Kuokoa Home Rula, Volume VI, Number 39, 25 September 1908 — Ka Moolelo Kaao o Hiiaka-i-ka-Poli-o-Pele [ARTICLE]

Ka Moolelo Kaao o Hiiaka-i-ka-Poli-o-Pele

ī hooponnpni/o hou ia elike we mt i/in/n/w Moolelo Huuka a ko llawiui ame Alaui.

MOKUNA IV HOOMAKAUKM: 0 HIIAKA-l-KA-rOLI-0-PE].R NO KE Kll ANA l\ LOIIIAU- KA lIKI.E PIJ ANA ME PAUOPALA'K —Halawaī mf, Waiiinkomao—Pau na Poo 0 NA Akua 0 Panaewa I KK Okiia e Hiiaka. (lIOOMAUIA. I Mumuh 0 keia apa o ua mau wahi kanakanei, ua hala ioa o Hiiaka ma a kokoke.e komo aku i ka ulu lehua o Panaewa. 0 na kanaka hoi i hoounaia aku ai e Kauhi no ka uhai ana i na wahine e hoi ana no uka o Laa, ua halawai aku la no lakou nie ia poe wahine; a maimili o ke aloha i komo iloko o ko lakou mau naau no ua poe wahine [a no ke kaili niai n pau k.i i a niai a lakou mai, a elike lioi me ka Hiinka i' hookomo ai iloleo o laleou i aloha no, oua poe wahine «ei, pela no i hana aku ai ua poe kanaka nei, oia hoi, i ko lakou hui ana me ua poe nei a lakou i hoounaia aku ai e kaili mai i ka i'a, ua hoike koke aku la lakou i ke nno o ka' lakou huakai i uhai aku ai ia lakou. "I hoounaia mai nei makou," wahi a kekahi kanaka i pane aku ai imua o~ūa poe wahine nei, a hoomau aku Ja nohoi i ka olelo ana, "e kl lawaia nui a na 'lii, e kii mai i lea oukou mau i'a o ka iawe ana mai nei, oiai ua pono ole loa ko Kauhi manao no ka pau ana mai nei o ka i'a i ka laweia e oukou, aole iioi ona wahi pomaikai mai a oukou mai. Aoia ko makou mea la'i huli mai la a loaa mai la oukou," |, ka lohe aria ona poe wahine neī i keia mau olelo a ke kaumaha launa ole niai keia kanaka aku, ua noho iho ]a lakou ilalo, Wehewehe ae la lakou ina haawe' a"lākou' a kaawale mai ko lakou mau kua aku. Ia wa ninau mai la kekahi wahine o lakou i ua poe kanaka nei: ll Heaha mai nei hoi keia pono ole a Kauhi i hana mai nei?" Pane aku ia no ke kanaka i kamailio mua aku ai i ka, i ' ' '•'Aohe maopopo la makou ke kumu o nei hana ana mai nei aua 'iii nei. He wahi hoohuoi wale no nae ko' makou, me he mea la, ua nele kana niea i makemake ai i jjekal]i poe wahine q oukou elike nohoi nie kana e 'kamailio «na ia oukou me makou ame ka lehulehu nohoi apau i lohe ai, a oia ke kumu o ka huhu ana o Kauhi a hoouna mui nei e kii mai makou i ka oukou mau i'a. "Aka, ua manao nae hJii makou, e alio o kahi mau i'a ka makou e hoihoi aku i ke 'hi, a o kahi mau i'a nohoi ka ouleou e hoihoi i uka o Laa i ola no oukou." A. lol{C ua poe wahine nei i keia manao i hoopukaia •rtkq imua o lakou, ua oluolu ko iakou inau uianao, A mamua ae nae o ka hiki ana i kekahi o lakou ke pane mai i kekahi huaolelo imua o ua poe kanaka nei, ua komo hou ilio la he wahi manao i.ioko o kekahi wahi kanalui ma ka olelo ana mai i kona niau hoa; "f : l c hilahila loa na kaliuu ke kaili ana rnat i ka |'a j kau ina kua o keia poe wahine, 'Ua hiki no ia kakou ke hoi aku a hoi'lek aku ia Kauhi i ka mea oiaio, oia hoi, o lakou nei kai lawehala iaia, he poe wahine okoa no la. Aia poe wahine no oia e hoomaalili aku ai i kona inaina. Ua luhe no kakou apau i kona kauoha ana ia poe wahine p hoi lakou a noho i kona hale, e kali ai hoi a hoi aku'oia; a ua lohe nohoi kakou i ka olelo ana mai akekahi wahine o lakou ia Kauhi, aole pono oia e lohi a'e apa i ka lioi ana -kq i kauhale, Malia palia, no Kauhi ka hewa i. ka lioi ole ana aku i kauhale ika wa pono? E ike like ana nohoi kakou i ka lohi apa a ua haku nei o kakou, aohe noonoo ae i na malihini ana i olelo ai e hoi a kauhale kali mai iaia. Nolaila, eia ko'u manao, e hoi kakou, a e hookuu kaleou ia lakou j|6i e jiQi lakou nei nn leo lakou rriau wahi i uka o Laa. He hilahila ke kaili ku mai i ka i'a mai ko laknu nei mau kua mai." Ua hooholo like ae la ua poe kanakanei ikeia manao, nolaila, olelo mai la kekahi o lakou i na wahine: "l/a maopopo ae la no ia. oukou ko makau manao, nolaila, oke aloha ko oukou, a eia makou ke hoi 'nei. E hoi oukou me ka oukou mau i'a." O ka pe'a ae la no ia o ua poe kanaka nei lioi mai la no kahakai; a o na wahine hoi o uka o Laa, ua hoi aku la fjo lakou uie ka hooniama nui ia ana o ko lakou mau na^u. Maanei, e ka makamaka heluhelu, e uiiai aku ai kaua H loaa o Hiiaka )'tra e kokoke aku ana e kohio i ka ul'u lehua o Pawe\va,

He ululeluia kaulana keia 110 Hilo, a ua loaa mai kona inoa mamuli o kekahi kupua nona ka ino; t o Panaewa, a oia ke kiai oua wahi nei. lle kaiu- neia o Panaewa; ahe piha ika mana anu' ka ikaika. () ke alanui e hele ai maioko aku oia wahi ,i puka nia kela aeao ma ka huli ma Hilo Waiakea, aia no a ae u;i kupna nei o Panaew,,, alaila, hiki ka huakai mulihini ke Ik.-le; a ina'e ae o!e u:i kupua nei, alaila, e punia ia ana ka huukai helo e ka ino maloko o ua ulu-lehua noi, ulii mai la ka ohn pouli, nee ka ua awa, pa ki m ikani ik lik i, a p ta a n ilowale ke ala.

Ua oleloia ma keia mook-10, o ka huakai hele ma ka huli mai ma Puna, a jx.la hoi ma ka'huh mai ma liilo, he pono )-R; hele mai a m.unna o 1«? komo an;i inal iloko o Panaewa e alana ae i wahi mohai, e laa kahi awa, kahi luau, ka i'a ula, ke kapa, ka malo, a pela aku. A'ina pela e hana ai, alaila, e mahuiae ana ke alanui, aole e ,ulia ia e ka ino.

O na wahi kiai o Panaewa, o iaua no na kaikaina manu oua knpua nei, oia o Alawi ame Alaiaha,- He mau wahi manu makalii loa keia. Ao ka mamao ko laua lele ana, he like me ka olapa ana a ka malamalama o ka uwila. Aole nohoi e nalo i na poe kamaaina e hele ana iioko o ia ulu lehua ka punia ia ana e ka mn, mamuli o ke kani a nei mau wahi manu.

0 ka hana a nei mau wahi manu,oia ka nana ana i na huakai hele apau, a pela hoi me ke kanaka nui ame ke kanaka iki e hele mai'ana ma Hilo mai; a i ole ia ma ka huli mai paha ma Kau. I nana laua a ike he kupua, alaila o ko laua manawa-ia e lele koke aku ai a hoike aki; ia Panaena j ko laua hanau mua, a o ke alii nui nohoi o ia walii, no ka hiki ana mad oke kupua. A o nei mau wahi manu nohoi, ua kamaaina loa laua i na Hiiaka apau, oiaī ma na la a poe Hiiaka nei e iho mai ai mai uka ma; oka iua o Kilauea a kai o hikL.ana ua, mau wahi manu nei ilaila e hakilo ai i ua poc Hiiaka nei. Nolaiia, ma ia ano, ua kamaaina loa laua i .kela ame keia wahine ame kela ame keia kane nohoi o ka !ua o Kilauea. Ua ike no laua ina kupua kane ame na Uupua wahine a puni o Ilawaii, koe na kupua o na 'e ae, a mai na pea~mai hoi o kul<ulu o Kahiki. A i keia la a Hiiak'a ma e hele aku nei, ua ike mai la no ua mau wahi manu nei ia Hiiaka, a ia wa i oleloae ai o Alawi ia Alaiaha: o Hiiaka ae keia e hele mai nei. He keu no a.'ka wahine ui! He keu keia ia aka ikaikaV P.ane mai la iioi o Alaiaha i kona w'ahi hoa manu; | "Ae; o Hiiaka io ae keia! A heaha hoi kau e houpu- i upu mai nei no ia mea he ikaika. Ua ike no paha kaua, j ;\ohe kupua, i hele mai a i Panaewa nei ho-aano mai i kona \ Lkaika iko kaua kaikuaana ia Panaewa, A kai nohoi no { keia wahi i kapaia ai ka olelo pana kaulana, o Panaewa moku lehua nui keia. E holo kaua e hoike aku i keia mea j ano nui i ke kaikuaana haku o-kaua." Lele aku la ua mau wahi manu nei e i laua mea hou ia Panaewa. O Hiiaka hoi ika lohe ana ona i na olelo ana wahi manu, ia wa oia i --kau—mai ai i keia mole; Kau I-Iklu 20—Na lliiaka Keia. L Panaewa nui moku lehiia, 2, Ohia kupu hao'eo'e, 3. Ikaua Iu lehua ula1. I wiha e k'a manu, ua po —e, 5. „IV wale Ililo i ka uwahi o kuu aina, ; 0. Ola iakini ke <' mai la ke ahi. ; He mele paheyehēne keia a Hiiaka ia Panaewa no j kona ohule, ahe nui pana olelo wale iho no ka moku lehua I o Panaewa, elike me ka na wahi manu i nu-kamailio ae ai, Aka, o ke ano nae o ka leliua, wahi a Hiiaka i lioohalike ae ai, he kupu aanalii a kakanwale ioa ia nei. Aua pili keia wahi o ke kau a Hiiakn ia Panaewa ponoi, no ke ano ohule o ke poo o Panaewa. j He nui kona poo, aka, he uuku uae na wahi lauoho. Ua pahenehene aku o Pliiaka i ka ula o na maka o Panaewa, ame lee auo hapopo nohoi o kona inau maka, a i ole na wnhi kaikaina manu onn, oia o Alawi ame Alaiaha, loaa ai kona walii ike. A »na ka lalani 5 o kana mele, hoike ! aku'la oia ia Panaewa i ke ahi o kona aina, oia hoi o Puna, Ina e hoaano mai ana o Panaewa e hakaka me ia, alaila, e wela ana ke kikala on;ui ke ahi o Puna. A o ka hope loa o kana kau, oia kona hoike ana 'ku i ola honua, e huhu ana o Panaewa iaia, a oia keia: Ola ia kini ke <1 mai la ke ahi," Aol« i pau.