Kuokoa Home Rula, Volume VI, Number 34, 21 August 1908 — Ka Moolelo Kaao o Hiiakai-i-ka-Poli-o-Pele [ARTICLE]

Ka Moolelo Kaao o Hiiakai-i-ka-Poli-o-Pele

I h()of)oiioj)t)ii o I/oit ia o/iki' mv ini miuuw ~Uooieto Hiiak'a <t k'o llawaii ame Maui.

MOKUNA IV HOOMAKAUKAU 0 IIiiAKA-I-KA-POLI-O-PiiLi: NO KK Kīl ANA IA LOinAlT-RA tIK],K PU ANA MR PaUOPAI-A'K —Kalawai me Wai-ii'nkomao—Pau NA Poo 0 NA AKUA 0 PANAEWA 1 KK Oh'llA V, l'lilAi'A. [ HOOMAUIA. | A pau ka ai ana a ua poe wahine nei, ua ikaika ma i la ko lakou mau kino, a p;m nohoi ka inaka poniuniu konio wahi ai ole ana o ia kula loa o ka ilio ana mai uka mai o Laa, iloko hoi o ka naliele loloa a ka laau i lioowehiwehi ai, ia \va i liaalele iiio ai [akx)u i kahi a lakou i noho ai, a hoomaka nui hou :iku la e iho no kahnkai. Ma keia ai nna a ua poo wahine nei, aole i ai o lliiaka ame Pauopalae mo lakou i ka ono makamaka hou mai kahakai mai, aka, o Wahineomao waie no kai haupa hialaai aku i ka ono o na poke i s o aku. Ua komo hoi ka haohao iloko o na wahine o uka o Laa no keia ai ole ana o kekahi mau wahine malihini, oia hoi, o Hiiaka ame Pauopalae, au e'hoomaopopo iho ai e ka makamaka heluhelu. Ua koi aku noho; kahi wahine kamaaina o ia mau kaiaulu i ka ui ana i hoolaau wale aku ai, aka, ua hoole mai ua euea nei o ka lua o Kilauea, i ka i ana mai: "Aohe o maua pololi. 0 ko niaua muona no o ka ai ana mai nei i ko maua wahi o ka hele ana mai nei; aohe i pau ia maona i nei hele ana mai nei a halawai iho Ia me oukou. , E ai oukou." I keia iho ana aku a lakou, aole no he ano hoopilipili mai o ka nui wahine e ae o .uka mai o '"L'aa; aia no lakou mahope kahi i hoomomole mai ai, eia nae hookahi wahine 0 lakou i olelo ae i ka maikai ole o ka lakou mau hana i ka hoololohe mahope aole hoi he hele pu me na malihini, oiai i loaa ka lakou i'a i ka wahine malihini. Ua lilo nae keia mau olelo a nei wahine i mea niaikai ia Hiiaka, a mahalo iho la ia i ka maemae o kona manao. 0 ia iho ko lakou nei a kokoke e hoea aku i kekahi wahi hoopiina, ia wa i huli mai ai o Hiiaka a kamailio mai la i kalii waliine hoopili iaia i ka 'olelo ana mai: "Ei hou ae no keia mau i'a a oukou ke paa ia mai nei e ia kanaka mai kai mai. He eha mau i'a a keia kanaka. He elua i'a ma ka akau, a he elua nohoi i'a ma ka hema." Pane aku la hoi keia wahine ia Hiiaka ma ka ninau ana aku iaia: ' "Pehea i maopopo ai ia oe e loaa mai ana ka i'a a ia kanaka ia kakou? ' A o kekahi nohoi pehea la oe i ike aku nei he kanaka ke pii mai nei mai kai niai nie na i'a?" "Aia no ka pau o ke kanalua o ka manao," waJ)i a Hiiaka i parie mai ai, "aia no a ike maka. Nolaila,enana aku no kakou Ia a hoea mai ua kanaka nei." 1 lawa no a pau keia mau olelo a Hiiaka, hoea mai ana kekahi kanaka ihina o ke kiekiena o kahi kaola hanahanai hoopiina, e pii aku ai a nana aku i kahakai. la wa hooho ae la kahi wahine eleeieu o uka o Laa i ka olelo ana ae: "Aia io k'Aeanaka la ke ku mai la iluna o ke a'e. He mau i'a io no kana e paa mai la.. Elua i'a ma kela ame keia lima. Aia ua kanaka nei ke noho mai ia. E hoomaha ana i ka paupauaho o ia pii ana mni la. Ono mai la nohoi ka i'a." I nei hoopuka ana ae o ua w.ahi wahine nei o uka o Laa i ka ono o ka i'a, ia wa i pane mai ai o Hiiaka iaia: . "He wahi manu elepaio paha oe i kani ae nei, ono ka i'a? ■ Heaha la hoi. E hoao ae nohoi au i ka'u wahi pono a i maliu ia mai, he pomaikai ia nou ame kou mau hoa. A 1 ne!e nonoi ea, nani nele ana ia aia i puu kahuahua kahi o ka olela pomaikai i oleloia ai," Pii.aku la lakou nei a hoea i kahi a ke kanaka e hoorpaha.ana, haawi aku la o līiiaka i ke aloha i. ya kanaka ;ic:i, u, aloha mai la nohoi ua kanaka 'nei. Āke'ikenei kaln wahine mai uka mai o Laa, ua Uomo la. hoohihi iloko o kahi kanaka no ka Ui malihini ana e ukali nei. Ninau mai.la ua kanaka nei ia Hiiaka: U E .iho ana ka oukou huakai i hea?" Pane aku la o Hiiaka: "Liiho aku ana niakou i ke no'i walli i'a a Kauhi, ka lawai'a nui a na 'lii, i ka lohe ana ae nei hoi ua ku ka i'a a ua kanaka nei. Nolaila mai !a paha kau mau i'a?" Pane mai'la ua kanaka hei "Ae. Na Kauhi io mai nei no ka'u mau i'a. A.haalele aku ,nei no an, aohe i Uwu- alju ka i'a, ' -He i'a mai ..aunnei. kela a lohe mai i ke a'o. Aku, ho liuliu Joa hoi kn ouo i'a e kali aleu ai a hoea

oukou ilaila, nohiila, e; oluolu hoi oe e lawe aku i.keia mau i a apau i lawa oe ,tme kou mau hoa. E aho hoi ia paina iho onkou a maonn, alaila, iho aku o keia loa ame ka wela A pehen, ]iau ioa i<rna mau i'a ia makou la"'l wahi a Hiiaka i ninau aku ai me ka hoomau ana aku nohoi i ke kamaiho ana: "L L m;/, paha ananei kau mau ;'a apau ia makou, noL hoi oe o kv:a hoi ana aku. Aia kau'mau keiki ame kau wahme I:e kali mai la o kou hoi aku me ka i'a. A eia ho: oe ke jjaavi mai nei ia makou malihini _ A i aha la auanei hoi ka makou nku e ]mn.ai aku ai ia o:; no .kou lokomaik.ii mn?" iiia mai J;a i'a. Aohe [)ilikia o kauhale' i 'kahi pupu paakai e inai pu iho ai mo ka uala. .E lawe aku i kelamau i a apau. ,H<: mama !;a hoi ia o ko'u hoi ana aku o keia loa. Lia mai ka i'a,' la wn kena ae la o Hiiaka i kahi wahine o uka o Laa e kii ina i'a ake kmaka i Inuwi mli ai. Miki aku la ua wahi wahine nei loaa n i i'a ake kanaka i haawi mxi ai. A ia wa i pane aku ai ua wahi wahine nei i ka olelo a ka lealea i ka mea nana ka i'a. He keu no paha oukou kano, a k:i mea .apiki nui wak'." Ninau mai la hoi ua kanaka nei: "I keaha hoi?" I keaha auanei. hoi, i ko oukou make wale nohoL paha ia makou ka wahiiW' i pano ak:i ai u;t wahi eleu nei o Laa, AoSe uo ka hoi kau lie olelo o ka pane ana mai ta imua o'u, he honaaikol.i maoli no kau ia'u no ka lilo anaaku la o ka'u mau i'a ia oe me ka oluolu. A ehoolHiemai oe. Aohe e hlo ka makou i'a, kaii'-, i na wahine alauka, elil:e me na wahine oka waonahele, Aia he wahine u'i, alaila, loaa ka niakou i'a. ITe ano kamaaina au i ka »a/hine o keia mau lae laau ae, a ke ike no au ia lakou, na hiki no ia'u ke olelo ae, oka ictfliine pepeiao pulu keia oka lae laau. Ahe hiki no ia'u ke ike ika ?Pflhme, aole no loko o ka ululaau, elike la me keia mau ?r«hine malihini e ku mai nei imua.o'u. A nolaila, e hoomaopopo mai oe, aole ia oe i hlo ai a'u mau i'a, aka, i kela wahine helu ekahi o ka u'i a'u i ike ai." O s keia.na olelo a ua wahi kanaka hei i pane mai ai i ka hoahele o Hiiaka ma. Aohe no nae he wahi mea lomaloma iho o. ua wahi wahine nei, oiai, ua paneaku la no oia i ua leanaka nei ma ka olelo ana aku: "E, auhea oe, ina he poe pepeiao pulu na -waM'ne o uka o ka lae-laau, elike me makou, au i olelo mai la, alaila peh.ea hoi ka ka oiwi ponoi iho, oiai aia no kakou apau i ka lae laau? Oia nae paha, ke pilikia kou mau puka ihu ika pipili o ka pulu i na puka pepeiao o kau wahine, ea, o na pepeiao la hoi kahi e kaawili ai o kou mau puka ihu." Ua aka ae la ua wahi kanaka nei ; a, aka pu nohoi o Hiiaka ma no keia mau.olelo lealea a noeau akahi wahine. Ia wa pane mai'la-o Hiiaka i ke kanaka i ka ōlel'o ana mai: "Nani ia, ua lilo mai la ia'u ke ola o kou ohana, alaila, eia ka'u, e hoi oe a uka i kou wahi, e kukulu oe i miu lepa a puni kou hale me kou ohana. E kukulu oe i na lepa ma na aoao apnu o ke kahua i ku ai ka hale, elike ka nni me kau i manao ai he pono, a o ia wahi auanei, aole ia e iikia pu ia ana e'ka waikahe o keia la, nokamēa, ke hoike mai la ke ao o na kuahiwi he la ua keia ame ka. ino, a o ka wai e kahe mai ana mai' uka mai, e pololei mai' ana ja i'iia knhi i ku ai ko oukou hale, aka, mamuli ananei o ke ku ana o na lepa a pimi ko oukou hale, e pakele ana ia i ka waikahe.' Hoolohe oe i ka'u i hoike aku' la, ola oe anie kou ohana; nka, hoolohe ole oe ika'u i hoike aku la ia oe, he poino no ka hopena; eia keia mea a'u e hoike aku ia oe, ina e loaa mai ko'u wahi haawina i'a o keia iho anaaku a makou, alaila, hoouna aku au na oukou kekahi mau i'a." A pau ka lakou nei hoomaha ana, pela nohoi ke kanaka nana na i'a eha i loaa mai ; la ia #kou, ua h'oomaka hou aku Ia lakou nei e iho no kahakai. Hoi aku la nohoi ke kanaka o uka o ka lae laau elike nohoi me kela kanaka mua a kakou i ike.ai. Ia Hiiaka ma e iho ana, ua olelo ae la ia i kahi ekeekeu e haawi ae i ekolu i'a na kona mau hoa u a i hookahi nohoi ana i'a. Pane ak« la no ua wahi wahine nei me ka hopohopo ole imua o ka wahine hoopomaikai iaia: "He lieu ha ka, l-:a mea apiki nai wale. O ka pau loa no ka hoi ia o ka'u mau i'a, He uku paha auanei ka lo'aa hou aku o ka'u mau wahi ia i kahakai; oiai ke. ike mai la no oe i ko'u ano, 0 kela nohoi ka wahine pookoi oka olelo ia oe, o lakou no nae kau e nana aku ai." ~ . Pane mai la o Hiiaka: "A hoea aku kaua i kahakai, nau e olii ka i'a a hanlele wale iho, oiai o. kela nui i'a a Kauhi na'u wale uo iaT K hana ana oe a haawekau i'a, a i.na he kauaka kou, e kaumaha ana lukou i ka waiwAi; nolaila, mai nana oe i keia wahi mea iiukn." , No kn inanauiu no o ua' wahi wahine nei i na olelo a ka haku wahine auu i lioopiii aku ai, nolaiki, huli ae la ia i hope, a kaliea aku la i kau wahine e kolo mai ana mahope, ma ke kahea ana aku: U IS, e kii njai"oukou ika ouko.n mau i'a: Ua k>aa ia'u i ka wāhme ui, a he waha hoi pulu ko ka alauka, he upa wale iho no i ka niea i. loaa i ka papahua ui." ■ Pane inaiju ka wahme manao maikai iaia nei; "N'a'uno e kii akn ka inakou i'a. Ua ioaa mai'la ia oe, ea, he* inau r<nia'Ju)i ko niakou,. nn makou-iae-pn i kau i lokomaikai mai J;t ia makou.