Ko Hawaii Ponoi, Volume I, Number 45, 22 April 1874 — HIKU I KA NAHELE! HE MOOLELO HAWAII NA BENI KAULAINAMOKU. [ARTICLE]

HIKU I KA NAHELE! HE MOOLELO HAWAII NA BENI KAULAINAMOKU.

I {O kei* kw f boopal»ja nei, Sje Uao no la i l«3r | j Uh* nui m«Meu e b» kanak* Hawaii, * oa hoppa, ' ki tfi ineh e !i«fa ai k« uo o o& ttaa«»b kiilpoe ! k**sko oHaw**lto»i, koi«koa n>*ti hftfcu win l kM», ounleaUn w»n» knho i waie an& o lakoq i i»hi e ty:lc aka m k& Hh»s« ma- , Ju>pe iha o k» ta*ke bo» & ke kiao, a pela aka. Hoo- i awiuiK kona bo«pak« aaa wa ka H«lo 84, Bake 1.) I ! ' BĒLD IS. ! Aka, aole nae oja i &iki ke hefe n?a kana s ihnAleai i paa eaai la oia i ' ka mao» o koo» |qakpahjpjv a «a oo mai hoi ' ia Hiku kana ,kelfei&alfo aw tfa i mai: Aole 1 p*no ia oe ke beie e oupjī»ik»i a puoi keia i Pae Moku a paa. Ko ka mea, oa ooi ioa na kupu iso e Bobo jn»i nei, a puni keia pae i moko a pao. Nohila, mai heU, noho ibo, | wabi a Hina i kana keiki ia Hiku i ka Narbefe, lee'Aiwaiwā. i P*& yeq&i \famo *4aJ3e I he ihe ia eo oia e iike me na olelo a k« raal kMhk)o i kauphumU ai iaia, i&a oia e heoko aoa i keaa makemake fN»ia, aiaiia* aoie no paha e neieao* ko Hiku hooko aaa mai i na meaa paa a koua makaahine e olelo nwii ai iaia.a pio ioa iho ia ia Hikuahi so ka heie, i a pau ae |a aa manaolana o kona poe aiii, oiau aa ikao aist ka ko Hika mana. A iiia pai» e heie poai aaa o Hikn i keia mao pae moka a, pau, kna no Ja hoi oa hakakapuiaoa me Lihae, ko Oaiui nei iha kamineaūno eoeu. ■ ■ . i .•, Aka hoi, ea aui bo na kupoa o keia mau ; aina, ī oleio kaeoa mai hnoa o ka kakou kamalel o Hlku, a koa kaalana boi o kela mau U kehiko ipa, o keau na#upo kahiko 1 haio. Aole a»0 i kuami a makau a? ka ipen nona keia Mooklo, u* aa ne ia i na meo o pau 0 na kopu ino o keia ma'u pae meku a p#o, no ka mea, aia no ma kooa lima ka mana nui t hiki ai ke koehu, a ke hoopio ia eia, oiai, ma na wabi a pao a Hiku i ka N#he?e i hele ak3 ai, aole oia i makau, aole hoi i kaenai, no ka meA, ala no isia na noonoo nni ana • pao, no ka make e hlki mai ana i kona ate. Aka hoi. nta ka mana o kona makoa hine, oia ka mea nana i kaohi mai i kona muu' kapuai e ku ia. Peia i hiki oie ai iaia ke hele e hooko i kona mau kni-i ana, a me kona mau makemake qo ke kaapuniaaa i keiamau pae mokq ;ipai a Niihau, a haia aku i kueia nae, ua pio kona inanaoiana maikai ana. Oiai hoi, ua ike pu no kakou a pau ikana ' mau hana eueua koa hoi, ma ka iuku ana a me ka pepehi inna i ka poe a p»u i koe mai i ! kooa koieaea* he oiaio, 'maiioko mai o ka poi uil oia i banan mai ai. me ka, mana hiki ole 1 na poe kopoa eae ke kaoa, a ke hakaka pu nie ia. i -Mahape mai « ke kaohi ana a kōoa inakui ahioe iaia, ua hoi no oia a noho pu me kooa' poe kanaka, iyefca maluhia iloko o ka mak*hiki&oiae. Ua koi oo ia a noho ma uka o Kawanui, a ma » b®pfe mai, «a hoi pu o Kaweia ma ia uka. a noho pa rae koaa kaikeoaoo haku, oūai, oa hookaawaie ia kahi o ke aiii wahio* o Kaweio, a ua kaawaie no hoi ko Hiku wahi. - » He maa okana, mai keia pea a keia pea, o Kona ka mea nana i ako i ko Kaweiu haie , nui launa ole. He h*le ohiki ia roo ka lai maloo. a he tfeo aa paia a poni, a oa kapai» Uā moa o kona y« o Lani Koi, mamoli no ia o ka iaos o iro»a makuakaae er*tfToial, i peia no ke ano mau o raHnoa iQak«a, • kapona mai keia au mai, a hiki i keia ao hou na«4tao. No!aifa, e hoomaoao po kakou a pau e ka i iehtrieht> i kana aau hana kauhna, a be boa kuwiii no hoi no ko kakou mau ta noho *a(e. Oiai. o ka iiMa It6ia a oakon i lohe waie ai o : Hiku i ka eia nae 4fe ike nei oukou ' i kana mau h-»na. Oiai, ua hooipo mua kakoo me ia ma ka lohe pepeioo, a i keia manawa, ke ike pu nei kakou a pau e ka poe heluhelu i ke ano. o kona noho ana, a me kana mau hana kaufa> na e ae a pau loa e halawai pu nei me ko kokou mau ike ana iho, me oa maka palupalo ! ooaooa o ka poe pupi Moolelo o Hawaii nei, a kakou i anoi ai e ikemaka, a liio ko Hika aka i hoa aioha malkai no kakoa. Ia laaa e nobo pu aoa me kona kaikuahine ma ia uka lai ku i ka noe lehua, a ilaila o Kawelu i b«ike maka ai iaia iho imua a na makaaioaoa i beie mai o ike i kona ano maoli, a me kaoa ma# haoa ku i ke aloha naaoli aoa aku iraaa o ka iehulehu, e hoike aoa i kona aloha ia iakou. e iikame ko ua aliiano. Ewaia la kona hoike ana iaia ino, a ine k«n* oulu oielo «ao aui imua o ka (ehulehu, o oa mea a puu i nauwe mai e ikemaka i ko-

Bft »i, a me kona nani mooU, i ku i ka hanohano eehīa. •••A paa kona heike ana iaia iho iaiaa o ba iefealehtL, eia nae Im mea kupanaha, ua hu*> btt'H eeemi ino kona makuakaoe, no I» mea. aoMai» i ae ak» i keia hoike ai», a kaua kaika*Mfctne peia imua o na makaainana o k«na aiiia iho, oiai, e noho aaa ao la iioko o kona kapa. Aka, mamali o kona ano uiuhua kekahi a - we4fena manaa aloha *naeti:a» hai i ak lfeo heoho o ka lehuieho. me ka hauwalaan nm. Eia4 aiaa naaa ip»paj»i i b» aiaiiele, o Kaweiu i kooa la i auamo ia ai e n.a ka&aka be kanaha o Kahaloa, a aie Keauhou na aina naha i,afo4'a»aso|& alittai4'ii*ioo'4*fcou iohe ana o Kawelo o ka nani mawaho a maloko o ka maneie, oiai. ua paa i ka uhi ia ia me na paioalou. a i hoonani m hoi o waho o ka manele me iia bnig 0 na mano. Aka, he tnea oie nae ke aloha, a me ha leo hauoii o ka lehuleho. i ka inana nui o ka j iiamuku a me na paa kahiii ma kela aoao j keia aoao, e like no me ka huakai a na aln ] hanau inai ka po mai, a puka i ke ko nei. i Oiai, aohe maiia e ae e h'ki ai ke hookoia < 1 keia wa, hookahi waie no m& mana iaia j ka make a me ke oia, oia hoi ka iiamuku | noi o ke alii, oia iho ia no ka mea i of aku ] ka mana i keia wa,a hiki mai i ka wi'ō Ka. | mehameha,)ie mea nuika īiamuku ia mana- j wa. iaia no na mana a paa e maluhia ai ke I hlii. aia no ma kona iima ka maua o ka j hooko ana i na mea n pao, aia hei ija aiaio, i na kaakaa aiii maiaio o kona mana. ' I Noiaiia, ma ūa la nei a Kawelu i hoi ai i ! uka maioko o ka maneie. aoie ka ilamuku i aeaku i ke ūoi mai a na maka4iharta o ua mau aina nei, i oielo ia ae ia maiuoa. A hoi aku ia oo o K#*fret« ma ia uka, t a noho ma kooa haie nani iakoia. Halla oia i ba* ku ai he meie- i ku ia laua me Hiku t ka Naheie, kōna kaikonane no kona' aioha ne j i«ia. 'V- | Eio ua mele nei a Kawelu i haku ai ma j | ke aioha no penei: ! i MakeiiieEaua Kawaoai, j A Keopu i Lanihau. ! ! O kua mauna o Hainoa, Ua noa au—e— ; 0 ku ili kapu a noa ia Hikū—6. A pau ee ia keia meie a Kaweiu i hafeu ai, a hoopuka ia ae ia imua o poe ieaiea, ma | ka hula a me.ke oli ana, a Itio & iie'meie I hoaJobaloha no ko laua mao Ja opiopio n k$ j aioha i kui paa ia iloko o ko laua mau puu- | wai pakahi, mai a Hiku a iaia iho, Ho ka i | mea, peia mau ke ano o na aiii o keia aina j mai ka wa kahiko mai a hlki iho nei i ke au i o Kaiani KnuikeouUrbe poe alii alta«nai ko j Hawaii nei i ka haku i na lUeie. | Pela hoi i make ai kekahl kanaka nui o 1 o Auwae kona inoa, np ke ino o kana mele i baku ai i kekahi alii kiekie o keia pae aina, nona k« kap'u, nolaila, ua hoouna ia ka make i ona la. He mea ino ke mele, he mea pepehi no i'ke kino v-ka tnea : nana i haku iho, a i ole ia, e make no ka Imea i inoa. ! Afa no a poloiei ka haku a«a, a maikai ka puana. aUila, oia ka iaea Wa i a me kamea nona ka inoa. Peia no ia i na ia o Hikulaua me Kawelu, pela no kekahi poe baka mele o kakou nei, no ka mea, be okoa ke meie himeni, a he okoa ke mele maoli o Hawaii nei. nolaila, e hoonlanao iho i kei(t Moolelo o Hiku i ka Nahele. Peia no o Kawelu a.me kopa kaikooane i | noho ai ma 'uka o Kawanui, he mabbi ka i haua a na kanaka opjopio, a. be kuku kapa | ka iiana a na wahine, ipaialo mai ona, h* j aiii wahine oU i mahaio ooi ift<i9 aiau la«jao. ka mea, ua oi ae-kopa iokomailui ma ns waiwai a pau, ke kapa, ka oaio» k? pi a ca«.i ka ia, na oa obaa poooi o kona hale iho. O i ka hana hoi a na kaaaka hapaupa elemakuie, 0 ka iawaia iau maiewa a meU wahanoi. (Ja oielo'W, oa ku fea piiaO o ka ia ma {&• auhou i ka wa o Hlka a ine kona k&ikuahh# 1 noho ai ma ia uka iu anoano o KjawattSl. A af aku na kanaka me na ho!oftotona I riei mea he ia a ka lawak liui o Kaūioa. Peh i hoike ia ma keia Stooieio kahiko. i Ma ia hope mai, hiki niai la kekahi man~ kanaka iki opiopio eiua, ao Mana i Kauai mai, o ka iaua huakai i hiki ai i flawaii, he huakai imi wahioe, na ke kaikunane 0 j|a« kaweii. O keia mau keiki opiopio he kaikuaana, a be kaikaina, he man Soaaloha bo Makaweli, ko Kauai kaiiumahine oi hookabl no ia. Aka, i ko laua hiki aaa mai raa kal o Paiaaeka maluna o na waa, me na kanaka boi be umi kumamaha, oa hookipa ia nai no e oa aiii. 4 ua hai mai iakou i ko iakoa,kaiea«ia i hiki mai ai malaiia, oiai, oa hai ia mai. AĪa ma Palaueka ko makou alii wahine ui a dj>iopio. oia ka heiu ekahi o ka naai, a ma ka Ji a iohe lakou holo poioiei en&i ta a hiki io %ahea ia, a haiawai pa, a hoopuka i ko la> 4ou manao noi imua a ka makaakane o Ka*

Wela, oka, oielo aku oia, he kane no kana e : j nobo flfel i keia wa. | A lohe eapoe nei« Kauaii keia olele, ma- j i«K» io iho la iakeu e nete aaa no ka lakoo i heopaakUa mau kanaka ui i a koi no e pii a īkemaka i ka ui o Ha-1 u& ke kaulaoa, he okea hoi ka lohe j pepeia», mai ia t}ai. ho aku kakoa.a ikemaka | ikonaano, malia hoi o makeinake mai no o i ua o Kawelu i kahi o kaua. Pela aku ke | kalkuaana iltē kaikalha, a ha ste la fto 1 iiei is&k m«r kk liki no a'likl, e ake ē Hio o J Kaweiu ī kfchie laoa. e Hke BotH>»Hfe bahr ! kao*fe« ano maikai, tel k«bo r i*ar kaikamahi- • nfrui, a waWoe aiadcai, me ka paha-paha a - iiki e ieaa aaei-iMa i wahuie tpare oaoa pela | no hoi keia eaail »i opiopio « Wainaea. i Kauaio Maookalanipo. : X ko lakou pii ana> hiki iuka o Kawanui,, a loaa i oa aialo a pau o ke alii, ua mau ka-} nakaui nei, alakai ia laua imua o ka ilamu- j ku nni o Hiku, e ninaninau ia ai no ka laua j , huakai a me ke koleaaa o ko laua mau ka-j j pUai i hehi ai ma ia 'wahi, e aneane aku ai | 1« ike i na papnKim noheahe» palopalu ol j Kawelu, nona ka nani o na paa 1 ka wekiu, i j ktt fe«le a me he mea la e i mai ana j ma ke penei wahi a ba poe haku i»ete.; laooi ako «u e ifee, I ka o» «ani oia pua, j I Ua hele wale a onaona, i Ka nooohe i ka ua kilihane, j Me he mea e i mai ana, | liaila ka mana'o a loko, i [ E lia ai o ka po anu, ! a O ka haa noe kakahiaka, ! Aiaiiaila ka anei, hana nei ka puuwak Mamuli o ka ninau maopopo ana a ka llamuku ia laua, ua ike io ia he kuleana ko la- j ua i hiki ai ma ia uka iuiu, ia wa iho la no, ■ ua hookipa maikai ia oku la laua ma iea hale j waiho ō na mea ai, o nu ano a pau o ko Ha- ; | wah mi maa mea paina, ā ai laua, a ua inu | hoi a kena. Aua M?ke ia kela raea Jjou ! 1 ano oui loma o Hiku i ka- eueu, a ua oleio! { mai oia ma e ka iiumuku la, e kii aku ina i j e l«we mt enaanei, i jobe pono , ! B«.i ko laua mwiw)XJ* hooko ia ka olelo a ke kupu, a me ke : kolohe, a ua alakai ia piai na o Ka- : uai imua o koni 810, a la leLaa rJk» ai-npua ; o kooa alo, a ta laua ī ku ai imua o ko ka- [ kou eueu o ua ninnu ia laua me ke aktfka loa, oiai, mamua o ko Uua hiki aiia a 1 (M ffce ena i ttfc maka- oke keiki kaullina a Hiiia, aloha n»i I* o Hiku, ♦» E! nloha oloa Ie m maHhini, mai bea moi olaa," wahi a Hikn, Piaoe aku lii laua nei, "Mai Kauai mai." "ae," wahi aka eu. Nioau hou kei?, '•.Heaha ka manae ame ka huakai." Pane as>4w» Hpkwiai iwi waWne.' 1 " Panehou ke aji«aiwaeueu" Imi a oWai ter n'o ke'k'aikuaana "o Kawelu, o ke kaikamahine wahine maikai i kui aeke kaulana a puni o Kauai o makou.!' * NiOau hou no ua Hiku nei, " imi I ka , atia..waSr' n^ " Na oukou, " A owai ka inoa V* Pane hou no iaua nei.' •'Cnf§§yfoo!a; o'te kalkunane hanauna o ! Makawel?, makoK wahine ui." " Ae," l wahi a Vā eu, 6 u-hele me ia nei a keīa hale'l e bu tabi la fca pulooloo Ja, aia ka wahine! iiaila. A hele aku lh (akoo nOi me Ka ilamuko, a ' mawaho o ka pa ki, ol6io iho la ka ilamuku : ia laua, e noho olua maanei, a owai ke hele ! ae » o i ke aiii wahine la, oiai, a keia wahi! la, pau ita noa, h« k&pu wale no & komo Ilo> i | ko, ina komo ke kaAaka roe ka w*s&waiea Inaaopo p»ha, e make ana ia kanalea. Ae

ako l«t laoa nei ae, heaha ht hoi ka hewa, eia n«e ! ka maoa noi b oe e ka liamuku o ke atil, 6 hoike'iki ma« oe i kO Kawela tso a me' kona mad koaa iWbl e ieai ntei ke" kaulana, i makepono •11(0 maai &ae kfcpdāf, ame keia foae kino i au arfa nōai i iee kal lOa,a me ka pii •ba t?a| fcoi i oei aka 1 maa ole ia maaa. ' Oiai{'tea «o m*ua r ho» ana ka nele he ma-a waMne iho la «tt m,mi ikemaka maoa i koo* ai« me ka ta®i. he o)e boi In Irf» pepeiao wale ae do. 1« w* p*&6 st*i k kn iieiauli», lt hoi kaoa, oh&ie te au a aa'u e aka imua o ke alii wehioe i ko olaa naoao » m« ka olua noi, malia o ae mai ke olelo ako <n. No ka moa. he waip»he koea ano ma ke kapaiohk» ana ma a* ja»a hooloale*, ko« aka nae kona pi ana a makee i nona waiwai paa, e make ai ke kaoaka, a me ke alii, nolaiia. o o-noho oioa. (Aole ipan.)