Ko Hawaii Ponoi, Volume I, Number 41, 25 March 1874 — IOSEPA WILIMOTA, OIA HOI O Na Hoomanao ana a kekahi Kanaka Kauwa. HE MOOLELO WALOHIA [ARTICLE]

IOSEPA WILIMOTA, OIA HOI O Na Hoomanao ana a kekahi Kanaka Kauwa. HE MOOLELO WALOHIA

" He mea liaunli nui loa ia'u ka lawe una aku e hoike i keia lono la 1.1 " pel-i au i pane aku oi " Ua uoonoo nm 110 au peia no kou manat>," 1 pūr.r inai m 0 Sir Alekanedero. "Naii e haaw, i keia leta ia Alr. Dunekanabe. Uu iioike :hi maloUo o keia palapala, <• nolio 00 me ia a hiki i ke ola loa ani» n ko* na mai. I ka \va c hiki kupono ai oia e lioi 1 Euineljor", iil-ii.ii, e hoi ae oe i Caronailale, a e noho no oe maloko 0 ke kakeia. Ua hanaia kekahi mau keem»—a he mau kauwa no kekahi e noho In ilaila ; a e haa- • wi.aku -oe i keia palapala i ku'u luna malanta halo" Ma i:t (iianawa liaawi oia 1 kekahi pahipala i.i'u, ;i olelo hou mai la. " Ua hoike au nmloko o keia palapala he hop» 1 oe nona; 110 ka mea. ma keia hope aku, aole oe e noho hoh-lm 'ke auo kauwa, aole hoi e lei ike apo o k;i pmuii. (> kau hana, dia ke kokua im 1 kuu lui a iiw ka liooponopono an i i na po« kninka hnna, nan» e liOOiiiaeHiiīe hou l,i ke kiikela, a pela hoi. e kuhikuhi uku i ki' ar,o u iia hurta u na kauwa. O kou iiku, c> haa inau 110 ia mai a'u aku. a iie pono i.q w ke hoomaopopo, e nana mau no au nn kou nomaikai." Hoomaikai aku la nu 1 ka L>aroneta no koria lokomaikui. ak;i. )..:i/e koke u.ai Ja keia. " E holo an i uu me kuu lede 1 Enelani, (iia ke ala o Gaiassgo: a ;nalia paha elua, a ekolu malama ka loihi o ko maua noho ana i ka aoao komohana o ke aupuiii.—No ka' inea, he makemake joa 'ka lede e iieokaawaie loa aku i kahi e haīawai ole 11 i ine kona mau'o.hana o lu:h i Me(alir.a, a hiki 1 ka pao ana o ni hakukoi o keia mnna'wa, a i ole 1 ka Wfl e aloha mai ai lakou ia ii. Ua hoouoa aku nei ttu t kekahi mau kauua i ka hale kafa, i mau mea uanu e haīha'i aku i na lio ekoiu, a ua kauoha «ku hoi au ia laua e la* we mai i ko pahu ke hoi mai laua." _ Ma ia manawa no, hiki mai la ke kaa roe ria lio eha. a o ko lakou hele koke aku la no ia e kau i ke kaa, no ka hol« ana ) Galasago. Kau aku la au malunn oka lio 0 ke kauwa i holo mai ai i ka po, a holo aku la i Pereta, Ao!e i emo. ua hik'i aku la au 1) ua kauhale la, a i ka hotele hoi i noho ai 0 ' Dutiekanabe. Ninau mua aku la au no kona ola hana mai la ua oluolu. i kuu kemo ana aku i kona keena, aia hoi e moe ana oia ■ me ka paepae ana ika uluna. Ua hauoli kona mau helehelena i ka ike ana mai i&'o, a uā 011011 hoi i kuu wa i hoike aku ai no ka mare ana 0 Sir Alekanedero. . "E hoopomaikaī mai ke Akua la oe e ke keiki opio," wahi a Mr> Dunekanabe. " Aole au e kala j ike ai e hoohokaia ana 0 loiha :V1 etaliha, a e uku ia aku no oia me ka makana 0 ko ka Baroneta aloha a me Emelaine. Ua pono loa aku la'ko laua hele ana i kahi mamao laa e hoau ,ii i na !a rnua o ka inare ana. Mahope e kala mai no ke Alii i kana kaikamahine hoahanau, a ina aole oia e 1 kala mai, aole no he pomaikai e loaa aku ia ia. Nolaiia ua hele mai nei oe e noho*pu me a'u a hiki i ko'u oluolu ana. Ua oiuolu loa au i kou kokua pu ana mai no keia mau hana; a 0 ko'u makemake nui no hoi e noho pu oe rne a'u, Nau e heluhelu mai ka'u mau palapala a pau no na hana. a nau no hoi e kakau ine ka pane ana aku. ' Mahope o ka iala olelo ena mai, ninau aku la au. 'lPehea la i hoolauna ia aku at o Sir Alekanedero me ka ohana 0 Iniha Me- i talina i kona wa maialo o ka inoa kapakapa Oonalu Situata?" "" Pane mai la o Mr. Dunekanabe. " I kooa : wa i haalele aku ai i ke Kulanui ma Galasa- i go, kona wahi 1 ao ia ai, ma ia wa i kapa ai | oia īa ia iho o Oonala Situata. Ua lohe tnaa oe i na kumu o kona hoano e ana- i ko- : na iaoa, 4ka, ia wa nae, he bu wate 00 ona makahiki. Ua maopopo la j ia ke kupono ole o knna hele ana ma k<i inoa

o kooa oha.ia, nae ka neie ina mea a paa e | pili nna i t ona kulana, a inalia paha, aok no | « hoi hoa luai aoa ia ia koaa ā>aa aioa, a j me ka waiwai. I faoaa «fa i hi|i ai ijka īwa-1 Jcaiua o oa nwkahiki, oia hoi, iloko o oa roa-1 ka6iki ekpiu i bata aku oei. ua hai mai oia j ia'u i koaa makemake e hele © hiali i bana nana—eolaiia, ua kudi ihola au i palapala | komiaiaa nona e kohio ai K ka puali kaua. He mau malama ma ia hope mai, ua komohia oia e na manao ake, e hele e i.ke moa i kona wahi i hanau ai. Nolaila, ua heieaku oia ilaiia e makaikai ai malalo o ka inoa ka-: pakapa. "Ma ia hele maktfikai ana i ike lea ai ois i na wahī ano nui a pau sTēreta,~ā me na wahi e pili ana i Caronadaie. A ua hele loa ako i ke kauhale o Metalina e makaikai ai, a ua makemake loa oia i ka nani o ke kii o wahi, ka loko. a me k» polua oia mau wao ika nani. Ua nobo oia ma ke kauhßie o Metaiina no kekahi mau hebedoma, a kakaha iho la i oa kii o ia inau wahi." •> Ua ikeau i kekahi o knna mau kii i kabaai," wahi a'u, •' a ua mahalo 100 au j ka nani o kana inau kn, a me ke akamai o ke kaha ana." " Ae, ua loaa ia ia ke lalena, a me ke akamai nooooo, a pela faoi me ua aoo kupo* no eae a pau. 1 kekahi ia oiai oia e kaha kii a'na ma ke kapa 0 ka ioko, oia kona ma> nawa mua i ike ai ia Miss Vesakara, manao au ua kamakamailio pu oo laua i ua wa la. | —Aka he mea maopopo nae ia i ka noonoo

ana ibo—* o air Atekaneaero noi, «a aoo- ; ! puiwa nui ia oia no ka ike ana i ka nani iua : ole oua kaikamahine la. Ma ia bope mai ua halawai mau laua ma na kapa o ka loko, īloko o na manawa a pau e hele mai ai 0 MisB Venakara ike kula,—a oiai hoi o Sirl Alekonedero e' hoonanea ana ia ia iho ma j ke kaha kii ana, Pela 1 ulu mai ai ko iaua aloha ana kekahi i kekahi. A|a keia wa no hoi ua makemake ke Alii i kumu hou no ka»a mau keiki, ma kahi o Dominie. Ua hele aku I» u Sir Alekanedero e uonoi ia hana nana, a ae ia mai. " No kona hlo ana he kumuao, ua kakau ,

• oiai la oia i palapala e hoike mai ana ia'u, ua lioololi ae oia i kona manao ana e komo - i ka puali kaua a e kauoha mai ana hoi e . iakali iki. Mahope mai ua ike kok? au i - ke kuinu o kona noho ana ilail», a mahope \ , mai ua hoike mai la oia la'u me ka oiaio." Haawi aku ir» au i ko'u mahalo uo ko iala , - hoike ana 111«i ia'u i na mea a pau e pili ana - ia Sir Alekanedero a me £melatne. I kekahi kakahiaka ae, hiki mai la ka eke , 1 leta me na palapala a Mr. Dunekaoabe mai : ■ Edineboro mai. Kauoha mai ia oia e helu- ■ "helu i na palapala ; a mawaena 0 ua mau 1 palapala nci he leta kekahi mai kona kakau- . oielo inai e noho ana ma £dineboro. E hoike mai an>< ua pnlapala nei a ke ka« , kauolelo, e hiki kino mai ani kekahi kanaka 1 i Edineboro. no kekahi mea aie 0 Sir Aleka- . nedero e nolio ana mn Ladana, a e ninau mai ana hoi no ko mea kupono e hana aku ai 1 ua kanaka la ke hikl inai. ' '■ E haī aku au ia oe e lose|» 1 ke ano 0 j keia palapala,"- wahi a Mr. Dunekanabe, j " alaila e kakau aku oe e iike me ka'u mau j olelo e hai aku ai. O ua kanaka aie la, 0 , kekahi no la 0 ka poe nana | moraki mai i ba waiwaio Sir Alekanedero, aka ua make mai nei on, iloko 0 oa hebedoroa ekolu i ha- j la aku nei. A ua hooili i kona naau waiwai : a puu i kekahi piiikoko ona, he kanaka Pele-, kane ma ka inoa 0 Dobele, a i ole o Dobie ; paha—ua poina iho la au. Nolaiia 0 keia j Dobele ke hele mai ana, a 1 ole, e hoouna i mai nna paha i kekah) mea e ae. Aka aole , e i ki i kuu kakauolelo ke hooponopono i ' keia hihia me ia, nolaila he pono kaua ke - kak&u aku, ioa e hiki raai 0 Mr. Dobele a 0 ( kekahi mea e ae paha, e hoouna loa mai ia nei, e kamniho pu ai me au. Ē kauoha aku ; kaua i ke kakauoleio e ho&una pu mai me ke : ope pepa e pili ana i keia hihia." Noho iho la au, a kakau iho ia e like me | na "kauoha a Mr. Dunekanabe. Kakau iho | ! la no hoi au he mau palapala e ae kekahi' ; nana, a lawe aku la i ka haie leta. I kekahi la ae biki mai la kekahi paiapala 1 na'u maikekahi mai 0 na kauwa a Sir Ale- ■ kanedero e hoike mai ana, ua hilā ae kuu ; : pahu, aia i ka hotele 0 Carrondale Arms ka-1 ; hi i waiho ni, a e nioau mai ana 00 ka'u | | mau kauohu. 1 kekahi ia ae, hiki hou mai : )a kekahi mau ieta hou mai Edineboro mai, > : na Mr. Dunekanabe, niawaena 0 lakou, he ī palapala kekahi na kona kakauoielo nui e> ' noho at)a ma £dineboro; e hoike mai ana, ' ua hiki ae kekahi kanaka i Edineboro no ka mea aie 0 Sir Alekaneder6, aka no ka loaa , ' ana 0 ke kauoha ia ia e hoouna loa mai i Pejeta, nol&ila ua hele loa mai oia i Pereta, " E hiki koke mai aoa oia i keia wa," wahi a Mr. Danekanabe," nolaila e haawi mai oe ia'u i kela ope pepa i hoouna ia mai e kuu ! kakauolelo.' Ua haawi aku la au ia ia—ala ae la kela ' iluna, a wehewehe ae la i ke ope pepa o na : ' !elo ae iike, a me na palapala e ae e pili j ana i ua hiiiia nei, i makaukau ai oia ke hi- < : ki mai ka mea kii. '■ [ keia wa e kii aku oe i kuu buke bila : : hanako, i hoopiha iho_ai au i ka bila banako j mamua ae o ka haawiana aku. A! eia ilo- : ko nei 0 keia ope pepa ka inoa pololei 0 ua : i mea aie la.—Aole paha o Dobele, o Dobie ! ! palia ua inoa la !" Ma keia manawa kikeke ia mai la ka puka : a hele koke aku la au e ike i ka mea f j nana i kikeke inai. Aia hoi, o ke kauwa j : wahine no 0 ka hale—olelo inai la ia'u, " £ oluolu oe e hai aku ia Mr. Dunekanabe, ua ; kekahi keonimaua e ike ia ia.: ; Ua olelo mai nei, na kona kakauolelo e no- ; hp la i Edineboro i hoouna loa inai ia ia ' 1 ia nei—" Paiie koke mai la no ka loio mai kona moe.

i mai. Oa poi|o e l<fcepa, eae iua j j keonimana la eikomo mai." ' | Ika hala aat> aku o ke kaawa wahiae, j hoi Hio la ka. iofro e nana fiou i na pepa; a lo- ; |he ako la no hoi aa i kona i puana ana ae, j j" A! oka iooa ka ia o Dobioe." I ; Dobine! o keia inoa ua ike mua au, bo ka , S men, o na wahi a pi\u o'u i launa ai me A-1 | n»beia, aoie loa au i poina. E hoomanao ■ ibo ka. mea heluheiu, o Dobioe ka inoa o ka mea hana hiin« e ooho ana i £keta, a ma koaa puka hoi 5 halawai pu ai au me Anabela, a ua hoiks mai boi oia i keia mea ia'u maloko o kaoa i waiho iho ai ma ka hale o ke Dr. Pottt6ferete—oiai au e waiho ana Tk maTT [kā puanaia ana o kela inoa, aa • hiki hou mai la la'u ke aoa no na helehelena weliweli o Mr.l<aoova. ipakau ano , e ka i hiki ma| ia ia'u, a ninau oka la au ia ] Mr. Danekatiaoe. " iwhi hea o Enela* > lani 1 nohoai keia Dobioe ?" 1 | Aka ika pau ana ae o kuu ana : j aku, a pamua ae hoi o ko ika ioio pane ana ; I mai, Jiemo mai la ke paoi o ka pulsa—-alawa i ae la : au—aia hoi o Mr. Laaova.. ( Ua kū ihola ©ia me ke ano haohao no ka i;ke ana mai ia'a, ua haohao io oo oia J—oo kā mea, ua kuhihewa oia ua poho au a make pu me ka moka l«we kaoāka haoa. Aka hoo* pau koke ae lai oia i kona pihoihoi, a heie mai la imua i io*u la rae ka hoomohala mai i ka lima—a hooho ae la. •« Heaha J e losepa ! —e kuu aloha—ooe aoei keia ?" " Aole au e' ialao aku i* isou iima," i olelo

laku ai aa, a knemi.aku ia. i ' " Heaha kem V i ninau mai ai o Mr. Da-1 } oekanahe. . | ■ " E losepa,® i pane hou mai ai o Mr. La-1 ' aova me ka !eo haahaa"—ina be aloha kou I no Annbela' f —a!ai]a hoopaa ae ia oia i kona j mau maoamaaalima i ka Avaha, ma ke ano ' hamau. , Pana koke aka la'au me ka ialau ana l{ kuu wahi papale. " K hele oc e hoopono- j pono i kau haoa," o ko'u puka aku la no ia ■ iwaho. i Aole o'u hsolobe aku i ke kahea mai a Mh Dunekanabe, me kaoleloana, o ka iaua i hana. he pono i hoike kekahi. Hahai mai [la o Mr. Lanova mahope o'u me ke kahea j : ana. " E loaepa, mai! —no ko Anahela o!a 1 ke noi aku nei au.e hoolohe mai!" Ku koke iho la au ma ka palena o ka pu- ; : ka komo. No kuu hoowahawaha ia Lanova, i , ka makau, a me na ano e ae a pau o ka ma-' 1 nao, oia kuu mea i hoio ai mai ke keena mai o ka loio !aka, i keia wa, ua paukoke ae | la' kuu makaii, oiai, eia iwaena o kahi nui o kaaaka o ka Hotele, a eia hoi i ke ao ; "toolaila, he mea hiki ole i ka Lanova kolahe ke | hana ino mai ia'u, Aka, ona maoao hoo* waLawaha me ka hookae, eia no la me a'u. Ua manao nui iho la au e ike, heaha la auanei kana mea e olelo mai ai, Hookokoke | mai la ke kannka kuapuu, me ka olelo mai. | '• Mai makau oe e loeepa. i Ue hana hooweliweli au ia oe—a me he la ua manao oe he ! monao ino ko'u nou. Ke noi aku nei au ia j oe e liaawi mai i mau minute pokole no'u e olela aku ai ia oe." " He ae no au," wahi a'u ; wehe ae la au i ka puka o kau keena me ka hookomo ' mai ia ia iloko- " Ano, e Mr. Lanova—heaha kou makemake ?" > " Aole o'u kanalua," wohi a ua kuapuu nei. •'Ua mnnao ino loa oe e £osepa no'u. : —he kumu io kou oka manao ana pela—*i aka aole oe i ike ua hana au ia mau mea a pau no kou pomaikai wale no—'' " He mau hona pomaikai anei kau la'u-*" i paoe aku ai au me ke kakali ole a pau ka-. na olelo ana. •' Ina wau e hoike ana i kau I mau hana i na mana aupuni, e lawe ia 110 i oe ma kela aoao o na kai—o kela mau kai ■ au i manao ai aia au iloko olaila kahi i wai- ■ bo aj," . " E kuu keiki," i pane inai ai oio ■ ine ke i ano makau; " mai hoike oe—" " Aose," i pane koke aku ai au ; " aole j o u manao e hoopilikia wale ia oe, ina 'e j hoomaopopo lea a%a oe i ke ano o ka'u mau olelo i keia wa, ina oe e aiuaiu hou mahope 0 u a hoopoino hou i kuu ola, e haawi no au 1 kou kino iloko o na lima o ke kanawai—" " E kua keiki aloha—" "Aole au he keiki nau. Mahea i pili ai ? He l mea hiki ole loa kou kapa ana ia'u ina ia i ano. ina ua like pu na koko e holo nei ilo- j ko o ko kaua mau a-a koko, pehea la i hiki I ai ia oe ke hana ino mai ia'u a ;ne ka hooweliweli ana—ma na ano a pau, aole au e i kapa aku ana ja be he makuakane. Aole loa au e aeaku i kou mana a me kou leo ma ke ano he makuakane hoahanau no'u 1" j " Ke ike nei au, ua huhu loa & e losepa i ia'u," i pane mai ai o Mr. Lanova, » aka ina ua ike mua oe i ke ano o ko'u mau ma-j nao, ioa aole oe e huhu loa mai īa'u." > " A heaha ia mau manao ou ?" i ninau i akuaiau. " Eia n« e losepa. Uwau he keonimaua no j ko'u kulana—malia paha ua iohe mua oe, | owau ka hoahui no kekahi banako kaulana. O oe ua hanau mai no oe ma ke ano he keiki na ke keonimana. Nolaila, he mea hiki aoei ia oe ke manao, e oluolu au kou makuakane hoahaoau—ke īke aku ia oe e komo ana ike kapa kauwa ? Ua ike au he keiki paakiki oe, he hookuli, n ua pakike mau ii ka'u mau olelo, a no kou noho oie ana mala.' lo o kou hale, ua mahuka aku oe, me ka ma-; nao e hele e huii i kau ai ma ke ano kauwa, > nolaiia heaha ka'u s hana ai nou, i kaili mai ai au la oe mai ke ku ana kauwa mai ? Ua ■' hooholo au i kūu manao e hoouna ia oe i Nu ' Waie Heina, no ka mea, aia ilaila kou mau { makamaka ame ua piiikoko. Ua hoouna i 'au ia oe na iakou e malama, a e loaa no ia • «e ke kulana maikai, iloko o ko iakou mau ! hale kalepa nui, a malia paha me ka waiwai' nui.. ' " " Oia ko'u nunao i han& ai uou e iosepa. i Aka, heaha ka'u e hanaai me ka mea pool paakiki e iike me oe ? Ua hana au me ke oolea i mea e hiki ai ia'u ke hooinaiu maiu- i na ou, a he pono oe e ike i keia «uau manao * o'u a e hoike mai i kou mshalo ana." I (Aole i pw/.)