Ko Hawaii Ponoi, Volume I, Number 40, 18 March 1874 — KA WAHINE A ME KONA HAKU. HE ULIA EEHIA NO KA MANAWA. [ARTICLE]

KA WAHINE A ME KONA HAKU.

HE ULIA EEHIA NO KA MANAWA.

•' A ke noi nei au i ke Akua e kala loa mai, i kau mau hana ino'i hana mai ai i ole ai, e poino oe, iloko o kou inau hom mehameha, no ko'u hoopakele ia aoa, mai ko kaua noho pu ana me ia'u, me kou manao ole, owau no kaii kaikamahine oioha. Aliee." " Ka lapuwale nui, i ku hoi paha kena olelo au, i ka loaa ana o ko wahi e noho ai. A o kau mea hoonaukiuki mai ka ia ia'a ea ?" wahi a ua makoakane lokoino nei, i ka pau ana o kana heluhelu ana i ua leta nei a Aliee. Lilo iho la keia mau olelo a ke bine i mea wahahee wole no i ua kanaka uei. A he kanaka hana aloha wale no oia i na manawa a pau loa. A pa—e koke mai ia ka leo o kekahi uhane me ka weliweli lon, a uluhia ia iho ia oia e ka makau nui, a hina aku la oia ma ka pHpahele, n kolo hele aku U me he moo la, ma ka paia, e uiti iiele ana oia i ka pep» a okaoka liilii, e like ine ka haehae ana o ka holoholona i kana mea pio. A noi ae la ua kanaka iokoino nei, me ka leo kaumalm i ka uhane penei : " Nani wale ka loaa ana o ka ikaika hikiwawe ia'u, i hiki ai au iloko o ko'u keena uani." Aole nae i ae ia mai ke noi a ua kanaka ino nei, A uhi paa mai la ka pouli e hiki ole ai iaia ke ike i kona waiwai a me na palapala hoopaa, ana i nolro mana ai no ka wa pokole, o kona manao nui, i ke gula ana—he kii akua ia nona, a ua lilo ia mea, i mea pepehi mai i kona uhane, a lilo hoi na waiwai a pau o ua kanaka maua nei, i ke kaikamahine ana i hoino makawelawela ai, a kipaku ino ia aku la kona noonoo inaikai. A o kona olelo, he kuamuamu wale no me ka huhu nui a hikl wale i ka wa i kaili la aku ai ko* na ikaika, a koe ka nawaliwali laia, A ma ia wa no, ua pau loa ae la kona manaolana lio ka loaa hou aua iaia he Ola. A pela wale no oia i waiho mehameha ai me ka loaa ole o kekahi kokua i kona pilikia. Hoopaakiki loa ia iho Uk&ona naau, aole ike i kana mau hana ino i ai, a mihiaku hoi, he ole loa no, oolaila, ua loaa ole iaia ka naau mihi. No keia pilikia, ua loaa iki iaia ka hoomanao ana me ka walenia loa i kona kue loa ana ia Kauka Gerekim, ma kana kokua ana mai iaia i kona wa i loohia ai i ka mai-1010, a īna no e lilo kekahi o ka'u dala gula i uku no kona kokua ana ina no ua pono loa, a ina no lioi ua hala hou he la ia'u. Aole he makemake o ke Alii o ka Weliweli i ke dala kipe—nolaila, ua hookuu ia oia e make i kona wa e noho mehameiia ana, me ka loaa ele o kekahi lima inakamaka e ko> kua ana iaia, ma ka holoi ana i na kulu kehau anuanu mai kona mau kuemaka aku—a hookahi maka o ke aloha e hoaiki aku ana me ke kiai ana i Kona aili hope ioa ana, oia hoi ka leo o ka manaoio e kono ana iaia e hoolaaa ka nun.io i mea e pomaikai ai kona uhane mahope iho o kona make ana. Aole oae i huli a hiki i ka haalele ana mai o ka hanu ola iaia. Nolaila, e na poe heluhelu, ke ike ae la no oukou i iee ono o ka make ana o ka mea lokoino loa. I mea e pakele ai oukou mai keia ano make ae. e pono e aloha aku i na keiki a i na hoaaloha, aole boi,ke pi inoino loa e like me keia kanaka inaua lokoino i kana kaikamalune ponoi. lna paha ua hana oluolu oku keia kanaka i kana kaikamahine, a i ole iaia i kekahi mea e ae, ina la ua loaa no na kokua i kona wa nawaliwali hope loa. Aka., pela nae i ko -&i -ka ole|o " ine ke ino au e hana aku ai, pela no e hona ia mai ai, ine ke kokua ole mai

o ko mea an eonakemake loa ai, oia hoi ke dala. Ai ika hua o ka hona lokoino i ke kaikamahine. i MOKUNA XVII. E na haku heaba ka oukoa e imi nei i ka po? Ina be poe hoopono oukou, e lawe pu i lama ? Oid Plat. Ia Mr. Feroaa a me kona kokoolua oia hoi o Kauka Gerekini—l ke kaii ana o keia mau keonimana a i ka bora aumoe mamua itio o ko laua koomakaukau ana e hele i kahi oua kanaka maoa nei. Haupu ae la o Kauka Gereki&i i ka make o Mr, Adena, a i aku la oia i koaia kokoolua. " Ua make paha ka elemakole, akahi ka lele wale mai la no o ko'u oili." " Pela io aoei ka oiaio ?" wahia Mr. Perosa. . ' ■ " Ae pela ke'u manao," wahi a ke Kauka. 0 ko laua aei haele aku la no ia, a hiki mawaho o ka pukapa o ua kanaka maua nei, ku iki iho la laua neime ka hoolono loa, aole nae4ie wahi mea a hamumumu mai. OJka pii aku la no ia o ke kauka maluna o ka pa. laia no a kau iluoa pono o ka pa, o ka hooho koke ia mai la no ia, e kekahi mea malalo o ke alakai ana a Mr. JBirinile oia hoi o Golia penei: i " He mad powa paha keia ?" He heleheleoa powa nae ko mauaano i ka ookou ike mai ?" ka ninau a Mr. Ferosa. A pane mai la ke keiki, "ae he hke loa olua, rne he mau powa la." A haawi akq la laua nei, he mau hoohalike ana, aole nae he maliu ae o ka manao o ua wahi keiki nei, maneopaa no oia he powa laua, a pane hou mai la ua wahi keiki nei penei: " O ko olua hiki ana maaaei i keia hora aamoe, nolaila, he mea haohao no ia ia'u. A ke makemake nei au e ike i ko olua mau iooa."

A pane aku la laua nei, " o Mr. Ferosa au, he lunakanawai ; a o Kauka Gerekini hoi ko ia nei inoa, he kauka no ke kanakn maua. Ika maoa haalele ana iaia i kakalnaka nei, ua ike maua ua nawaliwali loa." A pane mai la o Golia, " he pakela ai loa oku io, llUlUliH, plUa 100, 0 1110 lva 1 »«- waliwali." " Aohe i pakela ai, aka, he mai maoli no, a noloila, i hoi hou mai nei ke kauka e ike i kona mai," wahi a Mr. Ferosa. , " Kahuhu he pono hoi ha ka oluu i haele mai nei," wahi a Mr. Birioile. " Aole pela ko'u nianao, no ka mea, mai ka hale ilihune mai keiamau mea, a i ka hale o "ke kanaka maua, e hoopilipili ai i loaa paha kahi dala," wahi a Uolia.

A i ae la hpi ke kanaku hana gula, " ina ; pela io, alaila, aohe laua iei i hele mai no ka hana kupono, ua hele mai no iaua nei e powa i ba elemakule iloko o keia aumoe. Ina paha no ka pono, alaile, aol# e waiho a aumoe hele mai." " A oiai, awau ponoi no ke kaikoeke o ua elemakule la, ke kaiu malami wai- { wai hei o kana kaikamahioe. * A i ka mare I ana o Aliee ia Haku Moataona, ua manao au e hele mai e kamailio pu me ke kanaka maua ; aka, ua hiki ole ia'u ke hele mai, no ka pohihihi o kahi e hiki ai, nolaila, ao!e au : i halawai iki me Mr. Adena." A pane mai la o Goha " Ho mai na'u e ! komo ae, oiai, ua ike au i na wahi a pau o ka hale o ua kanaka la." Aole i kaulua iki o Golia no na olelo a ; Mr. Ferosa, a o kona pii iku la no ia maluna o ka pa, a nalowale maloko. O ko ia nei hele la a hiki mawaho o ka puka o ba hale, hoaa iho la keia i e hiki aiku 'ai, no ka paa ana o na puka. A o ka pil no ia o ia nei maluna o ke keena hana a ua kanaka maua nei r -a malaila ka ja nei komo ana iloko o ka haie, a o ia nei i ba puka i komo aku ai na hoa ona. I ba hoolohe ana aku ia loko o ka hale, he neo wale no, me he hale kupapau la. A kuni ae la lakou nei i ke kukui, alaila, komo aku la iloko o ha'mmi, a pela ke komo huli ana, a hiki loa i ka rumi o Aliee e noho ai, loaa aku ke kino kupapau o ua kanaka nei, e wniho arta ī ba papahele me ka popoki make. ialakou nei i ike aku ai i ka waiho aiai o ke kino kupapau o ua kanaka hana aloha ole nei i kana kaikamahiee, usi eehia loa ia iho la lakou nei e ka makau. A kahea ae ta ke kaikoeke me ka leo haalulu, " e ke Akua, ua pepehi maoti ia o Mr.: Adena e kekahi mau mea !" / " Aoie paha ī pepehi ia. i kuu manao he make pololi," wahi a Golia. A mamua o ka inanao ana o laua nei e imi i ka mea i make ai, ua hoike koke ia ka lohe i ka luna nui (Tka aina,e hele mai e naaa i ka mea i make ai o Mr. Adena. A ua kokoke no hoi e wehe kai ao. bikt mai ia ka mea i kii ia. | A bomo iaaku la kona rumi waihona dala, aia hoi e akoakoi\j ana no na mea a pau loa, aole mea i lele liilii,* Na pahu hao dala, ua paa no i ke kt la, m, mamua o ke kau ana i ke sila maluna o i«

maa waihona waiwai. oa helu e ia ka nui o na waiwai a pau a me ka nui o na dala.

Me ka pahu mua, ua nui loa ke dala gula, na ebe o na hapowalu kini, ua hele a eleele ke dda, ao ke kahiko loa j a he lei momi, ka mea i lawe io ae, a hoolei ia ilaoa o ke kupapas, Ona pa gula nani, he lehulehu wale o U mau niea, i anooi ia me na pohaku nani •na ohana kiekie oka aina. Ika pau aoa heluiaana.ua kani koke ka luna nui o ka aina ikona'eUa maEunaonawaiwai a pau i helu ia,

lloke o kekahi rumi, he pahu hao, ua hele [ a piha pu i na palapala—na bona, na mmki, a'e&e na palapala hooiiloaina—uapau no i ka heakoakoa pono ia, a aia hoi iloko o ke* ia mau palapala, ka palapala a Mr. Ferosa no eha tausani paona dala. A pau ka helu ana i keia pahu hao, alaila, kuni ia ika sila, e like me ka pahu mua. ( | '• Ua hana no ka elemakoie i kana palapala kauoha hope loa," i pane ae ai o Golia, i kona wa i ike ai i ke aoo hoka o ka manaoo ke kaikK&e, oia hoi e Biriniie. A !o\e o Binnite i na oleio a Goiin, alaila, luliluliae la kona poo, me ks i tma. ua makehewa wale no ka imi ia ana o ka nui o na waiwai, oiai, ua waiho liilii ke dala £ola ma na kihi n pau o ka hale.

" Heaha hoi ka makehewa, oiai, ya pau loa iamau mea i ka hoili ia maluua o Aliee," wahi a Grolia--0 ka inanao o Mr. Adena,'i kue loaai oia ; i ka hooili i koon waiwai ia Aliee, o lilo au- •/ anei kana kane e mare abu ai 1 mea pomaikai nui loa i kona waiwai. . alni la o Golin, "he manao pono ole ia | ka mea, he mea hiki oleiaia ke tawe| pu i kona waiwai i kona wa e Aialee ai. A pane ae la hoi o Mr. Birinile, ' ehia mea aloha o Ahee, »ole oia i malre ia vosl\ e ka Haka Moataona no ke aloha, aka, no ka ike ia aoa, he kanaka waiw|i ka makuakane, a oia wale no Ue kumu i mare ai laua." ! Aole pahli i liuTiu iho, alaila, lohe ae la o I ua o Birinile a me Oolia i ke ano o ke kula> J nn o Aliee, kona waiwai—aole hoi elike | me kn la«a manao wale ana. • ! la la ae, kauoha iaaku la ka Haku Moataona, e hele mai e hooponopono i ka waiwai, a hai mai la oia ma ka ltta, ma o kekahi o kona mau luna, " O na mea a pau o ka hale u<i pau i ka lilo iaia." A ho'oknhi mea haohao loa a ka lehulehu o ka loaa ole ana o ka palapala moraki o na waiwai a pau o Haku Moataoaa iloko o na waihona o Mr. Adena, maka bali i* aea e Blrinile ame ka luna noi oka aina. Oiai, ua olelo ia, ua moraki ia oa waiwai a'pau o ; Haku Moataona e Mr. Adeiaa, no ka nui o kooa aie, i ka huli ana aole he loaa iki. 1 ka hoolewa ia ana o ke kino kupapau o ke kanaka maua, ekolu wale no'mea i ukali aku, o Birinile, ka luna o Moataoaa a me Golia. Aole wahi waimaka i kulu iho malana o 0 kona lua kupapau. Ika pule aaa o ke kahunapuie, ua ku loa na olelo iloko o ka ; huowahawaha loa. Ao ka maoao o kekahi ! poe e lohe aku ana i ka pule ia mai, e ake : ana lakoo e pau Eoke ae, aole o lakou makemake e pule lolhi no ka nhane oia kanaka : maua aioha ole i kana kaikamahine. I kekahi la ae, hoi aku la o &9r. Birinile, oia hoi ka hana gula, a me kona hoa kokua 1 Ladana. Ana keia hoa i lawe pa ioe laaa ika manu a Mebela—me kona Aalama pono a hiki \ kona hiki ana i Kolokesets. j 1 ke ea ana aku, aia boi e noho mai ana o Aliee wale no ileko o ka hale nani o kana kane, a o ke kane hoi< ua hata. aku i kekahi wahi e aku, a haawi aku la keia i ua manu nei i ke kaikomahine. He maa la pokoie wale iho no mahope o ; ka mare ana, ua pao ko Aliee ano kohu, ua I kaumaha mai oia. No keia mea tj ga^hoolu-1 olu mau aku o Haku Meat*<ma iaia; afta, aole nae be manaoio o Aliee, i keia mau hoomaikai ake kane. I k«na hooonopopo loa ana, oa manao nei o Haku Moataoea i kona waiwai, aole ma ke aloha maoH r no ke> ia mea, oa hookaumaha loa te kona naaA. Na keia ano o na h6!fehetenao Aliee, no-! laila, kahea aku la ke keiki malihini i lawe I mai aiā ka manu penei: " E Miss Aliee ! ke'ike nei au ua kaumaha loa kou mau he« lehelena, e kuu haku. lna ua hewaau i ke* ia kapa ana aku o'u ia oe o MiSB Aliee, ala> | ila, e kala mai oe ia'u." " Heaha auanei ka hewa • kau kapa inai ia'u ma ia inoa, no ka mea, o ko'u iooa ' no ia o Aliee, a ke hoomanao nei no hoi i na la i hala aku," wahi a Miss-Alice. A nīnaii aku la ua keiki aei, oia hoi o Go* lia, "ke manao eei no ka oe ia wa ? E boo*; ; manao no anei oe i kekahi wahi keiki lawe* lawe, au e uwe mau ai i oe, ua liio i jrkeia wa, he wahine koikoi, ke oohonei iloko ' o ka hale nani, he mau kauwa, lie mau kaa, a o keia mau mea a pau nou waie no." (Aole i pan.)