Kuokoa Home Rula, Volume VI, Number 46, 13 November 1908 — Ka Moolelo Kaao o Hiiaka-i-ka-poli-o-pele [ARTICLE]

Ka Moolelo Kaao o Hiiaka-i-ka-poli-o-pele

1 i> od[)()ho/)o/to h/>u ia elike me na, mamaeMoohlo iakei a ko līawa ii nme Maui. MOKUNA IV HOOiMAKAUKAU 0 HiIAKA-I-KA-POLĪ-O-PELE no kl Kii ana ia Lohiau ka Hele pu ana' me Pauopala'e Halawai me Wahineomao—Pau na Poo 0 NA Akua o Panaewa r ke Okiia e Hiiaka. ' Oia lakou nei e hele ana, hoea aku la lakou nei i. kekahi wahi hale ku hookahi; a, pa ana kahea a kekahi mau kaikamahine elua. 0 keia na kaikamahine a kekahi kanaka nona ka inoa o Ohele. Ia kahea ana mai a ua kaikamahine nei ia lakou pei e kipa aku i ko laua hale, ua hooko aku Ia lakou nei ia leo lokomaikai. I ko lakou nei hoea ana 'ku i ka hale p ua mau kaikamahine nei ia wa lauai pane mai ai i na mallhini. Eia ka hale la, e na malihini, e komo mai. kilu ai no ko kauhalē nei a he wahi i'a maloo no e paina iho ai." Pane aku la o Hiiaka: "Ei ae o ia nei ka wahine o makou e hookomo wahi ai, a no maua, ea, e kala mai, oiai aohe o maua pololi." ' 0 Wahineomao keia wahine a Hiiaka i olelo aku ai e hookomo wahi ai. A ke ike la no paha oe, e ka makamaka heluhelu, ma kou hoomaopopo ana iho, he wa loihi loa i hala ae mai ka wa i komo ai he wahi ai iloko o Wahineomao a hoea mai i keia wa e olelo nei o Hiiaka i na kaikamahine na laua e hookipa nei ia lakou, o Wahineomao ke kamau wahi ai. Mahope iho o"'ka Hiiaka hoike ana 'ku i kona manao imua o ua mau kaikamahine la no ka mea e pili ana ia Wahineomao, ua ninau aku la oia (Hiiaka) i ua mad kaikamahine la: "Auhea ko olua makuakane?" Pane mai la ua mau kaikamahine nei: "Kala lilo ko maua makuakane i hele ai i ka lawaia i ke ahiahi nei; aole nae oia i hoi iki mai nei a hiki i keia wa. 0 ka maua ia e kali aku nei la o kona hoi mai; eia nae, aohe wahi mea ona a hoea mai i kauhale nei, Ua hele mai ko maua mau wahi noonoo a kupiliki no ua makuakane nei o maua. 0 ke kumu o keia hopohopo o maua no ua luaui nei o maua, o ia kaino nui o ka po nei. Ua loaa paha oia i kela ino a ua pilikia ia oia.. E kali wale aku hoi maua i ua luaui makuakane nei a i awakea loa, alaila, ua poino ia pia,' 5 Ke ike aku la o Hiiaka i ka haloiloi maj o na waimaka j ua mau kaikamahine nei ma ko laua mau maka. Ia wa no nae, ke ike la o Hiiaka i ke kinpwailua o ka makuak'ane •o ua mau kaikamahine nei, e pii mai ana makai mai me ka ipu holoholona. Olelo aku la o Hiiaka i ua mau kaikamahine nei; "Auhea olua, e hoolohe mai olua i ka'u olelo. Hoolohe olua a hooko pono olua i ka'u mau olelo e hoike aku ai-ia olua, alaila, ike olua i ka makuakane o olua. Pehea la, e ae mai ana anei olua i ka'u niau mea apau e hoike aku ai ia olua i keia wa, oia hoi a i lohe olua no ka mea 6 pili a "a i ka makuakane o olua, aohe waimaka helelei mai a olua mai; aole hoi he leo uwe naauaua? Pela anei olua e ae mai ai?" Ae mai la nohoi ua mau kaikamahine nei, Ia wa hool>iki aku la o Hiiaka ia laua. "Auhea olua, e ko makou kamaaina, ua make ka makuakane o olua. Ua po'i ia e ka ino o* ka po nei. Ua lawe la mai kona kino e ke au kupikipikio o ka moana a ke waiho Ia iluna o ka pa-ala. A ei ae kona kinowailua ke hoi mai nei. Ua ike mai la nae oia ia makou nei malihini, ua hoolalau aku la ia," wahi a Hiiaka i pane aku ai imua o ua mau kaikamahine nei me kona hoomau ana 'ku hoi i ke kamailio ana: "I mea no olua e ike pono ai i ka oiaio o ka'u i hoike aku la ia olua, e kii ae au e hoopu-a-a i kinowailua o ua luaui nei o olua a komo iloko nei o ka hale, i ike olua iaia. 0 ka ike ko olua i ka uhane o ua makuakane nei o olua; a mahope ike aku olua iaia ma kona kino ola maoli," Ke uumi nei ua m-au kaikamahine nei i ko laua mau manao walohia o ke aloha paumako no ko laua luaui makuakane, a no ia mea, ua paa pu aku la nohoi ko laua mau waimaka. Pane hou aku la o Hiiaka i ua mau kaikamahine nei: "E kali ka hookomo wahi ai a ko maua hoa hele noi a pau ka'u hana. Aole no o'u manao e liuliu loa ana nei wahi hana a ! u a o ko olua ike no ia i ka luaui o olua ma ke kino. He wahi hana keia i kupono e lawelaweia e ka loea o ka wai opae." "Heahā la hoi.auanei ka hewa o ia," wahi a leekahi

kaikamahine i pane mai ai me ka hoomau ana nohoi i ka olelo ana mai: "0 ka mea au i ike ai he hana ia e ike hou aku ai maua i na maka o ko maua makuakane, he kino no a he kino, elike me ka maua e ike aku nei ia oukou a pela hoi oukou ia maua, oka maua noi aku ia ia oe. Aohe o ke ola i hala mai ke kino aku, ua hala ia; aka, o ke ola e hoi hou ana a komo iloko o ke kino, o ia ka maua e uwalo aku nei ia oe e hana mai oe no maua." 0 ko Hiiaka ku ae la no ia i luna a puka aku la ' waho. I nana aku ko ia nei hana, e hele hoolalau ae ana ka uhane o Ohele me kahi ipu holoholona no ana ma ke Ika ike ana mai oua o Ohele (kinowailua) i ke ku aku a Hiiaka, ua hoawiwi loa aku la kana hele ana me he mea la e iho hou ana oia i kahakai; a o ia ka manawa a ka lima kui o Hiiaka i lele aku ai me ka hikiwawe loa, oia no oe o ka uila anapu ika lewa, a paa ana ua kinowailua nei o Ohele. Kaikai mai Ia ua lima ku'i nei o Hiiaka i ka uhane o Ohele aku ana iloko oka hale. Ouauhaneneia ku, a 0 Hiiaka aku nohoi a noho. Ua hoonoho iho la o Hiiaka 1 ua uhane nei o Oiele mawaena pono o ka hale; ake ike mai la na kaikamahine i ka noho aku a ko laua luaui makuakane, me he mea Ia oia kino kanaka okoa maoli no. Ke uumi la ua mau kaikamahlne la i ko laua mau waimaka aloha noko laua luaui. oke aloha welenia nae, aia IK) ia ke oni la me ke kupikipikio nui iloko o ko laua mau houpo. Ia manawa, ninau aku la o Hiiaka i ua mau kaikamahine nei: Ke ike mai la anei olua i ke kinowailua oka luaui makuakane o olua?" Ae mai la laua me ka olelo ana mai: "Ke ike aku nei maua iaia, a ke makemake nei maua e uwe iho nona, eia nae ua papa mai nei nafe hoi oe ia maua. Auhea oe, e ka malihini, pehea la, e ola ana no anei oia nei ma kau hana ana?" E hoao aku nohoi au i ka'u v/ahi pono," i pane aku ai o Hiiaka me ka hoomau nohoi i ka olelo ana 'ku, "a i ku i kahi o ka pono, alaila, he pono like nohoi ia no k-akou. A i pono ole nohoi, oia iho la nohoi. A eia hou ka'u ia E kaohi ka puolo aka waimaka. He wahi manawa īki no e umi ai ko olua mau hanu,' a kuu " aku nohoi e hanini ana elike me ko olua makemake, I ko'u mkkemake mua hoi kakou e paapaa?(d mai ai, a ike kakou i ka pomaīkai ame ka ole o ka'u wahi hana. A penei; e haalele ana au ia oukou nei, a e alakai oia nei ia'u i kahi i waiho ai ko ia nei kino. oko ia nei mauli (uhane) keia. He mauli ola no nae. E kali oukou id, u a i ike oukou i ka hehi o na wawae o ke akua ma ka puka nei o ka hale, alaila, e manao iho oukou ua ola oia nei ia'u. Aka, i haule kua-ua ia, alaila, aole oia nei i ola ia'u." Pau no keia mau olelo a Hiiaka, o kona puka aku Ia no ia i waho. īaia no aku iwaho oka nalowale iho Ia no ia o ka mauli ola o Ohele. Ano, e ka makamaka heluhelu, e waiho kaua i ke kamailio ana no na kaikamahine a Ohele ame Wahineomao me Pauopalae, a e hookolo aku kaua mahope o ka Ui 0 Halemaumau. 1 keia haalele ana iho no a Hiiaka iloko o ka hale, o kona iho aku Ia no ia i kahakai. Ke* ike aku Ia no keia i ka hele oka uhane o Ohele mamua ona. Aole i liuliu ia hele ana 'ku a ua wahine po'ai moku nei, aia hoi, hoea ana ia iluna o kekalji kue maka pali kahakai. A ike aku la ia i ka noho mai a ka uhane o Ohele iluna o kekahi pohaku nui e poi ia mai ana e ka nalu. Manao iho la keia, aia ma ia wahi kahi. i waiho ai o ka heana Oeua o Ohele. Au ae la ko ia nei mau maka ma o a maahei o kahi a ka ala e waiho mai ana, a ike aku la ia ika waiho mai o na apana nahaha o kahi waa lawaia o Ohele. Ia wa, haalele iho la keia i kahi e ku ana, a iho aku la ia a hoea ilalo oka pa-al«. Hele aku la ia a hiki ma ka pohaku ana i ike mai āi i ka uhane o Ohele e noho ana a nana iho Ia ilalo, ike iho la ia he wahi ia na ke kai e amio ana iloko; nolaila, manao iho la ia, he «le ia wahi a ua komo ke kino make o Ohele ma ia wahi. Oko ia nei manawa iho la no ia i hookuu aku ai i ka lima-kui o laua me ke kaikuaana iloko o ua ale nei. Aia ka pulima o ua lima kupaianaha nei o Kilauea ke la ma na aoao apau oua lua nei. ona puhi keia e noho ana maloko o laila i lele mai e nahu iua lima-kui nei o Halemaumau, ua pau ak<i la ko lakou mau puniu poo 1 ka omilomiloia ena manamanalima o ua lima ahi wela. nei o Kilauea a lilo i mea ole. 0 ka apakauia o ua lima nei ma o a maanei a loaa ua kino nei o Ohele; a o ka lilo mai la no ia i ua a waiho ana iluna oka pa-ala. Nana iho la ia, ua nlowale na helehelena o ke kanaka, a he nui nohoi na wahi o kona kino i kaa-e ka pilina pono amē ka maikai.