Ko Hawaii Ponoi, Volume I, Number 41, 25 March 1874 — No ka Palapala Hooilina a Lunalilo. [ARTICLE]

No ka Palapala Hooilina a Lunalilo.

OLELO HOOHOLO A KA HON. C. C. HARaiS, L. K. K. ALUA O KA AHAHOOKOLOKOLO KIEKIE. Ma ka menawa i hana ia ai ka olelo kauoha pakui, ua ikaika maikai anei kona manao ame ka hoomanao ana ? Pela no paha, O ka lalau ana o ka manao i hoikeia maiai, he wahi hoouluku iki wale no ia o ke kanaka mai, oiai kona mau kauka e haawi ana i na apu laau hoohiamoe koikoi—a i ke aia ana mai ka hiamoe mai, he ano olohewa, He oia mau no nae kona hoomanao no keia mea ; a ma ka la 21 o lanuari o keia makahiki no. ua hoouna aku oia ia Mr. Judd e hana i olelo kauoha pakui—-aole he palapala hooilina okoa ; he hoike ena mai ia i kona hoomanao ana no ka palapala hooilina, a ine ka makemake ana e hoololi i kekahi mau mea; aua haawi hoi i na kauoha hou no ka hooili ana aku i kona waiwai. Ma ka la 24, ua heluhelu akahele oia, me ke ano makaala no i na pauku ekolu i kakauia, e iike me ka Mr. Judd i manao ai, ua kuponola no kana mau kauoha, a ua hookomo mai i īnoa hou no ka mea i hoikeia ma ka lua o na pauku, me ka hoakaka ana i ke kumu kupooo o ka hana ana pela ; a kauoha no boi e hana ia i kope hou e like me ka mea i hoololi ia ;—aka, ua hoakaka hou oia no na mea e pili ana i kekahi mau pa dala, e like ine kona manao he pono ke hana Ta no ia mau mea ; a olelo mai la, ua luhi loa oia no ke kakau ana i konu inoa ; u i ka oleio ia ana aku na kekahi mea e ae e kak&u inoa nona, pane mai la oia, ina aole e hiki laia ke kakau inoa i ka la apopo, alaila e ae no oia i ka mea i nonoi ia mai.

He oiaio aole he mau olelo hoike i oi ae ma mua o keia no na hoomanao akahele ana.

Ma ka la 31 o lanuari, o na mea a pau i hanaia ua hoike mai ia i na apooo piha ia o kana mau mea i hana ai. Mahope iho o kona kakau inoa ana, ua ooi ae oi» ia Mr. Judd e lawe aku i ka palapala hooilina ia Mr. Bihoparnd ka mea, me ia no i waiho mua ai ua palapala la ; me ka olelo ana, nana no e hoopiha iho i ke kaha i kahi wa, miloko oka Pauku mua; a ua hoike mai no hoi o Mr. Judd, he maikai a a&aka loa kona m&nao ia wa, a pela me ka Kauka Oli?er hoike ana, kekahi kauka ona, a me Mr. Stirlinff, kona Kuhina Waiwai. Nolaila, ua maopopo no kona manao me ka maikai kupono, a pela hoi ine kona noonoo ana.

O ke kau iooa aua, aia no la nialoko o na pateqa o na hoakaka ana r ke.kanawai—no ka mea, na Mr. Judd i kakau iuoa. •• imua o kealo o ka mea i mlke," a <■ ma kana kauohe."' Ua īkea ia keia c ui lioike kupono elua i kakau 1 ko laua inau >noa ina ua palapala nei. E nana i ka Pauku 1465 o ke Kanawai Kivila, a peuei ka heluheluana: Pauku 1465.—A01e no e paa na kauoha a pou, ke paUpala ole m. a kakau inoa ia hoi e ka mea nmia kc kauoUa, a i ole ia, e kekahi mea ma kona alo, a mamuli hoi o kana olelo, a e kakau inoa la hoi e n\ hoike elua a keu aku pahu, miun o ke nlo o ka mea nana ke kauoha. E ike ia maanei, aole i neie i na ikemaka kupono, a aole hoi i nele i na hoike imua o ke alo o kekahi a me kekahi. Me neia i hookoia ai ke kauoha pakui, a o na manao ana o ka mea kakau ma«nei i* i waiho ai, a

e waiho aka na ka poe kue e oaaa lho, i»aj aoi« i hoike ia ka makeiaake o ka mea « m*-] U& maioko o*»a palapala «ei. | ■ 1 kioohi, he meā hiki ao ke roaoa6 iho, he | aao okoe ko ka naahele eha q ke kauoha pa-1 kui mai ko kekahi roau mea e ae roai, «ka i j ka noonoo ana oa hoomaopopo au aole bo pela, qo fea niea, ina.e hoooiaopopoia e nae ia e waiho nei, aole i heluheio ka mea, i make i na olelo e pili ana i ka pauku hope loa, a aole,no hoi lak'oUi heīuhelu aku iaia, alaihi, pela like īo aku la ry> na mea e ae a pau. Oia hoi ma ka olelo ana, aole i heiuhelp ia aku keia kope hope imna ona, a e ta iho pāha, eia nae o neia mau huaolek» a pao ua helohelu ia aku no iaia mai ke kope aka i hanaia ai keia kope hope loa. Aka, aa heluhelu no oia i ke kope mūa ; a kuhikuhi maii kahi e hoololi ae ai; a ua apono mai hoi i na ma«io i waiho ia aku e Mr. Judd, a kauoha māi iaia e kope iho iloko.

Iloko o ka hihia o oay kue ia Dayi i kakaaia ais ka aoao 46 o ko Jarman no na palapala kauoha, i hoopili ia mai a«i e ka ioio o ka mea nana i hana ka palapaia hooiiina, inaaole i hehihelu ka iiaea kauoha i ka pa» iapala hooiiina, a aole hoi i heluhdu ia aku iaia, he meahiki no ke hoike ia mai ua ike no oia i na olelo ■ o loko ma kekahi ano e ae. Eia hoo, ma kahihia o keia aao. ua oleloia: "Ina i ikea, o ka palapala hooilma nona ka hana ia ana, ua kope io la eoai ia inai kekahi palapala kauoha mua mai, a ua ike mua nae ka mea hauōha i na oielo o loko, e hookomo ia uo4ftpakgala kauoha iloko o ka Aha Hooponopono aole i heluhelu ia.ua

palapala hou nei e ia, a imua hoi o koaaalo. Ke hoike atca nei nu ma ke kanawai, ua hoapono ka Aha (ona k«ia hihia) a o ke Jare paha no ka ike ana o ka mea kauoha i na oleloo-ka pepa ana i kakau īnoaai, "Eikea Keia mai na hoike kupono mai, a i oīe, mai na hooiaio kupono i waihoia mai." Gerri§h kue ia Nasb a me ka-hi poe e ae, Maine 22, aoqp 438--a hemau mana e ae kekahi be nul e hiki -ke hoike ia aku.

G na hoike»o iteia iiihia aoie 110 i yi aku ko lakou ike i na «lelo o lea palapala mamua o kekahi hihia. He kulena ko ka mea kauoha e hilinai ai maluna o kona mea kakau, a e huna ni 1 na olelo o ioko mai na mea e ae a pau, aoie nae i huna oia pela ia lakou. Mahope «4oa, i Uona lawe ana i ka pepa, ua nana iho oia i ka inoa i a kiola aku ia i ua pepa.la maluna ae oka uluna ma kahi moe, me he mea la ua manaooia ua lawa piha, a ua hana ia me ka pono, he hoike maopopo io o ka apono hope loa ana.

Ua hoike ia mai nei i ka Aha. ua noi aku ka mea kauoha i mau haike e hooiaio ai i kona leakau inoa ana mahope iho o ke kau inoa ia ana oka palapala. Ua maopopo no, ua Monoi aku oia ia lakou e īke-maka i ke kakau inoa aiīa,a ua kakau inoa<ta Hio .k. i

Eia hou. Ua hoike ia mai nei, oke kaha i waiho hakahaka īa ma ka pauku mua, he hoike nna ia no kona manao 1 mau mea e hookdmo hou ai malaila. Aka, o ka haina kupono na ia, aole oia i hana pela, Molaila, o keia palapala i bana ia ma ka la 7 o lune 1871, aole no i hoololi ia ma keia ano. Ua oleJo oia he makemake kona e hana i kauoha pakui. Ina aole oiai hana ī kekahi palapala e ae, aole no ® hoopau ia kana paiapak kauohama ka hoopuka ana i keia monao hou. Ua waihoia roai ka palapaia hooilina i ka Aha Hooko Kauoha a me ka pakui pu, a nolaila, ua hookomo ia mai i ka Aha, & e kakau inoa ia no ka olelo hooholo kupofio i ka wa e makaukau ai a waiho ia ak'u.

No keia mea, ua hoikeaku o Mr. Stanley ka loio o ka aoao kue noka hoopii hou iinua o ka Aha piha, <3 hoohaiahala ana i ka olelo hooholo a ka Lunakanawai Harris.

K7~ Ua loaa mai ia makou kekahi paiapa!a niai a J. L. Laea mai, e boike mai ana i be kumu kue i ka Hon. J. Nawahi. a e le ana hoi i ka mea i oleloia e na nupepa o keia uulanakauhale, o ka holo ana o kn Hon. J. Nawahi maluna o ka moku D. C. Murray i Kapalakiko me ba uku ole, aole ia "he makapa no kona ano kuokoa." (Ja waiho mai oia ina kumu elima o kona holo ana ateu la, aka he kanalua loa nae makou no ua mau kuniu la i waihom mai. Nolaih», ua waiho īa kau palapala mai ka hoopuka ana i ke akea. ina he oiaio na kumu i waiho la mai, alaila, he mea maopopo e hoikeia mai no na hua o kana hana.