Kuokoa Home Rula, Volume VI, Number 32, 7 August 1908 — Ka Moolelo Kaao o Hiiaka-i-ka-Poli-o-Pele [ARTICLE]

Ka Moolelo Kaao o Hiiaka-i-ka-Poli-o-Pele

ī hoopoiKipoiio !><>/( ia elike me ua inoaiee .Moo/e/o Uim.-kn- ii'ko Hawaii ame Maui.

MOKUNA IV Hoomakaukau 0 HIIAKA-I-KA-POLI-0-PELE no ke Kii ANA IA LOHIAU—KA HELE PU ANA ME PAUOPALA'K —Kalawai me Wahineomao—Pau NĀ~PŌb"b NA Akua o Panaewa I ke Okiia e Hiiaka. f 1-lOOMAUIA.] Pau ka ia nei kau aloha ana 'ku i ke aikane ia Hopoe, o ko lakou iho mai Ia no ia a hoea i kekahi wahi a lakou ne;i i lohe aku ai i ke kani mai a kekahi manu. Ia wa pane ae la o Wahineomao ma ka ninau ana ae: ■'Heaha la hoi ka hana a ka manu?" Alaila, pane mai la o Hiiaka i ke aikane: "Kani ka manu he kanaka o mua, kani ka manu, he i'a; kani ka manu he hoolaau makemake, kani ka manu, he ino. Ino paha auanei o Hilo ke ounl mai nei ka leo o ka manu." Aole no he hoomaopopo o Wahineomao i ke ano o keia mau olelo a ke aikane i pane mai ai. īa lakou nei no e iho ana, ike ana lakou nei i ka iho mai o kekahi puulu wahine mai uka mai o Laa. Iho ma la nohoi ia poe ma ko lakou alanui, a eia nohoi lakou nei ma ko lakou mana alanui. A o ka hele mai Ia ia o kela p3e wahine; a o ko lakou nei hele aku la nohoi ia a hota i ke"lcuamoo hookahi e iho ana i kahakai, kaa kela poe wahine n&hope o lakou nei. Hookahi nae hoi wahi wahine o loko o ia puulu, ua kokoke loa mai Ia ia Hiiaka. Huli ae la o Hiiaka a ninau aku la i ua wahi wahine nei: "Ea, e iho ana ka oukou huakai i hea?" Pane mai la ua wahi wahine nei: "E iho aku ana Ka makou huakai i kai o Hilo i wahi i'a na makou. He nohona makapehu ko ko« uka." "Aoe la hoi e pono o kakou pu ke iho hoi i laila i ke U3i J wahi ia na kakou?" i ninau aku ai o Hiiaka i ua wahi wahine nei. "Kahuhu!" i pane mai ai ua wahi wahine nei, "heaha hoi ka hewa o ia. He iho hoi paha ko kakou i ke ola. Aia ke ola la ia Kauhi, ka> lawaia nui o Hilo. Ua pono hoi paha ka hele ana o nei mea he i'a nau naka wahine ui. He ole ka makou nei ka ka poe pupuka. Aohe loaa a ka alauka." Aia hoi na wahine mahope mai o lakou nei ke namunamu hoohuhu mai la i nei wahi wahine o lakou i ka mahaoi, i ka olelo ino ame ka awaha wale nohoi i ko laleou pupuka, a pane okoa mai la kekahi wahine o lakou: "E ahu ana kau e Mioi! E ku ana kau haawe i'a i mahaoi aku la oe!'' Huli ae la no ua wahi wahine nei, a pane aku la i kona mau hoa i ka i ana ku: "Aohe o'u nana i ka oukou olelo, kai nohoi o ka leakou hanae iho nei o kai nei i ka makilo wahi l'a, o ka nele ka mea loaa ia kakou: E ole hoi ka nele o ka wahine pepeiao pulu o uka o Laa, he pupuka. Eia ka loaa i ka wahine ui. I na l.ihilihi no ia o ia noi, manene ke kumu pepeiao." A kanl.ae la ka aka a Wahineomao. A he mino aka oluolu wale nohoi ka Hiiaka. E kuu heluhelu, eia kaua ma ka mahele Hiiaka a ko Maui poe. A k? ike iho la no oe i ke paewa a kulike ole o keia mau mahele elua. 'Ma ka mahele i hoopuka mua ia o keia moolelo maloko o' "Ka Nai Aupuni,' aia ka loaa ana o ka huakai wahine mai uka mai o Paliuli ia Hiiaka me Wahineomao, mahope iho 0 ka luku ana o Hiiaka i na kupua o Panaewa, elike me Paieie ame kahi poe e ae; a oia nohoi ka wa mahope o ka make ana o Panaewa, _ 0 keia mahele hoi e hoouaiia aku nei imua ou, e kuu makamaka heluhelu, eia ia mamua o ko Hiiaka hakaka ana me Panaewa. Mahope iho o na pane klkoola ana mai a ka nui wahine o Laa i ko lakou hoa e hoopili nei ia Hiiaka, aia hoi hoomau mai la no lakou nei i ka iho ana mai, a hiki i ko lakou nei halawai ana mai me kekahi kanaka e hoi mai ana mai kai mai me elua aku nunui. Hookahi ma kahi lima a hookahi nohoi ma kekahi lima. 1 nei wa i_ hoopuka ae ai o liiiaka i kekahi mau huuylelo: "Akahi alua, puu-kualua kr\ua, e ke aikane, o ka piui ni|i aku koe o k;\ puq haawi, a hala o ka puu moni fii, a hala ia t) ka puu nt;le me ka puu make aku nohoi, a hala ia." Aole no }ie maopopo ia Wahineomao ke ano o keia mau olelo a ke aikane'; aole ona wahi hoomaopopo iki, ua pili keia mau olplo a Hiiaka no kana i hoike mua mai ai iaia (Wahineomao) no ke ano. 9.; ke kani a ka leo o ka manu i lohe ai mamua ae o ko lakou halawai ana mai me

ka puulu wahine, m"af uka mai o Laa, oia hoi, ua kani ka manu, he kanaka o nma; he oiaio ua halawai io lakou me ka huakai kanaka, oia kela poe wahine mai uka mai oLaa. Kani ka manu, he i'a, wahi no a Hiiakai hoike mua mai ai ia Wahineomao; ahe moa oiaio ke ike aku nei lakou i nei kanaka e pii mai ana me na elua mai kai mai o Hilo. Nolaila, alua puu oka olelo a Hiiaka i pane mai ai i ke aikane i hookoia, he kanaka a he i'a, a o ia kana'i olelo ae ai: "Akahi, alua, puu-ku-alua leaua, eke aikane." A he elima mau puu i koe, oia hoi, ka puu nvi\ ka puu hamrt\ ka puu moni ai; ka puu iwh ame ka puu nwke. A kokoke mai la ua kanaka nei e paa mai ana i na i'a elua i ka Hiiaka ma wahi e ; iho a|cu ana, a ia manawa i pane 'aku ai v' Hiiaka: "Anoai" ma—if''" Haawi mai la no ua kanaka nei i kona aloha i aia nei ame ko ia nei mau hoahele, ma ka olelo ana mai: "Aloha oukou." O ka huakai wahine hoi mahope mai, keolelo hoonaukiuki la hoi mawaena o lakou iho: "E nana hoi kakou i ka loaa mai o ka i'a a kela kanaka i ka wahine ui a kahi mioi o kakou i waha-a aku nei? E nana io hoi kakou ika loaa o ka ka wahine ui i ka lau o kona mau lihilihi?" Olelo ae la hoi kekahi wahine o lakou: "O kahi mea apiki paha auanei, inae loaa io mai ana ka ia a ko kakou hoa, hoonuu ono mai kela i ka poke aku hou me kā. iala kuala uala; a 0 kakou o ia pono ai maloeloe wale iho Ia no oka kakou 1 mau uala, aohe wahi inai." He mea oiaio, ua paa mai la no keia mau wahine mai uka mai o Laa, he mau uala nunui, ua hele a moa maikai; ano papa'a maikai kekahi aoao. Oko lakou manao no, o ka loaa no o ka i'a makamaka hou ia lakou ma 'keia huakai, alaila, o ko lakou wa koke no ia e "ka'ukemio" iho ai 1 na P°ke kuhinia onoono o ua i'a la me ka uala ono punapuna a lakou mai uka mai o Laa. 0 na olelo ohumuhumu hoi a pau a ua poe wahine nei i pane ae ai mawaena o lakou iho, ua pau wale no ia mau huaolelo i ka loheia e Hiiaka. 1 kā pa ana'mai o ka leo aloha o ke kanakaia Hiiaka ma, o ia no ko Hiiaka manawa i ninau aku ai: .Nohea hoi kau mau i'a nunui oka loaa ana mai nei?" Pane mai la hoi ua kanaka nei i ka i ana mai: "No kai mai nei ka'u mau i'a, na Kauhi, ka lawaia nui o Hslo. A pehea la hoi nau keia mau i'a?" * Ua ninau pololei mai la ua kanaka nei ia Hiiaka no kona makemake i kana mau i'a; a o ke kumu o ke ala ana mai o keia ninau i ua ia Hiiaka, me ko ua kanaka ike ole nae, o Hiiaka keia e halawai a e kamailio pu nei me ia, oia no kona ike ana mai he wahine ui maoli keia e kamailio pu nei me ia; a ua lilo hoi ka ui, ka nani ame ka maemae o na helehelena o keia wahine i mea ho-apakau i na hoohihi makemake ana iloko o ua kanaka nei. Lohe mai la na wahine o Laa mahope mai o Hiiaka, a pane ae la kekahi wahine o lakou: "Loaa ka i'a aua wahine nei la. I hakalia wale no iaia a o-u aku kona leo, o ka lilo mai no ia na ia a kela kanaka. Ehia ka hoi mea aloha Aole i ike nei poe wahine, o ka eueu keia o Kilauea, oia hoi o Hiiakaikapoli-o-Pele; a no keia naaupo i loaa ia lakon, i naaupo ai nohoi ke ano o ka lakou 'mau-awaha ana. Olelo axu la o Hiiaka: "Pau loa mai paha auanei kau niau i'a o ka paa ana mai nei me ka luhi nui mai kai mai a hoea ia nei, a nele hoi, oe, nele ka wahine, ka mea iaia ka oluolu, a nele hoi ka olua ohana keiki?" "Aole ia he olelo. Eia mai ka i'a!" wahi aua kanaka nei i pane. mai ai, a haawi mai la. noh'oi ia i kana mau i'a elua. Kena ae Ia o Hiiaka i kahi wahine i pipili mai ai mahope oia nei, ma ka olelo ana iho: 4I E lalau ka lima ika i'a a ka opu lokomaikai i haawi mai la." Lalau aku la ua wahine nei; a o Hiiaka hoi pane aku la ia i ke kanaka nana na i'a i haawi mai ai: "Ehia ka hoi mea aloha o kau wahine ame ka olua mau keiki; i kou hoi aku, aohe i'a i ka lima, ke kau mai la paha ko lakou mau maka o kou hoea aku i ka ha!s, me kahi mea makamaka hou o kahakai? Aloha ino no ka hoi! A hoi oe la me ka nele?" Ae mai la ua kanaka nei me ka olelo ana mai: "Ua ai ka'u wahine ame aIT mau keiki i ka i'a; he maemae ka wahine nana i ai i ka lakou mau i'a; aole hoi he alauka a he pepeiao pulu. He wahi koena paakai no ko kau hale. Aole e make ko'u ohana a hoea hou mai ua la ku o ka i'a, elike me ko keia la iho la. Aloha oukou, eia au ke hoi nei." "Aiia hoi oe e haalele mai ia makou," wahi a Hiiaka i pane aku ai i ua kanaka nei me ka hoomau ana hoi i ka olelo ana aku: "E hoi oe a kau hale; a e iho ae hoi au me ko'u mau hoa nei; a i loaa ko'u wahi haawina i'a a Kau hi, alaila, na'u nohoi e hoouna aku i mau ī'a na kou ohana. Elua mai nei au i'a i lilo maj la ia'u,.ai umi hoi a'u i'a e pani aku'ai. He hewa ia la?"