Ko Hawaii Ponoi, Volume I, Number 43, 8 April 1874 — IOSEPA WILIMOTA, OIA HOI O Na Hoomanao ana a kekahi Kanaka Kauwa. HE MOOLELO WALOHIA [ARTICLE]

IOSEPA WILIMOTA, OIA HOI O Na Hoomanao ana a kekahi Kanaka Kauwa. HE MOOLELO WALOHIA

" Auwe ! ba i noa hoi o ka hakuwahine j no hoi o ka hale. o wai ak-u auaneī," i pane j mai ai ke knikamahine, me ke ano makenoa- i ke oie i keia nieniele ano ole. "Ai kaa j ro?nao ua ike no oe o Mr. Dokeseta ka mea e Bobo nei iloko o ka hale." " Heaha keia a olua e waiaau nei ?" i ninau mai a-i kekahi wahi mea poupou pauhakaki puaoo, mai kona holo ana mai ka hale mai o lalo. j •' Heahj ka hoi kau i ke.'a kanaka ino kaiohe hoi puha la i hoowalewale iho nei ia'u," oia ka mea a'j i walaau ae nei me ka ukiuki a me kuu manao e powa ia ana au. " Hoowalewale ia iho nei oe ?" ka ninau ana mai a ka hakuwahine mea ha!e, a me ke kauwa wahine, me ko laua hoohuoi i ke ku-: mu o a nii ko laua noonoo oono ana, ( alaila, hōomanao ae la laua, me ka ī ana,; " no na ieta palia aoa i makemake ai e ioaa mai laia." " A nve ka olelo liooialia pu kekahi an» i hookomo ai iloko o na nupepa !" wahi a ke kaikamahine. " feooio mai oe, komo mai oe," i kahea mai ai ka hakuwahioe mea hale, "aehai aku au ia oe, he hale maikai loa keia, iloko 0 ko'u malama ana no na makahiki he iwakaiua—me ka hookaa ana i ka uku hoolimali» mt* o Ua aina, a me na auhau, a aele loa au j 1 ike ua oki la ka wai." i " Aole au e komo koke aku ; aka, e hai ako au ia oe no kekahi mea kaumaha loa, a me ka minamina pu hoi, ua hao wale ia he hookahi heneri me kanaiima paona dala a'u."- " Auwe, ke aiwaiwa o ke kalohe!" wahi a ka hakuwahine mea hale. A pane ae la ke kauwawahine i ka hakuwahine, " aole anei ou hoomanao, a'u i hai aku ai ia oe na kumu elua a ekolu paha a-o i maaao aiao Mr. Dokeseta, i kona hoi aoa mai i ka hale nei i kekahi po ua ona, a me koon i aoa mai, ma kekahi moe oia o kekahi mea, a ua iaoakila ka oia ma kaoa mea i mauao ai— '* " X hea oia i ka po nei, a i ka wa hea hoi kona haalele ana ? E hai mai oe ia'u i na mea a pau e pili ana la mea, a na'u ia e ho--1» ae i ka luna nui o ke kulanakauhale," wahi a'u. " Ma ka hapalua o ka hora eiwa, hele aku ia oia ī ka po nei," wahi a ka hakuwahine. "A ua olelo rnai no hoi oia, e hoaia aoa ka oia a me oe i kula ma Manakaaeia. aeua haele pu ua hpokaa i ka c pW hoolimalima a me bila ai«ra pau—a ke manao nei au'ua pono loa." " 4 ua ike no hoi au iaia ma kekahi hale inu rama, me ke ano kupono ole. O ka mea kapanaha loa. oia kou ike ole ana iaia e hoopa iki ana i kahi waiona, iloko o na makahiki he iwakaiua," " He kanaka ino hookamani loa oia, a he nukuauku no*feoi ia'u i kuu hele ole i ka haiepule i ka lapule, a ī kuu nolio wale iho no ī ka hale, a i ka hoomahanahana ole i ka mea ai no.ka ainaawakea ona." " A ke hoonaukiuki loa iā nei ko'u aianao no keia mau hana hnokamani a kaua e ike ae la, ma keia mau hana ana, e hiki ole ai i na kanaka ke pulama loa i ka malama ana i ko lak-ou mau waiirar, a ī loko o ia palaka ana, alaila, e uhai oaai ai ka poino maluna o lakou, i ko lakou wa e hele mai ai e paoe a e hoomaepopo ai no kana o>au oleio hoolaiw. No keia mea he mea inaikai ke hoakaka po« noi kona ano imua o ka poe maikai, i ikeai lakou i kona ano," i pane aku ai au i ka hakuwahine. Paoe mai la ka hakuwahine, " mai pihoi' ho; wa!e kou manao e kuu keonimana maikai," a e hai aku au ia oe nena, "i ka po nei ua hookani «e o Mr. Dokeseia i ka beie ma-

; hope ihoo kou heleaoa oku, a ua pli au, J < ine kona hookaa ana mai i kona aku hooli- 1 I mahma o ba aoho ana i ka hale—me ka i ' roat e hele koke ana oia. A hoolale aku ia ! oia i ke kaikamahine e opeop6 i kooa maa wahi okam, me kona hooikaika aaa e hoo»: ! ponopouo i kona pahu waiho palapala. A ha-! { ehae ae ia oia ī b« nui o na palapala ana, | mamua o kona hele ana, aia no oa apanapa- ! ; aa ke waiho mokaki mai nei, ao ka manawa i oie e hiki ai ia'a ke hooponopono i keiā rn- | ! mi. Aka e hele mai no oe ilana, e ike oe i j ke aha mokaki o ka pepa, ana 1 haehae ai | ' mieoua o kona hele ana. M i Awiwi mai la ka hakuwahioe mea hale l | ia'a e pii, a i ko'a komo ana aku iloko o ka ; rumi, me ka akali pu ana mai o ka mea ma- ] lama hale, ike aka ta au, ua lu liilii ia ka ! i apana pepa malona o ka moena, like ioa me i [ ka mea i hai mua ia mai ia'o. A o kuu ohi 1 īho la no ia i kekahi mau apana pepa nunoi, iki i ko ka nui apana.a ike iho la au he apa- { oa īa no kekahi palapala i kakau ia mai ia ! : Mr. Ookeseta no ka mea e pili ana i ka ole- | lo hoolaha ana, oia hoi ko'u mea i pUni ai. | A hoomau loa aku la au i ka ohi ana i na ! apana pepa, me ka hoomaopopo ole ia o ka I maoao o ka nui; aka, ma kekahi palapala okoa, ike iho la au, he kope e pili ana no ka I mare ana, aole i haehae ia. a o na mea a | pau i kakau ia maloko, ua hiki loa ke helu- ; heia ia me ka moakaka loa. Ma ia nana [ ac& au ike iho la ag ina inoa o na mea nana j ka paiapala, oia hoi ka Hon. filulgrave a rae i Clara Delema, e hoikeana i ko laua la i ma- | re ia ai, oia hoi ka la 10, oSepatemaba, 1820. A nioau mai ia ka hakuwahine, "heaha ia au ?" no ko laua ike aoa mai me ke kaikamahine lawelawe i ko'u paa i keia palapala pa kuu lima. A hai aku la au, " he mea no, malia paha o loaa ia'u kahi mea e ioaa ai ke kaiohe." A o ko'u opiopi ibo la no ia, i ua paiapala nei, me ka hakalia ele—a ho-o ik>ko o kuu pakeke, a o iw'u puka koke aku ! la no ia i waho o ke keena. O ka'u pane ana aku i ka wahine haku o ka hale, aole no i hooiaio loa aku au i ka'u mea t ike ai maloko oka palapala, a nolaiia. aoie o laua hoomaopopo mai, he mea nui paha, a be mea ole paha. Ua hoomanao piha no aa i ko Mr. I Dokeaeta hai ana mai ia'u. ua noho oihaoa oia iloko o kahi mau makahiki he lehulehu i hala aku ma kekahi wahi e kokoke ana i Enefila; a ke hoomaopopo loa nei au, he kanaka hoopooo ole oia—ua iawe wale mai oia i keia kope mare, mai kekahi mea mai o ka luakini, oia hoi kooa wahi i ooho oihaoa ai ma ia wa. ina penei io kona ano, alaila, be mea kanaiua ole ka hooiaio ana aku—a ua hoopilikia 10 la aku la no kekahi mau ohana, nolaila, he pooo ia'u e imi i ke kaiohe mamuli o keiajg>pe i lawe ia mai. Aka, i ka hiki ana i ka wa pono ua noo- | noo nui au, pehea la e looa ai ia'u ke aihu- | e, a ine ka mea e hiki ai ke hoihoi hou la | mai kuu d«la } O na wahi paona dala i koe iloko o kuu eke, he elua a oi iki; a no ka lilo «09 o kuu wabi eke, nui ka piiikia roe ka ehaeha o ka naau. A aawaea hele aku 1« āu ma na dUnui o Oiohama me ke kaumha 0 ka inanao, no ka-poioo i ulia wale mai maluoa o'u. No keia kumu, ua hiki ole ia'a ke noho pume ka wahine haku hale. A i ko'u hoomanao ana ia Mr. Pointer, oiai, he launa loa oia me Mr. Dokeseta, o ka hale | no ia, a kikeke ma ka puka, a i kaweheia I ana mai ninau aku la keia, no Mr. DokeseI ta, pane ia mai aoa, ua kamailio pu laua i ; ka iai hala ae. A ninau hou aku la au, " ua ike no anei oe i kona aoo." " O ka'u mea i ike, o kooa hele ana mai i nei, me kona makemake e ike ia Mr. Pointer i hale nona," wahi a ke kiai hale, "aka, aole nae he ae o kuu haku, no ka makemake ole i kona moolelo. Nolaiia', e hele oe a maloko i kuu hakū alaila, nana noe hahai 1 mai ia oe me ka maopopo no na mea a pau j e pili ana nona." { Ke hoomaikai aku nei au i ua kanaka la, no kona ano hoopono; a ke hoomaopopo loa ] nei au i ka moolelo o ua makamaka la o ko j haku. A huli hoi hou aku la au i ka hale o ka j hakuwahine, aole nae he wahi ano mihimij hi mai o ua haku hale la, no na mea e pili i ana ia Mr. Dokeseta no kona wahi i hele aku | ai mahope iho o kona haalele ana i ka hale. I A puka hou aku la au a hele i ka hale inu | rama. ua hakaka iho la kekahi poe, a hahai i īa mai la au, ua hiki aku no ilaila o Mr. Do- | neseta ine ka pahu i ka pe nei, a ua holo ma- ; luna o ke kaa 1 kakahiaka nei, me ka ike ole o ka haku hale i kona wahi i hele ai. I MOKUNA Lli. { No MAHEKEBET4. | No ka uuku loa o kahi daia i koe mai ia'u j ka mea e biki ke trooiilo aku oo ka hele ana j i Eneiila no ka hoike ana aku i ke kope o ka ; palapala i kē kahunapule, nolaila, maoao iho | ia e kakau aku no iaia. A noonoo mua iho la au e wahi a paa hooona aku; aka hoi, | hopohopo hou iho la au, no ka maopopo ole, , naoa paha aole paha. A mahope noonoo | hou au e hoouna ia Mr. Mulgrave; a no ka j mao|»>po ole, o kona noho mau a rae ka oie { ma Oelema; aka malaila nae ke kakau ia | ana o kona mare aoa ni keia kope, nolaila, ' ua pilikm. loa ko'u manao oo ko'u poino po- ' ooi i ka mea e hiki ai ke hoala i ke'u mapao ■ no ka imi aoa, nolaila, ua boi hou au i ka : haie i loaa ai ka palepala, a ho-o hou aku la I eu i ua palapala nfii iloko o kuu wahi pahu, a noho iho la au i lalo me ka noonoe ana i kabi pono e holo ai, L Mo ka pio ole o kuumanao no keia meo, ala hoa ae la ka manao e kakau aku ia Mr. Danekanabe a ia Karonadale mt ka wehewehe pono aku, i mea e loaa mai ai la'u ka noho ana aku na Barooeta; aka, eia ka mea hepohopo, o ka hoihoi hou ia ilo-

ko o ka ba'na s Sir Alekaßedero, oolaila, he pono no'au e nooaiK» Ma ia nooaoe ana. alu m«i la ka maa&o e aho ks hele i na hale paahana nui e aiaaa ai, ina oa ike i na ohana makemake kaoaka haoa. A hoole īa mai ta, alaila, hoi hou aka la au iloko o kau hale i noho ai, a noho iho la ine ka lahi j oke kinoa o» ka pilihoa oka manao. A,j iloko o kekahi mto la, lohe iho ki ao, aia j elua a ekolu wahi makemake, aka, i kau ni-! nan ana aka, hoole ia maj la, aohe makema- j ke ia o ka mea oo iki, nolaila, hēka kaa ma* naoiana. Nq keia mea, hoi hoa aa i Sianekeseta, me ka nīnao ana, aka, he oia maa ka hoka. Ma hi wa pueha loa ae la kau maa wahi dak, a noho hune iho la au. Laoa ae la ka manao e palapkla ia Mr. Danekanebe, me j ka hahai aku l kou kaumaha imi no ka he- ! lomalu ana o'u mai o Perth mai, ma kao i ninau airu, ina e hiki hou aea au ke hof aku | e noho hana malalo ona. A hoouna aku la au i kuu kta ma oka mea lawe leta; a kaii i iho 1» au me ke ake nui e loaa loai be leta;! aka, i ka hoea ana mai o ka mea lawe leta, aohe he wahi ieta. A hala ae atta he la aohe he hiki leta mai; ao ka waiho wale ia 0 ua palapaia nei au «ohe he pane ia mai. A mihi iho ia au iloko iho o'a no ka nalo ana o na makBcaaka oiaio a kna ano pono i iini moa ai i pono ao'a. Ake ike nei au i ka hope o ka nele he pilik». Ika hoi aoa i Manetreseta mahope iho o kaa pomo aaama Olohama; ma keia wahi no hoi au i ooho ai iioko o kekahi hale | hoolimaiima makepono ioa, he ekolu <bia |me ekola aiUna no ka pale. Aoie no hoi i liulia iho ka ooho ana me ka uku ana i keia akn ofao!ii o *ka pau no i» ; aka mamua koke iha oo he pua dala nai Ua'a. Ika lilo no m iole komo kamukoai nui, mo ka ike ole ae i ka awaawa oka nele. Ama ia neie ana, ua ninau au i na poe makemake kanaka hana naa oa maanei, aole he loaa iki, nolaila, ua ko kekahi olelo kahiko " aole e hikl wale mai ka poino me ke kumu ole." A pela iho ia au i noho ai iloko o ka pilikia, 1 kela ame Imia la a paa m puie eha. U na wahi lole o'u, hoolilo aka la au i loaa ka : ai; ama ia hana aaa, hala ka ia i kahi berena a roe ka wai. Ak», ea, ua ai la no keia berena ine ka mulea, aole hoi e hkeme ka ai ana o ka bereaa o ka pono he ono, a o ka mulea i hoohalike ia, oia ka mea i loaa mai mamuli o ka mohai o kahi niea pono e ae. Oka berena i loaa mai no na wahi aaha i kuai īa aku ua hoomau la i ke ola, aole nae e mau loa. Ika pau ioa ana ona wahi aahu o'u oloko o kahi pahu, a koe o na wahi kapa i ka ili, aohe wahi mea e loaa mai ai kahi ailina a me kahi peni, alaila, lelepi mai lā ka hakuwahine o ka hale, a haawi la aku la ko'u wohi rumi i ka mea e aku, no ka loaa ole o ka'u wahi dala e uku aku ai. Ma ia la, ike iho la au aole o'u hale, e aea wale ana,aole he ai, aohe hoi he mau makamaka, iloko o na alanui o Mane. keseta. A, hoomaoao iho la au ia la, o ko'n popilikia ioa ana, oia kekahi la o ka malama o teberuari, 1640; a elike me ke kolo aoa mai o ka ea haihui, a oa i ke kino, pela no hoi ka eha o ka manao e hele ana a komo iloke oka 1010 o kuu mau iwi. Ena iani maikai aoie io anei pela ? Ma ka nana ako, ua like la mau mea ine na mea i ike ia mai ka moeuhane, aka hi» hakalia ia, o ka poino a me ka nele i hiki mai ia'u, he mau ia a me 'na pule wale no, o ko'u pilikia loa iho ia no la. Iloko o keia wa e hale ole ana au, a e ai ole ana, e makemake ole ana, me ka aea waile iloko ona alanui o Maueueseta. Ike aku la aa i na kaawa hooluhi e hana mai ana iloko ona hale paahana, alaila, makemake loa aka la au la wahi, me keu kapa aku he paTedaiso, ma ko'u hoohalike aoa iho i ko'u i lapawale, ua oi loa ko'a popilikia, a okioli» ko iakou la noho ana. A, ua hoomaneW pa|ha o Anahela ia'u no īa manawa ? Ena la|ni maikai! ua ike paho ke kaikamahine | puuwai hila. ika pilikia t n« o ka mea ana i aloha nai ai e kauo hele ma iaia iho me ka ehaeba,a me ka puawai me he mea la ua noha, iloko eka nahele popiiikia oka noho ana, ma na hale nai,a i kn hele wale īwaena o ke ana a me koekoe oka hooilo—a heaha la aaanei koaa manao no keia mea, ke lohe aku oia ? A o Kalanete no hoi kekahi, pehea la aaanei kona manao ke lohe aku i ko'a kalana i keia wa 1 A pehea la hoi ko Emeline manao i na e lohe ana ia i ka pilikia o ka mea ana i aioha ai, e loaa mai ai kahi pono iki o ka noho ana o kahi makamaka ole- ■ Mamuli o keia man mhao, ua aneane ioa !au e lilo i hehena, ma o Lanova inoino la ; ke kumu i ili mai ai na p>ino he nui maluna ! o'u—ma kona hoike ouli ino ana imua o'u i ma Perth, i puiwa ai au a Lele loa mai ko'u | wahie nohooluolu ana, ina pa pomaikai he noi! A, k« manao nei >a, ua ilimai nei ( mau mea, numuii o kuu iioomaoawanui ana j no ka hemolele a me ke aloha laahia no Anaj beia, a na keia aloha i kiake* mai ia'u mai i ka maiama ana i ko'u e pakele ai i na | poioo, a hoopai ol« ai au i kona makuakane oo louoa mau hana ino i lianaai ia'u. Ano i ke ike nei aq, aia au i ka ooao o ka ehaeha j o kuu mea i maoao ai, ma waena o na manao i nauki a ino hiki ®le ke hoomaopopo ia, e j koui ana iloko o kuu puuwai, a e like hoi ; me oi maou rulature e k)ko ana i kuu lolo; ; a mamuli o kuu maaao nui ia AnaheU, ua j lilo keia inau pilikia e haawe nei maluna j a'a, a Taoovr i hoomakaulii ai no'u, i mea | ole lee, a ua like Im pilik a me ka oluolu, i i ka mea a loko i manao ai 9 lilo i hoapili mau, l a hiki i ka hopena o keia ola ana. j No keia mau piiikia i l >aa inai la'u, ninau iho la au M'u iho, pehea U auanei ko'u hope 1 I Ke aea wale npiau iloko d na alanui o | nakeseta, me ka make i lia pololi a ka ai. i (Aole ipau.)