Kuokoa Home Rula, Volume VI, Number 37, 11 September 1908 — Ka Moolelo Kaao o Hiiaka-i-ka-poli-o-pele [ARTICLE]

Ka Moolelo Kaao o Hiiaka-i-ka-poli-o-pele

I hoo/>orioput>/) hou ia efikc ine na muaieoM'oolelo Hiiaka a ko llawaii aiiu' Maai.

MOKUNA IV Hoomakaukau o Hiiaka-i-ka-poli-o-'Pei.e no ke Kii ANA IA LOIIIAU—KA HELE PU ANA ME PaUOPALA'e —Halawai me Wahineomao—Pau na Poo 0 NA Akua o Panaewa I ke Okiia e Hiiaka. [hoomauia. | Aohe no he pane ak(i o ua makuahine nei i na kelki, aka, ua huli ae la nae oia a ninau aku la i ke kane: "Heaha la ke ano o ka wahine au i haawi aku ai i kau maui'a? Aole anei ia he wahine opiopio wale no i hele a nonoula na papalina, a he ano ili aiai kona i awili ia me he memele la 0 ka lau-i pala, a he ui hoi kona, aohe lua o kona like ma Hilo nei a puni a ma Hawaii nei no paha apau. Eia nei wahine la ke ku mai nei imua o'u me kona manamana lima e kuhikuhi mai nei i keia mau i'a." Pane mai la ke kane ma ka olelo ana mai: "0 ke ano iho la no ia o ua wahine nei a'u i haawi aku ai i ka'u mau i'a, a o ka wahine hoi nana i olelo mai ia'u no ko oukou pilikia o kauhale nei i ka nele i kahi i'a; me kona uwe ana mai nohoi ia oe ame na keiki nei a kaua no ka pau loa ana o ka'u mau i'a iaia." Alaila, pane aku la ka wahine ma ka ninau ana aku i ke kane: Aole anei ana mau olelo e ae i kauoha mai ai ia oe? Pane mai la ua kane nei i ka i ana maī: "He olelo no, a he olelo ano nui nohoi, a oia keia: Ua kauoha mai oia ia'u e hoi mai au a uka nei e kukulu au i mau lepa a puni ko kakou hale nei. Ua poina' loā hoi au i keia mea a 1 ole no oe i ninau mai la, maopopo ae la ia'u," "Ae," wahi a ka wahine' i pane aku ai me ka hoomau ana aku nohoi i ke kamailio ana: "E hooko aku oe nae ka hakalia ole i keia kauoha, oiai he poino a hoea mai ma keia wahi e ku nei ko kakou hale. A ke ike nei au, ua oiaio kau mau oielo i hoike mai nei ia'u ame na keiki a kaua. A e kala mai oe i ko'u hewa e ke kane." Mahope iho o ka pau ana o ka hoonuu ono ana a ua wahine nei me. na keiki i ka ono o ke a-ku makamaka hou, ua hele aku ia ke kane ame ka wahine ame kg. laua mau keiki e kukulu i na lepa, elike me kauoha a Hjika i haawi mai ai i ke kane, a pela nohoi i 'ka wahine. He mea maopopo nae, aole keia mau mea i hoomaopopo o Hiiaka keia wahine. Ua ku na lepa a ua poe nei, ua paa pono ko lakou kahua aina, a-ke ninliu iho la paha oe, e ka makamaka heluhelu/i mau lepa aha la keia o ke kukulu ana ae la a kela ohana? E ike ana kaua i ka waiwai o keia mau lepa o ke kukuluia ana ae la e kela poe. Ke ike ae Ia oe, i ko Hiiaka hooko pono ana i kana olelo i hoike aku ai i kahi kanaka nana na i'a eha i loaa mai ai iaia, a maanei e huli ae kaua a hoomau i ka nana ana aku ia Hiiaka ame kona mau hoa. Ua ku na haawe i'a a na wahine mai uka mai o Laa, a ia wa i olelo aku ai o Hiiaka i ua poe wahine nei: "E, mai poina oukoui ka hele ana e luu wahi kai a hoi aku ikaulu lehua oLaa. Aohe hewa o ka ma-u aku o ka ili i ke kai, oluplu hoi ana o koa-uka." lie ae wale nohoi ka ua poe wahine nei, aka ma kahi nae o ko lakou hooko ana aku i na mea a Hiiaka i kauoha akvi ai ia lakou, he elua wale no wahine i hele aku i ka auau, Q kahi wahine i uhai mai ai ia Hiiaka ma, ame kahi \Yahine nana i kii mai i na i'a a loaa ma ka lima o leahi wahine mua ae la. 0 ka nui wahine iho, ua nuha iho la no lakou, aole i hele aku e luu wahi kai, mamuli no o ko lakou hoonaukiuki i ka wahine malihini, oia hoi o Hiiaka. li ike ana kaua, e ka makamaka heluhelu, ma keia hope ae i ka hopena o na hana hookuli a keia poe wahine, § hooko ole hoi i na olelo a Pliiaka i olelo aku ai ia lakeīli. No Hiiaka hoi ame 1 kona mau hoahele, ma lea wa no \ paq ai ka Hiiaka maq olelo i ke kamailio aku imua o na wahine o uka o Lpia, o kona huli ae la no ifi a kamailio mai (q. i lee kahu ame ke aikane ia Yyahineouiaa, e hoi lakou a ka hale o Kauhi elike hoi me kana i ae ai imua o ua lawai'a nui nei o ia mau kaha. A hoea lakou nei i ka hale, o kahi makuahlae wale no 0 Kauhi ko ka hale e noho mai ana. I kona ike ana mai ia liiiaka me kona nani apau e pa-pa pono aku ana imua o kona mau onohi malea, hoomaka mai la oia e mahamalia rrjai i na malihini, elike no me ke rru\u o Uo. Huwaii nei j]ohp iī]ai kaliiko loa mai, Haawi aku la o Hiiaka ma i ko lakou aloha i ija wahi luahine nei, me ko 'Hiiaka ninau ana aku, ina paha o'ko

Kauhi hale ia. Ua ae mai Ia ua wahi luahine nei nie ka olelo ana mai: u Ae. 0 kona hale no keia. lii a.'..u m;i nae oia i kahakai i ka haawi i kai'a a nakanaka ok: aina. Aole ka paha oukou i ike mai nei iaia?" Pane aku la no o Hiiaka ma ka o'elo ana aku: "Un halawai mai nei no makou me ia; a nana i olelo mai ia makou, e hoi mai īnakou a kauhale nei, a hiki i kona hoi ana mai." "E komo nui ma: hoi h;j oukou i!ol;o noi, e iMi'olu hoi a h.'ki i ko ia la hoi ana mai, malia he manao 1.:o nui hoi kona -410 oukou, oia ke kumu o kona kena ana ma' nei e hoi mai oukou i kauhale nei," wahi a kahi luahine i pane mai ai. Me na mino aka maikai ana ma na papalina o Hiiaka, pane aku la oia i ua wahi luahine nei ma ka olelo ana aku: "He manao ano nui io no ko ua keiki nei au i kauoha mai nei ia makoue hoi mai makou i kauhale nei, ar ke :ke la no paha oe ia manao, aka, aoleno nae he hewa ia'uke hoike aku imua ou iua manao nei oko keiki, a0 ia keia: Ua umauma naha ua keiki nei au, a ua manao oia na makou e hanai aku iaia a paa kona houpo lewalewa. Ke ho popo mai la no palia oe i ka'u e kamailio aku la ia oe, oiai he mea no ia ua inaopopo wale ia oe i kou mau la m, na la e kau ana na papahi lei lehua o Panaewa iluna ou.''. Alaila, pane mai la ua wahi luahine nei me ka olelo ana mai, me ka hoike pu ana mai nohoi o kona niau hi.-leliē-leua i ke ano opiopio hou iho: "He oiaio ho'i ia au e ka malihini u'i i hoike mui la. Nawai hoi e ole ka umauma naha ia Kauhi i ka ike mai i ka ai hoonuu mai na kupuna mai. Ka, he ai hoi p'\i>a ia i hoonuuia e a'u i ko'u mau la opiopio, a he keu aka ono. Ua lu'alu'a keia la o ke kino e noho akti la, : elike no ;Tie ka' oukou e ike mai la, eia'nae aole i pau ka ono o ka puu 1 ka ei kumu mai na kupuna mai. Kahaha, lealea wale kau olelo eke kaikamahine ui. Ono ka hoi ka olelo au i hoo"Auhea oe," wahi a Hiiaka i hoomau aku ahi /e kamailio ana aku i ua wahi luahine nei," i hoea mai la makou i kauhale nei o olua no ke kali ana akui ko -keiki umauma nahā, a i hoi o!e :n:u oia i ka wa kupono, aiaila, aoie makou e kali hou aku iaia, oiai he alahele ko makou I*lo mua, aia ka pahu hopu 0 ka makou huakai ina Kohala. A i hoi mai oia i ka wa pono, ike nohoi ua keiki nei au i ka nani o ka pa-u uwila, a i hoi ole, elike me ka'u e hoike nei ia pe, alaila, hala ole no makou iaia, a o oe, e ka makuahine, ko makou fyoike no ko makou hoea ana iho la i kauhale nei, elike me kana kauoha, a mamuli o kona apa ame kona lohi e nele ai oia i kona makemake. Eia na kaikamahine 0 Puna paia ala i ka hala ua makaukau ma na ano apau." ■ He mea-oiaio, e ka makamaka helulielu, he ui na olelo a Hiiaka 0 ka hoopuka hookalohe ana aku imua 0 kahi luaui makuahine' 0 Kauhi, a he oiaio nohoi na mapuna olelo a ua wahi luahine nei 0 kapāne ana mai imua o I-liiaka ma, ma ka mea e pili aria i kona mau la opiopio, "i ka wa hea"oukou i inanao ai e hele? lG.i 110 pnha e hooaumoe ana hoi kakou ia nei, i keia po, a kakahiaka la hoi ia, alaila, hele oukou?" wahi a ua luaui o Kauhjx. Alaila, pane.akuJa.o,.Pli.iaka: "Ao]e-m-a]<btvv("Ji'ootvH*" moe ia nei, oiai he huakai awiwi loa ka makou. oke kali iho no ka makou a hoi mai ua keiki nei au a ina he hana kana i makemake ai na makou e hana aku, alaila, e hooko aku no makou i kona makemake. E kali no makou nona." Mamuli 0 ko liiiaka mana, ua hana iho la oia i na mea e hooluaieleia ai kū Kauhi mau noonoo i 0 a ia nei, a ua poina pu maoli no kona noonoo ana no'na wahine ana i kauolia ai e hoi mai i kona hale e kali ai iaia. Ua aneane paha elua hora okoa ko Hiiaka ma kali ana na ua o Kauhi 0 kona hoi mai, aole nae Wfchi mea a hoi iki mai oia, a ia wa i olelo aku ai 0 Hiiakj\ i ka niakuahine o Kauhi: "Aohe wahi mea a hoi mai oko keiki. Ua loihi loa keia manawa a makou e kali nei nona, nolaila, ke manao nei au, 0 ko makou'wa keia e haalele iho ai i nei wahi, a hele makou ma ka makou huakai hele." "Alia hoi," wahi a kahi luahine i pane mai ai, me ku hoomau ana mai hoi i ke kamaiiio aiia, "e oluolu holoukou e hoomanawanui hou iho, malia ei aku oia la ke hoi nui k«. He keu keia o kona la ulolohi loa 0 ka huea ana i ka hale nei. No keia mau olelo au'a a ua wahi luahine nei, noho hou iho la lakou nei no ky kali ana 0 ka hoi mai o K.iahi, Muanei e huli kaua /- e ka makamaka heluhelui, a nana aku ina wahine o uka mai o Laa. Ika paa ana n.i oka lakou mau haawv> i'a, ua hoi nui aku la no uka 0 Laa me ka piha hauoli oko lakou mau noonoo. Ke ike nei no 0 Hiiaka i ka hoi o ua poe wahine nei me na haawe i\i a lakou. Ike aku la nohoi keia i kahi wahine i hoopili niai ai iaia ame kona kokoolua e uhoi aku ana mahope 0 na wahine i hele ole ika auau kai ehke me ka ia nei kauoha. A ke ike pu la nohoi o Hiiaka, e lilo ana ko lakou haalele ana iho i ka hale 0 Kauhi mamua ae o kona hoi ana mai i mea nona e huhu loa ai ja kikou, a, aole hoi e ole ana kona hoo una ana i poe kanaka e alualu i na wahine 0 nka mai 0 Laa, a e hao mai 'i ka lakou mau i'a 0 ka haawe, ana aku.