Kuokoa Home Rula, Volume VI, Number 40, 2 October 1908 — KA MOOLELO Ka Moolelo Kaao o Hiiaka-i-ka-Poli-o-Pele [ARTICLE]

KA MOOLELO Ka Moolelo Kaao o Hiiaka-i-ka-Poli-o-Pele

1 hooponopoi/ o h<)it ia eiike rnr nu muau-e Moolelo Hii<tk(* <r k■<) Haj/'tiii <tn/v Aluui.

MOKUNA IV HOOMA.KAUKAU 0 Hiiaka-i-ka-poli-o-Pei,e no ke Kii ANA lA. LOHIAU—KA HliLLi PU ANA MK PaUOPM.a'E —Halawai me Wahinkomao—-Pau na Poo 0 NA Akua 0 Panaewa I KE Okiia Ii Hiiaka, ( HOOMAUIA. I A hoea na wahi kaikaina manu o Panaewa imua on;\, ua hele a puainaweki ko laua niau wahi hanu e konini ana na wahi hulu i ka puapua, e kuuokunou ana na wahi poo, e oleha, nlihi ana na wahi maka 0 ua mau wahi manu nei. Ia laua i ku aku ai imua 0 ko laua kaikuaana haku, ua hele a pale kn pono iko laua mau ano apau. Aia manawa i ninau mai ai o Panaewa i ua mau wahi manu nei: "A hua a pune, e Alawi ame Alaiaha, na pokii manu o'u nei 0 Panaewa." He kunou wale 110 na poo o ua mau wahi manu nei aole puka aku o ka huaolelo, oiai, aole i hoi pono mai kahi hanu kupono iloko 0 laua. I ka ike ana mai o Panaewa i ka pilikia 0 ua mau wahi pokii nei, pane hou mai Ia no ia: "He mea e ua make 0 nei la ke pii nei ko olua lena e na pokii, a konini na puapua o olua, Owai nei kupua nui i hoea mai ika moku lau L'hua o Panaewa? 0 Pele anei?" Akahi no a maha.na hanu 0 ua mau wahi manu nei, a pane aku la o Alawi me ka ici nohoi 0 kona wahi leo i ka 'i ana'ku i ke kaikuaana: "Ae —i hoea mai Ia maua kou mau pokii e hai aku ia oe, e ko mau hanau mua, eīa iho 0 Hiiaka-i-ka-poli-o-Pele a hoea mai e helu i ke kapu 0 Panaewa nei." Alaila, pane mai la 0 Panaewa me ka pii ana ae o kona inaina: "Kahaha! Heaha ka hoi ka mea oka make ole ana mai nei o Hiiaka ia olua, kai nohoi i hoohono aku au ia olua i mau kiai no'u. Aia iloko o ko olua mau lima ko'u ola ame ko'u make; eia ka, he holokiki mua mai ka olua ia nei e hoopau manawa wale ai, a komo e mai 0 Hiiakaikapoliopele iloko nei 0 ka ululehua kapu a Panaewa." Alaila, pane aku la 0 Alaiaha i ke kaikuaana: "Auhea oe, eko maua haku, aole paha a maua make, Ua ike no oe ia mea. Oka i'a liilii, make ia ano i'a ika maua mau wahi upena; aka, o ka niuhi maoli o ka maona, elike me nei kaikaina 0 Pele e hele mai nei, aole ia i kupono i ka maua mau walii upena; 0 oe no ka mea e make ai." Ke ike la no o Hiiaka i ka paupauaho 0 na wahi hanu 0 ua niau wahi manu nei, a ke lohe Ia nohoi oia i ka laua mau olelo ia Panaewa; a pela nohui me ka Panaewa pane 1 olelo mai ai i na wahi kaikaina: "Ua pono io ka oluae na pol-ii i hookolomai nei imua o'u. A i hai aku au ia olua, e make ana o Hiiaka ia'u i nei la. Onoono wale kona mau onohi maka. E lilo ana na onohi ona i mau pupu no kuu apu awa, Hoohoa mai ja, owau kona hoa paio, alapoho ia oia e a'u. Aohe ona a|anui e hele ai 0 loko nei 0 Panaewa." 0 keia mau olelo apau a Panaewa, ua pau okoakoa ia i ka lohe ia e Hiiaka, a ia wa oia i paeaea aku ai i keia mele: KAU HELU 21-NA HIIAKA KEiA, 1. Pau ke aho ina kahawai lau 0 Hilo, 2. He lau ka puu, he mano ka ihona, 3. He mano na kahawai 0 Kulaipo, 4. He wai Honolii, he pali Kawaea, 5., He pali na ka Hi]o pali ku e hele ia nei, 6. He aka ka wai e ttu nei i Panaewa, 7. O Panaewa nui moku lehua, 8. Ohia kupu ha-o'e-o'e ika lani, 9. Lehua ula ika ua, 10. Ikawi a ka manu, ua po — e 11. Po wule Hilo ika uwahi o ku.u nina, 12. Ola ia kini ke a mai la ke ahi." Oja hele 0 nei mele a luhe 0 Panaewa, a ia wa oia ) puiwa ae ai, kuku okalakala ae la na wahi lauoho hinawenawe kakaikahi 0 ke poo-ohule nemonemo, hinuhinu a lilelile o ua kupueu nei; a ia wa i li-o ae ai kona man maka me ka huahuai ikaika ana 0 ka inaina iloko ona; kahu ka. ena i kona mau maka a haalulu hoi kona mau lehelehe me ka ihoino /auna ole 0 kona mau ano apau. Huli mai la oia a nana [;otio mr)i la ina walii kaikaina nianu ona, a pane mai Ja oia:

I "He mea ka hoi ke kuamuamu elike me keia leo a'u e j lohe aku nei iloko o nei oli e kani mai nei. Pau ka hoi ka | neiuonemo o kou.poo— ka ula makole heiī 0 ko'u mau ma- ; ka ka pupuka ino 0 ko'u m:lu helehelena—ka wi nohoi 0 ko oluamau wahi leo. He oiaio, 0 kahi kaikiana haakei ae no keia o Pele. Ka, ht» kem ka hoi ka mahaoi 0 nei wahi kaikamahine kikala pananai. Aole ia e ola. īi make ana oia ia'u." Lohe akn la o liiiaka i nei mau olelo a Panaewa no kona a-make ana aku, ia wa i kau mai la oia i keia mele: j Kau Helu 22--Na Hīiaka Keia. ' 1. E Panaewa'fnoku iehua nui 2. Mai alai ike ala oke kamahele l 3. Hele ke aloha, hele pu no me ka makani I 4. Makani ka ulu lehua 0 Panaewa , 5. Mai ewaewa ika huakai hele 0 hewa auanei | 6. Oke aloha ka mea waiwai, oka hale kipa aka ' makamnka 7. He niakamaka no keia, a0 ka hea mai ka pono | 8. 1£ Panaewa—e, no'u kekahi wahi aloha , 9. Homaihoi i alanui i hoea aku ai i Hilo-Hanakahi ! "Kahiiliu" wahi a Panaewa i pane ae ai me kanui la- | una ole o kona leo, oka hele ia o kona leo a kupinai wal walo iloko oka ulunahele o Panaewa, he keu ka hoi ka hi- | lahila ole 0 keia wahi kaikamahine hookano e noi mai nei I i alanui nona e hele āi oia īloko 0 Panaewa nei. Aole | au eae iaia e hele mai iloko nei 0 kuu kula kapu. Aia ka ; loaa o kona alanui, aia a nui kona ikaika. A heaha ka ika- | ika a kamaliiwahine liilii elike me nei wahi kaikamahine ; pnpuka." j Oiai ua Panaewa nei e noke ana i ke kamailio me ka leo nui, ua lohe no 0 Hiiaka, a ia wa oia i aka iho ai me ka huli ana ae a kamailio aku Ja i ke aikane, ia Wahineōmao i ka i ana aku: "E kuhi ana paha o Panaewa 0 kona- keikikane ana he mea epalupaiu ai ke kaikamahine 0 kapaia aalao Puna. He eha no kana ka ke keikikane, aka, ua ikeno oe e ke aikane, o ka kaua eha ka na kaikamahine, he uwe alali'ka niho oia poe kamaliikane. Aole hoi 0 keia ua palupalu kahiko no ia, ua helelei na niho, helelei ka lauoho, a ua lole na maka, aohe kaua e paupauaho ke kupapa aku me ia ano kane, oiai he hana ka kaua na ka opiopio, upapalu wale ka j mea i lu'alu'a kahiko." Alaila, ninau aku la 0 Wahineomao i keaikane ia Hiiaka: "Alaila, eaa ana no oe e hakaka me Panaewa, inae JeJe hakaka mai ana oia ia me oe?" Ia Hiiāka ame Wahineomao ame Pauopalae i kokoke loa aku ai e komo iloko o Panaewa, aia hoi, ua uhi mai la ka ohu poele ke alanui. Oke kino ohu keia 0 Panaewa e poipu nei nai oao 0 ua ulu lehua nei. Ke hao mai la ka ua awa, oia no oe 0 na maka koholua e liouhou ana i ka ili me ka welenia. Ia wa huli mai la o Hiiaka a kamailio mai la ike aikane me ka olelo ana mai: "E pili mai no oe mahope o'u, a o ka hu'a 110 o kuu pa-u kau me^ -malama i oie e opiopi a minomino. He nui na akua 0 loko o keia ulu lehua. Oka na-mu ame ka nawa o ke akua; aka, e pau ana ko lakou mau poo i ka okioki ia aku e a'u." I lawa no apau na huaolelo a Hiiaka i pane mai ai ia Wahineomao, 0 ka wa ia i wawalo ae ai 0 loko o ka ululaau ina leo ikua ona akua i hoounaia mai e Panaewa. Aole i kana mai 0 ua mea he akua. A0 ka manawa iho la no ia i hooukaii ai kekahi kaua hahana mawaena o Hiiaka ame ua poe akua nei o loko o Panaewa. Hao mai la ua poe akua nei i ko lakou ikaika ame ko lakou niana maluna 0 Hiiaka, ua lilo nae lakou r mea ole loa ika lima lauahi oua ui nei 0 Halemaumau. Ike nao hookahi ana no, wi ana ka niho oua poe akua nei. Pela 0 Hiiaka i hopu lima ai i na akua o loko 0 ua ulu lehua nei, a hiki ika maloeloe maoli ana oua wahine nei 0 ka lua ahi 0 KHauea. Ia manawa, huli ae la ia a kamailio mai la i ke aikane, ia Wahineomao i ka olelo ana mai: E auhea oe, eke aikane, ua hele mai la kuu hma a maloeloe. oke akua anei keia a lohe mai ike a'o. Nolaila, 0 kau hana e paa oe a paa i kuu pau, o liio auanei i mea hiki ole ke hoohanaia ka pau 0 kaua. Ina ike oe, ua maloeloe au, aole hiki ia'u, oia-hoi, aole hiki i ko'u wahi ikaika ke oniu ika hu'a oka pa-u o kakou. Eho aku kakou i ko kakou 'kaika, a i nele ilaila, alaila, e hoomau aku no kakou i ka nee ana 0 na hana paio a'u e paio aku ai no ka hoopau i keia ano kanaka e noho nei iloko nei 0 nei ulu nahele. Na keia poe e hoopilikia nei i na kanaka e hele mai ana mai Kau mai no Hilo Waiakea ae nei, a pela nolioi ko na Hilo Paliku e lnie mai ana mai laila mai a i Kau." "A pehea, manao no oe," wahi a Waliineom >0 i ninau aku ai ia Hiiaka, i ke aikane, me ka hoouuiu aiu'al. 1 nohoi 1 kana ninau ana; "e lanakila ana 110 kaua maluna o Panaewa, eia ka ua awa ke uhi niai nei -ia kakou poele i ke alanui. Alaila, hapai hou ae la o Hiiaku i keia kau,