Ko Hawaii Ponoi, Volume I, Number 39, 11 March 1874 — Ia wai na Oihana? [ARTICLE]

Ia wai na Oihana?

U keia UumuuiHnno tie «nea ano menemene no, ke Wiimailioiu i waenao Jfakou. Pela i na inamiwa a pau, a heoi paha keia o ka wa niliinlhi no ia moa, no na kumu i inaopopo iea i l(o kakou poe heluhelu. Ua hapai pinepineia kein hoohalahaia iloieo o keia inakahiki iho nei, oia hoi, o na oihana i kupono e haawiia i na Hawaii mnoli, ua haawi-ia i n« haole. He men mau paha kekahi ano lili ma na mea o keia ano. Aka ua makaukau loa kekahi poe e hoonioni i ka ninau no keia nuea, a e lisolilo paha j ni- ; nau no kekahi aōao a me kekahi aoao paba o na mea pili aupuni ; eiu nae aole ja mau aoao elua iwaena o kakou. Ua makaukau : no nae lakou e hoopuka nui i na olelo no I keia mea, ma ke ano hooopilimeaai mahope 3 lehulehu. A he nui wale no paha ka : poe Hawaii noonoo, i ehaeha ko lakou manao no lakou iho paha, • i ole no ka hoohanohai.o ole ia o ko lakou lahui. 0 kekahi ano heinahema e pili ana i ko } kakou aupuni e noho|nei, oia keia, ua lilo kakou i poe hoohalahala ma ka oieio waha, a aole ma ka hana. lna he mau luna koho ko kakou, koe nae na iunakanawui, no ka mea aole e pono e kohoia na lunakanawai he hoonoho ia mai ka pono. alaila i na e pau keia kalakaiai olelo, oia hoi e oki aua- ; nei ke kamailio, a ma ke koho baiota ka hoomaopopo ana. Ina pela, alaila o kakou iho no ka poe e ahewaia ke komoka haelea aole ke kanaka maoli, a o ke kanaka maoli wale no a aole ka haole ma ka oihana aupo» ni. i keia manawa ke hookaulaoaia nei kakou ma ke koho Moi, a mahope ako be oleio hoohalahala wale noauanei ka e loheia.he i uwe paha a he hoino maoli paha i ka poe i hoonoho Kuhina ia e ua Moi nei a kakou ' no i koho ai Nona ibo. Pela aku ua oleio hoohalahala nei a hiki aku i na luna alanui akamai ole o na apana kuaaina loa aku. 1 keia lawelawe ana i keia e alakaiia auanei ka, raea kakau £*-4«tfpuka aku i kōkahi mau mea oiaio, i makemake ole ia. Aole nel» alakaiia, he kaohi maoii ia no. £T ike pono nae nae aa mea a pfa, o na mea i ia maanei, aoie i eie* io ia ina ka manao e kokua » kekahi aoao a i kekahi aoao paha, a ma ka pono o kekahi papa a aoie o kekahi, aka aia mamaali o ka , peno oiaio wale no. E ike no hoi na mea a i pao, o'ka mea e kakaa nei aia k malalo o ke kauoha a keia Ahahui e imi aku i ba pono l o keia pae aina hoiookoa. E ike oe feoi ea i mea a pau o ka mea haka manao ns keia Ahahui, aole e pono laia ke hoopuka waie i ka inanao o ka hapanui oma Ahahui nei aka e hoopuka i keta men waie no ana i manao maoii ai he oiaio a be hoopono, Ua like me ka nupepa, aole i pono i ka nupepa ke kaena o koiw inanao ua hahai mamuii o ka hapanui, aka e pono i ka nupepa ke aiakni i ka manao o fea lehulehu ma ka hai ana ! ma ke akea i ka oiaio, i na mea inaemae, a I me na mea hoopono. Ma ke ano aupuni kahiko (o na aina a pau) ua manaoia o ka noho'na oihaoa aupuni he noha*na kiekie ia maiuna o ka lehulehu. He mana ia nnnn iho, aole he mana

no kekahi pomaikai i oi ae mamua o ua ma- j na la. Oka pihana aaponi he mea ia i an- l memneiā, he pomaikai i imiia. Ao ka mea ; e komo ar.a ma ua maa oihana ia, ua alakai . ia maiauli o kona manao hookano, o ka Moi,, mamuli oka maaao e ikeia ka 010 ka haao>' , hanoo kona aupuoi maniua o koea mpji' hoa Moi mt na pae aina e p4ii mai ana, a o ' | kona mau Luna Aupuni maoouii o ka make> 1 ; make e kukulu i ka hanohano a e ioaa i na i , uku oka lakou mau noho oihana. Aoke -' | kumuhana no hoi o ia uoho aupuni ana, oia l ! keia; he poe hewa wale no ka lehaiehu, a o j na mana aupani wale no ka mana a lilo ai! lakou i poe pono. , Ma ke anpuni oka noho'na (eiekie oka i : oialamalama oiaio, aole i aiakai aupuni ia i ' ka hapanui; o ka mauao pono no o ke kanaka ke alaka:; a o «a iuna aupuni he mou ka- , «wa waie no lakou no ka lehuiehu. A aoo j e hoolohe iki kakou i ka pae mai oka leo i nnai ka Uuliu o na makahiki i haia kahiko | aka nei» oia hoi o Kona ieo,:ko ka Moi Kie-1 i kie loa o ka honua holookoa; ko ke kauwa j aleha loi no hoi o aa honua holookoa nei na- ! na l olelo raai: "Ua ike oukou o na alii o na lahui kanaka, aa hookiekie malnna o lakou, a o na luna hoi, ua hoounauna ia iakou. Aole pela ia oukou ; a i manao kekahi o oukou i nui, e pono no e 110 ia i «jea iawelawe no oukou. A i manao kekahi e lilo i pookela iwaena o oukou; e pono no ia e hlo i kaawa na oukou." U keia ao ana aoie no ia poe (iahlaia wa. le no i hoowahawahaia ; o ka hoopuka ana keia o ke kanawai e kau ia ana maiuna o ; ka honua holookoa, a oke kumuhana e komo ana ;i pohaku-kihi no na kumukarfāwaT o na aupuni a pau. Noiaila, ina o na.iuna aupuni he poe kauwa lakou no ka iehulehu, heaha keia holopapa iloko o ka imi oihana aupuni, a heaha ; boi keia ke komo kekahi poe e : ae a aole o kakou iloko o ua mau oiftfrnai&<?- ; Aoie anei e ike kakou i ka rulu, na ke kupo- ; no ka hookoino, a aoie aa kfi aloha pili kino • Aole anei e pono na iea oihana e imi i ka mea hoopiiia, aole na ka pea hoopiha e imi oihana ? Aoie keia o ka ninau j " O oe paha a owau paha ka mea e hana ana i na : nlanui a me na awa" eia ka ninau, " Owai ; ka mea'i hiki iaia ke hana a maikai?'

Ano, 1 ka huli ana i loaa kapoe e hoono- ; ho ma ka lawelawe roea aupuni, e wae ia i ka poe i oi ma ko lakou makoukau ma na hana aupuni i makemakeia, ke hiki nae ke loaa. Me he la, he mea maopopo le& keia, i me he la oohe kuleana e hoopaapaa ai, a e hooia ai ikeia olelo, eia nae aole peia ka i manao o ka hapa aui ma na aina a pau, [iaa no ma Hawaii oei, i na no ma ba aina e] | Penei ka noonoo ana o ka hapaaui; Ua i makemake'makou e noho ma ka oihana ka poe e kokua ana ia makou pakahi ma ke ano piiikino. Ua makemake o A. e noho kuhina kona hoa o B. no ka mea he mea hanohano ka pili ana me kekahi mea- kiekie. i : Ua makemake o P. e noho iuna helu kona hoa o W. a no keaha? No ka eiea e ioaa : ana ioiā kona mau hapahnneīi; e o!a ai, a e kaa ai paha kona mau aie ? Owai la o kakou i komo oiaio iloko ona ke aioha aioa oiaio# Pela no me na eihana koho. Ua hana Keawe, &ole no ke koiia mai ei kona poe, ka pee nana 1 wae īaia no i kupono loa i ka oihana kau kanawai, a no ; kona ano naauao ma ka huli ana i ke ano o < , ka noho aupuni ana. Aole loa ; eia ke kui mu o kona hana balota aoa no kona makemake i ka uku kau ahaolelo, a no kona na< | kemake i ka mana. O ka hanohano paha, a o ke kaulana paha o keaa a o ka hooholoia paha o kekahi hana milimili ona, oia paha kona maa puni, i ka wa bana ba!ota. Aole pela ka ; e pono iaia ka lini no ; ka pomaikal o k« ai«a, me ke kali hoahaa a i ka wa e kii i« mai e hai', a na hai ka hoike mat iaia oia ka mea kupooo loa a lakoo i ike ai bo la haia ko i ka hanohiiā». O ka luaa helu maikai no ka apana, oia ka n»ea e hull pono ana a maopopo iaia fea waiwai io o m waiwai a paa, i ike oo hoi i kela «aea he makau, a be aio&a pilUuno iloko o k%nli oihana. O ka Lapileinawai maikai oia ka mea i polol?i Iw ko*a ike ana i ka hoopooo a me ke kaulike, i htli mau i We kaoawai, a i makau ole i ka maka kanakā, a pela aku, Malalo o ko kakoa Kumukanawai, o ke K&Moa Kalaiatafe paha ka ni«a 9 noho ana ka oihana nona ka na> aaao lea ma na mea e pono ai ka aina holo> ek<«. Aao hoi, ina e hiki ana i na Hawaii eoaoi ke hoike la lakou iho, o :akou ka pee i oi mawaena o ka poe i hiki he ukuia maiioko ae o bo kakoa waihona aupuni, no ka haaa ana i keīa mau hana, alaila ia lakou no ia mau oihana. A iua ua oi ka makaukaa o kekahi m«u haole, i hiki ke ukoia, alaila aole anei he me* e poaaikai ai ko Hawaii nei poe poaoi ke hoo&oho nui la lakou, e hoomanao no nae. aia a hana pnno ia na ha-

na me ka oka haabaa. He mea poho ka hooiitaali<na 1 ka paahaaa |c& aoonoo i kona uko haahaa wale no, aoie i ke ano oka hana. Elm fewma eoiai ka pono ka hookomo ana i na Hawaii peaoi, Akahi, he haahaa ka aku e oia ai lakou 1 ko i» iia ole l ;Alua, he mea ia e eleu ai kekahi eoao Hawaii opio, a e hoihoi ai me ka manao e hiki bo ia iakeu ke hookauwa aka «nalaio o ko lakou aupani. e hiki ai ia iakoo ke kama » . i mea no hoi e pooo like ai kakou a p>a, e pooo ke haiia kekahi mau mea i haute iki a i ihope &a Hawaii raaoii,, iloko oua mak&hikiihaia. Akahi: Aole i loaa ia k& iou osfta> ao raa ka heiuhela bake a ota kĀ beie ana e makaikai ina atna e piha #i lakoa i na naanao i hoahuia mai e ka pde o lia lahui be nui wale. Aiua: He poe oiuolu ioa ka poe Hawaii; Oia boi he rr akemake nui i ka hoolaoiu aku ia hai. He mea maikai loa keia mu kooa kulana ponoi, aka m» kona hooiiu mamua 6 na mea e ae, ua alakai pinepine ia na Hawaii, a rae kekahi mau haoie no kekahi ilo- < k® o ka hewa, "E huhu auanei o mes,"«oie anei i lohe pinepine ia keia oieio, Aka. o ka oihana ka mea mua ma ka neooeo aeo e ka luna aupuni; ke oiuolu a ke oiaolu ole ka poe kuwaho. He mea paha no kei aina ke hoomahuahuaia ke kupaa, ina no ua huipuiia ua kupaa nei me ka huhu i he huhu Purilano. Akolu : U ka manawa i haia mai ka wa i ao m u i ia ai na kumuhana oiaio o ka hoe» pono a me ka hoohewa, mai ka wa no boi i ae like iakeiamau mla o ka hana poioiei.he pono ko nei poe i na hana oiaio a ine ka paioiei i kopono i na kauwa na ka iehufe6u. Ua lohe mau ia keia oielo, o »a Hawaii akamai he koiohe pu kekahi. Aoie no he pili oiaio o keia oielo i na mea a pau, aka o ke kaulana e,pili mau nei i ka poe Lahainah»na oia keia, he oi ko iakou naauao mamua o ko lakou hoopono. A oia paha kekahi kamu e iilo nei na oihana he nai wale i nahaoie a aole ina Hawaii. Aoie au i manao ua oi ae ka maemae o ka puuwai hnoie aka ua waiea kahiko ia i ka hai »na i ka oiaio a me ka hoopoioiei ma naoihana pili i kawai-' wai oo ka mea ua ili mai saia ia mau ano mai kona mau kupuna mai, a no ka mea ai ike pemo kela i kona hoowahawaia ana, ke huii ae la mai ke aianai pololei aku. He mea i minaminaia i» ili ole roai o kemaaAno maiuna o ka Hawaii a me kona kaumaha oie i ka nele una. lioko o kekahi kau Ahaoleio i halaae nei, ua noi aku kekahi kiaaina Hawaii i haawina daia e oia ai kona kakauolelo haole. Qs. kue mai kekahi mau lunamakaaioana, me he la penei kona pane aku Ua hoao au ina kakauolelo kanaka maoEi. I kau heie aga i kahi e he mau haneri daia ka I waiho ia ma ko'u keena a i hoi mai ka hana, oa hiu aku ua puu daia ia aohe i h>aa hou mai ia'u a hiki i keia ia. &eia ako so mau kakauolelo a nolaiia ke «Ba6eraake nei au i ka haoie." Ua hoike aku nei kakou, he mau kumu . kupoho no e oi ai ka makemakela oka Hawaii. Ano, inj e hoopau aoa iakw i ea hemahema i koe, alaiia aoie tnea « ana ia iakou iloko o keia hookuku ana oiiei* hei a liio ka eo m iakou. ioa iakou e booikaika hana, a e imi naauao, & e a e makau ole i ka manao o kan»ka, iaa hoi e hiki ia iakou ke hooko i na hana o ke kee* na oihana e like me ka hooko Jaaa o kekahi poe e ae, rae ka haahaa o ka ufea, a o» ia uk« like ao paha, alaila ole ke iii mai oka oihaaa ia lakou. inaaoleWwae hana pela, aloda e ike poao aus»eksa hikU ka eaaoawa e oana ia ai ka hooiuao ke kanaka, i ks wa uooaoo no ke koho a me 4e koho ole i kekahi mea i ka noho «haaa. Ota hoi aole e iiio ka hooiaa o ka iii i kume e koiraa a e keakea ai paha i leekalM mea. A epooo ao hoi m k&kou a paa e-#y»aa ko kakou pomailaii a* kaao* he'oa jel«Mia o kakea a me kakalna *fcs OMkamak»; aka aia ka pomOimi aa im hmk m aiiri> patU • Atkk«« k« uku pone ia e hooko laa haaa keilmi a me m kao* Nmolwino oI» aupuni oaauao a me ke. «pp»&i KhWm^ I ka hooikaika ana o kekahi kahaaapek e hoaNka' i ke ano o fea hoepaiapsta tw o ke aioha e mohala ilaka a ka pMiwal n ta lanaka, penei oia i ©lelo ai: «O k» he mea wela ne », a iee ki x>an]iilniw. i raek» oia, a e hiki no ke tk» Nl meaji ike maka ia. Ma ke a M». hi po aau o ka Hwiio, e &eho«ea «ha ipo rae ka pomekam iioke o knkihl tiwni e oake ai i ke aaa ke kanain «Mm «1» i wahiaa." . O fea Hea, Mr. R«pi k» Kiaama ao k» mokopoaU Haw*& Pehea,aelß «a» «m he Kipi Noi «oHawaii? Pek fto.