>)