Kuokoa Home Rula, Volume VI, Number 44, 30 October 1908 — Na Hawaii e Hooponoponoia Hawaii Kahiliaulani ka Elele E LOAA AI KE KULANA AUPUNI MOKUAINA KOHO BALOTA AKEA NO KA HOLOMUA O KA LAHUI HAWAII! [ARTICLE]

Na Hawaii e Hooponoponoia Hawaii

Kahiliaulani ka Elele

E LOAA AI KE KULANA AUPUNI MOKUAINA KOHO BALOTA AKEA NO KA HOLOMUA O KA LAHUI HAWAII!

; hao e hoonoho mau ana i ka i'o o kuu ī'o, ke koko o ,kuu jkoko, iloko o/l a nele ka huneameka pilikia. Ina lokahi ika lahui mai/H iwaii a N i'.iau e koho ia J u i Hlele Lahr,i i j Wasinetona, a pela hoi me na Senatoa ame na Lunamai kaainana Home Rula i hui me kekahi mau aoao kalaiaina |e ae, malalo o na kumu aelike kupono a maikai; a pela hoi |me na luna hooponopono kuloko o ke kulanakauhale me |Kalana o Honolulu, ame ko na Kalana eae nohoi, alaila, ' e pau ana ko ka lahui noho pio ana malalo o na mana | monopoh, o na hui alunu o Hawaii nei; a e hoomalooia ana jna waimaka o ka lahui i hoopilikia ia. j E ka. Lahui, aole ia hai aku ko kako'u make ame ko jkakou pilikia, aka, ēia ponoi no iakakou iho na auwaha i I komohia mau aku ai kakou iloko o keia mau haawina, a kuhikuhi ae kakou i pilikia kakou i ka haole, i poino kakou ika haole, a i make kakou ika haole, a pela aka. Aole nae pela ka oiaio. I pilikia no oe, eke kanaka Hawaii, ia oe iho, mamuli o kou puni wale ana 'ku i ka hoomalimali mai a ka haole i kou balota me ka helelei iho o na waimaka ma na papalina o ka haole no ke aloha "ole wale" ia oe, eke kanaka Hawaii. Kuhi io oe he aloha kahi haole ia oe, a make a lilo kou balota ia iala. He uahi kau, ahe ulaula lelolelo (makole) ka kahi haole. Eke kanaka Hawaii, e hoomanao i na waimaka o ka moo unahi kua-Waka-waka _o ka muliwai o Nile ma Aigupita. Ma ka wa e ike mai ai keia moo i na keiki liilii e holoholo ana ma na kae kahawai o kahi ana e moe ana, e hiolo iho ana kona mau waimaka nunui, me he mea la, ua nui kona aloha i :?<xkeiki liilii. Aka, o keia hana hoo-uwe-uwe a nei moo unahi kalakala, -he mau hana maalea wale no ia a ua moo nei. He mau waimaka ma kona mau maka; a he uahoa me ka mako"K oke aloha ole ma kona puuwai. Pela ke aloha o ke "aloha ole wale" e hoo-uwe-uwe mai ana ia oe, e ka io 0 kuu io, ke koko o kuu koko, ae ka iwi o kuu iwi, he aloha oia ia oe. E ninau iho oe, eka oiwi oka aina, he mau mahina koliuliu aku mamua o na wa haiolelo balota, e lohe ana no anei oe i ka waha nui mai o ua poe nei ia oe, Ike aloha ia oe, ke kanaka Hawaii? Aole anei o keia aloha hu wale mai o ua poe nei, aia no ia i keia mau la hooliuliu koho balota e nee nei? A pau ae ka la koho balota, o ka pau no ia o ua aloha nei o lakou. Ka Oleloao a Vanakouwa. Mamua o ko Vanakouwa hoi ana i Pelekane, penei kana i a'o aku ai ia Kamehameha I: "Mai hoonoho oe i ka haole i Hawaii nei, i elua wale no haole e noho ma Hawaii nei: O Olahana laua o Aikake; aka, oka nui o ka haole, he mea opu inoino loa, he kilnaha huhu wule, he />oc aina. Aole pono ka haole ke noho mai ma ko oukou pae aina o hihia oukou." 0 keia ka oleloa a'o kekahi kanaka Pelekane kaulana loa ia Kamehameha, a ke ku nei keia olelo he hoike oiaio no na mea e ike kumuka ia nei e kakou. Nolaila, e ao kanaka mai oukou, e na Haku Makaainana, ma keia kau koho balota e hiki mai ana ka la3 o Novemaba ae nei. Aole o'u hoino haole. Aole o'u hoahewa ika ike oka haole i ka hana ana mai i na mea e lilo aku ai ka balota.o ke kanaka Hawaii i ua haole la, a i ka poe hoi a na haole e onoonou ae ana, e holo balota no ka Ahaolelo a no ke Kalana hoi. Oka Hawaii nei ka'u ea'oae hoonaauao aku, ma na huaolelo a Vanakouwa i hoike aku ai ia Kamehameha I, ka Nai Aupuni o Hawaii: "I elua wale no haole e noho ma Hawaii nei: Olohana ma laua o Aikake; aka, o ka nui o ka haole, he mea opu-inoino loa, heianaka huhu wale, he poe hoomakaulii aina. Aole pono ka haole, ke noho mai ma ko oukou pae aina o h'hia oukou,' : Ka'u mau Kumuhana e hele ai Au i Wakinekona no Kakoū, e ka Laiiui. Ua hoikeia maloko o na kahuahana a na Home Rula ame na Limahana i huiia ka'u mau hana e hele aku ai i Wasinetona, A penei na mea ano nui i pili i keia mau kumuhana: 1. E hele aku au*i Wasinetona e nonoi ui e hoolilo

ia kakou i Mokuaina, i hiki ai ia kakou ke koho i kokakou Kiaaina, na Lunakanawai Kiekie, na Lunakanawai Kaapuni ame na luna aupuni e ae o ke Teritore i kupono i ke koho balota. I loaa ai hoi ia kakou i hookahi Senatoa, me elua lunamakaainana e koho balota ai ma Hawaii nei a hoouna aku i ka Ahaolelo Lahui ma Wasinetona. ' 2. E kue aku au i ke Aupuni e hooponopono ana ia Hawaii nei ma o kekahi Komisina la e hoounaia mai ana mai Wasinetonai; ke aupuni hoi e lawe ia aku ai ko kakou pono koho balota mai a kakou aleu; a hooneleia mai la kakou i ka mana rula a hooponopono i na hana o ko kakou aina mamuli o ka mana o lee koho balota. E kauo'ha ana au 1 ka lahui e kakau i na palapala hoopii i Waāinetona, aole e ae mai i keia h?.r>a aloha ole a na "Mauu Hilo" e hoala a e paipai nei. O ka puka ana o Kuhio, a i ole ia, o Likana Eliwai, ma keia kau koho balota o hiki mai, he hookoia ana no ia o ka hoea io ana mai.o ua aupuni nei e hooneleia ai na kanaka i ke koho balota. O ka hoole ana o na Kahua-hana a na Repubalika ame na Demokarata, aohe makemake i ke aupuui Komisina, he hoole wale no ia ma ka waha, i mea e loaa ai na balota o na Hawaii, ke hoike maopopo mai ia mau aoao i ko laua kakoo ia kumuhana. Ku mai ko leino, pWi i ka ole, A he ole wale no kai ko waha, ■ A po iho ko hana, E.puhau lalo. 3. E hete aku au i Elele na ka Lahui e hoomau loa ia na pono koho - balota e loaa nei ia kakou i keia wa, mamyli o ka ike heluhelu Olelo Bcritania a Olelo Hawaii paha. I hoike aku au ia oukou, e hiki ana i ke kauwa a na poe mahiko ame na.poe kaiepa, ke hoopau i na huaolelo hope o ka Pauk'u 60'o ko kakou Kanawai Kumu. A penei ka heluhelu ana o ua Pauku nei: "I mea e kupono ai e koho no ka Lunamakaainana, e pono e loaa i ka inea koho balota keia mau mea: He kupa kane oia no Amerika Huipuia. ' Alua. Ua noho oia iloko o ke Teritore jio ka manawa .aole e emi malalo o hookahi makahiki mamua ae, a maloko hoi o ka apana koho lunamakaainana ana i haawi aku ai e kakau ia kona inoa, aole emi malalo o ekolu malama, mamua koke iho o ka manawa'ana i makemalee ai e hoopaaia kona inoa. "Akolu. Ua piha na makahiki he iwakyiua-kumania-kahi iaia. "Aha. Mamua iho o kela ame keia koho mau ana iloko o ka manawa*Thoakakaia ma _ke Kanawai no ke'ka' kauinoa ana, ua hookomo oia i kona inoa iloko o ka papainoa o ka poe koho i na lunamakaainana no kona apana. _ "Alima. E hiki iaia ke kamailio heluhelu i ka Ok!o Beritania, a i ole ia, i lea Olelo Hawaii me ka hoomaonono pono." 1 1 Ina e kapaeia na huaolelo o ka malk le 5 i hoikeia ae la oia hoikelā*mau huaolelo: "a i ole ia, i Olelo Hawaii " 0 k i' nele iho la no ia o na Hawaii ike Olelo Hawaii i ka pono'a waiwai a R. W. Wilikoki i imi ai a waiho no "bukou, e ka khui; ka pouo a Likana Eliwai, e olel.o nei, nana ka' i inn a loaa ia pono. I nehea nei hoi"ko kakou ike anae hol'o an.i. ua wahi Ehwai nei i Wasinetona no ka imiana i pono koho balota no na kanaka liawaii mamuli o ke kulana kanaka makua a naauao hoi? Hu nohoi ka wai a Likana i ke pili haale : ka lau akolea! Ina e puka hou ana no ke Alii aole' no auanei e ole ana kona hookikinaia niai e na haku kc;aa oaa e pepehi i keia hapa o ka ikaika k.oho balota o na waii. Aloha wale kakoul 4. ke kauoha nei ko'u aoao kalaiaina i huipuia meia^

aoao o na oiwi o Hawaii, oia na Limahana, e hele au i Wukinekona uo'Iea hoololi ana i ka Pauku 73 o ko kakou Kanawai Kumu i hiki i ko kakou Ahaolelo Kulokoke hoololi i kekahi mau kanawai hoohaik'i i ka loaa ana o na. Aina Aupuni ia kakou na kanaka Hawaii; a i ole ia, e hoopau loa hoi i kekahi o keia-mau kanawai. O ka hoihpi'ana mai na ko kakou Ahaolelo ka mana e hooponopono i-keia mau kanawai aina, oia ka loaa ana ia kakou- he mana hooponopono kuloko e hilei ai 'ke loaa na aina Aupuni me ka'maalahi i na Hawaii nele aina, malalo o na kumu hoopaa mama loa. E loaa ana ka aina i ke kanaka e noho ai oia no na makahiki 999 ka loihi o ka manawa. Aole hiki iaia ke kuai lilo aku i keia aina, a i ole, moraki aky paha i ka poe mea hoopukapuka dala. 'O ka hooponopono hou ana i na kanawai hoahaiki e pili ana i ke ano e loaa mai-ai mai ke Aupuni mai, hei ano aina a kupono i ke kulana e hiki ai i ke kanaka ilihune ke hana aku, o ia na mea i makemakeia ai au o keia kumuhana e lawelawe aku ma ka Ahaolelo ma Wasinetona. A ke olelo nei au, he kumuhana keia i hoohemaliema loa ia e ka Elele Alii. Uanoonoo ole maoli oia i na pōe ilihune a nele aina 0 koiia lahui, ka poe' hoi no lakou na balota ana e hele hou mai nei i keia kan koho baIota e noi ai e haawi aku nona, i puka r.ku ai oia, he uwahi ka loaa mai ia kakou, he elala ulaula (makole) ke loaa i na haku inonopoli ona. 5. Ke kauoha nei na Aoao huiia, Home Rula ame Limahana ia'u ma keia kumuhana, e hele au i Wakinekona e hoololi i lea Pauku 53 o ke Kanawai Kumu o kakou, i loaa ai ka mana i ke Aupuni Teritore e kokua i na poe Amerika noh.o home hookuonoono a mahiai hoi. O ka manao nui o keia kumuh'ana, oia keia, e loaa mai 1 ko kakou Ahaolelo kuloko, ma o ka hoololiia ana o keia Pauku o ko kakou kanawai kumu, i hiki ai i ko kakou Au"puni nei ke'kukulu i Waihona Daja Kuikawa no ke kokua ana i ke kanaka ilihune ma ke kukulu ana i wahi papa'i hale kupono nona maluna o kona.ainahookuonoono, a loaa pu hoi iaia he mau dala np ka mahiai ana 'ku i kpna aina i ulu mai ai na roea kanu hoopomaikai aina, a loaa Jca mea e hiki ai i ua kanaka la ke hookaa liilii aku i leona aie i ke Aupuni no na dala ana i aie al. īle hanakeia i hanaia e ke Aupuni o Nu Kilani mawaena o ka lahui Maori. lia haawi aku ke Aupuni i na Maorf'i na aina home hookuonoono 'a mahiai a hanai holoholona hoi me ke kokua pu aku ia lakou ma ke kukulu ana i mau ho'me no lakou ame na dala e hiki ai ia lakou ke ku;Si i mau holoholona hipa no ku hanai ana; a ma ka hulu hipa lakou e hookaa ai i ko lakou aie; a ma na huaai ame na mea ulu nohoi. Ekolu a eha makahiki paha a keia poe Maori e noho hoomanawanui ai ma ka hooikaika ana e hookaa i na wahi dala a lakou i aie mai ai mai ke Aupuni mai, a o ka pau no ia o ko ]akou aie. A loaa ko lakou maii hale maemae no lakou ponoi iho a peia me na hipa he mau hanen ka nui; a pela me ua aina mahiai. O keia ke alahele naauao a waiwai nui a na Aoao Home Rula me Limahana i huiiai makemake ai ia'u e hooikaika ma ka Hale Ahaolelo ma Wasinetona, no _ ka pono ame ka pomaikai q na Hawaii nele aina a nele pu hoi i na wahi dala e loaa ai ona wahi papa'i hale kupono ame na mea e holo pono ai ka hoowlaiwai ana i ka aina. Aole o'u manao iki, he kumuhara. keia e hoopoino a e hoopilikia ana i na Hawaii ilihune, ka poe hoi no~-4«!rou na balota a'u, ame Kuhio ame Likana Eliwai e noi aku nei. 6. E nonoi aku au i ka Ahaolelo Nui ma Wasinetona i haawina dala o Hookahi Haneri Tausani Dala, a i ole, oi aku no paha i mea e hiki ai ke kuai aku ke Aupuni i na kai lawaia o na Konohiki, mai. Hawaii a Kauai, no ka pono lawaia akea o na kupa Amerika. 7. Ua hoopaaia au e na Aoao Kalaiajna huiia o na Hawaii, ka Honje Rula amē na Limahana, e hooikaika au me kuu ikaika apau, e tjor)oi aku i ka Ahaolelo Lahui ma " W T asinetona e loaa mai ona haawipa dala kupono no ko kakou Moiwahine i alohaia, Liliuokalani., no ke kaili ku ia ana o kona maq pono ame na pomaikai iloko o hh Aina Leialii. Ke ae nei au e haawi i kuu ikaika apau ma Wasinetona i mea e holo pono ai keia kumuhana i haawiia mai na'u e hana; a ke noi nei au i na kahu, na ohua ame na poe aloha alii apau e haawi mai i ka oukou kakoo ana ia'u 'i lilo ai au i mea nana e hooikaika i keia kumuhana i hoohemahema loa ia a nana maka maoli ia no e Mr. Kalaniana6!e; aia a o ka pono o na haku kopaa,„pna, he eleu mai hoi lau o ua o Kuhio; aka, o kahi piao paakai uuku e pono e i kona makuahine alii he kauai-kanana mai hoi tau o ua Elele Alii nei. I make no la hoi o Pamano i ka io ponoi. Ma ko'u wa e lilo ai i Elele Lahui ma ke koho "lokahi ana a na poe aloha alii, na Home Rula, na Limahana anie o'u mau hoaloha e noho ana iloko o na poai kalaiaina e ae, ma ka la 3 ae nei o Novemaba, o ia ko'u wa e nonoi aku ai i ka lahui, mai Hawaii a Kauai, e kakau i na palapala hoopii e noi ana ia Per6sidena Rusavela, i ka Hale o na Lunamakaainana ame ka Hale o na Senate e ae mai lakou i keia noi a ka lahui. E hoolilo ana au i keia kumuhana lie noi na ka ialiui Hawaii; aole mai ka Moiwahine Liliuokalani aku. Auhea o Kalanianaole i hana ole ai i keiahana? Auhea o Kuhio i hoohemahema ai me ke aloha ole i ka pono o kona makuahine alii e kali nei me ka hoomanawanui o ka loaa mai o keia pono iaia, i ai iho ai oia a hooluolu aku kona kino ma ka aoao mau o ka honua? O ka waiwai nui o keia kumuhana, a'u e hoike aku ai īmua o ka lahui, oia keia, mamuli auanei o ka weheia ana ame ka noonooia ana o keia ninau e ka Ahaolelo Lahui ma Wasinetona, o ia auanei ka weheia ana o ka ninau pili i na poe.i kuleana i na aina leialii ma ko lakou ano, he poe i piīi ia mau aina. Aole o'u hopohopo iki ma ka paio ana maluna o keia ninau ma kona mau aoao apau i mea e loaa ai ka pono i na poe e koi nei he mau kuleana ko lakou iloko o na aina lei alii. 8. Ua kauohaia au e ko'u aoao kalaiaina e noi 'aku i ka Ahaolelo Nui i haawina dala no ke ola ame.kamalama ana i na poe popilikia o kakou e noho mai la i ka aina o ka ehaeha ma Kalaupapa ame Kalawao. 0 na dala e Ioaa mai ana mai ka Ahaolelo Lahui mai no kt ola ame ka malama ana ia poe, he puu dala ia e hoopiha ana i ka waihona dala o ko kakou Aupuni ma ka wa ē laweia aku ai na daja Ioaa oihana wai o na Kalana no lakou ponoi ilio; pela pu lioi me na loaa koina ame na Ioaa hoopai o na Aha Apana ma na hihia i hoohalahala ole ia; a pi'ia pu lioi me na dala loaa laikini; a j)ela aku. O keia noi ana 'ku i na kokua ana mai ke Aupuni mai o Amenka nona poe popihkia ma Kalawao' ame Kalaupapa, aole no ia he manao hou akahi no a ulu ae nei ano. Aole pela., He manao Jceīa i kakoo kahiko h\ e ka Papa Ola o ke Teritore ma ka M. H. 1904. A ke 'manao nei au, he kumumanao waiwai nui keia.

9. Ua kauohaia au cke kahua-hana ana Limahana o Ilonolulu, e hoao ; au ma na ano apau iloko oka Ahaolelo Lahui ma \Yasinetoiia, e loaa mai i haawinao Elua Hanen nie Tausani Dala no ke kokua ana i ka Oihana Hoonaauao o loko nei' o*ke Teritore. He puu dala no leeia e pani ana i na dala loaa koina aha hookolokolo apana me hoopai ma na liihia i hoohala- ■ hala ole ia; pela me na loaa laikini, na loaa oihana wai i hoihoiia no ke Kulanakauhale me Kalana o Honolulu ame na Kalana e ae. He mau kumuhana waiwai nui maoli no keia a na Aoao huiia i hookau mai ai maluna o'u. Aole hiki e hookoia keia mau kumuhana ke ole oukou, e ka lahui, ko'u īnau haku makaainana hoi, e kakoo lokahi mai ia'u ma ke koho ana a puka au i Wahaolelo Lakui no Hawaii Aloha ma Wasinetona. Aohe ō'u hopohopo ma ka paio ana ma , ka papahele o ka liale o na Lunamakaainana ma Wasinetona malUna o keia mau kunuihana apau. Na KUMU K Kui'ONO OI,K AI'KO Kumo Kono Hou I,'\ Ana i Elele Lahui. 1. He makemake oia e hoopae mai iloko nei o Hawaii i mau lausani poe eemoku mai Europ'a mai i mea kinai i ka pono kolio balota o na kanaka Hawaii; hoemi iho i na uku o na limahana kuloko nei o ka aina; i poe na lakou e noho na Aina Aupuni e paaia mai nei e na mahiko, na aina hoi i kupono e loaa' i na kanaka llawaii. 2. He makemake e hoopauia ka pono koho balota o na Hawaii ike ole i ka 01010 Bi:ritania, 3. Kona kau pale aua jka lawelaweia ana oka olelo Hawaii māloko o na keena Aupuni no ka manawa o ĪU | makahiki; aoka hope aku auanei o i;u ka hoopau loa ia ana 'ku o ka pono koho bak;ta o na Hawaii ike ole i ka Olelo Jieritania. 4- Kona hoomaluiahua-;iua aku nei ina makiikiki hoolimalima a na"*mahiko e noho hoolima|ima ai inaluna Q na Aina Aupuni, mai ka elima makahiki a ka 15 makahik\. He pono wale no keia no na haku mahiko o Kuhio, aohe wahi pomaikai iki ona poe iiihune. . 5. Kia iho na olelo a Sena*oa Geo. C. Perkins o Ka'epoui, he Repubalika, e hoole maopopo ana, aohe o Kuhio ka mea nana i hooikaika i loaa ai na haawina dala o nc\ papu "lepo" o Kaimtvna Hila, a pela wale aku, elike me na mea i hookaulanaia ae niawaena o kakou e na paa lalo o j ka Aoao Repubalika o Hawaii nt:i. Ua hookaulanaia ae j na Kuhio ka niu, ke ku.lolo,Tva uala, ka maia a pelā""'wale J aku ona pomaikai e pili ana ina papu ame na wahi hoahu j lako'kaua, ka moku kiai- oihana dute ame na hale ipukukul ! hou. I hai aku au ia oukpu, e o'u mau haku makaainana, ' oia mau mea apau i loaa mai ia Hawaii, ua loaa mai no ia | ina ku anp oko Amenka Huipuia kuleana no ia oka hana j ina hana apau e palekana ai kona waiwai, pia o Hawaii j Aina nei. Ina 110 enoiia aku, a noi ole ia akq o Anierika e hoolako mai ia Hawaii nei me ia mau mea, e ili ana no-ke | ko'iko'i ona poino ame na popilikia e loohia ana ia Hawaii j Aina ame Hawaii lahui, manmli ona lele kaua kuwaho ia ana mai, maluna o Arnerika Pl'uipuia; nolaila, he ukali pili pololei (natural consequences) no auanei ka m'anapio ami iho, e hoolako mai ana no o Amerika ia mau pono ame ia mau pomaikai kiai aina ma Hawaii nei ina he Kuhio ke}\abi q loko o ka Hale.o na ' Lunamakaainana ma Wasinetoha, a he_Kuhio ole pa'na kekahi malaila. .* O na ninau pili ponoi i ko Amerika waiwai ma liawaiinei, ua kuleana like na Senat:oa ame na Lunamakaainana o loko o Ahaqlelg Lahui ma ia ninau, Aole ho' i heluia o Kuhio ma ia ninan! Uakauoha maoli ke Kumukanawai o Amerilca ma ka Pauku 3. Maheje IV, penei: "E baa hoi ka Mana i ka Ahaolelo Lahui no lea hooholo ana u hana i na rula amo na mla hooponopono apau e pili ana i na Teritore." Ma keia wahi e nana kakou i na olelo a Senatoa Geo. C. Perkins o Kaleponi, elike me ka'u i hoomahu'i mua ae * nei. Eia au ke waiho aku nei ika Olelo Beritania oka palapala a ua Senatoa Kaleponi nei i kakau mai ai i ka Hui Kalepa o Honolulu, a ua hoopukaia ae hoi keia palapala maloko o ka. nupepa P. C. Advertiser, 'Oct. 15, a ke waiho pu aku nei nohoi nu i ka'u unuhina Hawaii o ua palapala'la. pAi..\y,r,A A BKN'VPA.Pkkkins "I aiu iu rot!oipt of yuur esteon)iHl favov umiei ilutc thi) Hlli : iiHt;u)t i'D('loBing me a copy of tlje nnnual roporfo[ Mr. j. F. Mor^;iu, ( ]irosiilont of llio llouolulu Cluimbei' «f Ooniinoi'eo. 1 !im suro llial kliiill ī'oiul Hu' nanio wilh niueli ]'lo;iBUro aml "Jn llii-i ooimoo.li,iu T wouUl say tli:it 1 nui always rt'tulv , ;.mii| \villinjj; lo ilo auyLliini; in my ])o\vor to mlvtmoo tho intorost of llio (,'ity of Honolulu ainl Llio poopli* of llio Ilawuiiau Ihluiulh. fn bo t 1 h'lirvo I ,ini \vorkinfr for tlio l)ost intoroHl of llio l'aoilio C'i»;isl. StaloH. As oviilonoi' „1 niy - 1 fuitli ili tl t o l'i' ( luu, |,i , ilo yi, u tl,o f,io| t lia t as ohaii'.iWu of tlio Snl, ooiniiiill,',' ,)ii I* orl ilioiit i< ,ns .1 ikl (>r,l11:1 uoo in llio l'niLoil Sta ti h Sonali; lny iv|u,rt ainl a,h,.oaoy <ii t 1.0 liill f,ir Llio iui]>rovi-moiit (| f lloiiolulu ainl l'i 'H'l Ikii Imm:, :-oouro(l anil iuailu avnilalilo largo a]ipro].ria lionn for 111i ~ ]nir|to. i- at Iho last, Sossiou of As 111 oi.11».• roi Iho t oiniiiilloo 011 Na.yal AffuirH I \vork'•il lor hlioral :i| .|>ri.|>t ia li, >n> f„r t,,0 11 n]>) o votttvi)t i,f 31.1)1- |ia\al >S(u(ioil. As a ll.olilh, r I>l iho t 'oiiihhl too 011 t'olil 11)01 Oo [ ;:o||ort--0(1 favi>ral)ly np,>n aml si.oiiroil Iho passaoo i>i a hill for an aihlilional rovoniio outtor whioh will oiiahh- t|io ,lo|>artniOnL \<> j,ov--11 i;iiiently fltiition ouo in tlio Haw aiiai» lshniils. 1 a|so favorod (ho approprmtioii for a Imuho lou<|or ai.ul ti,l(litioiial light hoiiHoa for two of Lho ]x.rts in llu- Ishnnls. lt is noo(llona. 1 am Huio, for 1110 Lo say that if 1 oau 1.0 of any sorvioo to tho «omt pooplo of your oity and Torrilory you liavo hut to ooUimainl 1110. "WIIII kini.l roi:arils 1 ī-oniain, vory trulv a<>urs, iiHl). ō." l'ie ILKI NS." (KA UNPHINA II \AV,MI) "l'a 1 0:1 :i n, li ; ,'u k'u ]>:ilup:vla i niah'-li-i.i o1;i la S iho h, komo ]iu malaila ho kopo o ka iimkii uii;k:ihiki a Mr, J. F. iMorgan, o ko llonolulu Oiliana Kulepii. |oa fu>luhfelu ana au ia lioike mo ka liauoli a 110 Ua lioonaauiu') aiHi inai nohoi. "lla keia niaholo; o 01010 aku au, ua makaukau mnu nu a na ninkomnko nohoi u luina i na liaua npau 0 l.iki ana ia'u ko - liana 110 ka ana'ku ina pono ame tui pwuinikai o ko Knliiiiaknuh ile o Houolulu anio na kiuiakn o.ko Hawaii l'ae Aina. I ko'u hana unn pola, l:o uinuaoio noi au, ko hnna noi nu i i.ouiaikai holouiua nn'n.'i Mokuaina o na kapakai o lct l'akipika. I hoiko no ko a. mamio maikai o'u uu, k«'ia haua, o pono ... auolioikn aku iaoukou i kn moa oiaio nianli (f.ioi),ma ko'u ano ho lunahoomalu 110 ko Koniili' 1 Huh ('oiiiniil loo) no nn I'apu imi na Lal'.o kiiuii ilol:o o !;<• SiMiaio ,> Auii'i'ika llui]iuia. 0 kn'u Im> _ikn amo ko'u kakoo aua i k:i hila kaiiawai no 1,.i hanu iiou uutt i ko. awa o Ilonoluln a1 i l.i hui ino ko Awn >, i'iiuhm, oia ka lnoa e> loau ni' ho mau ha.iwina dala minui 110 uoi miui liaiui i ; ko Kau Almololo N'ui i pau nku noi. Mako'u ano h« lioa uo | k0 Koinil>• uo 1111. Aj.Hiii.kul.aiia, ua hooikaika au 0 loau tina iiiau i liaawiua <laht uiahua hua 1». ka ha na aua i U ookm, i-nhu.Ho - 1 lulu nioku. H':i 1 o'u ann,' 110 hou au 110 ko Komil'o Kalopu, ua | ku ka'u lioik» >1,11 ka a«in, ai» no 0 hiaa ia oukou i moku kini (liliana (hiLo hoii | rovonuo onl li r| a 110 ia moa, un lona mai ho

haawina dala mahualma e, hiki ai i ke Keena Oihnna iMilo ke hoonoho niau i moku o ia ano ma Ko Hawaii Pao Aina. U i kokua nol>oi au 1 ta haawina no kekaki moku lawe aila hoomnlamalama hale ipukuleui, me ka loaa pu ana mai hoi o elua mau , 'Pukukui hou no elua mau awajcu moku ma kooukou mau nm, mca '! lak f hcwa n0 ' u ' a P°' a ka'u hooniaopopo . ' L vlo \° nkl, " u : he hana kahi i pono ia'u ke hana aku ] vari!l ka maikat o ko oukou kulanakauhale ame ke Teritom, a iiiia, u ke kauoha wale mai no ka oukou ia'u. Ale ka mahalo, Owau iho no, mo ka oiaio loa, "(ilC0. C. l'ERKIXS." Aia la! Ke hooia mai nei keia Senatoa Repubalika o Kalepom 1 ole kana mau hooileaika ana ma kona ano Zonnte īloko o ka Aha Senate, loak mai la ka haawina dala n° naawa o Honolulu me Puuloa; loaa na dala no ke Kanua Wooiulu moku ma Hawaii nei; Ioaa ona moku hou no ka oihana dute ma Hawaii nei; loaa ka haawina no ka moku lawe aila hale -pukukui,. me ka loaa pu ana mai o na haawina dala no elua hale hou no elua mau awa ku-nioku o HawaU nei. Ke olelo nei leeia Senatoa nana ponoi ī hooikaika iloko o ka Aha Senate i loaa mai ai keia mau pono _ia Hawaii nei. Aole oia i hoike mai na Kuhio i hooikaika i loaa mai ai nei mau pomaikai. Aole nohoi he wa-hi huna olelo mahalo a kem Senaioa Repubalika no na hana a Kuhio elike me na hapai memeue „ana a kona mau paa lalo ma Hawaii nei. Ke olelo mai neHeeia Senatoā i ko Hawaii nei poe, ina he hana kahi a ko Hawaii nei poe' i makemake nana e hana iloko o ka Aha Senate ma Amenka alaila, e kauoha aku iaia a nana no e hana . Aole oia i olelo mai, a makemake ko Hawaii nei poe i kahi hana e lawelaweia maloko o ka Aha Senate o Amerika, alaila, e haawi mua aku ia Kuhi?, kaEIele Repubalika. alaila, _ nana e kauoha aku ia Senatoa Geo. C. Perkins e hana aku iloko o ka Aha Senate. Aole. Ma'-keia hoike a kela Senatoa, ua hoopouliuli loa ia ka nani lilelile o na hana īmi haawina dala a Kuhio, elike me ia i pakoli ia ai e Mr. AtIdnson ame-na auna puniu lolo hehee apau oia kulana hookahi. 0 keia mau olelo a Senatoa Perkins e hoomaopopo ma kana palapala, elike me ia a'u i hoaiai aku nei, he hooia ana mai ia me ka maopopo lea, e haawi mai ana no kela Senatoa Repubalika i kana mau kakoo ana no na kumuhana hoopomaikai i ka lahui Hawaii ame ke Aupuni, me kona nana olē mai i ke kulana kalaialna o ka Elele Hawaii e hoea ana i Wasinetona, he Home Rula paha ia elike me a'u nei, he Repubalika paha ia elike me Kuhio, a he : ano kalaiaina okoa e ae paha. Oka mea nui i na hoa o loko o ka Ahaolelo Lahui, oia no ka leo o ka lahui oiwi o Hawaii aei. Ua. lawa ae la ka ; u mau kumu hoike aku no ke kupono ole i ka lahui e koho hou aku i ke Alii opu aloha ole i ka i'o o kona i'o, ke koko o kona koko, ame ka iwi o kona iwi. Maanei e kamailio iki au no Likana Eliwai, ka moho Elele a ka aoao Demokarata o Hawaii nei. No Likana Eliwai. • Aole a'u mau olelo pilikino nona. O ka lehulehu no 0 Honolulu, o na Ewa, o Waianae, ame Waikane ma Koolaupoko, kai ike maopopo pono a kamaaina i kona ano. He kanaka ilihune oia ,ma kona wa i hoomaka mai ai i ka imi waiwai; a, mamuli o kona hoomanawanui i ka hana merka malama hoomakaulii i na wahi hapaumi liilii -apau i loaa iaia, ua pii mai oia mailoko mai o ka nohona ilihune akii oia i keia Ia maluna o ke kulana' kuonoōno a waiwai; a ua komo nui kana mau <3ala iloko o na hui mahiko, ua. hui like na dala ame na pomaikai o ke«kanaka waiwai e. papale. ana 1 ka papale Demokarata ame ke kanaka e hoohiehie ana me ka papale Repubalika. Aole hoopailua ke dala Dempkara- s ta i ke dala Repubalika. He ala v like nae wale no' laua i kahi ame kahi. Aole kue aku, aole kue mai, Hele like ke dala Demokarata me ke dala Repubalika, elike me ka he{e (ike ana o ka hipi G me -#a, ma ka huki ana i ka pahookahi. Elike me ka hiki ole i ke kanaka e hookele ana ia bipi palau G me Sa, ke hookamawae ikekahi.o laua (ke ole nae he pauaka maoli kāhi o laua) pela ka hiki ole i ka pooiaikai huiia e loaa ana i ke kanaka waiwai DemokaRepubalika hoi; ke kue i kahi ame kahi. A-uapo-īolei- ka ka Haku Iesu i olelo mai ai; "O ka hale kue iaia iho, e hiolo ana ia." Aole hiki o Demokarata waiwaike kue ia Repubalika waiwai, he kulike laua ma ka auwaha hooulu waiwai hookahi,-eIike me ka hiki ole i ka onohi maka akau o ke kanaka ke kue ae i ka onohi maka hema. O ka Likana Eliwai kumuhana ano nui i makemake ai e hele i Wasinetona, .malalo o ka aahu Demokarata, oia ka (rhea epili ana i na Aina Aupuni o kakou nei, oia hoi, e maheleheleia aku na aina aupuni i koē o kakou ma na kaulana'aina liilii, o hookahi haneri me kanaono eka eka, apaoa hopkalii, elike me ke Kanawai'Aina q ka AinaJV[akua, ma'ka $5.00 o ka eka hookahi. No 160 eka aina ua like me $800 a ke kanaka ilihune e hookaa ai. Aia i hea ke dala a ke kanaka ilihune e hiki ai ke loaa mai keia 160 eka ma ka elima pehu (dala) o k» pepelio eka aina hookahi? I ka hiki b)e ana i ka Hawaii ke kuai a lilo mai iaia kela mau eka he 160, elike me ka Likana Eliwai e makemake hei, alaila, ia wai e. lilo ai kela mahele aina o 160 eka? Aole anei ia Likana, Eliwai ame kona poe hui like ma ka ,wajwai, elike me ka'u i hoike ae Ina no paha e loaa a'na i na kanaka he 160 eka aina; aia i hea.e loaa ai kana dala kumuwaiwai e hiki ai iaia ke hooulu i.ua hana hoopomaikai pialuna oia aina? Aole. Mamuli o keia nele o ua kanaka la i ke kumuwaiwai, e hahao ana oia i ke ola o kona aina iloko o ka moraki i mea e loaa ai hq dala e hooulu aku ,ai oia i ka waiwai. I loaa i ua kanaka la ka ulia. pomaikai ma ka hana ana, pakele a palekana oia; aka, i opa pu ia aki: oia e naliana monopoli a ka poee makaleho ana | kona mau eka he --t60, "aole nao ai i ka papa'a," lilo hou kela mau eka 160 o ua kānaka la -i ke au a ka hewahewa; a b ka hopena, ua alapohoia kela mau eka aina 160 o ūa kanaka nei e ka mea nana ke dala ana i aie aku ai: O ko Likana Eliwai kuleana no ia e holo i Elele Lahui ma ,ka aoao kalaiaina i ku. ai oia i keia wa. A ma ia wa hookahi ili ke koikoi o ka noonoo pono aha o ka mea koho ba!ota niawa6na o Likana ame a'u, rfta ka mea e pili ana i ka ninau aina aupuni. Ke olelo nei ko'u aoao. kalaiaina i kakooia mai e na Limahana o Honolulu, e hooponppono hou iā" na kanawai aina aupuni o Hawaii nei i kupono i ko kakou mau'kulaaa o ka noho ana, me ka hiki ana' hoi e Ioaa ona Waihona Dala Kuikawa iloka o ko kakou Aūpuni, i.loaa ai he wahi e aie dala aku ai ke kanaka Hawaii ilihunē i mea e a\ ona wahi papai hale nona, a loaa he mau dala i hiki ai iaia ke hooulu i ka waiwai maluna o ka aina aupuni e hiki ai .iaia ame kana 'mau māmo amel kona mau hope ma ke kan'awai ke noho a piha na makahiki 999 ka Ioihi.

• 0 ka Eliwai kumuhana hoi\ e loaa mai ka aina aupu"; , ke kanab rfawaii me ke&hi kokua ole mai • HkeL 1 Ua kanaka la> er ' ke me ka i, > am , m^ waena 0 ka ,ahui Maori;.a o ka nK™! f U , aoao , kaiaia)!la ' hui Puia me na Limahana o Honolulu i makemake ai e hoohanaia ma Hawaii nei 7 Aala Paka 1 ai ■» ka Ko'i' IIoixor\otA e I.īkana, a'u i l kh!" l lVn , ! t M 1 ir i >OC , ir ; uvaii n,:li lie lehulehu mana wahi ft u ī kipa «ku ai ī kdn kaahele ana nu Mani a wa ilrtwAii «n 5 s K*.'pS.-S.'»«Sl ®Z e a 'S l '7™i k * m ° k ° ,,n r,°, c i a ' , °- l?kino mai k'n « • !lC n , a ,< j hoIeh « 0 ka l«l«»no e hoino pi-īiK-ino mai ia u. Hc ou:o ])>ha kana ihana m ;i ai- aole i m- n popo īa mea ia'u. 0 ka'u wale no e oloio ae: ' J x ™ ft kani kehau hilo o Waiopun, Ko ke kula naenae la i ke kupnkupu, Moe no i ko- anu o ka mauu, Woe «aku i kai o Ewa ke anu, Anu.Ewa i ka i'a haniau leo, E haniau—e " "Kuu kane i ka Iai o En-a—la, Mai ka i'a hamau Ieo i.ka niakani—e— A pane ae ka leo makani ia i— 0 kuu i'a haman leo~e— 0 Kuhhi i ko kai oPalaa—la— Mai pane ae oe—^ 0 makani auanei." Mamua o kuu hooki ana i ke.ia manao, ke hoike aku nei au īmua o oukou e na haku makaainana o wakoui keia manao. - u ke AIn Kuhio ka niea nana i haina me ke aloha ole i ka 0 o. a k011a roau kupunu ame na- makua alii e mōe n>ai la i ka moe kau arae hooilo. He umi wale no makahiki e ola ai k* oleio Hawau maloko o ua hana Ahaolelo ame na hana Aupuui, a Ar R P^n n «° k f' U 1 , hoo " ,ahui ae nei. Aia t»a ka 1 U 1 r a 0 A P erila i hookomo aku la oia ilo.'.-o o - f i'? 0 na Lunama kaainana ma ka Ahaolelo ma Was3Īnoi. na , \i „ Ka H ? lu 1522(1 0 ua ahaolelola, oia ka A uolelo 58, Kau 0 keia ka Rila Kanawai a ua'Lii nei e boor.-i-keloa ana i ka 01e!o Hawaii ma na hana Ahaolelo. amen', hana Aupum e ae. Ma ko'u manao, aole i' holo keia Bila ma ia Kau Ahaolelo, me he mea la, eīa mahope mai n£i, Nolaila no ka pomaikai o oukou e na oiwi ponoi o ka aina,' kuu mau haku inakaainana hoi, ke hoopuka aku nei au i na olelo anau o ua Bila Eanawai la. 1 Auaolei.o Lmiui 58 Kau Ewa HAI.B 0 NA, LunAMAK r\A>JA 1.5226 Iloko o ka Haleo na Lunamakaainana, Aperila 14, 1904. Hookomo mai o Mr, Kalanianaole i ka Bila mahope "ae nei, kai waiho aku i ke Komite o na Teritore a kauohaia e paiia. HE BILA KANAWAI EhooIiloar:a i ka olelo Beritania ame ka mau olelo pilioihana ma na hana ahaolelo o ke Teritore o Hawan uo ka tiianawa o umi makahiki. Oiai, he lehulehu na kupa makaainana o Hawaii o loko o ka lahui Hawaii i hoonaauaōia. ma ka olelo Hawaii a ua kamaaina lakou i na kumu alakai mua o ka. hooponopono kumuka-na-wai ana, a pela 'hoi me ko Amerika moolelo, me ka hiki ole nae ke heluhelu, kakau a kamailio i ka olelo Beritania me ka hoomaopopo; a Oiai, he aneane e pau loa na Hawaii opio i ka hoonaauaoia ma k.a olelo Beritania: A NOLAILA, E hooholoiu e ke Senate ame ka Hale o na Lunainakaainana o 'Anwika Huipuia i akoakoa ma lea Ahaohlo Lahiii: No ka manawa o umi makahilei mai a mahope aku o ka hoohōloia ana o keia Kanawai, e-hiki no (may) ke lawelaweia kaolelo Beritania auie ka olelo Llawaii i m«lpolelo'pili oiliana iloko o na hana ahaolelo o ua Teritofo la, īia n4 wahi apau e kupono ana ke hoohanaia laua i mea e maopoptf aika hana maloko o laila, a ma ka pau ana oia manawa, o ka olelo Beritania ka olelo pili oihana wale no. Ke ike ao laroukou, e ka lahui v ka hana aloha ole a ke Alii ia oukou, e na'Hawaii, ike ole i ka olelo Beritania: Aole hōokahi kanaka Hawaii naauao ma kana olelo makuahiwe, e hiki e komo i ka Ahaolelo a noho hoima kekahi oihana Aupuni iloko o ka Oihana hookolokolo, ma ke apo lunakanawai d oihana makai paha,.a oihana paha o ke-kalana ke ole oia e , ike i ka olelo Beritania meka maopopo lea. Aloha wale oukou e na Hawaii, kuu mau haku hoi, o ka poe hoi I nele i ka ike i nei mea he olelo Beritania. Aole ia hai aku ko kakou make, eia no i ko Alii a kakou, a ha poe haole me na Hawaii Repubalika e kakoo mau noi'i ke Aiii i na kau k"ho balota apau. In'a owau ko puka i Elele Lahui no kukou ma keia koho halota o hoea mai ma ka la 3 ae nei o No7emaba aenei, alaila, o hele no au i Wasinetona e hako'ko ai e hoopauia keia Kanawai; a a kauoha nohoi au ia oukou ka lahui. mai Hawaii a Kauai, e kakouinoa ma ua palapala hoopii e noi ana i ka Peresidena o Amerika, na Senatoa ame na Lunamakaainana o ka Ahaoleloe iioopau i keia poiuo o kakou a ke Alii i hana aku nei ma Waainetona. !•: HOOKOI/O AIv AU I KA Nl T t MANU'o K AKOl'. NolaIla,.i ka'u hooki ana i koia mauao, ke noi aku nei au i na poe koho. balota-i paa ole ko lakou mau uhano kuokoa i na upena a na mahiko.ma Hawaii mokupuni nei, e koho poloiei i na moho hob baiota o.ka Aoao Kuokoa Home Iiula, iloaa ai ia oukou he poe Senatoa ame na Lunamakaainana e kiai mafeaala ana i ko ka lahui mau pono iloko o ka Ahaalelo enoho maiana ma Foberuaz - i ae (1909), a i>ela hoi me na luna koho balota ia o kria Kalana, A i ko oukou hana ana-pela, e na hnku makaainana o makou, mai poiaa. oukou ia'u i k> 'uikou hoaloha a kauwa nohoi E hoao oukou ia'u, i ike ai o\i.>.. ī ka mea hiki ia'uke hanama ka Ahaolelo ma Wasinetona' ri8ko kakou mau. pono. Ia oe hoi e Maui huiia, e na hono koulana a i J nian-i, i hookaukooaku au ia ouki>u, e na haku makaainana e koho .pololei oukou i na moho Home Ilula. i. huiia me kekahi mau hoaloha e ao, eliko me William White, Dr. Raymond, P. Kaai o Molokai, Mr. Knuhane o Hana, ame kekahi poe e ae. i loaa ai īa ou- . kou na poe kupono no kft Ahaolelo me ka hana ana i na hana o loko o ko oukou kalana noska pono ame ka pomaikai oka lehulehu me ka nana nui ole i ke ano a kulana kalaiana. O ke kanaka ka mea nni. A i ko oukou hana ana i noi aku au " iaoukou me ka haahaa mai poina oukou i au ma ke koho , ana ma la 3 o Novemaba e hiki mai ana. j la oe e Oahn i kaupōku hale o Kaala, mai hoohewahewa | ho ob i rm moho balota a na Aoao hniia, Home Hula me Limalana, a pela pu hoi me na nioho aia mau aoao i knkoo aku ai; , hookahi kuhi wai a ka Hko a oukou e koho ai tm ka la 3 o S'oven5aha 0 liaea maī. A ma ia la h:\nheo pookeia loii o k.e kanaka Hawaii, mai nana maka iho oukou i ko'u ba!ota, aka, a pnpukahi mai no oukou apau me kealoha. . A e Oahu a puni, kela pae ke a ptn. k«*la hulī iau keia huli lau.mai kela. kaiaulu a keia kai auhi, ka hiikua a ka hiialo, ka | akn Skme ka hema, ka liikina aine ke komohana, naāi poina oukou ia'u,oiaio oukou na iloko o'u, a, owau nohoi iloko o oukt-u-A e Kauai Nui o Mano, e'koho i-ka/ > nkou mau moho Ahaoleio Kalana i loaa ia oukou ka poina ooikou ia r u i ka eukou knuwn. Owau ihu n mn ke Aloha ia Hawaii Aina me Hawaii Lahuh Charles Kahiliaulani Notley.