Ko Hawaii Ponoi, Volume I, Number 40, 18 March 1874 — IOSEPA WILIMOTA, OIA HOI O Na Hoomanao ana a kekahi Kanaka Kauwa. HE MOOLELO WALOHIA [ARTICLE]

IOSEPA WILIMOTA, OIA HOI O Na Hoomanao ana a kekahi Kanaka Kauwa. HE MOOLELO WALOHIA

■' A ! he poe aih je ! he poe powa !"' wahi a ka leo o Camerooa i iiooho mai ai, oo ka mea, ua hoom»popo aku-la au o konā leo ao : a iaia i ev ui e holo hou iloko o ka hale ; ia wa i lele uku ai au mahope ona a bina iho la oia iUlo,

-< E noho malie oe e Cameror»a ! ! ' wahi au, " niai kuliea oe,—īi i kahea oe i hookahi hopunaolelo, <: iWs auanei oe i ka mea ino nou !"

Kupee iho la au i kuu kuli ma kona uinapuliki iho la kekahi lima o'u i kona waha. Me he mea la ua eha oia no kona hina ana ilaio, no ka niea, aohe wahi mea a ooioni ae, Ua kau ae la o Einelaine ame Gereci (ka wahine kauwa) iluna o na lio. Oielo koke aku !a au ia laua e holo aku, e haalele mai ia'u na'u no e holo aku mahope. A i ko laua holo ana aku, hooikaika ae la o Camerona e hemo mar kou pan ana : "Ma 0 na !ani," wahi a'u, " o kau hoonioni aha me keia he hana īa mawaena o ke ola a me ka make. fna oe e hoom&ka e kue mai ia'u ! He pahi ka'u maanei!" hookolo iho la au i kuu lima ma kuu umauma e paa i ka pahi. " Aole oe e pepehi ana ia'u e losepa ?" wahi ana me ka leo makau. *' Alaiia, e hikianei ia oe ke noho malie ?" 1 ninau aku ai au, a me ka kali ole aku i kana pane, o ko'u ku koke ae ia no ia iluna a kau ae la iluna o ka lio e ku makaukau ana, oka hoio aku la no ia me ke kahea ana, " E holo !"

la'u e holo nui ana ma ke alanui o ka pu« ali, kahea ae la o Camerona me ka leo nui. " E kokua ! e kokua !ke holo la lakou ! He pepehi kanaka ! i lio! i lio ! —ua hala Ukou !"—no kekahi manawa mahope iho. ua lohe no au i ka' pae aoa o kona ieo kahea, aka, ua koliuliu nae, oiai kela e holo kiki ana i ka hale kakela, a ke holonui nei hoi makou raa ke alanui o ka puali.

He pouli pu wale no keia manawa a makou e holo nei, aka, aole i emo, poha koke mai ia ka mahina hiki aumoe, a pela ī kokua ia mai ai makou no ka hoomalamaiama ana ī ke alaoui, no ka mea, iaa aole he mahina, ina ua huhewa ko makou holo ana.

Aole i emo ua hala hope aku la ka puali, i i ki w» ) makou e holo ana ma ke aina nui, alawa īki ae la au ihope, ike aku la au i ka pioo nui o na poe o ka haie kakela. No ka mea, mai loko mai o na pukaaniani o na keepa he nui, a me na alapii, he raau kukui he lehulehu wale ke hoholo ana i o a la nei, a iluna a ilalo—a he mea hoi ia e hoike mai ana i ka pupuahuia nui o ka poe e paa aoa i na '• E Miss VeoaJiara, inamuli aluaiuia mai kakou/' pela au i pane aku ai. < E kuupau kakou i ka holo nui a nn ke alanui hea kau wahi i makeiaake ai e holo?" " Aoie au i ike!" i hooho mai ai o Kme* hiīiwime'ka leo ahiu. " He o'i aku ka pono e holo pololei loa kakou i Edineboro," wahi a'u. "Ilailaeloaa si >a oe na hookipa maikai loa ia e Mr. Ouneinnahe. E Mo nae kakou ma ke ala

aku o Pereta; i hiki k&kou i CaitM3adale—a ina aia no o Sjr Alefcabedero ~i ke kauhale, aiaiia, pomaikai kakou." "Pela io e losepa," wahi a Eraelainf, a i ko'u ike aka iaia, ua loa ia j oia e ke alualuia mai mahope. O ke alanui a naakoa e hoio oei, aia »o īa ma kn aoao oka loko, a ua hiki loa ia makou ke ike aku i ka bate kakela. Ua lehulehu loa mai la na kukai—a e pipii aoa lakou iluna oka haie kakela nui. Me he mea. ua pau loa na l mea a pau o loko i ke ala, a ua ikeia hoi ko makeu mahuka ana. Hiki mai la makou i ka palena o ka loko» a ia makou e holo puni ae ai ma kektfhi aoao,—lohe pono aku la au i ke pohapoha mai o na kapoāi lio mahope. "Ke alualuia mai nei kakou," wahi a'o, "e holo nui loa ko kakou pooo. He nui wale'ka poe e alualu mai nei." Ninau ae la o Emelaine. " E Uiki anei ia oe e Grace ke holo nui." " Ae e Mi#B," wahi a Grace, " e hiki no ia'u ke hoomau pu me oe—mai hopohopo oe no'u." ua liolo aku la makou. Aole i emo, iohe maopopo loa ia aku !a ke pohapoha mai o na kapuai lio mahope. a no ke aao inoino o ke alanui ma keia wahi. nolaila, manao iho la au, mamiUi iaaa koke mai makou, i»a lakuu g~hoh> mai ma ke ala pokole —a ina Lakou e lohe mai i ke pohapoha o na kapuai o ko makou mau lio, alaila, e manao n-o lakou eia no makou mamua pooo. Ma keia ano, he mea maopopo e loaa koke makou. Heaha la auanei ka makou e kana ai ? " E Miss Venakara,f' wahi a'u, " aoie e hiki ia kakou ke hoomau ma kela alanui— mamuli loaa kakou." <A ! e loaepa ! Pehea kou i \ ninau mai ai kela me Ita pioloke. " O kau j olelo ka'u e hoolohe."— \ "E na lanl! E aho kuu make ana ma- j mua o kuu hoihoi hou ia i ka hale kakela." j " E Miss Veneknra, e pono ha kakou e i hoomahua ia lakou." wahi a'u. 1 '• A pehea e losepa ?" wahi «na me ka pioo. ; ' E huli i<e kakou i ke kula — A ! he ma- i nao hou ksi komo inai iloko o'u. He manao wiwo ole n®e ! E holo pololei kakou i : Metali«a." E hoomauao.ka luea lieluhelu, o Metalina | □o ka inoa o kekahi kauhale ma keia aoao , mai o ka lnko, a e kupono ana hoi ina keia aoaomai o ko makou wahi e holo nei. " Aole l«kuu e manao e alualu ae ia kakou ilaila." " Pela hoi ha. Eiii 'maua iloko o kou lima." i pane mai ai o Miss Venekara. Nolaila, haalele ae la makoo i ke aianui , akea, a holo aku la ma ke kao wahi ala o!o-, li mawaena aku oke kula, Oa maopopo ; ia'u e pakele ana makou no keia wa ; a pela j hoi e loaa ai ia makou ka maoawa e noonoo | ai no ko makou wahi e holo hou aku ai. 11 kela a me keia manawa, ua ku iho la makou e hoolohe no ka leo o na kapuai o na lio o i

ka poe ohm ; aka, leo i loheia. He ane»ne hookahi mile a me ka hapa ko inakou khawale mai ka* hale kakela mai, aka, ua ike akaka no makou i na kukuie hoomalamalama ana a puni ke kakela. Ua hiki ia'u ke hoomaopopo i ka nui o ka pio* loke nia ka hale kakela ; a oa hoouna aku paha ke Ālii i na poe uhai he n«t ma kela wahi keia wahi. Aole o'o wahi mea a ma* kau mai,—aka, ua hooikaika nul au ma ka huli ana i mea e palekaaa ai. Holo aku ta makoa a he aneane he hapalua mile koe, hiki aku i ke kauhale o Meta.lina, manao iho la au aohe pono e holo ho« aku imua, nolaila huli hou ae la mai k& aoao vku o ka loko, a helei aku la i k« kula. Hemau n>i!e i hala ae la o keia hek ana pela : elua hora i hala ae ia mai ko makou holo ana niai ke kakela mai: i keia wa, o ka hora ekolu keia oke kakahiaka i Nana

aku he mea e ke ana, ua hele ko'u mau lima a maeele, aole e hiki m'a ke paa pono i ke kaulawaha. Ua anu no hoi au a puni ke kino, no aole o'a kapa mahana, a no ko makou holo ana ike nolaila,

he hele malte wale ao, aole e pono ke holo nui o ike pono ole ia iho ka malualaa. Ua lele pinepine no hoi au ilalo e wehe i na pu> ka pa, a e nana'pono i na aawai, a me kahi lua. Fela makou i hele ai me ka loaa ole i kekahi keakea, a aoie no h4SI be loheia o na kapuai lio, a hiki wale i ko makoa hiki ana ike kau wahi kauhale. Ma ka oioi o kekahi iuakini olaila i hoomaopopo ai au, he umikumamalima mile ke kaawale o keia wahi mai ke kauhale mai o AieUlina. Olelo aku la au ia Miaa Emelaine. " Elima wale no mile i koe mai nei aku a ī Caronad»le. lna kakou e hiki aoa ilaiia, e ninau kakou «o Sir Alekanedero. ina hoi e hoopomaikai ia mai kakoe, alaila e holo loa aku kakou i Pereta. Eae no anei oe i keia ? no ka mea, he umikumamalima mile mai Caronadale aku a hiki 'i Pereta ?" •' E ae no au i na mea a pau," wahi a Miss V r enakara, " e like me ka loihi o ko'u pakele aaa mai ka hoihoi hou ia i ka hale kakela." Ua holo nui aku U makou, aajt.i emo ua hala i hope na mile eiima, a holo pololei aku la ī ka hote!e o Carrondale Arms, iele iho la ilalo, a hele aku la au e kokua ia Emelaioe a me Grace ma ka lele ana īho ilalo.

Kikeke aku au i ka puka o ka hale hotele r , a i kekahi manawa pokole. hemo mai la ka , puka aniani, a ninau maī la ka haku nona , ka hotele ia makou. Aka, mamua ae o ko'u pane ana aku, lohe aku ia *u i ke po-1 hapoha mai o na kapuai lio e holo nui mai ana. " E pono kakou e holo," wahi a'u me ka pioo nui, " e kau ae olaa!" Ua ieie koke ae la o Emelaine iluna » ko-. na lio, holo kiki aku la feot eu e kokua ia !

Grāce ma kel kaa ana iiuna o komi lio. I ba hookokokeisna maifo ka halalu o na kapuai iio hoomaopoprf iho la au, mai Peieta mai keia mau lio, aole raa ke nla mai o lniha Meiaiina. Nolaila, manao iho ia au aoie keia he mau iio hahai no makou. Mahop| koike 4ho o ko Grace kau ana iluna o kona lio—hiki mai la elua mau kanaka maiu«a o na lio, na mea nona na kapuai a makou i lohe ai» ka haiaiu.—O I ko'u ike koke aku la no iā i kekah» o laoa, | o Sir no. | No ko'u hooho ana aku o Sir Alekanedeio | Joi mea mua q ua mau lio nei, ua . hoopiha i nui ia ka lede : me ka hauoli. " E na lani maikai! o Emeiaine anei keia ?" i hooho mai ai ka Baroneta mc ka haehao nui: a lele iho la oia ~ ' Lalau sku ia au i.ka iima o Miss Emeiaine e lek iho ilalo, a i kekahi minnle iho, ua hui ae ta na ipo iloko o na "puili sioha aha. O!0 ka pahu hopu keia oka holo malu ana ! Akahi no a hoopauia ae la ke ano pupuahulu! Ua hauoii nui au.no ka mea, ui pau ka pilikia ; n'o ka mea ina | e hiki mai ka poe uhai, aiaila, e ala raai oo na kanaka o ke kauhale e hoomalu >a Emeiaine no &o lakeu Haku aloha. He mau hueoielo pokole wale no ka'u e hoike aku no keia wahi. Ua hoike 'ia aka , ana. Hai mai la no hoi ua baroneta nei i ke kumu i ioaa koke ole ai ka'u mau leta ia ia. No ka mea, i f?ereta no toaa i noho ai, ao ka loaa ana o Mr. J>anekanabe i ka mai. Ua hiki mua )fa'u paiapala i Edineborona Dunekanabe, a na kekahi kauwa i lawe mai i Pareta. Iko ka baroneta ike ana i ke ano o ka'u leia a me ko'a hoakaka aoa oo ka mare ia o Emelaine ma i ka la 8 ō | Dekemaba{ odaiia, ua haaiele koke aku oia I ia Pereta, roe ka manao paa e holo poiolei i ! iniha Melalina a e nonoi aku i ke Alii e i waiho ia na Emelaine e koho i kana kane e | makemake ai e mare. Oia iho hke kumu > o kona holo ana naai ia wanaao, a loaa wale ' ai makou ma ke ano i hoike ia ae nei. Ia makou e hamumu ana.ike mai ia na mea nona ka hotele o Sir Alekanedero ke» ikahi mawaena o makou. o ko laua komo koke iho la no ia i ko laua mau kapa, a ! hoala aku la i na kauwa,—weheia mai la ka puka. Puka mai la ka mea nona ka | hotele, a iawe aku la i na lio o makou iloko 1o ka halelio. Oka wahine a ua mea nei nona ka hoteie e awiwi ana oia i ka hoa-i ke : ahi iloko o ke keena hookipa, a komo aku la makou ilaila. Aole i emo ua hoomakaukau koke ia mai la na raea ai, a he pono paha ia'u ke hoike, ua hookala ia ko'u ake ai ena kehau anuanu o ka po. Ua ai au a hiki i ko'u hiiahila anai Aoie o'u hoamaopopo i ke ano o ke kamailio mai a ko'u i mau hoa ai no ka lilo loa i ka hoohiaiaai. | Ke lohe la no nae au i ka Emelaine ojelo j mahalo no'u, ka Uarece, a me Sir Alekanedero, no ko'u koa a me ka wiwo ole ma ka i hakaka pu ana me Camerona, a me ka hana

ana i na lio. Mahope iho o ka paioa noa, hoi aku la o Kmelaine a me Grace i ko laua keeoa i boo> makaukauia, a mamua aehoi o ko'uhoi ana aku i ko'u keena ponoi, ninau aku ia au ia Sir Alekanedero, pehea la kona manao ina e hiki mai ka poe uhai ?

"O ! aole e kala ko iakou hiki ana i Pereta," wahi a ka baroneta jrie ka mioo aka īho. " i kp'u wa i hiki mai ai iwaena oke

aiaoui mawaena o nei a me Pereta, ua halawai mai au me na poe lio ehā : No ko iakou mamao mai o maua aku, a me ka holo nui loa, nolaila, aole lakou i ike uiai ia maua. I keia wa, ua maopopo ia'u, o ka poe no ia i uhai mai mphope o oukou. Ke aa nei au i na poe ohana a pau o Iniha Metalina—aole c biki ia lakou ke hoopoino i ke kau wahi lauoho hoekahi o ka mea a'u i makemake ai e malama mawaena o ko'u poe kanaka

ponoi. E hoi oe e moe e iosepa, 1 hoomaha ai oe ia oe iho. Ua hana oe me ka olu-olu-ioa, ua oi nui aku kou lokomaikai mai ia'u, a ia Miss Venakara." LMlu mai la o Sir Alekanedero Caronadale i kuu lima, a pii jiku la au i ko'u keena i hoomakaukauia. ,Ua haule aku la au a hiamoe iho ia me ka hiaa hou ole ; a i ko'u wa i puoho ae-ai, o ka hora 9 ia o ke kakahiaka. I ko'u iho ana aku ilalo, aia hoi e puka mai aia o Sir Alekanedero i ukali pu lia me EmeUine, Orace, a me ke kauwa pu. i Ua kahiko ia no o Emelaioe me ke kapa ho- | lolio, no ka mea, aole ona kapa e ae, a pela |no hoi me kana kauwa wahine. He mau hiohiona o ke ohilahila a me ka hopuhopualulu ka i ma na papalina o Emelaioe—he ano pupuahulu 1 huipuia me ka olioli. . " Aole makou i maimo e hoopilikia wale aku īa. oe e [osepa," i pane mai ai o Sir Alekanedero ia'u; "no ka mea, ua nui loa kau māu hana o ka po nei. Aka hoi, ua ala oe, nolaila e hiki no ia oe ke hele pu me makou, a hoi hou mai no ka paina kakahiaka." I ko ka baroneta oleīo ina pela, haawi aku 1£ oia i kona lima ia Emelaine, a hele aku la laua momua mai ka holele aieu, i ukali ia e Haaa kauwa mahope aku, a me Cfrace, ame a'u hoi. Aolo au i ike i ko makou wahi e hele nei, aka, mai ke kauwa wahine Grace i lohe ai au, e hele aoa keia e mare. Ua hauoli loa au i ko'u lohe ana i

: keia nahou, no ka mea he mea ia e hoopau I ae ai i na houpuupa makau, oiai, ua maopopo ia'u, iloko o ka hapalua hora i koe, alai--1 i« e palekana no o Emelaine mai na hooplI likia ia mai e kona makuai ane a me ke kaikunane hoahanau. MOKUNA L. Ka Hotble M4 Pbketa. Ua mareia ibo la iaua—a i keia wn. he Lede CarokadDie ka oielo ana no Einelaine. | ua makana ia ua raau ipo n«i e na uku ku-

pona e ko lana aloha a»efa pauiele aoft o kekahi i hekahi i'a ua hauoii ioa hoi *uāfcaike kumaka ana i keia lanakiia nqi a me

ka pomaikM. 1 , Hoi hout ae ia makou i Ea haie hotele, a mahope iho o ka pau ana o ka paina kakahiaka.huki akula o Sir Alekanedero ia'u ma kahi maiu.a kamaiiio mai la penei

" Ua iohe maa oe e loeepa i ka po aei, he mai ko Mr. Donekanabe e waiho h ma Pereta, Aka, ua jmu nae ka'-pilikia nui—pela ko'u manaolana,—-a iloko o kekahi tnau la e leaa no ia ia ka ikaika o na la mamua. loa he ano piiikia loa kona e hoomanao oe, i aoie loa au e haalele aaa ia ia ; aka, ao kona pohaia ana mai, nolaiia, e hiki ia'u ke waiko aku iaiā maiaio o na maiama ana a kekah-i mea, a ho i»ea hoi i olaala ioa i'a e ia, a oda mea ia ooe no ia e iosepa. He mea maopopo ia'u, aole oe e hei hea ana ina Iniha Metaiina, a i keia wa aia maluia iho o'u ka noonoo ana i kahi e hoonoho aku ai iia oe. O kuu mea mua i hooholo iho ai, ua manao iho au nau e lawe mua aku i ka lono maikai iaia, ī keia kakahiaka i lilo ae nei o Miss Venakara he Lede Caron»dale. O oe pu kekahi hoike, a o ka mea hoi nana i lawe mai e hookau iho i. ke kaiaunu o keia hoohui ana maluna o'u ; Nelaila, o eie.no ka mea kupono nana e lawe mua aku i ka louo ia ia." r ~ {Aoh» puU.) ~