Kuokoa Home Rula, Volume VI, Number 48, 28 November 1908 — Ka Moolelo Kaao o Hiiaka-i-ka-Poli-o-Pele [ARTICLE]

Ka Moolelo Kaao o Hiiaka-i-ka-Poli-o-Pele

/ ha (>[)ono))oi,o hou- ia elike mr. rut. maaweMoolelo "iuf./ca a ko Hawa.ii ame Maui.

MCfeUNA IV HOOMAKAUKAU o HIIAKA-r-KA-POLI-0-PELE NO KR Kll ANA IA LOIIIAU—KA HĒLE PU ANA.ME PAUOPALA'E —Halavwi me Wahineomao—Pau na Poo ONA Akua o Panaewa I ke Okiia e Hiiaka. 0 ka wa ia i ka ae ai o Ohele iluna me lm hoonioni ana o koiia mau wawae ame k o na kkvo nohoi, a, olelo mai la oia: Ua maikai loa au. Ke ike nei au ika ikaika o ko'u mau wawae, ame ko'u kino nohoi apau. O kahi mea apiki loa, aohe.wahi mea paina aku la o kau hale. A eia au ke hoi aku nei i ka hale me ka nele." Aole ia he mea nui. 0 kou hoea aku ika hale me ke oia oia ka tnea nui. E hoi oe," wahi a Hiiaka i pane mai ai ia Ohele. E ka makamaka heluhel-u, ma ka wa i ola hou ai o Ohele, oka manawa ia i ku ai ke anuenue ma ka puka ponoi o ka hale o Ohele, elike me ka mea i hoikeia ae nei mamua. 1 ka ike ana mai o na kaikamahine na laua i hookipa o Hiiaka ma, ao na kaikamahine hoi a Ohele i hoolaia ae la e Hiiaka, ua hooho ae la laua me ka hauoli launa olfe o ko laua mau leo: "Eia io ka wawae oke akua ke hehi nei la i ka puka." īa wa pane mai o Wahineomao i ua mau kaikamahine nei i ka olelo ana mai: "Nana ia aku na maka oka makua. Eia ke akua ke hoike mai nei, ua holo pono na mea apau a ka wahine i hele aku nei e imi i kahi e ola hou ai ka luaui makuakane o olua. Alaila, ninau mai la ua mau kaikamahine nei ia Wa~ hineomao: E hewa paha auanei maua kepuka aku i walio no ka nana aku hoi i ko maua makua o ka hoi mai?" Heaha auanei hoi ka hewa oia, oiai, aohe olelo papa i haawiia iho nei ia kakou no ia apana hana. O kakou no apau ke hele aku ana, i pane aku ai o Wahineomao iua mau kaikanaahine nei. A ku lakou nei iwaho, nana aku Ia ko lakou nei mau maka. i kai, aohe maalo kanaka mai. oke anuenue nae ; ua haalele iho la ia i ka hehi ana ma ka puka o ka hale, ua ku mai la ia ma ka aoao ma ka huli mauka mai. He wa loihi no ia o ka lakou nei noke ana i ke kali o ka ike aku i kekahi mea e pii mai ana makai raai. Ua komo iho la ke ano kanalua iloko o na kaikamahine kameainu. Aka, oiai laua e noonoo ana pela, ike aku Ia o Wahineomao i ka oili ana mai o kekahi kanaka makai mai, a olelo ae la ia: "He kanaka hoi ia e pii mai nei makai. E nana aku olua, : ' la wa i huli like aku ai ua mau kaikamahine nei a nana aku la ma kahi a Wahiweomao i kuhikuhi aku ai. Aole i liuliu o ia nana ana 'ku a ua mau kaikamahine nei, aia, hoi, uwe ae la laua me ka leo nui, e hoomaopopo ana hoi o ko laua papa no ia a laua i ike aku ai. Holo aku la laua elua a hai me ko h.m. luaui aloha; a hoi nui mai la ika hale. la lakou i kose. mai ai ika hale a komo aku la iloko, aia hoi, he mea kupanaha loa ko lakou ike ana 'ku e noho mai ana o Hiiaka iloko o ka hale. Ike aku la o Ohele i ka wahine nana oia i hoola, a ninau aku la Qia me ka hoohuoi nui: <( Mahea ae nei hoi kau hele ana ae nei a hoea i kaiihale nei? Haalele aka nei nohoi au ia oe ilalo ika pa-ala, eia ka hoi ua hoea mua iho nei oe i ka hale nei?" Alaila, pane mai ia o Hiiaka me ka aka pu ana -iho: "He ala iki paha ko kahuna. oia alanui ka'u o ka miki ana mai nei a hoea iho la ika h&le nei. I au mau . kaikamahine e uwe paiauiWa aku ana ia oe, o ko'u wa. ia o ke komo ana iloko nei o ka hale." Eka makamaka heluhelu, he okoa no k f eia mana. O ko Maui mana keia o Hiīaka; a he okoa nohoi ka moolelo a ko H awaii poe ma keia -wahi. 0 kekahi mea e hoomaopopo ai ma koia wahi, o la ka uhau ana o Hiiaka i na kulana pule elua i hoikeia ae nei. Ma ko Hawaii Hiiaka, aia no ko Hiiaka kau ana ia mau pule, ma kona wa i lawelawe hoola ai ia Lohiau i iiauai. 1 ko lakou nei hooliuliu ana e haalele i kauhale kamaaina, ua hoolaau mai la na kaikamahine a Ohele o laua. kekahi e heie pu me na malihini ma ka lakou huakai hele; aka, ua hooie aku o Hiiaka, aole pono laua ke uhai mai ia lakou, oiai he huakai hele ka lakou no Kohala. "E aho no olua e noho me ka luauai makuakahe o olua. Akahi no keia a hoi hoii mai ike ao nei a huipu me olua kana mau lei aloha, oia iho la kō olua wa e hoolalau a>i."

_ No keia mau olelo a Hiiaka i ua mau kaikamahine nei ua emi pu īho la ko W manao hoolāau hele me na mahhini. Ku ac la o Hiiaka Mmo kona hoa, haawi ke a oha hope 1 ua mau kaikamahine nei ame ko laua luaui makuakane, ia \va iho aku lakou no kai o Wailoa. He munui keia. Ia nei huh ac la 0 Wahineomao a ninau aku la i ke aikane, ia Huaka: t r ixllca la a " anei kakou e kau' ai ma kela kapa? We keu keia aka muliwai nui. Ake maka'u mai la hoi 3U i ka uliuli pono o ka wai." "Aole na he olelo e ke aikane," wahi a Hiiaka i pane mai ai ia wahineomao,. me ka hoomau ana mai nohoi i ke kamailio ana: "Mai noho no oe aau iloko oka wai, He hoanuanu ili wale no ia. Eia no ko kakou alanui e pae ai ma kela kapa o kuu pau E wehe ae au i kuu wahi pa« nei, uhola aku au maluna oka ili o kawai. Oko kakou alanui no ia, pae kakou ma kela aoao. Ua hoomakaukau noi paha au, ke aikane, ina mea apau e poho ai ka kakou huakai-hele." la wa, wehe ae la o Hiiaka i ka paw ona a kiola aku ! luna °ka jli °ka wai - Oka lana ae 'la no ia o via pa« nei, he pauku laau wiliwili, aole i kana mai ka nui. Olelo mai la o Hiiaka ike aikane: "Ma kahi wai ano haiki mai elike me keia la, ea, e ; "loaa ana no ko kakou h ? le > oka P a « nei o kakou; aka ina he moana maoli kahi a kakou e hele aku ai, alaila, o ka waa no ko kakou alahele e kau ai. Alaila, kauoha mai la o Hiiaka ia Wahineomao ma ka olelo ana mai: Kau aku hoi paha oe iluna o ka pauku wiliwili a mahope aku nei hoi maua." _ I loa no o Wahineomao a kau iluna o ua pauku wiliwili nei, ia wa i pakika aku ai ua wiliwiii piano oe o ka holo o kekahi waa e lioela'ana 'me' lkaika.' I lawa no a pae ua o Wahyjeomao ma kela kāpa o Wāiloa, ike aku Ja ia e ku mai ana ke aikane me ke kahu me Pauopalaa, a e akaaka mai ana laua iaia nei. He keu ka. hoi ka mea kupanaha," wahi a Wahineomao i pane aku ai imua o ke aikane mekekahu: "Aole hoi au i ike i ko olua kau ana mai nei maluna o ka hoolana wiliwili a'u i kau mai nei; eia mai nei ka hoi olua ma keia aoao nei. Pehea hoi olua i hikiwawe loa mai nei ko olua kau ana ma keia kapa?" ~~ Pane mai la o Hiiaka ma ka olelo ana mai. "Ia oe nohoi e laweia mai ana e kahi pau o kakou, au mai la nohoi maua mahope. He oiaio nae, pae e mai nei maua mamua ma keia aoao a mahope mai ]a oe." O ka mea oiaio nae, ia Wahineomao i kau ai maluna oka pauku wiliwili 3 oia no ka manawa i u-leīe mai ai o Hiiaka me ke kahu me Pauopalae a kau ma keia kapa; a ? 0 ia ke kumū o ko laua hoea e ana.ma ia wahi. 0 keia wahi a lakōu"e ku nei, o ia ke one o ka NukuHala mai la ke one o ka Nukuokamanu, hoea lakou nei i Waiolama i kahi a kini ame ka lau oke akua 1 noho ai. '0 na ano eepa nohoi apau. oke akua ohule, ke akua niakahelei, ke akua muumuu, ke akua oopa, ke akua kino owi, ke akua pauhananuu, ke akua ai puleholeho, ke akua ]ima pepee, ke akua waha nukee, ke akua makapo ame ia ano akua aku ame ia ano akua aku. Ia Hiiaka ma e pii aku ana, ke ike aku la no o Hiiaka i ua poe eepa nei o Waioloma e hoonahoa a e hoonana mai ana e make o Hiiaka ia lakou. Ela hoi o Hiiaka ke uumi nei i kona aka, no nei hoaano mai aua poe eepa nei. Ke ninau iho la oia iaia iho: "Heaha la ka ikaikai ake akua ki-na. Hu nohoi ka epa i nei poe eepa o Waiolama. No keia poe eepa paha ka oleloia ana, ku ana epa, noho ana epa." la lakou nei e pii ana, olelo mai la o Hiiaka i ke aikane, ia Wahineomao i ka olelo ana mai: "I pii aku auanei' kakou a i ike' oe i ka puahiohio e' wili mai ana mamua o kakou, alaila, o kou wa auanei ia e kuemi aku ai i hope a kaa pono ae mahope ponoi mai o'u. E paa mai no oe ika pau o kaua a paa: Mai paa hemahema oe i ka pa;', o liio auanei oe i na eepa o Waiolama, a make oe." Aole i liuliu ia pii ana 'ku a lakou nei, ia wa i ike aku ai o Wahineomao. i 'ka wili ana mai a kekahi puahiohio aka nui launa ole. Oka hele ia a pouii kp., lewa. Ia wa, emi hope ae la o Wahineomao a pili mai la' mahope o ke kua o Hiiaka, me ka paa ana mai i ka pa*' o ke aikane. Ke ike aku la no o Hiiaka i ka nee. papa mai o ua 'poe eepa nei, ua like ko lakau nui me ko na pulelehua he mau miliona ka nui. Mamua x o ka hxki ana iua poe nei kelele mai maluna o Hiiaka ftia, oia ka wa a' ka lima lauahi o Hiiaka i hao aku ai me kona mana. nui a loaa ua' poe eepa nei. Ua nokeia aku la lakou ika opaopk me he mau mea liilii loa 'la. He uwiuwi wale no ia qka leo oua poe eepa nei. -Iloko oka manawa pokole, ua kahi ka ne£> o ua poe eepa nei o Waiolama. 1 ka pau o ua poe eepa nel i ka lukuia e Hiiaka o- ka wa ia i oleli ae ai o Hiiaka ia Wahineomao i ka i ana 'ku: "Ua hala hou nei puu make o kakou. A mai anei aku, pii kakou a hoea i Piihonua, kahi a ke aliiwahine opio o ia wahi e pakaka nalu ae ai." Ninau mai la o Wahineomao iaia: "E, auhea oe, e ke- aikane, auhea la na kaikamahine i pii ae nei i kejjui lei lehua i loaa mai nei ia kakou iloko o ka ulu lehua o Panaewa? Ua hoea mai paha laua i kai nei; a i ole, aia no paha lana i uka kahi apa 'Ai? :> Aule i pau.