Kuokoa Home Rula, Volume VII, Number 2, 8 January 1909 — Ka Moolelo Hiwahiwa O KAWELO Ka Hiapa'iole a ka Ikaika, ka Mea Nana i Hoohaahaa ke Oolea o Kauahoa, ka Ui oHanalei; O KA Mea Nana ka Laau Kaulana o Kuikaa, a Nana ka Wahine Hoolei Ikoi o Kanewahineikiaoha [ARTICLE]

Ka Moolelo Hiwahiwa O KAWELO

Ka Hiapa'iole a ka Ikaika, ka Mea Nana i Hoohaahaa ke Oolea o Kauahoa, ka Ui oHanalei;

O KA Mea Nana ka Laau Kaulana o Kuikaa, a Nana ka Wahine Hoolei Ikoi o Kanewahineikiaoha

Huuuliimahiehie-i-k\-oni-malie-a-pua-liua-lana -I-KA-WAI.

MOKIĪNA 1. Kji Kuauhau o Kawelo.

| l'n l»hc mni l:i o M.il.iinknlani i keiii kiiiin niiii» k;i hm mawalio o !ka linle. A oihhiiihii uku hi ka hoiiln anii 11 konii jiuupuu Hma i ke kune, uie kii olelu ;in;i nkii' "E—i uei—e ' Ki iiL'i hoi! Ua hoea uiai lu mi walii L'li>iu;ikule. 0 hui'i kcl;t l' kuiiuk' iiu nuii !a a <* h«ni mui 1» k» hoo mawnho o kii Ualu. K nla aku oe, a nnhe uku i ka paiulu o ko knuii i komo mai hoi Inua a);j. Ala ae la o Maihuna, kolo ak"u la a loiia ku pululu o ku puka, ok'pe i e la a lwnn ma ka puka. Kahoa mai la oia i na wahi elemukuli-: '"O olua mai la la! Kupakupa no nne ka oluu huakin oka |hoi liiia mai nei o kti loa aine ke janu oka pn. ileahi ka hu-A» o koeiii alii?" Koino aku )a un mau wahi elemakule nei a noho iho la. Ua ala uini la nohoi o Malaiakalani. Alaila. olelo aku la knhi olemakule i ka hanai: Hai ae 1101 Ka rlele a olua i lioounu ue nei, un hanuuia ko opu. "Ae. I nehiuei nō kuu hanau ajja, "wahi a Malaiakalani i pane mai ni, me ka hoomuu ana nohoi Ika olelo aua uiai: "Hc opu auanei keia o'u, he ano e! lle alualu ke koiki o ka hannu ana mai. Wea nohoi ke uiii nei, o kiola a e knnu iloko o kn lopo i ua ulunlu. i.ei, un'u hoi kn ka ua wnlu aku no, u nialnmain nn alnalu nei a ike olua.- -He pnno puha noi alualn; lie paha? '' "Aulieu ua kmki iiliiu'u nei an? i iiiniiu nku ni knhi olomakilk'. "L'a kmiia >- ko ulii noi 1«, ilunn o kuupoku, iloko o ki-kuhi umuke, wulii u MuUiuk.ilani. 1 ki'li< wa i huli liko «e ai hi lakou umu makn npnu i kuiipoliu. Ke ilio aku la no lukou i ka ula punohu uiui « kokahi moa iluna o kau])oku, kokoke i ka pou-o- mano loia ku ])oiiwiu iin o ka hale) "0 kela oo e ula mai ln, oia no na puolo alualu nei. i pnne hou ii)ui ai o Malaiukalnni i na wuhi knliu huum. 1 ku laluu nna ue hoi keia o Mailiumi mu kulii o ka punohu ulu a lakuu apuu e ike aua, im- ka luanaoio nohoi o Maihuna o ka um<>kc no ia i huhnoia ai ka alualu, ii o ka nhu-ula no ia e weo niai niia. I app ne auanei kann h«n:i i u:i mea iilaula nei, )iula ana kona li u:i. Aohn men i loau a<? a i pa fte nohoi i konu lima. Hoao lum no oia, like m> ka nele. Kkulu, a pau kuuim u kann hllikau ami no o koua lima, aoho nn he umoke i pa ue iaiu. Alailu, huli iho lu iti a 'kamnilio iho 1a ī lti wahine. "Aohf ka. ipu jiluitlu a knim. H« mvi» ula' okoa' wnle no kela «

'l'iiimhu nei mnui-ei, Ka, he keu kupAnaha o ni-i naluwulu aua u »i>i pnolo a'u i hanu ai a paa, aia a ho liraa kanaka maoli ka mea nana e wehe ae, alaila, hemo. Wo 1»«' mea ki, ua aihue maoli ia keia ]>uolo «lualu ame na inea apau i Pi'i iaia- He kuiiiinaha bi«ia naK'Wale ana o nei jiaa a'u i nakii ai a paa.'» A pau ko kam iilui «na niai a Maihuoa i ksna niau ulelo, ia wa i kani iho ai kc u/ •' a kahi elema* kule a pela kahi luahine, alaila, uknlou ilio 1u na j»uo o ua mau wahi olemakule nei ilalo, a liuliu ea ae la ko lausi iuau poo i hookahi iluna O kahi elem.akule kai pane. -nna aVn irtiui o na hanai: '"Auhea olua, e na alii a maua, ekuau i knu pule. E hoolono uukvu i ka mea nona ka leo a oukou e lohe mua ai; a ina aole hoi e loheia ka leo o kahi mea, alaila, o ka mea hoi a ko oukou mau lihilihi maka e ike ai maloko nei o ka hale. a ma ka puka o ka hale. E hoike mai oukou ia mea ke amama ka pule. O ka manawa no ia i kapeke iko ai ka pule a ua wahi elemaku]fi nei. )ioolohe aku ia kulu-ke | -oe, oia nohoi oe o ka ua kapeku* pekn o Hanalei, ko ka wewe iluna 0 ka lau iw «<ila n ka Mokihana, 1 O ka hele ia u ka pule a ua wahi elemakulo nei a-like-a liko, o ke ku'i iho la no i« ./> ka. liekili. Akahi pohaku, alua pohaku, akolu pohaku; pau kanna o ko pohaku, houa ua wahi elemakule noi i ko uki hope o knim pule. : Ia nee ana aku o ka pnle ma ia | wahi aku, ku ana ke anuenuo ma-; waho o ka puka. Oia Lefe aofioi a I koknkoe amama ka pule a ua wahi elemakule nei.koni ana ka oka elepaiu; u o ka ainuiua ae la uo ia 0 kn pule. 1 "Amami Ua noa 1 Elieli kapu. Plieli noa | Ua noa lioi. Ua loai ka olelo. Alaila, huli ae la ua wahi elemakule nei a olelo aku Ia i na hanai: "Auhea ulua. Aohe o n:i meu i loheiH e ki> kakou mau pepeiao. ka olua e lioikn mui ai. 0 nu meu a ko'u mnu maka i iku oU> ai i ko'u tva e pule ana, uia k;i olua e hoike mai ai ia'u. Ua lolio au i ka leo o ka hukili; ua lolir au i ka leo o ka ulepaio. Nolaila, heaha mi mea i ikeia t> ko olua mau mnka ? Pane mai I.i hoi o Waihuna ia wn 1 "Eia nn nu-a i ikeia aku nei o iiinnn. Hi* uwiln nme kB anueii ue. "Mahoa kahi i ku ai ke aniienue?"i ninau akn ui ua w&hi «iL'iuakulo nei.' "Ma kk [juka punoi uul iio o kii

w U,i M.iilnin,, 1.1 «!l i kllllill ilio ,-(! ko JUIU (I u:i «alii ''li'iii.iUule ki- knlnii mn, |, j_, ,j i|t|| Al:ill:i, |.'iiii> -,k 11 I, "" lr .1 M.II.HIM. '» ka fl.-l.ai, „ | nwii.i :u lsa Imi.i nllllllll .» kii].inai i k!i 1.i... K.ni,. , k.-i l«n«- ki-il.i Mnlai.il.:,!;,ii,hi- 0 k.i i',:i iiiiii.i i aki:iki ki.k.i a MiiLaln Oka i'U-p;ii„ la nan.i i- ji,, (J ka l,uc».-ii a k.- k.inaka. (>k.i ii.le ia o llaloa kn waa, .t J„iuki,ji;ilili ka j.r,i o imimu o «awn, ~ I:nj>itiai ka li-o iknwa u ka liekili i ka l.ini, .. wi, o uwiuwi kn 'k-n ii ku īol" i ka honua. Kin I.» h,. „k. alii, alu a Malaiak:i':ani. l':i hiinau alualu, aun hinnm i„l.. kiinaka, ko alii." I k.*i |iau .iiiii iiii i", keia mau huHok'lo a u:i Wiihi kaliu hanai kani'iii'iu Malaiukalani, uwi-uwi ana ka leo o k:t inl,- m.'iluna j>ono ilio o kituj)i>ku o ka hale Ke ike nui oc, e ka ii,:ikatuaka heluhelu. i ka hanau ana o Malaiakalani (w) i kt- knikuaana ioli* o Kawelo ame kona niau hoahanau apau. Aia ma koia hoj,e aku nei e ike ai kaua i ni hana hookalakupua am ī īole. () ka inoa kupua. o keia eueu kii{iaiaiialia o Kauai, oia no o Kahuuloku. K»':'* hou aku Vi o Mailii'n-. ma, a hapai ae la o Malaiakalani, hanau mai la be o kona inoa o Kawoiohea. Unhope aku o keia keiki, he keikikane hou no. A kapa aku la o Mulaiakalani uiuluna o nei keiki i ka inoa 0 kekahi kaikuaaua ona, oia o KaweWauhuki, ke kupunawahine boi o Kualii, Moi o Oahu nei. No ke- aloha o Malaiakalani i krkaikuaana ia Kaiwlolauhuki i lilo mai i Oahu nei ma kf» ano lip wahioe hoao kapu na Kahoowuhaokalani, nolaila, hea ai oia i ki'la inoa 1 ka lua o kana inau koileikano. Mali.'iip uku ii ki-ia kuiki, hanau nwii la he kaikamuhinp, n k.ijiaia kona iiiiia n Kaon.ikuoknlani, ma <> ka inoa alii o x.-kalii kaikuaana o Mulaiukaliiiii v noh.i la mu Mahamoku i ka liinn '■' kanaka o sīanuakepa Alnila, liaiiaii al. u ln ka hip.i nona ktfia mo/lrlo. ī T a kapaia kona iuna o Kawuhileiinakun, a o Kawelo-a-Mailmnanlii »o)iuī. Oka Ja i hanau ai o Kawt-f<ik"'ni«fcua

mn lluunnuuilu, oiu nu k:i lu i hanuu ni ii i keiki iu.iln»' a Kawi'lomakiilun, o Ivuui\i, me knna Wali'uie, o Kuiwviliiok:ilani, | leonu kaiknahine poiii unhui, ma Wuilua. O nei niau kL'iki mnhop, oia o £iiw<'ln Aikanaka ame Ka-welo-a peekoa. (' keiu pu nohen ka ln i lianan 111 u Kauahoa, kn I T i o Hanalei, iiml ki puliaka mni o Kapnukuoknlai;) llookuhi la i' haiiuu ai iul ■":n\fl<i iknlu ime Kaui\lhj,i . I MnliO|>k' aku o liiinau ului la <! K' niuhuna A o lmt, o iii īiiukauiuka heiiih>'!u, » Kaw<.li>luiiuaku:i, oia n» i> Kiuwlo, ». o HuiiiiniiuUu koiia aina liiinau 0 Ku- , wolo Aikannka, n<» Wuiiua la, a o Kaunhoa hui ko HanaU-i, Mainuli hoi o ka uiakeuiuki' o Kunelnm.ikanlu.'i, ku Moi, ia h'at wula, lii' ki'iki a M.i'uiakiil.ini, k«nm I:.likii.'ihin' l nmli luii. ,i ]icla [hni nif Kim ilmii. leiiki n Kiu'iin'kunkiiliini, ki'iiiln ii"n<ii <r koim

. r»i.iu l;:ukii,tliiM<\ (• h«i mai laua a I in>ho koki'k'' ina kiina nln ahi n n'>h(. ma ma >V;ii]n.i, i h.m ho!.»hnl.) ii.i kiina mmi innhoe nlii, i.ia !" AiK.inaka aiin- K'awi 'o-a-I'ei-koa, jmii 1:.- kurmi I. kn Imi .iim-ka m>ho| |>ii aii.i n ku ,1)IM m.ua wco . li-ln aini- Kauahn.i rna Wailna. Kia i)»»' ma i n:i l-i-ia i i,uiiui lna ai ki*ia pnn ki-.ki ipmi Maan'i, c kuu makiimaka hi-ln-hulu, himk: :u kun.i i ka nana ana i ka inookiiiiiiliaii n Kaweio, ka mta n.»na koia iiinok-10. Ke iki.- iK'i na« 00, lip lioiih.mau o Aikanaka, ka im?a i kap.iia l, Ka Ui i> Han.ili'i'' no Kawlo'eiinakua, k:i iiu'a nona ki-i.i ju. .!clo. K 11.IIHli:tk.1 :<na kn kana l-ina ani ; ko Kawi'ln hanauia :in:i > t> ii aine n.\ hana n k.»na mau la >.[ i • MOIvLNA J1 K.\ ll.wai' Axa I> KUMI.H—XA Hana ii K.i\\ Mal l\ Kimai-ii —K t >:;\ a 'A AVA I: Hanak Vmk Kai uiua -X v Haxa Ki i'aiaN>it V A KI: Kajkoa.lXl 101-E o Kaw i ro—llanai' u K'amaiava. M.i ka wa e hapni ana ke aliiwahire Malaiak.ilani ia Kau'elo, a iu.i na la iu.iiiiua ae o kona hanau ana. ua lawelawe iho la kona mau kahu hanai i ka laiu oihana ike. uin. ku kilo ana i na ouli o ke keiki a ka lianAi alii a laua e ha|l.>aiana. Hu keiki nla palia. hu i keikl oiake paha. He koa paha. ! a i ole he ui lolena wa'e no paha. I kn palia ika moku, a i oln =Vifi ai poo uaaunu paha na hai.

X ka haha ana*o ua mau wabi elemaknie neī a nāna nohoiTka opu o ka hanai, ua hoike ar la ka elemakule kane i kann ike. Oielo aku la oia i na hanni: ''Auhea olua, e na alii. Oka la keia o Akna. īa npi la, ho akua ke kanaka, lianau mai no he akua n he kr,n:ika kekulil ano- Aole keia o kan.i nmi o ke kanaka koa nui wale, a ho ki-u nohoi a ka ikaik'i. Ko in nei ke koa ame ka ikaika, puni o X«inai nei, a ku nohoi ika inoku. oka olua keiki keia p i)la ai ko olua mau la eleinakule. A'ihe hoi olelo ana no ke keiki kv ai noi olua i kana loaa ume kancv waiwai, mai ke kai inai, a mai ke kiuliim mui nelioi. Jle imi loaa ia na ulua a iki tno.ua nolioi. Ki- oi, ke lioonmi nei a ke kiuh nei kakou i kanu moniona Aka, no keia keiki a olua, in' uhi ki/ia, hu Niulolowailiiki, lie aalii ku makani, oln im iwi iaia uei. Nulaili, na innua ki'ia ki-iki e hanai.

0 ku liann muii no koin :i u.i. mau wulū i-luuakuli- nei, j 1:o kilokilo u n k» iun.l no i nu i-uli o na leeiki a Mnliii.ikalani i lmnau nuia umi .u, e )ii;i o Kawe-lohea amu Knwelolanhuki. l T a nana nu l:ina ia niau keiki, :i ua huiki; a» m• hoi laua i k.t l;tua iki-, m.i k- nno, hi- tuau kt-iki ikaika im laua a he koi* nnliui, aka, uoll' n.'e I iu:' p ku and ī ka niukuA lianau o Kawelo, ua liho knna hanana ana i na wolii -ek'inak'.il» A oiai ua uian waiii i-lemaknle npi 0 hunai :in« i tri h-i opu» hmi ke hanuiia.. tuai hi imlioi <> ii.nuihoa ka u.i kap'.-kui" ku o" U.mali'ii i k>\ uuinii o ikl v,ai •• Nuumluokami, ī kn \iaUeeliee o na- luuu li|Hiu]>uti o " MnliamokuO na ma'.iue ulii >ī ~"o Wailo i. k>> { l;vi a (iiau it.li l i i'in •- iumaii t .ina. j 1 0 ii:l kaikuaaiia hoi <i K:<wi!<', |m k.i nnia ke lu*l«* iifi i k.t oha •< ■kuiia Ui.Ui ri..tkahiki. a •> koua muli aku i &a l-Vh.ii uukal.ik:, a o i h"aeiiakuuk.i];ir. i Wa elua <» koii.i | ii)au m.ikahiki. A o kahi ana hile hoi v lakou. o K.ihuelnku. jua piha na uiakahiki <Liriia iaia, | aka. h" niakeiuwa paha ka hnn , nKK'ii«iio Jn.'lu makaliiki no k.i <-:.*p.\ L'lik'' nin i.i k<- n\<', niai h-. iinu kin-i l.m k» 1 ilv ■!. \i t i ka "in'<! • 'm i <'{•.(.